ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA

Dr M. Paździor

2012-10-26

Egzamin zerowy - 2.02.2013 r.

ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI

Konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej. Najwyższa moc oznacza:

1.zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z Konstytucją, co oznacza, że żadna norma prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z normami wyrażonymi w konstytucji. Ponadto akty niższego rzędu muszą być wydane zgodnie z procedurą określoną w konstytucji.

2.nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji.

Z uwagi na fakt, że konstytucja zawiera jedynie normy o podstawowym charakterze wymagają one uzupełnienia oraz konkretyzacji w aktach niższego rzędu. Poza tym akty niższego rzędu nie mogą nadawać innego znaczenia niż to, które wynika z treści norm konstytucyjnych.

3.najwyższa moc konstytucji przejawia się również w składaniu przysięgi na wierność konstytucji przez osoby piastujące naczelne organy państwowe (Prezydent RP)

Szczególna moc konstytucji wyraża się także w specyficznym zakresie uregulowania oraz procedurze uchwalania i zmian. Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć:

1. 1/5 ustawowej liczby posłów

2. Senat

3. Prezydent RP

Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez sejm i następuje w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez senat. Ustawa o zmianie konstytucji jest uchwalana przez sejm większością (co najmniej ) 2/3 głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów oraz przez senat większością bezwzględną w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Jeżeli zmiana konstytucji dotyczy kwestii o fundamentalnym znaczeniu tzn. rozdziału I, II oraz XII dotyczącego zmiany konstytucji wówczas podmioty uprawnione do inicjowania zmian w konstytucji mogą zażądać w terminie do 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego .

Wniosek powinien być złożony do Marszałka Sejmu który zarządza przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziało się większość głosujących. Po zakończeniu tego postępowania Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dnia i zarządza jej ogłoszenie w dzienniku ustaw.

HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA

1. Konstytucja

2. Ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, prawo unijne oraz rozporządzenia z mocą ustawy

3. Rozporządzenia wykonawcze

4. Akta prawa miejscowego które obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

NADRZĘDNOŚĆ KONSTYTUCJI A INTEGRACJA EUROPEJSKA

Po akcesji Polski do UE pozycję podmiotów prawa kształtuje też prawo unijne. Występowanie względnej autonomii porządków prawnych opartych na własnych zasadach hierarchicznych może prowadzić do powstania sprzeczności. Sytuacji takiej nie da się wykluczyć, ale z uwagi na wspólność założeń i wartości sytuacja taka może pojawić się jedynie wyjątkowo. Taka Sytuacja nie może prowadzić do utraty normy konstytucyjnej i zastąpienia jej normą wspólnotową. Powstanie sprzeczności nie może też prowadzić do ograniczenia zakresu normy konstytucyjnej jedynie do obszaru, który nie został objęty regulacją wspólnotową.

Nadrzędność konstytucji w stosunku do całego porządku prawnego RP przejawia się w kilku płaszczyznach:

1. proces integracji europejskiej związany z przekazywaniem kompetencji w niektórych sprawach organom unijnym ma oparcie w samej konstytucji. Mechanizm przystąpienia Polski do UE znajduje wyraźną podstawę prawną w regulacjach konstytucyjnych (art. 90 Konstytucji). Ponad to jego ważność i skuteczność jest uzależniona od spełnienia konstytucyjnych elementów procedury integracyjnej.

2. Nadrzędność konstytucji znajduje potwierdzenie w określonym w ustawie zasadniczej mechanizmie kontroli konstytucyjności traktatu akcesyjnego oraz aktów stanowiących jego integralne składniki. Mechanizm ten został oparty na takich samych zasadach na jakich Trybunał Konstytucyjny może orzekać o zgodności z konstytucją ratyfikowanych umów międzynarodowych.

3. Przepisy Konstytucji jako aktu nadrzędnego i stanowiącego wyraz suwerennej woli narodu nie mogą utracić mocy obowiązującej.

