W 2

Demokracja jako główna zasada ustroju państwa

3 typy ustrojów:

• Demokratyczne

• Autorytarne

• Totalitarne

Nasz system partyjny jest niestabilny. Istnieje dużo małych partii, które posiadają niejasne, mało sprecyzowane programy. Demokracje mają rozwiniętą kulturę polityczną (jedno spojrzenie - jak zachowują się obywatele w sferze politycznej - aktywność obywatelska; drugie spojrzenie -zachowanie się elit politycznych).

Demokracja - grunt to przestrzeganie zasad, świadomość obywateli swoich praw i ich przestrzeganie.

Od Rewolucji Francuskiej ludzie stali się obywatelami a nie prywatną własnością władzy.

Na demokrację patrzy się pod 3 kątami (nie ma prostej formuły):

• Od strony procedur (instytucji) demokratycznych - ( demokracja proceduralna)

• Poprzez wartości demokratyczne (np. dobro wspólne), prawdy (podejście substancjalne - w stronę wartości)

• Jak w demokracji czują się i zachowują obywatele (demokracja partycypacyjna)

Schumpeter (skrajne stanowisko do proceduralnego podejścia do demokracji)

Demokracja nie oznacza tego, co jest jej treścią słownikową, ale akceptację lub brak akceptacji dla tych, którzy będą rządzić.

Wszyscy są równi wobec prawa, ale nie wszyscy mają równy dostęp do władzy.

Robert A. Dahl (sformułował 9? instytucjonalnych warunków , wg niego, jeśli one funkcjonują, to ustrój jest demokratyczny)

1. Wolność zakładania i przystępowania do organizacji

2. Wolność wypowiedzi

3. Prawo don głosowania( które nie wnosi różnic statutowych)

4. Prawo do ubiegania się o urzędy publiczne

5. Wolne i uczciwe wybory

6. Istnienie alternatywnych źródeł informacji

7. Uzależnienie polityki rządów od preferencji wyborców

8. Nie ma w życiu publicznym obszarów życia publicznego zarezerwowanych dla wybrańców

9. Kontrola jest nie tylko w demokracji pionowa (znajduje wyraz w wyborach), ale jest także pozioma - horyzontalna (instytucje nawzajem się kontrolują)

10. Zagwarantowanie praw mniejszości

Zasady ustroju politycznego

Wartości demokratyczne

• Polska - sprawiedliwość, zasada subsydiarności - pomocniczości, źródłem władzy jest suwerenny naród, który jest ostateczna instancją; koncepcja jednostki posiadającej prawa, równość wszystkich wobec prawa

Demokracja partycypacyjna - ci którzy są obywatelami mają prawo do zabierania głosu w sprawach publicznych oraz zajmowania urzędów publicznych. Wzorem tej demokracji jest Szwajcaria.

W Polsce wyróżnia się 2 wzory demokracji: bezpośrednia (obywatele bezpośrednio podejmują decyzje np. referendum) i pośrednia ( za pomocą przedstawicieli).

W 3

Społeczeństwo obywatelskie

Te demokracje, które tworzą warunki do tego, że obywatele czynnie działają na rzecz dobra wspólnego, nie są tylko demokracjami, ale także społeczeństwami obywatelskimi. Nie we wszystkich demokracjach pojawia się społeczeństwo demokratyczne. Autorem tego pojęcia był francuski szlachcic/arystokrata - de Tocqueville (1805 - 1859).

Państwo musi tworzyć warunki do tego, aby społeczeństwo mogło aktywnie działać.

W USA istnieje 6 mln organizacji - stowarzyszeń non profit.

Społeczeństwo obywatelskie - organizacja obszaru pomiędzy organizacjami państwowymi i sferą życia poszczególnych obywateli (obszar zajęty, przestrzeń pomiędzy strukturami państwowymi a sferą działania poszczególnych obywateli i ich rodzin)

Inne ujęcie społeczeństwa obywatelskiego:

Publiczna działalność - podział na 3 części:

I typ - działalność, którą prowadzą organy administracji publicznej (działalność prowadzona w sektorze publicznym)

II typ - działalność ekonomiczna, przybierająca charakter komercyjny

III typ - działalność społeczna, non profit, wolontariatu, działalność typowa dla struktur społeczeństwa obywatelskiego.

Cechy: non profit, cele - na ogół prowadzi działalność, która jest mniej widoczna (cieszy się mniejszym zainteresowaniem) w sektorze publicznym, np. kultura, nauka, sport, rekreacja, organizacje charytatywne, pomoc dla innych.

Sfera, w której organizacje i ich członkowie w ramach społeczeństwa obywatelskiego wytwarzają kapitał społeczny.

Znaczne zainteresowanie społeczeństwem obywatelskim wśród państw demokratycznych - lata '70.

Na wschodzie nadopiekuńczość państwa kapitalistycznego.

Dobre cechy organizacji działających w społeczeństwie obywatelskim:

1. Stowarzyszenia może zakładać każdy

2. Każdy ma swój interes

3. Walka w swoim interesie

• Tolerancja, uczy walki o swoje interesy, rozgrywania konfliktu według przyjętych zasad.

