Teoria MSG zajmuje się badaniami praw ekonomicznych rządzących procesami zachodzącymi w gospodarce światowej, natomiast zagraniczna czy międzynarodowa polityka ekonomiczna określa metody i środki osiągania przez państwo postawionych sobie celów gospodarczych oraz osiągnięcia celów różnych krajów w drodze współpracy gospodarczej z zagranicą, głównie przez zawieranie międzynarodowych porozumień gospodarczych, jak też tworzenie wspólnych, międzynarodowych instytucji i organizacji gospodarczych.

MSG rozumiane jako dyscyplina naukowa opierają się na takich samych podstawach metodologicznych, jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii, ponieważ motywy i sposób zachowywania się ludzi i przedsiębiorstw są takie same w sferze wymiany międzynarodowej i w sferze aktywności krajowej. Można zatem stwierdzić, że to co jest słuszne w ogólnej teorii ekonomii, jest także słuszne w teorii MSG. MSG to dyscyplina wiedzy zajmująca się problematyką współzależności ekonomicznych zachodzących między gospodarkami suwerennych państw.

Rozwój MSG staje się koniecznością ekonomiczną. Powody:

• Wzrasta sama współzależność gospodarcza między krajami, grupami krajów i kontynentami

• przyrost ludności powoduje, że świat się „zagęszcza”

• szybki postęp techniczny, zmniejszający jednostkowy koszt i czas przewozu dóbr i ludzi w skali dużych odległości oraz zwiększający możliwości komunikowania się, przekazywania informacji i decyzji sprawia, że świat się niejako „kurczy”

• rozwój nauki , techniki i technologii stwarza nowe możliwości wszechstronnego rozwoju ludzkości.

MSG zajmują się również międzynarodowymi przepływami, do których należą:

- Międzynarodowa wymiana towarowa,

- Międzynarodowa wymiana usługowa,

- Międzynarodowy przepływ czynników produkcji, (które obejmują: pracę, kapitał i technologię).

Międzynarodowa wymiana towarowa i usługowa składają się na handel międzynarodowy.

Podmiotami MSG są: przedsiębiorstwa krajowe, korporacje transnarodowe, gospodarki narodowe, regionalne ugrupowania integracyjne, międzynarodowe organizacje gospodarcze.

Przedsiębiorstwa krajowe – działają w ramach określonej gospodarki narodowej, przeprowadzają transakcje międzynarodowe.

Fazy umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa krajowego:

1) Umiędzynarodowienie sfery wymiany, czego przejawem jest eksport produktów i również import komponentów czy technologii

2) Umiędzynarodowienie produkcji – podjecie za granicą produkcji dóbr lub świadczenie tam usług

Przedsiębiorstwa krajowe, które przeszły fazę druga staja się korporacją transnarodową.

Przedsiębiorstwa międzynarodowe – korporacje transnarodowe są to firmy będące właścicielami przedsiębiorstw lub kontrolujące działalność gospodarczą w co najmniej dwóch krajach. Przedsiębiorstwa międzynarodowe są rejestrowane przez UNCTAD. Przedsiębiorstwa te powstają przez bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

Regionalne ugrupowania integracyjne – grupa gospodarek narodowych silniej zespolonych ze sobą niż z resztą świata. Tworzą odrębne organizmy gospodarcze. Mogą występować bezpośrednio lub pośrednio w zależności od przekazanych kompetencji przez państwa członkowskie

Międzynarodowe organizacje gospodarcze – przede wszystkim:

1)pełnią funkcje regulacyjne: ustalają i nadzorują przestrzeganie norm postępowania przez państwa członkowskie np. WTO;

2)Prowadzenie bezpośredniej działalności w skali międzynarodowej – najczęściej pomocy humanitarnej czy gospodarczej

Otwartość i współzależność gospodarek narodowych

Powiązania gospodarcze rożnią się intensywnością, a w związku z tym rożne są stopnie otwartości. Miarą otwartości są rozmiary ich transakcji przyrównane do potencjału danej gospodarki, a także sposób w jaki zmieniają się te wielkości w czasie. Można wyodrębnić następujące czynniki:

1) Mierniki statyczne – wyrażają stan otwarcia gospodarki w danym czasie, np. wartość eksportu/ importu/sumy eksportu i importu w przeliczeniu na jednego mieszkańca czy w relacji do PKB

2) Mierniki dynamiczne – pokazują jak transakcje gospodarcze z zagranicą reagują

na zmiany samej gospodarki, np. miernik elastyczności dochodowej eksportu/

importu/ sumy eksportu i importu.

Przeciwieństwem gospodarki otwartej są gospodarki samowystarczalne – antarkiczne, czyli gospodarki zamknięte. Główną cechą jest to, że nie występują przepływy międzynarodowe lub mają charakter marginesowy. Obecnie jedyna gospodarka zamkniętą jest gospodarka światowa.