W przypadku powstania nieusuwalnej sprzeczności między prawem unijnym a konstytucją decyzja o sposobie postępowania należy do polskiego ustawodawcy, który może podjąć 1 z 3 działań:

1. może podjąć decyzję o zmianie Konstytucji

2. może podjąć działania mające na celu zmianę prawa unijnego

3. może podjąć decyzję o wystąpieniu z UE.

Decyzję tę powinien podjąć suweren którym jest naród polski lub organ władzy państwowej który w zgodzie z konstytucją może naród reprezentować.

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

Podmiotem władzy zwierzchniej jest naród. Naród ujmowany jest w kategoriach politycznych i prawnych a nie etnicznych, dlatego też jedyną przesłanką kwalifikującą jest fakt posiadania obywatelstwa polskiego. Naród sprawuje władzę bezpośrednio i pośrednio. Demokracja bezpośrednia to forma sprawowania władzy bez pośrednictwa jakichkolwiek organów przedstawicielskich. W Polsce wyróżniamy 2 formy demokracji bezpośredniej:

1. inicjatywa ustawodawcza, która przysługuje grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do sejmu

2. referendum polega na udzieleniu odpowiedzi na alternatywne pytania.

Rodzaje referendów:

1. ogólnokrajowe

2. zatwierdzające zmiany w konstytucji

3. wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach

4. lokalne.

2012-11-23

ELEMENTY PAŃSTWA PRAWEGO:

1. Suwerenność narodu które stanowi podstawę dla demokratycznej legitymizacji władzy państwowej i demokratycznego tworzenia prawa

2. Wolność i równość wobec prawa. Jest to postulat wzajemnych stosunków między państwem a jednostką na systemie praw podstawowych zapewniających równość wobec prawa oraz wolność podejmowania decyzji.

3. Szczególna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa oraz nadrzędny charakter jej norm.

4. Prawo jako podstawa działania organów władzy publicznej oraz wyznacznikiem granic jej działania. Organy władzy publicznej mogą działać tylko na podstawie prawa oraz w granicach kompetencji przyznanych przez normy prawne.

5. Podział władz ze szczególnym naciskiem na separację władzy sądowniczej

6. Zapewnienie gwarancji ochrony praw o charakterze formalno-prawnym i materialno-prawnym.

7. Określenie odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgodne z prawem działania organów władzy publicznej.

ZASADY SZCZEGÓŁOWE PAŃSTWA:

Zasada ochrony życia ludzkiego

Wartość chronionego dobra prawnego jakim jest życie ludzkie jest chronione począwszy od fazy prenatalnej bez jakiegokolwiek różnicowania

Zasada zaufania obywateli do państwa

Zasada ta wymaga by nie wprowadzać norm prawnych stanowiących nadmierne obciążenie obywateli. Ponadto zasada ta wprowadza model stosowania prawa w którym jednostka będąca w podobnym stanie faktycznym ma prawo oczekiwać podobnego rozstrzygnięcia ze strony władz publicznych. Istotnym elementem tej zasady jest też wprowadzenie możliwości zaskarżenia wyroków sądowych i decyzji adm. a także zapewnienie trwałości prawomocnych wyroków sądowych i ostatecznych decyzji adm.

Zasada ochrony praw nabytych

Chroni przede wszystkim te prawa podmiotowe, które zostały nabyte zarówno na podstawie indywidualnego aktu władzy państwowej lub abstrakcyjnie na podstawie aktu normatywnego np. ustawy.

ZASADA NIE DZIAŁANIA PRAWA WSTECZ
Zasada nie retroakcji prawa nakazuje by nie stanowić norm prawnych które by regulowały zdarzenia, które miały miejsce przed wejściem tych norm w życie. Zasada ta nie ma charakteru absolutnego i można od niej odstąpić jeżeli przemawia za tym inna zasada konstytucyjna np. zasada sprawiedliwości społecznej a nowa regulacja mająca działać wstecz jest korzystniejsza dla adresata, przy czym takie odstępstwo powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych.

Zasada dostatecznej określoności i precyzji przepisów prawa nakazuje stanowienie takich norm prawnych, które są jasne i zrozumiałe dla adresatów, nie budzą wątpliwości interpretacyjnych i nie powodują rozbieżności w procesie stosowania prawa. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia gdy dochodzi do ingerencji w prawach i wolności człowieka i obywatela.

