Dr Michał Kosman

USTRÓJ POLITYCZNY

Oznacza strukturę organizacyjną, kompetencję i zależności organów państwa

SYSTEM POLITYCZNY

To ogół instytucji służących podejmowaniu decyzji politycznych

REŻIM POLITYCZNY

To zbiór formalnych i nieformalnych zasad i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej i sposób jego powiązania ze społeczeństwem

RODZAJE USTROJÓW

USTROJE DEMOKRATYCZNE

1. Parlamentarno-gabinetowy

Cechy: 1/władza wykonawcza pochodzi od parlamentu, 2/odpowiedzialność rządu przed parlamentem, 3/ układ sił w parlamencie ma decydujący wpływ na kształt rządu, 4/ głowa państwa ma znaczenie głównie reprezentacyjne, 5/ brak ścisłej separacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą (poseł może być ministerm)

2. System prezydencki (np.USA)

Cechy: 1/ organizacyjna i funkcjonalna separacja władz (w odrębnych wyborach wyłaniany jest parlament i prezydent), 2/ zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka rządu, 3/ prezydent powołuje ministrów, którzy ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną, 4/ monolityczna egzekutywa ( tzn. że prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu, czyli brak premiera), 5/ legislatywa(parlament) posiada autonomię w stanowieniu prawa (czyli tylko on tworzy prawo a prezydent nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej), 6/ prezydent nie jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem ale występuje odpowiedzialność prawna (konstytucyjna)

3. System semiprezydencki (półprezydencki)

1/ tutaj prezydent powołuje premiera a następnie ministrów na wniosek tegoż premiera; po powołaniu premier i ministrowie nie są podporządkowani prezydentowi, 2/ dualizm(dwoistość) egzekutywy, czyli istnieje głowa państwa i rząd, 3/ bezpośredni wybór prezydenta przez społeczeństwo

4. System komitetowo-parlamentarny (np. Szwajcaria)

1/ rząd jest traktowany jako komitet parlamentarny, 2/ zdecydowana dominacja parlamentu, 3/ brak trójpodziału władz

USTROJE NIEDEMOKRATYCZNE

1. System totalitarny

np. Trzecia Rzesza,ZSRR,Korea Północna

Cechy: 1/brak pozorów demokracji, system jednopartyjny, 2/aparat państwowy i partyjny są tożsame(partia to państwo), 3/pełne podporządkowanie społeczeństwa i ingerencja we wszystkie przejawy życia społecznego, 4/ideologia w oparciu o którą zbudowany jest tenże ustrój

2. System autorytarny

( na czele państwa stoi autorytet, jednostka ale też może być grupa np. hunta wojskowa)

Cechy: 1/ dopuszcza się pozory demokracji (np. występuje system wielopartyjny), 2/ wybory ogłasza się jako wolne ale takie nie są, 3/ od społeczeństwa wymaga się bierności ( ma się nie przeciwstawiać)

PAŃSTWO

Od greckiego polis-czyli wspólnota wolnych obywateli

Od rzymskiego civitas -czyli państwo pełnoprawnych obywateli rzymskich

Od rzymskiego Res publica - czyli wspólnota wszystkich obywateli

Od średniowiecznego terra- czyli państwo identyfikuje się z określonym terytorium

Od Machiavellego stato -stan rzeczy

Georg Jelinek- państwo to terytorium, ludność i władza, czyli państwo to pewna zbiorowość ludzka zamieszkująca pewien okolony obszar posiadający naczelną władzę.

Podstawowe cechy władzy:

1. Samowładność to prawna niezależność od czynników zewnętrznych,

2. Całowładność to możliwość regulowania wszystkich spraw wewnątrzpaństwowych.

Cechy charakterystyczne państwa:

1. Państwo to organizacja polityczna ( polityka i władza są nierozerwalne)

Polityka to dążenie do uzyskania i utrzymania władzy.

2. Państwo to organizacja przymusowa

1/ przymus fizyczny państwa ma charakter legalny i oparty jest o literę prawa ( zakład karny, interwencja policyjna)

2/ przymus ekonomiczny- to oddziaływanie na społeczeństwo poprzez określone instrumenty ekonomiczne( bariery celne, ulgi podatkowe itp.)