Proces otwierania się gospodarki narodowej uzależniony jest od wielu czynników takich jak: czynniki historyczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe. Szczególnie ważne są:

1) Poziom rozwoju gospodarczego – zależność dodatnia, cateris paribus przy czym:

• Strona podaŜowa – atrakcyjność eksportowa (większa oferta eksportowa)

• Strona popytowa – większa zdolność do importu (bogatsze społeczeństwo)

2) Wielkość rynku wewnętrznego – (liczba konsumentów) duży rynek nie stwarza takiego przymusu ekonomicznego producentów do eksportu jak na małym rynku

3) Uwarunkowanie polityczne-

.Zazwyczaj im wyższy poziom rozwoju to w większym stopniu kraj specjalizuje się w produkcji i zagranicznej sprzedaży towarów przemysłowych oraz usług. Udział w międzynarodowym podziale pracy i pozycja gospodarcza w świecie nie jest ustalona na stałe, ale zależy od:

• Efektywności gospodarowania w danym kraju,

• Polityki władz i jej skuteczności,

• Prawidłowego wykorzystania możliwości osiągnięcia korzyści ze współpracy z zagranicą.

Handel zagraniczny to eksport i import towarow. Podstawą płatności jest pieniądz, zazwyczaj powszechnie używana waluta wymienialna np. dolar amerykański – USD.

Handel światowy to suma eksportu wszystkich krajów. Jest równy importowi światowemu. Większość handlu światowego realizowana jest w obrotach między krajami wysoko rozwiniętymi (65 - 70% wartości importu światowego). Udział krajów rozwijających się to 25 - 30%. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej około 5%

Przyczyny handlu

1. Różnice w absolutnych kosztach produkcji towarów w poszczególnych krajach.

2. Zasada kosztów komparatywnych (porównywalnych, względnych) mówi, że kraje powinny specjalizować się w wytwarzaniu danego towaru, którego koszty produkcji są względnie niższe niż w innych krajach i nadwyżkę wymieniać z innymi krajami na inne towary.

3. Teoria obfitości zasobów – porównuje się w niej relacje zasobów podstawowych czynników produkcji, zwłaszcza pracy i kapitału w rożnych krajach. Wpływa to na różnice cen i na handel.

4. Teoria dzieląca czynnik pracy na: pracę zwykłą i kapitał ludzki.

Narzędzia polityki handlowej:

1. Cło Jest opłatą, którą importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Zazwyczaj cła nakładane są na import towarów. Zwykle jest to procentowa opłata od ceny jednostki importowanego towaru.

2. Ograniczenia ilościowe tzw. kwoty w imporcie. Władze państwowe wydają zezwolenia czyli licencje na określoną wielkość importu danego towaru importerom. Władze państwowe ograniczają w ten sposób wielkość całkowitego importu tego towaru. W konsekwencji firmy krajowe podejmują produkcję i sprzedaż tego towaru po niższej cenie lub równej towarowi zagranicznemu.

3. Bariery pozataryfowe są to regulacje lub praktyki administracyjne utrudniające dostęp zagranicznych towarów do rynku wewnętrznego: normy techniczne, standardy i procedury ich potwierdzania, przepisy sanitarne, zasady dotyczące opakowania towarów.

4. Subsydia eksportowe – dotowanie przez budżet państwa produkcji nieefektywnej w porównaniu z zagranicą. Chodzi o wyrównywanie różnic kosztów produkcji służące promowaniu eksportu.

Motywy nakładania przez władze kraju ceł

1. Dążenie władz do zwiększenia dochodów budżetowych

2. Popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach przez ochronę przed konkurencją zagraniczną

3. Osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach (bez ochrony upadłyby i zwiększyłby się bezrobocie)

4. Ochrona pewnych grup społecznych, np. produkcji rolnej i rolników oraz kultury i tradycji.

Teoria przewagi absolutnej Adama Smitha

W 1776 r. opublikowany został traktat pt.: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów. Teoria ta zakładała, że mechanizmem regulującym stosunki ekonomiczne powinien być wolny rynek. W związku z tym taki liberalizm dotyczył także wymiany międzynarodowej. Wymiana między dwoma państwami jest możliwa w takiej sytuacji, w której przynosi obu stronom korzyści. Gdyby jeden z krajów nie osiągał korzyści lub wręcz ponosił straty nie angażowałby się w rozwój wymiany międzynarodowej. Korzyści zatem wynikają z lepszej alokacji zasobów, przy czym każdy z krajów dysponuje innym zestawem zasobów. Dzięki temu każdy kraj może zaangażować się i produkować, wytwarzać inny towar. Wielkość osiąganej produkcji jest miernikiem bogactwa danego państwa. Koszty produkcji danego dobra – towaru, decydują o tym czy dobra zostaną kupione. Zatem motorem napędzającym wymianę handlową są różnice w kosztach produkcji danego dobra. Smith uważał, że jeśli dany kraj może wytworzyć produkt po kosztach niższych niż inne kraje to powinien w tym właśnie się specjalizować i do tej gałęzi skierować swoje zasoby. Dalej Smith uważał, że wyprodukowane towary należy eksportować do innych krajów. Smith sugerował, że jeśli wyprodukowanie danego towaru będzie droższe w kraju, niż jego zakup za granicą, to należy sprowadzić go z zagranicy, ponieważ niekorzystne jest jego produkowanie w kraju.