• Działalność w tych organizacjach uczy kultury zachowania się w różnych sytuacjach (np. sztuka lobbingu)

• Często stosować nietypowe zachowania, aby ściągnąć na siebie uwagę (nauka innowacyjności), suma tych działań prowadzi do modernizacji społeczeństwa.

Innowacje tworzy się na zasadach kapitału społecznego. Tworzą się grona osób tworzących innowacje.

W 4

Administracja publiczna i jej miejsce w ustroju

Administracja publiczna -

Monteskiusz - trójstopniowy podział władzy (sądownicza, ustawodawcza i wykonawcza). Powinny być w relacji równowagi, dzięki czemu państwo jest sprawiedliwe; sprawiedliwość funkcjonowania państwa.

Administracja publiczna jest częścią władzy wykonawczej

Administracja publiczna jest najściślej związana z polityką; politykiem lokalnym jest burmistrz.

Korpus służby cywilnej -

Konstytucja mówi, że w części P znajdują się:

• Prezydent

• Rada Ministrów z Prezesem RM(adm. rządowa)

• Najwyższa Izba Kontroli

Organy ochrony prawa:

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rada Radiofonii i Telewizji

Władza wykonawcza to taka władza, która wykonując swoje zadania (zadania publiczne) dąży do realizacji dobra wspólnego.

Zadania publiczne to to, co wypełnia adm. publ. zaspokajając masowe potrzeby.

Muszą być realizowane w sposób:

• Stały, stabilny i regularny

• Zadania publiczne na ogół są inwestycją bardzo kosztowną, nie można liczyć na zwrot nakładów

1. Administracja publiczna jest pojęciem szerszym niż administracja państwowa.

2. Na administrację publiczną patrzy się w sposób:

• Przedmiotowy

• Podmiotowy - relacje między organami

• Formalny - sposób działania administracji zawarty w KPA

Administracja publiczna:

• Realizuje ustawy - administracja je wdraża, w odróżnieniu od władzy sądowniczej zajmuje się ustawami w sposób czynny

• Hierarchiczny sposób organizacji

• Jest układem normatywnym zanurzonym w rzeczywistości

Art. 2 KRP- istota państwa prawnego

Samorządową część administracji publicznej wybiera się w sposób pośredni, w sposób demokratyczny.

• W administracji publicznej jest stosowane referendum, jak również procedury konsultacyjne

• Mniejsze znaczenie ma zasada sprawiedliwości społecznej

Art. 3 KRP - jednolitość ustroju

Art. 164 KRP - podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina (zasada domniemania)

Konstytucja zastrzega podział administracji publicznej.

Zasada pomocniczości - zbiorowością mniejszym nie należy odbierać zdolności do…

Art. 15 -zasada decentralizacji i…

Podział na administrację rządową i samorządową

Administracja rządowa - realizuje zadania ogólno społeczne o charakterze centralnym; realizuje zadania w sposób pośredni i bezpośredni.

Administracja samorządowa - realizuje zadania w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność; działa w sposób samodzielny, ma osobowość prawną, przysługuje jej szczególna ochrona prawna.

W 5

Prezydent

• Wybierany w wyborach bezpośrednich

• Silna legitymacja polityczna

W Polsce „prezydent” od niedawna (pierwszy Narutowicz)

Wcześniej władze pełnił marszałek Piłsudski (Naczelnik Państwa)

1. Gabriel Narutowicz wybory pośrednie -Zgromadzenie Narodowe; zabity przez Eligiusza Niewiadomskiego

2. 2 prezydent Wojciechowski - też wybrany przez Zgromadzenie, zabity w Zamachu Majowym

3. 2 kadencja Mościckiego

4. Przewodniczący Rady Państwa

5. Po 1989 -prezydent kontraktowy - Jaruzelski

6. Pierwsze później wybory bezpośrednie - Wałęsa

Rozdziała V (126 - 145) konstytucji

PREZYDENT - organ naczelny władzy wykonawczej

• Zachowywanie równowagi władz (ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej); by żadna nie dominowała nad innymi (PRL - dominacja władzy wykonawczej)

Władza wykonawcza= administracja publiczna +polityka

Prezydent przede wszystkim związany jest z polityką.