3/ przymus psychologiczny ( stosowanie cenzury, ograniczanie dostępu do informacji)

3. Państwo jako organizacja terytorialna

państwo wymaga posiadania terytorium, teraz również przestrzeni powietrznej i wód okalających. Terytorium jest czynnikiem konsolidującym społeczeństwo (ojczyzna, ojcowizna). Integralność terytorialna państwa (niepodzielność) jest podstawowym elementem zachowania bezpieczeństwa państwa.

4. Państwo to organizacja suwerenna

suwerenność to niezależność władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz od wszelkiej innej władzy wewnątrz państwa.

Cecha suwerenności to wyłączność prawodawcza państwa.

Dziś państwo suwerenne to takie, które:

1/ posiada zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością w odpowiednim stopniu,

2/ może dobrowolnie nawiązywać równorzędne stosunki z innym państwami i być członkami organizacji międzynarodowych,

3/ może kształtować własny ustrój społeczno-gospodarczy

GENEZA PAŃSTWA

-sposoby powstania

Państwo jest zjawiskiem historycznym, również procesem określonego etapu rozwoju społeczeństwa.

Wg Arystotelesa, państwo powstało dzięki połączeniu mniejszych wspólnot w większe, wyróżnił on 3 rodzaje władz państwowych: 1) czynnik obradujący, 2) czynnik rządzący, 3) czynnik sądzący; podzielił ustroje państwowe na: dobre {monarchia+arystokracja(najznamienitsi)+politeja(rządy klasy średniej)}, złe {tyrania+oligarchia(dbanie o własny interes)+demokracja(rządy biednych)}

* doktryny patriarchalne (opiekuńczych)

*doktryny patrymonialne

(własność ziemi to źródło władzy, pąństwo jako dziedziczna własność monarchy)

*doktryna umowy społecznej- epoka renesansu (Hobbes, Spinoza, Locke, Grotius, Rousseau), społeczeństwo daje władzę jednemu podmiotowi. Funkcjonowanie władzy miało zapewnić bezpieczeństwo. Suwerenem stawało się społeczeństwo( już nie monarcha), to była nowość!!! Suweren to najwyższa zwierzchnia władza.

*doktryna podboju wiek XIX- racja jest po stronie silniejszego, państwo mogły utworzyć jednostki wybitne i najsilniesze za pomocą zdominowania innego społeczeństwa (prymat siły)

*doktryna prawa międzynarodowego XX wiek

1) zjednoczenie pewnej liczby państw w jeden organizm państwowy (np. Niemcy-zjednoczenie, Zjednoczone Emiraty Arabskie- 7 państw połączone w jedno),

2) rozpad państw (ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja), 3) uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne,

4) secesja ( wyodrębnienie się nowego państwa z jakiegoś większego np. Timor Wschodni)

HISTORYCZNY ROZWÓJ PAŃSTWA

Starożytność _ charakterystyczne dla tego okresu są despotie (despocje) inaczej monarchie takie jak Mezopotamia, Egipt, Indie, Chiny.

Cechy charakterystyczne: 1) powstały poprzez łączenie mniejszych państw, 2) gospodarka eksploatacyjna (np. wykorzystywanie niewolników), 3) względy gospodarcze ( np. nawadnianie, wymagało powstania aparatu państwowego)

4) nieograniczona władza monarchy o charakterze teokratycznym (władca to wcielenie boga), 5) stagnacja gospodarcza (zastój), 6) brak pojęcia rozwoju dziejowego, 7) ekspansja terytorialna

Starożytny Rzym

- królestwo jako pierwsza forma państwowości rzymskiej, potem powstaje republika i władza przechodzi w ręce najbogatszych, powstaje senat , zgromadzenie ludowe

Cechy republiki: wybieralność urzędników, zasada kadencyjności urzędników, zasada kolegialności urzędów ( wieloosobowe),