Wielkość absolutnych kosztów produkcji dóbr w poszczególnych krajach jest wskaźnikiem do podjęcia decyzji o wymianie międzynarodowej. Natomiast przewagę absolutną – bezwzględną nad innymi krajami ma to państwo, które ma niższe koszty wytwarzania i może eksportować dane dobro.

Zatem swobodna wymiana pozwalała na osiąganie korzyści w postaci:

a) Bardziej efektywnego wykorzystania posiadanego potencjału,

b) Zwiększenia rynku zbytu,

c) Uzyskania efektu skali i możliwości dalszego obniżania kosztów wytwarzania.

Smith wprowadził pojecie specjalizacji, która wynikała z różnic w wielkości nakładów potrzebnych do produkcji (przede wszystkim z różnic w cenie za pracę nakładczą) i przynosiła korzyści w postaci obniżania kosztów a tym samym zyskiwania przewagi nad innymi.

Podstawą specjalizacji międzynarodowej, a zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między dwoma krajami i (lub) większą liczbą krajów bezwzględnych (absolutnych) różnic w kosztach wytwarzania, które A.Smith mierzył wyłącznie nakładami pracy. Jego zdaniem, jeśli określony kraj A jest bardziej efektywny (dysponuje absolutną przewagą) w produkcji dobra x, a zarazem jest mniej efektywny niż kraj B (nie dysponuje nad tym krajem B absolutną przewagą) w produkcji dobra y, to oba kraje mogą osiągać korzyści wskutek rozwoju wzajemnego podziału pracy, i to bez względu na stan bilansu handlowego, pod warunkiem, że kraj A eksportuje do kraju B całość lub część produkcji towaru X, w przypadku którego dysponuje absolutną przewagą, w zamian za import z kraju B całości lub części ogólnej produkcji towaru y, w przypadku którego absolutną przewagą dysponuje jego partner handlowy. Zatem rozwój międzynarodowego podziału pracy zgodnie z kształtowaniem się przewagi absolutnej prowadzi do lepszego wykorzystania mocy produkcyjnych oraz powoduje wzrost rozmiarów produkcji obu towarów, co z kolei stanowi bezpośrednią przyczynę osiągania przez partnerów określonych korzyści – zwiększone rozmiary produkcji dóbr do podziału między krajami – partnerami.

Teoria przewagi komparatywnej Davida Ricardo

Inaczej teoria ta zwana jest Teorią kosztów komparatywnych. Wyjaśnia ona mechanizm obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany handlowej w sytuacji znacząco niższych kosztów produkcji dóbr po stronie jednego z partnerów wymiany. Decydujące znaczenie dla korzyści czerpanych przez obydwu parterów handlowych z wymiany ma względny stosunek kosztów produkcji dóbr, będących przedmiotem wymiany w krajach partnerów, a nie bezwzględny poziom nakładów jakie w poszczególnych krajach należy ponieść na wytworzenie tych dóbr. Wystarczającą przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy. Teoria ta jest rozszerzeniem i uogólnieniem teorii kosztów absolutnych.