Funkcje polityczne prezydenta:

• Głowa państwa, mająca wpływ na inne osoby pełniące funkcje polityczne

• Arbitraż polityczny, mediacje

• Silna interwencja w sferze politycznej (np. nagłe obsadzanie stanowisk)(punktowa interwencja)

Ustawowe (konstytucyjne) funkcje prezydenta:

• Najwyższy przedstawiciel PR

• Gwarant ciągłości funkcjonowania państwa

• Troska nad realizacją Konstytucji

• Prezydent czuwa nad:

• Bezpieczeństwem państwa

• Suwerennością

• Nienaruszalnością

• Niepodzielnością (jednolitością)

Wybór prezydenta:

• 4 przymiotnikowy

• Musi mieć co najmniej 100 tys. Podpisów poparcia, by startować w wyborach

• Jeśli nie ma 50% to wybory się powtarza w ciągu 14 dni

• Minimum 35 lat

• Nie może już pełnić żadnych innych funkcji (Prezes RM też nie, ale Prezes NIK-u może być nauczycielem akademickim)

• Wybory zarządza marszałek sejmu (ileś dni przed tym jeszcze panującym) lub też przedwczesne wybory - śmierć, nieprawidłowości w wyborze, wtedy funkcje prezydenta przejmuje marszałek sejmu

• Marszałek w żadnym wypadku nie może skrócić kadencji sejmu

• Objęcie prezydentury w chwili złożenia (ślubowania) przysięgi (wcześniej elekt)

• Trybunał Konstytucyjny orzeka o nieudolności prezydenta do działań

Kompetencje prezydenta wobec władzy wykonawczej:

• Funkcja wskazywania kandydata na Prezesa RM (szef rządu, potem formułuje cały rząd)

• Zwierzchnik sił zbrojnych - wyznacza szefa Sztabu Generalnego i zwierzchników sił…

• Nadaje i odbiera obywatelstwo

• Nominuje ambasadorów

• Nadaje tytuł profesora

• Zwołuje Radę Gabinetową (Kaczyński zwołał raz, Kwaśniewski co pół roku)

• Nadaje ordery i odznaczenia

• Wydaje rozporządzenia i zarządzenia (akty normatywne) - w 30 sprawach nie wymaga kontrasygnaty Prezesa RM

Władza ustawodawcza

• Ma inicjatywę ustawodawczą

• Zwoływanie posiedzenia Sejmu

• Zarządzanie wyboru terminu do Sejmu

• Prawo wygłoszenia orędzia

• Prawo veta - poprzez to prawo prezydent powinien kształtować jakość prawa

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest ostateczne. Ma w tej sferze stosunkowo najmniejsze kompetencje.

Władza sądownicza

• Mianuje sędziów oraz prezesów sądów łącznie z Prezesem Trybunału Stanu

• Prezydent ma prawo łaski

Dokumenty, które prezydent podpisuje samodzielnie:

• Inicjatywa ustawodawcza

• Zarządzenie referendum ogólnokrajowego (potrzebny jest podpis Senatu)

• Zawiaduje ogłoszenia w Dzienniku Ustaw

• Odwołuje ministrów po nieudzieleniu im wotum zaufania przez Sejm

• Powołania Kancelarii Prezydenta

Odpowiedzialność prezydenta - odpowiada za przestrzeganie konstytucji, ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

W 7

Podziały związane z rozbiorami Polski.

1975 - podział na 49 województw. Przesłanki czysto polityczne. Władze centralne czuły się zagrożone przez niektóre województwa (np. te z przemysłem), stąd podział na znacznie mniejsze jednostki. Słabych partnerów łatwo podporządkować.

Do 1.01.1999

5.06.1998 - ustawa o administracji rządowej w województwie - wprowadza nowy podział terytorialny; mały stopień samodzielności nowych jednostek.

Zarządca - tylko wojewoda.

90-99 sejmiki wojewódzkie - ale to nie ludność wybierała tylko rządy gmin.

Nie istniało pojęcie „budżetu województwa”, ale był „budżet wojewody”..

99 - wojewoda nabiera nowych kompetencji.

Tendencja centralistyczna

• Większy zakres władzy

• Większa możliwość wpływu

Wojewoda - adm. Rządowa; ludność - organ samorządowy.

Zamiast obecnych 16 województw miało być 12 - wynik zamętu politycznego.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego

REGION , musi spełniać wg UE:

• Jednostka na tyle duża by samodzielnie pełnić funkcje polityki rozwoju

• Musi być samorządowy, samodzielny(nie autonomiczny)

• Szczególna ochrona prawna, władztwo, zdolność do egzekucji

świętokrzyskie, opolskie, kujawsko -pomorskie i ….- miało ich nie być a nadal są mało zintegrowane, ułomne (gł kujawsko - pomorskie, lubuskie),; brak wyraźnej stolicy, władza w różnych miejscowościach.

Województwo to takie, które może funkcjonować w rozdziale …śr. …unijnych(wg NUTS II)

Powiaty - nowa ustawa (chybiony pomysł); nie jako potrzeba Unii, ale jako tradycja, niby miały napędzać rozwój.