Następnie powstaje cesarstwo rzymskie i tu wystąpił okres pryncypatu ( pierwszy np. w senacie) i okres dominatu ( monarchia absolutna, np. cesarz Dloklecjan

Średniowiecze

Cechy ustrojowe: 1) system feudalny (wasalny),np. państwo Franków książęta, rycerze otrzymywali grunty (lenno) od władcy w zamian za wspieranie w walce, lub gościnę, 2) monarchia patrymonialna, państwo było traktowane jako dziedziczna własność króla i dysponował on państwem jak majątkiem prywatnym, 3) monarchia stanowa, wyodrębnienie się różnych stanów (grup społecznych), udział w rządzeniu stanów uprzywilejowanych (duchowieństwo, szlachta), 4) monarchia renesansowa, coraz silniejsza idea oddzielenia państwa od kościoła, rozwija się kadra urzędnicza, 5) monarchia absolutna, XVII wiek, jedność i niepodległość władzy politycznej monarchy, wyłączność tworzenia prawa przez monarchę ( np. Francja Ludwika XIV „państwo to ja”), 6) absolutyzm oświecony, druga połowa XVIII w aspiracje gospodarcze i polityczne mieszczaństwa (Prusy Fryderyk II, Austria Józef I)

Rewolucja Francuska

1) narodziny państwa konstytucyjnego, 2) rozwój idei praw człowieka, 3) rozwój idei samostanowienia i równości narodów, 4) umacnianie się instytucji liberalnodemokratycznych, 5) idea pluralizmu politycznego, 6) umacnia się zasada parlamentaryzmu, państwa prawa, 7) wprowadzone zostaje prawo wyborcze ( tylko pewne grupy), 8) umacnia się zasada suwerenności ludu( współuczestniczenie w rządzeniu)

Państwo wczesnokapitalistyczne - państwo występuje jako stróż nocny, nie wtrąca się do gospodarki

Państwo liberalnodemokratyczne szanuje prawa jednostki i kładzie nacisk na element wolności społeczeństwa

Państwo socjalistyczne

Państwo trzeciego świata

Powstałe na gruzach kolonii

FUNKCJE I ORGANY PAŃSTWA

Dawniej funkcje państwa ograniczały się do zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego ludności oraz do zajmowania się kwestiami nawadniania.

Klasyfikacja funkcji państwa

Obecnie funkcje państwa można przedstawić biorąc pod uwagę następujące kryteria:

1. Według zasięgu terytorialnego- 1)funkcja zewnętrzna- państwo jako pomiot relacji międzynarodowych, 2) funkcja wewnętrzna- zapewnienie opieki socjalnej, kultury i bezpieczeństwa

2. Według dziedzin działalności- 1)dbałość o porządek i bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, 2)dbałość o bezpieczeństwo zewnętrzne kraju, 3)funkcja gospodarczo organizatorska( wpływanie na procesy gospodarcze i społeczne), 4) funkcja socjalna(państwo rozwinięte musi zapewnić pewien standard życia)

3. Kryterium- cele działania

1) funkcja adaptacyjna(zapewnienie przystosowania się państwa do zmieniających się warunków politycznych współczesnego świata, 2) funkcja regulacyjna( państwo wpływa na zachodzące procesy społeczne, ustala reguły zasady), 3) funkcja innowacyjna(inicjowanie nowych procesów społecznych)

ORGANY WSPÓŁCZESNEGO PAŃSTWA

Organ państwa to osoba lub grupa osób podejmujących działalność uznawaną za działalność państwową.