Po raz pierwszy teorię tę sformułował Robert Torrens w 1808 r. i potem w 1815r. w traktacie na temat handlu zagranicznego zbożem „An Essay on the External Corn Trade” Opisał w nim przykład wymiany dóbr przemysłowych i rolnych między Anglia a Polską. Wniosek z rozważań jest następujący: Anglia może odnosić znaczące korzyści sprzedając Polsce towary przemysłowe w zamian za zboże nawet w przypadku, gdy produkcja zboża jest tańsza w Anglii niż a Polsce.Teoria przewagi komparatywnej dużo bardziej i szerzej została spopularyzowana przez D. Ricardo, który opisał ją w 1817 roku w książce „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” D. Ricardo i R. Torrens udowodnili, że możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją również w warunkach utrzymywania się między dwoma krajami absolutnych różnic w kosztach produkcji, tj. także wtedy gdy jeden z nich wytwarza wszystkie towary drożej (taniej) niż drugi. Według nich wystarczającą przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic w kosztach wytwarzania, które mierzyli wyłącznie nakładami pracy. Stwierdzenie to stanowi podstawę tradycyjnie (klasycznie) ujmowanej teorii kosztów względnych- stąd nazwa - zasada kosztów względnych. Jest podstawową zasadą racjonalnego gospodarowania w skali międzynarodowej bez względu na to, jak mierzone są nakłady. W warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B w produkcji różnych dóbr, tenże kraj A powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, tj. towaru, w przypadku którego jego przewaga, mierzona kosztami (także cenami), nad krajem B jest stosunkowo największa. Jednocześnie kraj B powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego podobnie mierzona jego niekorzystna sytuacja ujawnia się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Gdy atrakcyjność handlowa i inwestycyjna nie zapewnia inwestorom i podmiotom gospodarczym przeciętnej, porównywalnej z konkurencją stopy zwrotu, oznacza to, że są one niekonkurencyjne. Stan ten wynika więc z niskiej zdolności podmiotu do tworzenia wartości dodanej. Innymi słowy kraj i przedsiębiorstwo nie odnoszą korzyści w postaci wzrostu dochodu realnego per capita bądź zwiększenia wartości akcji przedsiębiorstwa w stopniu zbliżonym do tych, jakie uzyskują konkurenci. W stosunkach międzynarodowych miejscem walki konkurencyjnej (przedsiębiorstwa, korporacje transnarodowe i państwa) jest rynek światowy.

Współczesny międzynarodowy ład gospodarczy jest wynikiem ustaleń i porozumień zawieranych między suwerennymi państwami. Składa się nań system międzynarodowego prawagospodarczego, instytucje i organizacje międzynarodowe oraz mechanizmy koordynacji działalności gospodarczej. Istotnymi elementami tego ładu jest:

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy,

• Światowa Organizacja Handlu (WTO),-Inne ekonomiczne organizacje o charakterze uniwersalnym i regionalnym.

Podstawowym celem, zwłaszcza MFW i WTO jest wspieranie liberalizacji i rozwoju międzynarodowej współpracy gospodarczej.

Rynek światowy różni się od modelowego rynku doskonałego, w którym w wyniku konkurencji międzynarodowej nikt nie ma wpływu na cenę i warunki podziału korzyści. Obejmuje kraje o znacznie zróżnicowanych potencjałach, poziomach rozwoju, strukturze i koncentracji oraz stopniu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej. Charakterystyczną cechą tego rynku jest konkurencja oligopolistyczna (między kilkoma wielkimi przedsiębiorstwami w skali świata). Tak więc analiza konkurencyjności międzynarodowej krajów i przedsiębiorstw dotyczy przede wszystkim konkurencji oligopolistycznej. Z rynkiem światowym ściśle związana jest kategoria ceny światowej i mechanizmu cenowego zarówno w handlu międzynarodowym, jak i w obrocie czynnikami produkcji. Pojęcie ceny światowej wiąże się z wartością rynkową towarów i czynników produkcji, uczestniczących w wymianie międzynarodowej, wyrażoną w walucie światowej. W warunkach liberalizacji międzynarodowego obrotu gospodarczego mechanizm konkurencji uruchamia proces sprowadzania cen światowych do poziomu ich wartości międzynarodowej.

Wartość międzynarodowa to przeciętne koszty wytwarzania w świecie jako całości. Zatem towary wytwarzane w różnych krajach, warunkach i po kosztach wyrażonych w pieniądzu światowym, przy uwzględnieniu różnic wynikających z kosztów transportu, sprzedawane są po cenie światowej.

Mechanizm ustalania cen światowych jest znacznie bardziej złożony niż w przypadku mechanizmu ustalania cen w poszczególnych krajach. Wiąże się to ze znacznie większymi różnicami warunków produkcji między krajami niż w pojedynczym kraju. Mechanizm konkurencji na rynku międzynarodowym ulega znacznie większym zakłóceniom niż warunki wewnętrzne w poszczególnych państwach. Rynek światowy, oprócz znacznie mniejszej przejrzystości od rynku wewnętrznego (która wynika m.in.: z odmienności poziomów rozwoju, struktur rynkowych, stopnia monopolizacji, polityki ekonomicznej, systemów prawnych, organizacji, stanu równowagi ekonomicznej, kosztów transakcyjnych, poziomówefektywności rynku i ryzyka) dodatkowo komplikują różnice w sposobach kształtowania kursów walutowych, a także ich zmienność. W dłuższym okresie w charakterystycznym dla współczesnego rynku światowego modelu konkurencji oligopolistycznej ceny oscylują wokół wartości i zbliżone są do poziomu kosztów średnich. Stosunkowo większe korzyści odnoszą te podmioty, które są w stanie dostarczyć towary i usługi po kosztach niższych niż średnie. Dostawcy tacy uzyskują stosunkowo większe korzyści w wymiarze finansowym. Ich wyższa rentowność umożliwia im zarówno zwiększanie ilości, wolumenu podaży, jak i konkurencję cenową.