Finansowanie - grupy po 5 powiatów (NUTS)

Administracja publiczna w województwie:

1. Wojewoda - adm.publ.rządowa ogólna

2. Adm.niezespolona - adm.publiczna rządowa (ma jednostki w terenie); 15 rodzajów tej administracji - nie w każdym województwie są wszystkie (np. górnicze, morskie)

3. Administracja publiczna samorządowa

Administracja rządowa w województwie:

1. Wojewoda - organ administracji rządowej ogólny (szef administracji zespolonej)

2. Administracja rządowa zespolona pod wojewodą (służby, inspekcje i straże)

3. Administracja niezespolona

4. Administracja publiczna zespolona pod starostą w powiecie (powiatowe sis)

5. Administracja samorządowa gdy wypełnia zadania zlecone lub powierzone

6. Zadania administracji rządowej pełnione przez inne samorządy (np. zawodowe) lub organizacje pozarządowe (NGO)

Zadania wojewody:

1. Przedstawiciel RM w terenie

2. Reprezentant Skarbu Państwa

3. Zwierzchnik służbowy administracji rządowej w terenie ( w województwie)

4. Organa nadzoru nad samorządem terytorialnym

5. Organ w postępowaniu administracyjnym

Działania: polecenia w postaci zarządzeń; akty nadzoru

Wojewoda jest powoływany przez Prezesa RM na wniosek właściwego ministra(minister właściwy ds. administracji publicznej - to on tez zwykle pełni nadzór) i nadzorowany przez RM: szereg kryteriów : 1.zgodność z polityką państwa, 2.zgodność z ustawami, 3.rzetelność(uczciwość), 4.gospodarność(koszty)

Spory między wojewodami a ministrami (resortowymi) rozstrzygane są przez Prezesa RM, np. jakieś regulaminy kierownika x „nie podobają się” wojewodzie.

Zasada domniemania - jeśli pewne kompetencje nie są uregulowane, przypisane określonym organom, to wtedy przyjmuje je wojewoda.

Reprezentuje prezesa RM - polityka w województwie

• Przedstawia projekty dokumentów do uchwalenia przez RM (od swojego woj.) za pośrednictwem ministra ds administracji publicznej

• Wdraża politykę - głównie programy regionalne, wprowadza działania na obszar województwa

• Zakres działań w sytuacjach awaryjnych (środowisko, powódź, terror)

• Koordynuje sprawy z zakresu obronności i porządku publicznego na terenie województwa (woj. Plan obrony cywilnej)

• Kooperacja z przedstawicielami innych państw (konsulaty)

Wobec samorządu terytorialnego

• Organ kontroli i nadzoru nad samorządem terytorialnym administracji zadań zleconych (oprócz wojewody zajmuje się tym RIO)

• Zleca zadania i zapewnia środki na ich wykonanie (może przyznawać dotacje nie tylko na cele ustawowe)

• Organ odwoławczy

Wobec administracji niezespolonej

• Ma silny wpływ na działania administracji niezespolonej prowadzonej na terenie województwa

• Akty prawa miejscowego tej administracji są uzgadniane z wojewodą

• Sprawozdania z całego roku działalności administracji niezespolonej

• Opiniuje nominacje na stanowiska w administracji niezespolonej

• Dziennik Województwa - Woj. Dziennik Urzędowy (14 dni opublikowany akt - nabywa moc prawną)

Reprezentant Skarbu Państwa

• Dysponowanie składnikami mienia

• Restrukturyzacja przedsiębiorstw państwowych

Organizacja pracy wojewody

• Urząd Wojewódzki z dyrektorem generalnym ( woj. Określa jego statut)

• Wojewoda proponuje 2 wicewojewodów

• Kolegium wojewody (policja - opiniuje powołanie na komendanta -bo bardziej podlega ona ministrowi niż wojewodzie)

Powołanie pełnomocnika , które może podjąć część spraw woj. (tylko zakres spraw ogólnych), ale także pracownicy urzędu wojewódzkiego mogą podejmować decyzje.

W 8

Najwyższa Izba Kontroli - organ kontroli państwa

Rzecznik Praw Obywatelskich - organ ochrony państwa

Organy naczelne (do nich należy też KRRiT)

GIODO - Generalny Inspektorat Ochrony Danych Osobowych - ma rangę równą org. naczelnym

NIK

Ustawa z 1994 r. (23.12)

3 cechy:

• Naczelny organ kontroli państwowej

• Podlega sejmowi (ścisła podległość)

• Działa na zasadach kolegialności

Apolityczność - pracownicy NIK nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków.

Prezesa NIK mianuje sejm. Prezes NIK nie uczestniczy w posiedzeniach RM.

NIK:

• Działa na pograniczu działań administracji i prawa karnego

• Zwraca się do organów, które mają w danej sprawie moc działania

• Kontroluje administrację rządową i samorządową (a nawet całą administrację publiczną)

• Kontroluje NBP

Celem działalności NIK jest ustalenie prawdy. NIK posługuje się 4 kryteriami:

• Legalności (zgodności z ustawami)

• Rzetelności

• Gospodarności

• Celowości

W przypadku kontroli samorządu terytorialnego odpada kryterium celowości (byłoby to ograniczenie samodzielności sam. teryt.). Całość samorządu podlega kontroli tzn. także związki, stowarzyszenia itd.

Sejm za zgodą senatu wybiera prezesa NIK na 6cio letnią kadencję. Prezes NIK ma przywilej nietykalności. Prezes NIK dodatkowo może być wykładowcą na wyższej uczelni 9już żadnej innej funkcji nie może sprawować). Musi być apolityczny (chociaż często wykazuje znamiona upolitycznienia).