Podział organów państwowych

1. Ze względu na liczbę osób tworzących organ: 1) kolegialny(sejm, senat, itd.), 2)jednoosobowe(monokratyczne, np. prezydent)

2. Ze względu na zakres kompetencji: 1)organ o komp. ogólnej(prezydent, sejm), 2)organ o komp. szczegółowej( minister ale konkretny np. gospodarki, finansów

3. Ze względu na sposób powoływania danego organu: 1) organy powoływane z wyboru( sejm, senat, prezydent), 2) org. pow. drogą nominacji( wojewoda), 3) org. pow. drogą dziedziczenia (monarcha), 4) org. pow. drogą losowania

4. Ze względu na zasięg terytorialny

1) organy centralne( obejmują cały obszar państwa),

2) organy terenowe( obejmują wyznaczony obszar państwa)

5. Ze względu na rodzaj działalności

1) organy prawodawcze(stanowią prawo np. sejm, senat)

2) organy sądowe

3) organy wykonawcze(administracyjne) ich celem jest realizacja ustanowionego prawa,

4) organy kontrolne(NIK)

Typy naczelnych organów państwa

GŁOWA PAŃSTWA

1. jednoosobowa(prezydent, monarcha),

2. kolektywna( Rada Państwa, Rada Federalna w Szwajcarii, Prezydium Republiki w Bośni i Hercegowinie)

PREZYDENT- 1) w ustroju prezydenckim ma silną pozycję jest jednocześnie szefem rządu (USA),

2) w ustroju parlamentarno- gabinetowym jego rola jest ograniczona a główne zadanie rządzenia przypada parlamentowi i rządowi

Sposoby wyboru prezydenta:

1) wybory bezpośrednie przez społeczeństwo(Polska),

2) wybory pośrednie przez elektorów(USA),

3) wybory przez parlament lub inny rodzaj zgromadzenia( Słowacja)

PARLAMENT

Cechą większości parlamentów w krajach zachodnich jest dwuizbowość na całym świecie dominują jednoizbowe.

Izba wyższa- senat

Izba niższa(pierwsza)- sejm, ma mocniejszą pozycję.

Struktura i organizacja wewnętrzna parlamentów

1. Marszałek( lub przewodniczący w innych państwach)-kieruje pracami parlamentu

2. Prezydium- złożone z marszałka i jego zastępców

3. Komisje parlamentarne- stałe, niestałe, śledcze

4. Inne np. Konwent Seniorów

Funkcje parlamentu

1. Ustawodawcza-stanowi prawo

2. Ustrojodawcza( nadaje ustrój poprzez stanowienie konstytucji)

3. Kreacyjna- kreuje organy i ich obsadę personalną

4. Kontrolna- kontroluje inne organy państwa (np. wotum nieufności wobec rządu)

RZĄD

(gabinet, rada ministrów)

Szef rządu to premier, kanclerz, prezes rady ministrów, w systemie prezydenckim szefem rządu jest prezydent.

Ministrowie- kierują resortami

Ministrowie bez teki- powierza im się jakieś istotne zadanie

Wicepremier

Sposoby formowania rządu

1) w systemie prezydenckim to wybrany prezydent ma decydujący wpływ na wybór ministrów,

2) w systemie parlamentarno-gabinetowym to parlament jest konstruktorem rządu

Funkcje rządu

1. Kierowanie aparatem administracyjnym

2. Wykonywanie parlamentarnych aktów prawnych

3. Wpływanie na działalność prawodawczą parlamentu poprzez inicjatywę ustawodawczą.

4. Realizacja polityki zagranicznej państwa

SĄDOWNICTWO- WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

1. Orzekanie w sprawach z zakresu prawa karnego, cywilnego i administracyjnego

2. Kontrola zgodności działań innych organów z prawem

ORGANY PAŃSTWA W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

1. Zewnętrzne( placówki dyplomatyczne, misje konsularne)

2. Wewnętrzne( głowa państwa, rząd, szef rządu, minister spraw zagranicznych

Prawo legacji czynne- państwo A ustanawia ambasadora w państwie B

Prawo legacji bierne- prawo przyjmowania(goszczenia) u siebie przedstawicieli dyplomatycznych obcego państwa

MISJE DYPLOMATYCZNE

Konwencja Wiedeńska z 1961 roku reguluje stosunki dyplomatyczne między państwami!!!

Na czele placówki dyplomatycznej stoi ambasador a w stolicy apostolskiej nuncjusz.

Szefem misji dyplomatycznej może być minister pełnomocny lub poseł nadzwyczajny.