Zasada domniemania niewinności polega na tym, że każdego uznaje się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Z domniemaniem niewinności związane jest prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania.

Zasada proporcjonalności nakazuje by ingerencja inicjatywa prawodawcza nie była nadmierna w stosunku do założonych celów a środki użyte przez władzę publiczną były jak najmniej uciążliwe dla adresata.

Zasada praworządności zakłada podejmowanie przez organy państwowe rozstrzygnięć w ramach przyznanych im kompetencji i uchwalanie aktów prawnych w trybie określonym przez prawo.

Standardy tzw przyzwoitej legislacji wyrażającej się m.im. w odpowiednim stosowaniu vacatio legis. Co do zasady okres ten wynosi niż 14 dni, nie mniej jednak w przypadku aktów prawnych o istotnym znaczeniu okres ten może być znacznie wydłużony np. w przypadku zmian kalendarza wyborczego wynosi ok. 6 m-cy, w przypadku ustaw podatkowych akt musi być ogłoszony do 30.11. roku poprzedzającego dany rok podatkowy.

ZASADA RÓWNOUPRAWNIENIA I AUTONOMII KOŚCOŁÓW I ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH

ZWIĄZEK WYZNANIOWY to wspólnota religijna założona w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej posiadająca własny ustrój, doktrynę i obrzędy.

KOŚCIÓŁ to szczególna nazwa związku wyznaniowego oparta na doktrynie chrześcijańskiej. Zasada równouprawnienia oznacza, że wszystkie kościoły i związki wyznaniowe posiadające wspólną cechę istotną powinny być traktowane równo. Władze publiczne mają obowiązek zachowania bezstronności w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, mają także obowiązek zapewnić swobodę wyrażania w życiu publicznym. Bezstronność nie może być posunięta tak daleko, aby doprowadzić do eliminacji symboli religijnych z życia publicznego i zakazywać nauczania religii w szkołach publicznych.

Konstytucja nakłada także obowiązek ukształtowania stosunków między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności w swoim zakresie. Rozdzielność zależy zarówno działalności o charakterze publicznym jak i sprawowanie funkcji religijnych. Ponadto konstytucja zobowiązuje państwo oraz kościoły i związki wyznaniowe do współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. Stosunki między RP a kościołem katolickim określa umowa międzynarodowa zawarta ze stolicą apostolską i ustawy. Natomiast stosunki między RP a innymi kościołami i zw wyznaniowymi określają ustawy.

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ oparta jest na 3 filarach:

1. Wolność działalności gospodarczej co oznacza swobodę podejmowania i prowadzenia dział gosp w dowolnie wybranych formach prawnych. Wolność ta obejmuje: wybór działalności gospodarczej oraz wolność jej wykonywania. Jednym z gwarantów dział gosp. jest wolna konkurencja.

2. Własność prywatna - należy ją rozumieć w sposób szeroki obejmujący wszelką własność podmiotów niepaństwowych a także j.s.t. w zakresie mienia, które nie służy bezpośrednio użytkowi społecznemu. Konstytucja ustanawia zakres podejmowania przez państwo działań wymierzonych we własność prywatną wykluczające defacto powrót do systemu gospodarki opartej na dominacji własności państwowej. Prawo chroni własność prywatną sensu stricte jak i prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie jest dopuszczalne wyjątkowo gdy spełnione są łącznie 2 warunki: a) dokonywane jest na cele publiczne i b) jedynie ze słusznym odszkodowaniem. W przypadku zakwestionowania wysokości odszkodowania wywłaszczony podmiot ma prawo do sądowej kontroli decyzji adm.

3. Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych. Koncepcja ta nakłada obowiązek, umożliwia tym podmiotom czynnego uczestnictwa w określaniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz preferuje negocjacyjny sposób rozwiązywania sporów społecznych. Koncepcja ta zakłada także względną równowagę uczestników rynku i ich wzajemną autonomię.