Kto może żądać kontroli NIK?

• Sejm + jego instytucje wewnętrzne

• Prezydent RP

• Prezes RM

• NIK

Kontrola: (zależnie od okoliczności)

• Całościowa

• Częściowa

• Wyrywkowa

Na czele stoi prezes, który wyznacza wiceprezesów.
Składa się z 14 osób = 7 pracowników + 7 profesorów

Głosowanie kolegium czy wyniki kontroli zasługują na zaufanie (czuwanie nad jakością kontroli)

W każdym województwie NIK ma delegatury.

Struktura NIK:

Są 24 departamenty, z czego 14 merytorycznych (1 z nich jest poświęcony działalności administracji publicznej)

Postępowanie kontrolne:

1. Przeprowadzone w siedzibie i w godzinach pracy instytucji kontrolowanej (dopuszczalne są odstępstwa od reguły)

2. Kontroler spotyka się z kierownikiem, który ma dostarczyć dokumenty

3. Wynikiem kontroli jest protokół kontrolny, który podpisują kontroler i kierownik, (jeśli ten ma zastrzeżenia to zgłasza je w ciągu 14 dni)

4. NIK ma 7 dni na sformułowanie swojego stanowiska, z którym powinien się zgodzić kierownik jednostki kontrolowanej

5. Komisja Odwoławcza - do niej trafia kolejne odwołanie

6. NIK wskazuje zalecenia pokontrolne ( na to musi w ciągu 30 dni instytucja kontrolowana odpowiedzieć)

7. Gdy odwołania noszą znamiona przestępstwa NIK przekazuje to do prokuratury

REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE

Ustawa z 1992 r.

Znajdują się w każdym województwie

Nadzór nad finansami i zamówieniami publicznymi sam. teryt. Zajmują się sprawowaniem budżetu. Uprawnienia nadzorcze w stosunku do zamówień publicznych. RIO maja funkcję kontrolną co do subwencji i dotacji. Uogólniona wersję raportu otrzymuje prezes RM. Przy RIO działają składy orzekające o dyscyplinie budżetowej samorządu. Są pożądanym przez samorząd terytorialny organem eksperckim - opiniują Np. projekt budżetu. Jeśli gmina nie uchwali do 31.03 budżetu to RIO uchwala budżet. Gmina musi być kontrolowana 1 raz w czasie kadencji.

SAMORZĄDOWE KOLEGIUM ODWOŁAWCZE

Ustawa z 1994 r., (12.10) - o SKO

Są organami odwoławczymi w zakresie zadań własnych sam. teryt. (dla zadań zleconych jest to wojewoda). Przyjmują skargi i wnioski od obywateli. Odwołanie się od decyzji do SKO + zażalenia na postanowienie. Wznowienie postępowania na forum SKO. Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej. Może podjąć postępowanie z własnej woli. Działalność merytoryczną SKO nadzoruje NSA. SKO może się zwracać do NSA i TK.

Przy prezesie działa Kolegium, które rozpatruje jakość pracy.

W SKO 2 kategorie pracowników:

- zatrudnieni na czas nieokreślony

Osoby z odpowiednimi kwalifikacjami, którzy mają rekomendację (na 6 lat).

SKO funkcjonuje wydając postanowienia lub decyzje.

3osobowy skład orzekających:

• Na czele osoba zatrudniona na czas nieokreślony

• Posiedzenia jawne (otwarte) bądź niejawne

• Nie można wstrzymać się od głosu

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Cieszy się dużym prestiżem społecznym. Ustawa z 1987 r. - jedyna instytucja stworzona w PRL-u. Wzór zaczerpnięty z krajów anglosaskich (tu jest najbardziej rozpowszechniony).

Zajmuje się prawami i wolnościami człowieka i obywatela. Ustala także czy w tym segmencie nie ma luk.

Organem operacyjnym RPO jest Biuro RPO. Biuro RPO jest to niesformalizowana instytucja. Aby zwrócić się do RPO trzeba to zrobić na piśmie. RPO nie musi odpowiadać na wszystkie zapytania obywateli.

Wybierany jest na 5 lat przez sejm za zgodą senatu. Występuje dość ścisła jego podległość w stosunku do sejmu. Musi on składać sprawozdania przed sejmem. Rzecznik ma uprawnienia prokuratorskie i może bezpośrednio przekazywać działania organom ścigania. Głównie ma on zadania inicjujące i perswazyjne.

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

Doprowadza do tego żeby ochrona danych osobowych była przeprowadzana na podstawie ustawy o ochronie danych osobowych. Kontroluje rejestry danych osobowych. Wydaje decyzje, które mają doprowadzić do zgodności z ustawą. Inspektorzy mogą przeprowadzać kontrole rejestrów w danym miejscu (instytucji).

W 9

Samorząd terytorialny wywodzi się z gminnych miast historycznych (1 stanowisko)- wg Siemińskiego tak nie jest.