Charge d affaires(szarż de fer) to osoba mianowana do pełnienia funkcji dyplomatycznej, jest to niższa kategoria niż ambasador, jego mianowanie jest wyrazem dezaprobaty dla polityki danego państwa.

Funkcje misji dyplomatycznych

1. Reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

2. Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli

3. Prowadzenie rokowań z przedstawicielami państwa przyjmującego

4. Legalne zdobywanie informacji o państwie przyjmującym(np. stanowisko rządu)

5. Rozwijanie przyjaznych stosunków między oboma państwami

Osoby wchodzące w skład misji

1. Szef misji

2. Personel dyplomatyczny

3. Personel administracyjny I techniczny

4. Służba misji

MISJE KONSULARNE

Konwencja Wiedeńska z 1963 o stosunkach konsularnych

(konsul nie jest dyplomatą!!!)

Exequatur(eksekwatur) to zgoda państwa przyjmującego na kandydaturę osoby na szefa misji konsularnej.

Funkcje misji konsularnej

1. Ochrona obywateli państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

2. Popieranie rozwoju stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych

3. Wystawianie paszportów i wiz

4. Pełnienie czynności notarialnych, stanu cywilnego(konsul)

Szefowie placówek konsularnych

1. Konsul generalny

2. Konsul

3. Wicekonsul

4. Agent konsularny

Wszyscy oni są zatrudnieni i pobierają wynagrodzenie

Konsul honorowy- pracuje nieodpłatnie i zazwyczaj jest obywatelem państwa przyjmującego

FORMY PAŃSTW

(monarchia, republika)

- jest to konstytucyjnie określony sposób organizacji życia politycznego i społecznego w państwie( sposób rządzenia w państwie),

- forma rządu

- ustrój terytorialno-prawny( styl rządzenia)

Państwa unitarne

- jednolite, jego jednostki administracyjno- terytorialne zależą od organów centralnych i są zorganizowane w identyczny sposób. Mogą być: zcentralizowane- gdzie władze centralne wyznaczają organy regionalne; zdecentralizowane- gdzie organy terenowe formowane są niezależnie od organów centralnych

Państwa złożone

1. Unia personalna( dwa państwa połączone osobą jednego władcy)

2. Unia realna( wspólne organy, wspólny władca)

3. Konfederacja

4. Federacja(pełny lub ograniczony zakres suwerenności jaki zachowują państwa złożone)- jest to państwo związkowe, którego części składowe mają zazwyczaj samodzielność prawną i pewien zakres samodzielności politycznej

Cechy federacji: 1. Terytorium państwa nie jest jednolitą całością pod względem administarcyjno politycznym, 2. Nie mają prawa do secesji(wystąpienia z federacji), 3. Podmioty federacji rozporządzają władzą wykonawczą, ustrojodawczą, ustawodawczą w ograniczonym zakresie, 4. Istnieje podwójne obywatelstwo, 5. Dwuizbowy parlament, 6. Podział kompetencji pomiędzy federację i jej części składowe

Modele federacji:

1. dualistyczny- konstytucja ustala sferę wyłącznych kompetencji federacji,

2. Zasada wyłącznej kompetencji federacji i sfery kompetencji konkurencyjnych

3. Istnienie wyłącznych kompetencji federacji i wyłącznych kompetencji części składowych oraz kompetencje wspólne

AUTONOMIA- wewnętrzne samorządzenie części terytorium państwa na podstawie kompetencji ustawodawczych dotyczących spraw o lokalnym znaczeniu(np. powody etniczne powodują przyznanie autonomii, kraj Basków)

Różnice:

Autonomia dla obszaru- federacja dla całego terytorium

POJĘCIE I EWOLUCJA DEMOKRACJI

Demokracja- początek w Atenach(demos-władza, cratos-lud)

1. Cechy wspólne dawnej i współczesnej demokracji:

- władza ludu,

- wolność słowa, czyli swoboda wyrażania opinii dotyczących spraw państwa

- zasada równości wszystkich opinii

- zasada większości głosów

2. Różnice dawnej i współczesnej demokracji:

- podmiot władzy(faktyczny)np. w rzymie tylko wolni obywatele, współcześnie wszystkie osoby nie pozbawione praw publicznych,