Po II wojnie światowej specjalizacja i wielka skala produkcji, masowa konsumpcja wiązały się początkowo z produkcją standardowych wyrobów i usług. Minęła epoka masowej produkcji, ograniczonej konsumpcji i konkurencji. W krajach o wysokim poziomie rozwoju i dochodów rynek masowy przekształcił się w rynek o zróżnicowanych potrzebach. Wzrosły oczekiwania co do asortymentu i jakości wyrobów. Masowa standardowa produkcja została zastąpiona produkcją zdywersyfikowaną, konkurującą różnorodnością i marką zbliżoną do potrzeb wymagającego klienta. Wielkie firmy, korzystające ze skali produkcji, muszą konkurować z nowymi dostawcami, którzy lepiej dostosowują się do potrzeb rynkowych. Nowoczesne technologie, globalizacja, wzrost konkurencji zmieniły naturę konkurencji w sposób nieoczekiwany dla tradycyjnych, wielkich producentów i dostawców. Technologie te pobudziły także nowe, wcześniej nieuświadomione

potrzeby. W ostatnich 40 latach istotne zmiany zachodzą także w światowym handlu i obrocie gospodarczym. Wiążą się one przede wszystkim ze znaczną liberalizacją obrotów towarowych, usługowych, finansowych, a także z przywróceniem wymienialności, urynkowieniem kursów walutowych. W konsekwencji zakres zastosowania ograniczeń importowych, a także ceł został radykalnie zmniejszony.

Tendencje do integracji w Europie Zachodniej i w innych regionach przyczyniły się do wyeliminowania ceł w strefach wolnego handlu, uniach celnych czy uniach gospodarczych. Jednocześnie w latach 70. po silnym wzroście ograniczeń pozataryfowych w postaci dobrowolnych ograniczeń eksportowych nastąpił okres ich stopniowej redukcji. W latach 90. zapoczątkowano również proces zmniejszania ograniczeń w handlu rolnym i zastąpienie opłat wyrównawczych ich ekwiwalentami celnymi (tzw. taryfikacja). Od drugiej połowy lat 80. redukowano handlowe środki protekcyjne i polityki handlowe w regulowaniu stosunków gospodarczych z zagranicą, jak również nastąpił wzrost liberalizacji międzynarodowych przepływów finansowych i nastąpiło urynkowienie sposobów kształtowania kursów walutowych. W konsekwencji na warunki wymiany handlowej, usługowej jak i obroty kapitałowe coraz większy wpływ wywierają zmiany kursu walutowego i polityka monetarna, podczas gdy tradycyjna polityka handlowa straciła na znaczeniu.

Globalizacja stwarza nowe możliwości i zagrożenia rozwojowe. Gospodarki, które w warunkach liberalizacji obrotów kapitałowych i technologicznych, know - how i przepływów osób z wysokimi kwalifikacjami przyciągną zagraniczne inwestycje i nowe technologie, mają szansę osiągnąć niezwykle wysokie tempo wzrostu. Słabsze gospodarki, niezdolne dostosować się do nowych warunków rywalizacji rynkowej, spychane są na margines rozwoju. Jeśli kraj nie jest w stanie stworzyć lepszego otoczenia biznesowego dla rodzimych przedsiębiorstw, wówczas kapitał, technologie i wysoko wykwalifikowana siła robocza wędrują do bardziej atrakcyjnych obszarów. Obserwowanemu wzrostowi znaczenia wielkich korporacji w międzynarodowym podziale pracy i wymianie towarzyszy wzrost powiązań produkcyjno - handlowych,opartych o powiązania kapitałowe, umowy kooperacyjne i alianse strategiczne.

We współczesnym handlu towarami i usługami oraz w obrotach kapitałowych podstawową rolę odgrywają wielcy dostawcy, a zwłaszcza korporacje transnarodowe, dysponujące wielkimi możliwościami finansowymi, technologicznymi, produkcyjnymi, środkami transportowymi, rozbudowaną siecią informatyczną i międzynarodowymi kanałami dystrybucji. Coraz większa część międzynarodowego obrotu gospodarczego odbywa się w warunkach charakterystycznych dla konkurencji oligopolistycznej. Internacjonalizacja Życia gospodarczego, związana z postępującą liberalizacją wymiany handlu, usług i przepływów finansowych, przyczynia się do zaostrzenia konkurencji i sprzyja obniżce cen, a także lepszemu zaspokojeniu potrzeb konsumentów. Zarówno konkurencja importu, jak i wzrost BIZ sprzyja nie tylko napływowi kapitału, ale też nowych technologii wytwarzania, technik zarządzania, uruchamiania produkcji nowych wyrobów, modeli i wzorów. Dodatkowo sprzyjają one poprawie organizacji i jakości zarządzania. Zastosowaniu nowoczesnych metod i technik zarządzania sprzyja również rewolucja informatyczna.