Samorząd - delegowanie funkcji(rządowych/ państwowych) na niższe szczeble, dzielenie się władzą z obywatelami - w procesie decentralizacji.

Rys historyczny

Źródeł samorządu należy szukać w rewolucji Francuskiej - nowa koncepcja jednostki mającej tak prawa publiczne jak i prywatne oraz obowiązki.

Zrzeszenia obywateli nazywano wtedy czwartą władzą. Miały one prawną podmiotowość w relacji do państwa. Państwo uznawało prawa zrzeszeń a jednocześnie delegowało na ich organy niektóre zadania państwa (dzisiejsze zadania własne i zlecone).

Potem Napoleon wprowadził bardzo zcentralizowany system, który przyjął się w wielu krajach Europy. Prusy nie przyjęły tej koncepcji - min. Spraw Wewn. wprowadził coś na kształt samorządu.

Cechy samorządu:

• Podmiotem są wspólnoty samorządowe (upodmiotowienie społeczeństwa)

Społeczność lokalna (musi mieć tradycję)a wspólnota samorządowa (tworzy się w oparciu o społeczności lokalne)

Państwo uprzedmiotawia społeczność lokalną dodając jej szereg przymiotów.

• Wybiera organy - w wyborach(lub pośrednio przez organ wybrany w wyborach - w przypadku organu wykonawczego)

• Członkostwo w gminie jest związane stosunkiem prawnym

• Jst mają osobowość prawną, która nadaje samorządowi terytorialnemu cechę samodzielności. Samodzielność jest chroniona prawnie.

• Zasada domniemania - szczególnie zw. z gminą - zadania nie przypisane do innych podmiotów wykonuje gmina

• Samorząd terytorialny posiada kilka praw majątkowych m.in. prawo do posiadania własności - dot. mienia komunalnego

Trzy ostatnie punkty odnoszą się do realizacji zasady pomocniczości.

Od 2002 r. w gminach wybiera się organ wykonawczy w wyborach 4 -przymiotnikowych bezpośrednich.

Samorząd ma prawo do udziału w środkach publicznych państwa - art. 9 EKST (6-7 zasad)

Zasady:

• Prawne zagwarantowanie udziału w środkach publicznych

• Cześć dochodów samorządu musi być jego dochodami własnymi, do części z nich samorząd powinien mieć prawo do ustalenia wysokości i sposobu zbierania. Powiat - całkowicie zależy od administracji rządowej - ma tylko ok. 10% dochodów własnych

• Wysokość materialnego zabezpieczenia powinna być adekwatna do przyznanych zadań

• Państwo ustalając reguły dystrybucji środków musi to konsultować z samorządem

• Specyficzne projekty rządowe nie mogą być finansowane z subwencji i dotacji (nie można do tych projektów brać pieniędzy z tych dla sam.)

• Prawo do czerpania z narodowych zasobów kapitałowych - prawo do zaciągania kredytów

• Dochody samorządu składają się z 3 części: dochody własne, subwencje, dotacje.

• Samorząd jest nadzorowany, nadzór sprawowany w oparciu o przepisy prawa

• Samorząd ma prawo do zrzeszania się, do tworzenia w celu współpracy funkcjonalnych połączeń z innymi jednostkami

• Samorząd ma interesy (interes lokalny, interes samorządu terytorialnego jako organizacji)

Do wypełniania zadań tworzy się związki lub porozumienia

Samorządy mogą się stowarzyszać - stowarzyszenia tylko do realizacji i obrony interesów jst

• Prawo do należenia do zrzeszeń (stowarzyszeń międzynarodowych)

• Jst są odpowiedzialne za pełnienie zadań, nie mogą się zrzec tej odpowiedzialności

W 11

Samorząd terytorialny - materialne zabezpieczenie realizowania zadań (finansowanie).

System finansowy państwa (art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego)

Społeczność lokalna - samorząd terytorialny

Podstawowe zasady finansowania samorządu terytorialnego:

1. Samorząd terytorialny ma prawo posiadania własnych zasobów finansowych (dochody własne) - opłaty i podatki lokalne, mogą nimi samodzielnie dysponować.

Gminne fundusze ochrony środowiska to wyjątek, bo musza być przeznaczone na ten konkretnie cel.

Koncesja na sprzedaż alkoholu - opłaty muszą być przeznaczone na walkę z alkoholizmem

Dotacje na dany cel.

Reszta na dowolne zadania

2. Dochody gminy powinny być dostosowane do pełnionych przez nią zadań (zasada adekwatności do zakresu zadań)

3. Przynajmniej część dochodów powinna być taka, na których wysokość jednostka ma wpływ (np. podatki i opłaty lokalne); uchwała gminy uchwala, zwykle koniec października, „od-do” i rada gminy decyduje

4. Elastyczność finansów do potrzeb danej jst; zróżnicowanie systemu finansowego w zależności od potrzeb, specyfiki danej jst; zasada kategoryzacji w Polsce nie obowiązuje

5. Mechanizm wyrównawczy (wspomagający) gminy słabsze materialnie; w Polsce jest to respektowany wymóg

6. Gdy zmiany zasad systemu finansowania - powinny być konsultowane z przedstawicielstwem samorządu terytorialnego

7. Przyznane subwencje nie mogą być użytkowane na żaden projekt specyficzny, taki który nie wiąże się z potrzebami tej gminy

8. Jst powinny mieć prawo dostępu do narodowych Zasobów Kapitałowych (np. zaciąganie kredytów)

Tylko Francja i GB nie podpisały EKST.