- bezpośredni charakter dem. Antycznej, współczesna ma charakter pośredni( rządzą organy wybrane w bezpośrednich wyborach)

3. Ewolucja- dokumenty o charakterze konstytucyjnym:

* akty o charakterze prokonstytucyjnym z 1679 r( wymienia kilka praw obywateli chroniących przed władzą monarchy

*Karta Praw z 1689- poszerzenie aktu z 1679

* Konstytucja stanu Virginia 1776

*Konstytucja Stanów Zjednoczonych 1887

*Konstytucja Francji 1791

*Konstytucja Polski- 3 Maja 1791

* w wyniku Rewolucji Francuskiej mieszczaństwo dostaje prawa polityczne

*pojawienie się ruchu robotniczego(XIXw.)

*krystalizacja stronnictw politycznych związanych z grupami społecznymi(nurty konserwatywne, liberalne, ruch robotniczy)

Kilka głównych nurtów społeczno-politycznych

nurt anarchiczny- odrzucający demokrację, kwestionował istnienie państwa, silna niechęć do czystej politycznej działalności w ramach struktur państwowych, głosił hasła likwidacji państwa poprzez rewolucję zbrojną

ruch komunistyczny-w XIX w. akceptował walkę polityczną w ramach istniejących struktur państwowych, demokracja jako epizod

socjaldemokracja- glosiła konieczność zmian społecznych i ekonomicznych w tym poprawę losu robotników, akceptacja dla struktur państwowych w demokracji, poszerzenie praw ubogich w drodze walki politycznej

*powstawanie partii robotniczych, które stawały się partiami masowymi

* tworzenie się partii socjaldemokratycznych zmierzało do stabilizacji

*powstanie partii wpłynęło na kształt systemów partyjnych

*nowe kontakty ze społeczeństwem( wiece, manifestacje)

Relacje państwo- grupa społeczna po XIX wieku- kształtuje się wyraźny podział na lewicę(liberałowie) i prawicę(konserwatyści)

Na przełomie XIX i XX w kobiety walczą o prawa, pojawia się technicyzacja polityki, pojawiają się zawodowi politycy, klasa polityczna, elita polityczna,

Następuje wzrost znaczenia partii politycznych, które stają się organizmem decydującym przy wyborze

* systemy polityczne w okresie międzywojennym kształtują zorganizowaną opozycję i większość rządzącą

* lata 30 te kryzys demokracji(Traktat Wersalski), przybiera na sile nacjonalizm, kształtuje się model silnej władzy politycznej, dyktatora

* po II wojnie światowej demokracja przybiera model współczesny

ZASADY DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Cechą wspólną współczesnej demokracji jest opieranie się na określonych zasadach ustrojowych:

Zasady wspólne:

Zasada suwerenności ludu

Suweren uległ zmianie wraz z rozwojem kraju. Najpierw władza króla była nieograniczona, następnie podzielona na króla i parlament. Myśl oświecenia ukierunkowana była na pojmowanie narodu jako suwerena, doktryny społeczne, umowy społeczne

Dzisiaj suwerenność narodu to najwyższa władza narodu objawiająca się podejmowaniem decyzji.

Sposoby realizacji władzy zwierzchniej narodu

1. demokracja bezpośrednia i jej najważniejsze formy:

* akt wyborczy

*inicjatywa ludowa(mała grupa ludzi może zainicjować akt ustawodawczy)

*zgromadzenie ludowe(Szwajcaria) zebranie ogółu obywateli uprawnionych do podejmowania decyzji np. na szczeblu gminnym

*weto ludowe- przeciwieństwo inicjatywy wyborczej, wystąpienie przeciwko jakiejś ustawie