Liberalizacja wymiany gospodarczej z zagranicą zasadniczo zwiększa intensywność konkurencji nie tylko w grupie wyrobów i usług mało przetworzonych i standardowych, ale także wyrobów o wysokiej wartości dodanej, zdywersyfikowanych, posiadających unikalne cechy. Wzrost konkurencji podaży na rynku krajowym zmniejsza negatywne konsekwencje możliwych zachowań monopolistycznych lokalnych dostawców. Pozytywnie wpływa na zmniejszenie presji inflacyjnej i sprzyja wzmocnieniu siły nabywczej pieniądza.

Liberalizacja i pojawienie się konkurencji zagranicznej w naturalny sposób przyczynia się do porównań i wyzwolenia oraz ukierunkowania działań zarządów i pracowników przedsiębiorstw lokalnych, mających na celu sprostanie najlepszym.

Rynek międzynarodowy można podzielić na 3 sfery:

1. w pierwszej konkurencyjność ma charakter kosztowo – cenowy. Intensywna rywalizacja wymusza wzrost efektywności, obniżkę kosztów i cen oraz osiąganych marż,

2. druga jest oparta o specjalizację wewnątrzgałęziową, skalę produkcji i wzrost powiązań produkcyjno-handlowych partnerów o zbliżonym poziomie rozwoju. Konkurencja ma charakter pozacenowy,

3. w trzeciej króluje konkurencja oligopolistyczna. W tym przypadku korporacje uzyskują korzyści w pierwszym rzędzie, związane z eksportem towarów i usług, które charakteryzują się wyższą innowacyjnością i wartością dodaną, indywidualizacją, wysoką jakością.

Porter wyróżnił 4 etapy rozwoju gospodarczego i przewag komparatywnych:

• etap eksportu dóbr surowco- i pracochłonnych – wyposażenie kraju w surowce i pracę prostą,

• etap eksportu dóbr kapitałochłonnych – wyposażenie w kapitał (wymaga inwestycji),

• etap eksportu dóbr innowacyjnych – wyposażenie kraju w kapitał ludzki (wymaga inwestycji),

• etap dobrobytu.

Najczęściej spotykaną formą integracji jest strefa wolnego handlu.

a)strefa wolnego handlu polega na likwidacji ceł i innych ograniczeń w obrotach miedzy krajami członkowskimi z równoczesnym zachowaniem przez te kraje autonomii celnej i handlowej w stosunkach z krajami spoza strefy.

b)unia celna oznacza likwidację ceł i innych ograniczeń w obrotach miedzy krajami członkowskimi, ale jednocześnie zostaje wprowadzona wspólna zewnętrzna taryfa celna oraz następuje ujednolicenie polityki handlowej wobec krajów trzecich.

c)wspólny rynek umożliwia swobodny przepływ dóbr i usług oraz przepływ czynników produkcji, np. pracy czy kapitału. Swoboda przepływu dóbr wyraża się w eliminacji ceł i innych podobnych w skutkach opłat oraz w zniesieniu ograniczeń ilościowych w wymianie między państwami członkowskimi. Swoboda przepływu usług oznacza zniesienie ograniczeń w wykonywaniu usług przez obywateli krajów członkowskich osiadłych w innym kraju niż kraj osoby korzystającej ze świadczeń. Swoboda przepływu osób sprowadza się do swobody osiedlania się i podejmowania pracy przez obywateli jednego kraju członkowskiego na terenie innych krajów członkowskich oraz do zniesienia dyskryminacji stosowanej, ze względu na obywatelstwo bądź na różnice w systemie szkolnictwa, w dziedzinie zatrudnienia, płac i innych warunków pracy. Swoboda przepływu kapitału oznacza możliwość lokowania kapitału przez obywateli jednego kraju członkowskiego na terenie innych krajów członkowskich na tych samych warunkach, jakie przysługują osobom mieszkającym w danym kraju.

d) unia ekonomiczna i monetarna obejmuje wszystkie elementy wspólnego rynku. Ponadto w jej ramach następuje pełna koordynacja lub unifikacja różnych dziedzin polityki gospodarczej. Na tym etapie integracji możliwe jest wprowadzenie wspólnej waluty.

Ekonomiczne efekty utworzenia strefy wolnego handlu i unii celnej

Utworzenie strefy wolnego handlu i unii celnej prowadzi do powstania statycznych – krótkookresowych i dynamicznych – długookresowych efektów integracji. W obydwu formach ugrupowania integracyjnego są one podobne.