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

CECHY WŁADZY ZWIERZCHNIEJ:

1. pierwotny charakter oznaczający, że nie jest ona wyprowadzana z żadnego ośrodka władzy, nie wynika z niczyjego nadania ani uznania.

2. ma charakter trwały, tzn. że nie podlega żadnym ograniczeniom czasowym.

3.ma charakter samowładny tzn. jest niezależna w sensie prawnym od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej,

4. ma charakter nieograniczony, oznacza niezależność władzy suwerennej w stosunkach wewnętrznych od jakiegokolwiek prawa (które własnym postanowieniem może zmienić).

Wyróżniamy dwie formy sprawowania władzy zwierzchniej:

- forma pośrednia - gdy suweren sprawuje swoją władzę za pośrednictwem organów przedstawicielskich,

- forma bezpośrednia - w której suweren podejmuje decyzję bez pośrednictwa jakichkolwiek organów przedstawicielskich.

Wyróżniamy dwie instytucje demokracji bezpośredniej:

- inicjatywa ustawodawcza,

- referendum- 4 rodzaje

REFERENDUM OGÓLNOKRAJOWE - prawo do udziału w referendum ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania odpowiedzi na postawione pytanie lub na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami rozwiązań. Referendum wyznacza się w dniu wolnym od pracy (na jeden lub na dwa dni). Głosować można tylko osobiście.

Referendum przeprowadzają:

- Państwowa Komisja Wyborcza

- Komisarze Wyborczy

- Obwodowa Komisja ds. Referendum.

które powołuje wójt, burmistrz, prezydent miast spośród osób uprawnionych do udziału w Referendum stale zamieszkujących na terytorium gminy, najpóźniej w 21 dniu przed Referendum. O ważności Referendum rozstrzyga Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Uchwała jest podejmowana nie później niż w ciągu 60 dni od ogłoszenia wyników Referendum. Uchwałę ogłasza się w Dzienniku Ustaw.

Jeżeli unieważniono głosowanie w danym obwodzie wówczas Sąd Najwyższy postanawia o przeprowadzeniu ponownego głosowania w tym obwodzie.

Wydatki związane z przeprowadzeniem Referendum pokrywane są w całości z budżetu państwa.

REFERENDUM W SPRAWACH O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA PAŃSTWA

W tych sprawach Referendum ma prawo zarządzić:

- Sejm

- Prezydent za zgodą Senatu

Sejm może postanowić o poddaniu pod referendum określonej sprawy:

• z własnej inicjatywy

• na wniosek Senatu

• na wniosek Rady Ministrów

• na wniosek obywateli (którzy dla swojego wniosku uzyskują poparcie co najmniej 500 tyś. osób, które mają prawo udziału w referendum).

Referendum z inicjatywy obywateli nie może jednak dotyczyć:

- wydatków i dochodów (w szczególności podatków),

- obronności państwa,

- amnestii.

Sejm nie jest związany przesłanym wnioskiem, może bowiem odmówić oddania sprawy pod referendum.

ZASADA PODZIAŁU WŁADZ

została wyartykułowana przez Monteskiusza - 1748 "o duchu prawa"

Zgodnie z Konstytucją ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

Art. 103.

1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.  

1. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego.  

2. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa.  

Konstytucja określa, że:

Władza ustawodawcza należy do Sejmu i Senatu,

Władza wykonawcza jest sprawowana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polski i Radę Ministrów (jest to katalog jedynie podstawowych organów w tym zakresie, bowiem pod pojęciem władzy wykonawczej należy rozumieć działalność polegającą na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację dobra wspólnego czyli interesu publicznego).

Władzę sądowniczą sprawują Sądy i Trybunały

W Polsce mamy dwa Trybunały:

• Trybunał Konstytucyjny,

• Trybunał Stanu,

z tym zastrzeżeniem, że trybunały te nie są sądami w rozumieniu potocznym, są jedynie organami władzy sądowniczej

Sądy są tworzone przez państwo i wyróżniamy:

• Sądy Powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne)

• Sądy Administracyjne (wojewódzkie sądy administracyjne), które kontrolują legalność działalności administracji publicznej,

• Sądy Wojskowe, które sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych,

• Sąd Najwyższy - sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądów powszechnych i sądów wojskowych.