1. Konstytucja ` 97,

• ust 1: Jst mają zapewniony udział w dochodach publicznych

• ust 2: ich dochody to dochody własne, dotacje , subwencje

• Źródła dochodów są określane ustawowo

2. Podatki i opłaty lokalne jst są określone w odrębnych ustawach

Listopad 2003 - ustawa o dochodach jst

DOCHODY WŁASNE

Zwykle służą do finansowania zadań własnych. To do 50 % wszystkich dochodów jst. Są pewniejsze niż inne dochody. Podatki i opłaty lokalne.

Od 2003 - to też udziały w podatkach państwa

SUBWENCJE - pomoc na wypełnianie zadań własnych

Zwykle najwięcej wydatków idzie na oświatę.

Subwencja składa się z części:

1. Subwencja ogólna - duża część na oświatę

2. Subwencja wyrównawcza

3. Subwencja równoważąca

Subwencja wyrównawcza

Kwota podstawowa - dostają gminy gdzie średni dochód na 1 mieszkańca <…

Kwota uzupełniająca - gminy słabo zaludnione, powiaty z „rozwiniętą” pomocą społeczną, województwa do 3 mln mieszkańców.

Subwencja równoważąca

Składają się na nią najbogatsze jst. Warszawa odprowadza 500 mln zł, województwo mazowieckie też 500 mln zł(uznaje minister Finansów).

Gminy - duże wydatki na pomoc społeczną.

Powiaty- duże wydatki na pomoc społeczną i drogi powiatowe.

Województwa- subwencje regionalne - gdzie duża część dróg, duże bezrobocie (110%średniej krajowej), słaby udział w PKB.

Listopad 2003 - ustawa o dochodach jst

• Nie mają udziału w podatku VAT

• Głównie podatek od nieruchomości (15% dochodów gmin)

• Udział w dochodach publicznych - podatek dochodowy od osób fizycznych i osób prawnych: (od 2003)gmina 39,34%od osób fizycznych;6,7 % od osób prawnych - przedsiębiorstw; powiaty 10,25 i 1,4, woj. 1,4 i 15,9 (bo rozwój)

• Rolny, leśny, opłata od psów, od pojazdów ciężarowych(osobowe - podatek w benzynie)

• Opłaty: targowa, skarbowa, administracyjna

• Majątek od którego generowane są finanse

• Dochody z dzierżaw, oddania w zarząd

• Darowizny, samoopodatkowanie się mieszkańców- referendum 2/3 gminy na „tak”

DOTACJE

• Przyznawane na zadania zlecone (ustawowe dotacje obowiązkowe)

• Na zadania własne

Można się wycofać z dania dotacji.

WYDATKI

1. Bieżące - ponad 90% wydatków jst

2. Majątkowe - głównie inwestycje (18-25%)

• Oświatowe - bardzo dużo środków (zwykle ok. 50 %)

• Na gospodarkę komunalną

• Na administrację zwykle 8-9 %(max 15%, min 7%)

Najbogatsze są powiaty miejskie.

Dochody własne samorządu powinny wzrastać gdy jest on silny(niecałe 50 %).

Dotacje 11-12% tendencje wzrostowe

38% całości dochodów to subwencje, w powiecie głównie są to dotacje.

W 12

„0” na ostatnim wykładzie(chyba)

ORGANIZACJA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

• ORGANY PRZEDSTAWICIELSKIE (stanowiąco- kontrolne)

• ORGANY WYKONAWCZE

ORGAN STANOWIĄCO(-KONTROLNY)

• Legislatyw lokalny

• Połączenie władzy wykonawczej ze stanowieniem

• Polska - radni tylko stanowią, akceptują uchwały poprzez podnoszenie ręki

• Radnych wybiera ludność, wybory powszechne (dopuszcza się wybory pośrednie, do sejmiku wojewódzkiego). EKSR - Polska jej nie ratyfikowała. Kiedyś przed wojna radnych nie wybierała ludność. Nie było samorządu województwa, ale istniały sejmiki przy wojewodzie. Nie była to reprezentacja ludności.

Rada gminy

Jednostki pomocnicze - w gminie sołectwo

Uprawnienia rady gminy są szersze (przy reprezentacji).

Radny gminy już nie reprezentuje wyborców, jest wybierany by realizować interesy całej gminy!

„Radni nie są związani instrukcjami wyborców” (przy nowelizacji 11.04.2004?)

Gminy:

1. Do 20 tys. Mieszkańców

2. Powyżej 20 tys. Mieszkańców

Inaczej wybiera się radnych.