Strefa wolnego handlu i unia celna przedstawia szczególny przypadek (wewnętrznego) wolnego handlu i (zewnętrznej) protekcji. Taka kombinacja wolnego handlu i protekcjonizmu prowadzi do wystąpienia dwóch efektów (które są podstawą klasycznej teorii strefy wolnego handlu i unii celnej ):

a) Efekt kreacji handlu oznacza ożywienie obrotów handlowych miedzy krajami członkowskimi w wyniku liberalizacji handlu – w każdym z krajów członkowskich ma miejsce wzrost produkcji i eksportu w dziedzinach, w których dany kraj ma przewagę komparatywną oraz ograniczenie produkcji i wzrost importu w tych dziedzinach, w których przewagę maja partnerzy.

Ad b) Efekt przesunięcia (odwrócenia) handlu oznacza zastąpienie dostaw od producentów z krajów trzecich przez dostawy od producentów z innych krajów członkowskich.

Efekt kreacji handlu jest zjawiskiem pozytywnym, zaś efekt przesunięcia handlu negatywnym. Za łączny efekt wzrostu dobrobytu ekonomicznego w wyniku utworzenia strefy wolnego handlu lub unii celnej uważa się nadwyżkę efektu kreacji nad efektem przesunięcia handlu.

Efekt poprawy terms of trade

Liberalizacja handlu między partnerami strefy wolnego handlu bądź unii celnej oznacza pogorszenie sytuacji producentów z krajów trzecich. Aby nie utracić klientów w krajach tworzących strefę wolnego handlu bądź unię celną producenci z krajów trzecich mogą obniżyć ceny swoich produktów na rynkach krajów partnerskich (np. poprzez obniżenie marży zysku). Pozytywny wpływ tego efektu dla krajow członkowskich może być dużo większy niż wpływ efektu kreacji handlu. Jednocześnie w warunkach niedoskonałej konkurencji efekt ten w unii celnej może być większy od efektu, który kraje członkowskie mogłyby uzyskać w wyniku pełnej ogólnoświatowej liberalizacji handlu. Kraje unii mają również większe szanse niż pojedynczy kraj na ustalenie taryfy celnej na poziomie zbliżonym do cła optymalnego, które pozwoli im maksymalizować korzyści z handlu. Z drugiej strony zmiana terms of trade oznacza jedynie transfer dochodu od reszty świata do unii celnej, a wynikająca stąd strata reszty świata zawsze przewyższa zyski osiągnięte przez unię. Jednak zyski z tytułu zmiany terms of trade zależą również w dużej mierze od reakcji reszty świata na posunięcia w unii celnej.

Długookresowe – (dynamiczne lub restrukturyzacyjne) efekty:

Korzyści skali- Utworzenie strefy wolnego handlu bądź unii celnej daje możliwość produkcji na większy rynek niż rynki poszczególnych krajów członkowskich, co oznacza większe możliwości obniżenia kosztów produkcji w tych sektorach, w których występują rosnące korzyści skali.

Zwiększona konkurencyjność i efektywność przedsiębiorstw w wyniku wzrostu konkurencji na rynku (wzrost konkurencji na rynku każdego kraju członkowskiego jest efektem pojawienia się konkurentów zagranicznych z innych krajów członkowskich) – efekt ten może wielokrotnie przewyższać stosunkowo ograniczone statyczne efekty integracji

Wzrost wielkości przedsiębiorstw (poprzez wzrost wewnętrzny oraz przez fuzje i nabywanie udziałów – wzrost zewnętrzny). Jest to łączny efekt zewnętrznych korzyści skali i zaostrzenia konkurencji. Firmy przystosowują się w ten sposób do nowej sytuacji rynkowej. Większe jednostki mogą potencjalnie zająć lepszą pozycję na rynku oraz produkować bardziej efektywnie. Pozwala to z jednej strony poprawić pozycję konkurencyjną unii jako całości na rynku światowym, ale z drugiej strony pozytywne efekty wynikające ze zwiększonej konkurencji mogą być częściowo zniwelowane przez wzrost kontroli ze strony wielkich firm (lub grup wielkich firm) oraz tworzenie i utrzymywanie przez nie barier utrudniających wejście na rynki. Powinna temu przeciwdziałać unijna polityka konkurencji.

Wzrost inwestycji (krajowych, wewnątrz ugrupowania integracyjnego i z krajów trzecich) -Wzrost inwestycji krajowych jest wynikiem realokacji czynników produkcji po usunięciu barier w handlu miedzy krajami członkowskimi oraz wynikiem zwiększonej konkurencji, która zmusza przedsiębiorstwa do inwestowania w swój rozwój. Większe rozmiary rynku także pobudzają nowe inwestycje w infrastrukturę (transport, energia, przekazywanie informacji), co przyczynia się do wzrostu efektywności produkcji i całej gospodarki. Utworzenie unii celnej sprzyja również przepływowi kapitału w postaci BIZ pomiędzy krajami unii (realokacja czynników produkcji między krajami członkowskimi) oraz napływowi BIZ z reszty świata (tzw. efekt inwestycyjny) – firmy z reszty świata chcą w ten sposób zmniejszyć negatywne skutki przesunięcia handlu i zrekompensować ograniczenia w eksporcie do unii.