Wymóg rozdzielenia władz oznacza, że każdej z tych trzech władz powinny przypadać kompetencje odpowiadające ich istocie oraz każda z tych trzech władz powinna zachować pewne minimalne kompetencyjne jej należne. Szczególny nacisk na rozdzielenie władz publicznych jest położny na separację władzy sądowniczej. Do istoty wymiaru sprawiedliwości należy, by sprawowany był on wyłącznie przez sądy, a pozostałe władze nie mogły ingerować w te działania czy w nich uczestniczyć. Instytucją zapewniającą wymaganą separację władz jest zasada incompatibilitas czyli niepołączalność.

KOMPETENCJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

TK orzeka w sprawach:

1/ zgodności ustaw i umów międzynarodowych,

2/ zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, której ratyfikacja wymagał uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3/ zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4/ zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5/ skargi konstytucyjnej

6/ rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

AD 1-3 TK rozstrzyga kwestie zgodności ustaw z normami konstytucyjnymi a nie rozstrzyga kwestii konfliktów poziomych pomiędzy normami o tej samej randze. Sprawa ta jest zostawiona sądom stosującym ustawy. Kognicja TK w tym zakresie odzwierciedla hierarchiczną budowę systemu źródeł prawa z nadrzędną pozycją Konstytucji. Istotą jest dokonywanie oceny czy norma niższego rzędu jest zgodna z normą wyższego rzędu. Kognicja TK nie jest ograniczona czasowo tzn. że Trybunał może orzekać o zgodności z Konstytucją całego obowiązującego prawa bez względu na czas wydania aktu prawnego.

AD .4 Zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

Konstytucja określa wymogi stawiane partiom politycznym, których niespełnienie jest podstawą do orzeczenia o niezgodności partii z Konstytucją. Zakazane jest bowiem istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program i działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową lub narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy albo utajnienie struktur ich członkowstwa. Kolejnym wymogiem jest odpowiedni poziom demokracji wewnątrzpartyjnej oraz dobrowolność członkowstwa i równość w obrębie członków partii politycznych.

Wymogi te określone są w art. 11 i 13 Konstytucji

Art. 11.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

2. Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Cele partii politycznych mogą być zawarte zarówno w statucie partii, w jej programie oraz w różnych innych dokumentach. Kontrola zgodności z Konstytucja celów może mieć charakter:

- prewencyjny, który występuje wówczas gdy sąd okręgowy w Warszawie zwraca się do TK o zbadanie celów partii politycznej jeszcze przed wpisem partii do ewidencji czyli podczas rozpatrywania wniosku. Stwierdzenie niekonstytucyjności celów partii, zasad jej działania lub struktury stanowi podstawę do odmowy wpisu,

- kontroli następczej - realizowanej przez TK po uzyskaniu przez partię wpisu do ewidencji partii politycznych.

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Zgodnie z art. 79 Konstytucji Art. 79. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Pojęcie "każdy" odnosi się do każdej osoby fizycznej bez względu na obywatelstwo a także innych podmiotów prawa wyposażonych w tzw. podmiotowość prawną. W zakres tego pojęcia nie wchodzą organy władzy publicznej.

PRZESŁANKI SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

1. Podmiot występujący ze skargą powinien stwierdzić, że naruszenie praw gwarantowanych konstytucyjnie dotyczy jego osobiście. Nie ma możliwości traktowania skargi konstytucyjnej jako skargi powszechnej.

2. Musi istnieć interes prawny, tzn. że podmiot występujący ze skargą powinien wykazać, że naruszenie jego praw podstawowych dotyczy jego pozycji prawnej, tzn. że organ władzy publicznej prawomocnym orzeczeniem sadowym lub ostateczną decyzją administracyjną negatywnie przesądził o jego sytuacji prawnej.