Ad. 1 Wybory większościowe, radnym zostaje ten, kto ma najwięcej głosów

Ad. 2 System proporcjonalny, głosowanie dwuetapowe - najpierw wybór partii potem ten kto uzyska największą liczbę głosów.

OBECNIE

• Radni gminni w kraju - 39000 osób

• Największa rada może liczyć 45 radnych

Radny nie zarabia pieniędzy, 2000 zł to ekwiwalent jako „rekompensata” za czas, w którym mógłby pracować i zarabiać.

STATUS PRAWNY

Organ wykonawczy jest do dyspozycji organu przedstawicielskiego.

• Rada wybierana jest powszechnie, jawnie, tajnie,..

• Wybór organu wykonawczego jest odesłany do aktów niższego rzędu (ustaw)

Zasada domniemania - sprawę może rozstrzygać rada gminy jeśli nie jest zastrzeżona dla innych organów (to są kompetencje generalne).

Wójt, burmistrz reprezentują gminę na zewnątrz. W nagłych sytuacjach oni wydają decyzje, ale potem musi być potwierdzona na posiedzeniu rady (inaczej traci moc).

Nadzór Prezesa Rady Ministrów - Czy rada dobrze stanowi prawo?

1. Funkcje rady

2. Struktura, budowa rady

3. Procedury

FUNKCJE ORGANÓW PRZEDSTAWICIELSKICH

• F. stanowiąca - tworzą prawo lokalne(gmina, powiat), miejscowe, regionalne(województwo)

• F. kontrolna - organ stanowiący kontroluje wykonawczy , tylko jako zespół (kolegialne); żaden z członków nie ma prawa indywidualnie.

Katalog funkcji rady gminy zawarty w prawie (ustawach) nie jest zamkniety.

FUNKCJE:

• Kiedyś rada gminy wybierała organ wykonawczy (wójta, burmistrza), teraz ich kontroluje

• Podejmowanie uchwał, stanowienie prawa miejscowego

• Decyzja odnośnie nieruchomości -oddanie w zarząd powyżej 3 lat

• Opiniowanie

STRUKTURA

• Przewodniczący rady i jego zastępcy

• Komisje rady

• Kluby rady

• +sesja rady (element niefizyczny) - radni mają funkcje stanowiące tylko razem

Przewodniczący zajmuje się organizacją pracy rady gminy, może mieć inicjatywę uchwałodawczą; zbiera oświadczenia majątkowe radnych i je analizuje (korupcja itp.). Oświadczenia reszty pracowników zbiera burmistrz.

Przewodniczący podpisuje wszystkie uchwały. Jeśli nie chce podpisać to uchwała i tak jest ważna. Wyznacza 3 zastępców.

KOMISJE

• Stałe

• Budżetowa

• Oświatowa

• Gosp. komunalnej

• Doraźne

• Np. targi międzynarodowe na Ursynowie

• Do rozwiązywania spraw

• Rewizyjna (do władzy wykonawczej)

Można podjąć uchwałę odnośnie uzupełnienia prac komisji. Komisje mogą mieć inicjatywę uchwałodawczą bądź opiniują projekty uchwał.

KOMISJA REWIZYJNA - półroczne i roczne sprawozdania z wykonania budżetu (do absolutorium). Wniosek KR jest opiniowany przez RIO.

KLUBY - ugrupowania radnych z jednej partii politycznej(którzy się nie dostali); dyscyplinują radę, stanowią jej „nadzór”, zapewniają frekwencję. Mają inicjatywę uchwałodawczą.

SESJE - zwoływane przez przewodniczącego 7 dni przed - wysłanie informacji/ zaproszenie gości; co najmniej raz na kwartał. Sesje nadzwyczajne zwołuje organ wykonawczy (też 7 dni). ¼ radnych tez może zwrócić się do przewodniczącego, aby zwołał sesję nadzwyczajną.

Funkcja stanowienia prawa - uchwały podejmuje się zwykłą większością głosów.

Kwalifikowane 3/5 - gdy np. referendum o odwołanie burmistrza.

Inne głosowania - imienne sprawy i zbiorowe.

To czy głosowanie jest jawne czy tajne zależy od sprawy. Praca rady jest całkowicie jawna!

Protokoły, uchwały(jawne), dostęp do sesji rady - wolny, można rejestrować, ale za pozwoleniem. Miejsce na obradach dla publiczności i dziennikarzy.

Nie można zamknąć sesji, utajnić dla obserwujących.

PROCEDURY

• Wszystkie są jawne

• Kolegialność podejmowania akt

• Techniki głosowania zależne od typu sprawy

• Nadzór nad aktami:

• Wojewoda, burmistrz dostarcza w 7 dni uchwałę rady

• Prezes RM może zawiesić radę, gdy organy nie radzą sobie z zadaniami po przedstawieniu programu naprawczego; zawieszenie rady do 2 lat; Prezes składa wniosek o rozwiązanie rady a decyzje podejmuje Sejm.

3

Egzekutywa

Polityka

P

Administracja publiczna

AP

---