*referendum odnosi się do decyzji w rozstrzygnięciach najważniejszych

Klasyfikacja referendum

a) czas przeprowadzenia referendum:* przedparlamentarne*poparlamentarne*pozaparlamentarne( bez konsultacji z parlamentem

b) znaczenie i skutki referendum: *konsultatywne w celu wysondowania opinii społeczeństwa * rozstrzygające gdzie głos ludu w referendum jest decydujący i może być zatwierdzający lub odrzucający

c) przedmiot referendum-

* konstytucyjne gdzie całość lub część konstytucji się zmienia

*ustawodawcze, gdzie ustawa jest przedmiotem referendum

AKT WYBORCZY

Prawo wyborcze- w sensie przedmiotowym to zespół norm regulujących tryb wyłaniania organów przedstawicielskich, w sensie podmiotowym to prawo obywatela do uczestnictwa w wyborze przedstawicieli

Główne zasady prawa wyborczego

1.Powszechność- istotą tej zasady jest fakt, że prawo do wybierania i bycia wybieranym do ciał przedstawicielskich przysługuje obywatelom po osiągnięciu określonego wieku( np. Bundestag 18 lat)

Ograniczenia tej zasady dawniej spowodowane były np. płcią, rasą, zasobnością, wykształceniem)Obecnie tylko w przypadku pozbawienia praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądu.

2. Równość prawa wyborczego- oznacza jednakową liczbę głosów przysługującą każdemu wyborcy(najczęściej 1 głos)

Ograniczenia- dawniej funkcjonował system pluralny, uprzywilejowani mieli większą liczbę głosów; możliwość kilkurazowego głosowania- system kurialny (Prusy) istniał podział na parę kurii, które wybierały swoich deputowanych. Okręgi- nigdy równa liczba wyborców nie przypada na jednego przedstawiciela to wynika z podziału na okręgi wyborcze

3. Tajność-możliwość głosowania w warunkach zapewniających nieujawnienie treści głosu wyborcy. Tajność nie jest obligatoryjna.

4. Bezpośredniość- jako osobiste głosowanie obywatela na określonych kandydatów, jako sposób, tryb wybierania

Sposób podziału mandatów wyborczych

1. Większościowy system wyborczy- istnieje podział na okręgi wyborcze, gdzie głosujemy na konkretnego kandydata bądź kandydatów. Mandat otrzymuje ten kandydat, który zebrał największą ilość głosów.( Wybory do senatu) Okręgi mogą mieć 1 lub 2 mandatów.

- system większości względnej- mandat otrzymuje osoba, która ma najwięcej głosów, nie musi to być więcej niż 50% i więcej(Niemcy-Bundestag)-bezwzględnej mandat otrzymuje osoba, która otrzymała powyżej 50% oddanych głosów.

2. Proporcjonalny system wyborczy- jego istotą jest fakt, że jego podział mandatów odbywa się proporcjonalnie do liczby uzyskanych głosów. Podstawową cechą jest wielomandatowość okręgów wyborczych; większe znaczenie partii politycznych (d'Hondta)

Zasada podziału i równowagi władz- dokonuje się tego podziału poprzez aparat państwowy, ogół powiązanych ze sobą jednostek organizacyjnych w szczególności organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami.

Struktura organów państwowych może być określana przez: 1) zasadę jednolitości( koncentracji władzy)- oznacza to , że w aparacie państwowym istnieje 1 organ któremu podporządkowane są wszystkie inne organy państwowe. Charakterystyczna zasada dla państw niedemokratycznych. Wyjątkiem jest tu Szwajcaria, gdzie władza wykonawcza jest podporządkowana parlamentowi, rząd traktowany jest jako komitet parlamentu wykonujący jego polecenia.

2) zasadę podziału władz - cechy tej zasady to *wyraźny podział na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, każda z tych władz realizowana jest przez inne organy. Występuje tu wzajemne kontrolowanie i ograniczanie tych władz

Zasada konstytucjonalizmu

(łac. Constituere- ustanawiać)

Historycznie termin konstytucja rozumiano jako np. reguły zakonne, prawa niepisane fundamentalne państwa

Konstytucja- to akt prawny określający zasady organizacji państwa oraz relacje pomiędzy jego obywatelami a władzą uchwalone przez demokratycznie wybrany parlament lub specjalnie wybraną konstytuantę(Zgromadzenie Konstytucyjne)

---