3. Skarga konstytucyjna ma charakter subsydialny (pomocniczy) - tzn. że ze skargą można wystąpić dopiero po wykorzystaniu przez daną osobę wszystkich przysługujących jej środków prawnych oraz po wyczerpaniu normalnego toku instancji (gdy nie przysługują już żadne środki zaskarżenia).

4. Naruszenie wolności lub praw powinno być realne, a nie tylko hipotetyczne. Skarga musi być także sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Jest zwolniona z opłat.

ZASADA WOLNOŚCI

Zgodnie z ustawą zasadniczą wolność podlega szczególnej ochronie prawnie i Konstytucja ustanawia obowiązek poszanowania wolności i praw innych podmiotów. Nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Naturalną granicą postępowania podmiotów prawa, ich wolości jest wolność i prawo innych. Ograniczenia wolności mogą być ustanowione wyłącznie w ustawie ze względu na określony interes publiczny.

ZASADA GODNOŚCI

nie jest przyznana przez prawo obowiązujące. Godność uznana jest za dobro przyrodzone. Oznacza to, że przysługuje ona z racji urodzenia się człowiekiem a nie na podstawie jakichkolwiek aktów czy czynności prawnych. Godność ma charakter niezbywalny, co oznacza, że nie można jej człowieka pozbawić a także człowiek sam nie może się jej zrzec. Zasada godności ma także charakter nienaruszalny, co oznacza zakaz podejmowania przez kogokolwiek działań mogących naruszyć godność lub chociażby ją ograniczyć. Konstytucja określa godność człowieka jako źródło wolności praw człowieka i obywatela. Władze publiczne mają obowiązek nie tylko jej poszanowania ale też aktywnej jej ochrony. Obowiązek ten jest realizowany przez:

I stworzenie systemu procedur w postaci prawnych zakazów i nakazów zapobiegających wszelkim naruszeniom i zagrożeniom godności,

II poprzez stworzenie odpowiednich warunków sprzyjających poszanowaniu godności (przesłanka materialno-prawna).

Zasada ta ma nadrzędny charakter względem innych zasad.

ZASADA RÓWNOŚCI

Zgodnie z Konstytucją wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt też nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Wyróżniamy dwa sposoby rozumienia zasady równości:

1) równość w znaczeniu formalnym (bezwzględnym) która polega na tym, że w stosunku do wszystkich i w takim samym stopniu obowiązują i są stosowane te same przepisy prawne. Tak rozumiana zasada nie przewiduje żadnych odstępstw od takiego samego traktowania podmiotów.

2) równość w znaczeniu materialnym - która przewiduje "pewne wyjątki" w zakresie takiego samego traktowania wszystkich podmiotów pod warunkiem jednak uzasadnienia przewidującego różnicę traktowania. Wszelkie odstępstwa od bezwzględnej równości muszą znajdować podstawę w odpowiednio przekonywujących kryteriach.

Kryteria te:

- muszą mieć charakter relewantny (prawnie doniosły, istotny) tzn. muszą pozostawać w bezpośrednim związku z celem i treścią przepisów, a także muszą służyć realizacji tego celu i treści. Oznacza to także, że wprowadzane różnice muszą mieć charakter racjonalnie uzasadniony,

- muszą mieć charakter proporcjonalny, co oznacza, że waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie sytuacji adresatów normy musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych,

- muszą pozostawać w związku z innymi wartościami, zasadami czy normami wyrażonymi w Konstytucji (które uzasadniają odmienne traktowanie podmiotów podobnych).

Tak rozumiana zasada równości nie wyklucza preferowania pewnych grup, gdy jest to konieczne dla doprowadzenia faktycznej równości.

ZASADA DOKONYWANIA INGERENCJI (OGRANICZEŃ) PRAWA I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Żadne z praw i wolności określone w Konstytucji poza godnością nie ma charakteru absolutnego, co oznacza, że mogą podlegać różnorodnym ograniczeniom. Zasady dokonywania tych ograniczeń określa sama Konstytucja (art. 31 ust. 3)

I ograniczenia mogą być ustanowione tylko w ustawie, co oznacza, że przepis rangi ustawowej stanowi bądź źródło ograniczeń bądź formułuje podstawowe elementy tych ograniczeń. Natomiast ich rozwinięcie lub uzupełnienie może być dokonane w innym akcie np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zasadą powinno być jednak, że ograniczenia są precyzyjnie skazywane w ustawie.

II ograniczenia mogą być ustanowione tylko wtedy, gdy są niezbędnie konieczne w demokratycznym państwie ze względu na:

a) bezpieczeństwo państwa,

b) porządek publiczny,

c) ochronę środowiska

d) zdrowie publiczne,

e) moralność publiczną,

f) ochronę wolności i praw innych osób.

III Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

IV Ograniczenia mogą odpowiadać zasadzie proporcjonalności, co oznacza, że ingerencja w zakres danego prawa lub wolności nie może być nadmierna. Spośród możliwych środków działania należy wybierać możliwie najmniej uciążliwe dla podmiotów, wobec których mają być zastosowane lub dolegliwe w stopniu niewiększym niż jest to niezbędnie dla osiągnięcia założonego celu. Ponadto w orzecznictwie trybunalskim wprowadza się dodatkowe kryteria dopuszczalności ograniczeń:

1/ wprowadzana regulacja ustawodawcza jest konieczna dla osiągnięcia zamierzonego celu,

2/ regulacja ustawowa jest niezbędna dla ochrony interesu czy wartości konstytucyjnej, z którą jest powiązana,

3/ efekt wprowadzonej regulacji pozostaje w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela.

ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI

1/ Prawo do odszkodowania za bezprawne działania organów państwa

2/ Prawo do sądu

3/ Prawo do skargi konstytucyjnej /dodatkowe materiały na e-learningu/

4/ Prawo do pomocy RPO

PRAWO DO ODSZKODOWANIA jest rozumiane szeroko. Szkoda w tym znaczeniu obejmuje nie tylko szkodę materialną ale także szkodę w dobrach niematerialnych. Obywatel czy podmiot prawa, który doznał uszczerbku wskutek bezprawnego działania organów państwa ma prawo wystąpić do sądu o stosowne odszkodowanie. Ewentualne odszkodowanie obejmuje działanie i zaniechanie organu władzy państwowej, samorządowej, a także tych podmiotów, które realizują zadania zlecone przez władze publiczne. Prawo do odszkodowania obejmuje nie tylko stratę rzeczywistą lecz także utracone korzyści. Prawo do odszkodowania przysługuje także w czasie stanów nadzwyczajnych, gdy inne prawa i wolności zostają ograniczone. Po wyczerpaniu drogi krajowej przysługuje skarga do ETPCz.

PRAWO DO SĄDU

Prawo do sądu polega na tym, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy niezależny bezstronny i niezawisły sąd(art. 45 K).

Prawo do sądu Konstytucja zalicza do praw osobistych i poręcza to prawo przez:

- zakaz zamykania drogi sądowej (art. 77 ust. 2 K) - jedyną dopuszczalną podstawą do jej odebrania może być tylko przepis samej Konstytucji

- ustanowienie zasady dwuinstancyjnego postępowania prawnego, poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie (art. 78)

Prawo do sądu obejmuje:

1. Prawo dostępu do sądu tzn. odpowiednie ukształtowanie kognicji sądu, aby żadna ze spaw jednostki nie była spod niej wyłączona. procedury przed sądem.

2. Prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, tak aby umożliwiła rzeczywiste dochodzenie swoich praw. Procedura powinna zgodna z wymogami sprawiedliwości i jawności i oparta na zasadach kontradyktoryjności, bezpośredniości. Procedura powinna także przewidywać możliwość złożenia odwołania od niekorzystnego dla strony rozstrzygnięcia.

3. Prawo do uzyskania wyroku sądowego tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd. Wyrok ogłaszany jest zawsze publicznie, natomiast wyłączenie jawności rozprawy czy uzasadnienia wyroku może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ze względu na ochronę życia prywatnego strony, a także ze względu na ważny interes prywatny.

4. Prawo do sprawnej egzekucji wyroku sądowego.

---