Regionalizm w stosunkach międzynarodowych związany jest bezpośrednio z aktywnością ich podmiotów (uczestników). Wynika on ze szczególnego rodzaju współzależności międzynarodowych związanych z: -Położeniem geograficznym (geopolitycznym), -Systemem politycznym, -Rozwojem gospodarczym, -Historią, -Kulturą, -Językiem, -Religią.

Poza systemem ONZ funkcjonuje wiele organizacji regionalnych. Dzielić je można według położenia geograficznego, ale także zgodnie z ich celami i zadaniami. Przykładami są:

1. Organizacja Państw Amerykańskich – OPA,

2. Liga Państw Arabskich – LPA,

3. Organizacja Jedności Afrykańskiej –OJA,

4. Unia Europejska,

5. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – EFTA,

6. Pakt Amazoński,

7. Pakt Andyjski,

8. Wspólnota Afryki Wschodniej –EAC,

9. Rada Nordycka.

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji można podzielić na: przepływy kapitału, pracy i technologii.

Przepływy kapitału w skali międzynarodowej są bardzo ważnym zjawiskiem we współczesnej gospodarce światowej:

• Stymulującym wzrost gospodarczy,

• przeciwdziałającym krótkookresowym trudnościom gospodarczym poszczególnych krajów.

Międzynarodowy przepływ kapitału jest możliwy w sytuacji, kiedy w gospodarce światowej występują kraje, które więcej wytwarzają niż konsumują, tzn. kraje posiadające nadwyżkę kapitału w stosunku do bieżących potrzeb gospodarki narodowej. Są to przede wszystkim kraje rozwinięte: Stany Zjednoczone Ameryki, Japonia i kraje Europy Zachodniej. Znacznie liczniejsza jest grupa krajów, które nie posiadają wystarczającej ilości kapitału, dlatego w mniejszym bądź większym stopniu prowadzą politykę jego Międzynarodowy przepływ kapitału może występować w formach:

• kredytów,

• BIZ, -inwestycji portfelowych.

Międzynarodowe przepływy kapitału to wszelkie ruchy kapitału, które swoje statystyczne odzwierciedlenie znajdują w bilansie obrotów gospodarczych z zagranicą i są ujmowane w rachunku bilansu płatniczego danego kraju.

Odnotowane ruchy kapitału mogą wynikać m.in. z:

• Zakupu towarów i usług za granicą,

• udzielania lub otrzymywania zagranicznych kredytów handlowych i pożyczek finansowych,

• Zakładania przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów drugiego kraju,

• Zakupu i sprzedaży zagranicznych papierów wartościowych.

Ze względu na podmioty uczestniczące w międzynarodowym obrocie kapitałowym oraz motywy, którymi kierują się te podmioty, dokonując operacji wywozu lub przywozu kapitału z zagranicy, wyróżnia się:

• przepływy kapitału w szerokim znaczeniu,

• Przepływy kapitału w wąskim znaczeniu.

Do pierwszej kategorii można zaliczyć: Transakcje kapitałowe dokonywane przez bank centralny oraz inne podmioty, np. przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne.Bank centralny dokonuje eksportu lub importu kapitału nie z chęci osiągania zysku, lecz dla realizacji celów związanych z polityką gospodarczą państwa, istota tych transakcji różni się od wywozu i przywozu kapitału, w których uczestniczą pozostałe podmioty.

Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu definiuje się jako ruch kapitału podejmowany w motywem zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny. Wyodrębnić można wiele form międzynarodowych przepływów kapitału oraz różne metody ich klasyfikacji. Na potrzeby niniejszego wykładu zostaną omówione 3 najważniejsze i najczęściej stosowane kryteria podziału. Ze względu na okres, na jaki następuje przywóz lub wywóz kapitału, ruchy kapitału dzieli się na:

-Krótkoterminowe – jeśli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza 1 roku,

-Długoterminowe – jeśli okres ten jest dłuższy niż 1 rok.

Podział taki występuje w statystykach bilansu płatniczego. Jednak w warunkach rynkowych nie zawsze jest łatwe precyzyjne rozdzielenie ruchów kapitału w aspekcie czasowym, a formalne traktowanie okresu lokaty może okazać się błędne.W praktyce do krótkookresowych przepływów kapitału zalicza się przede wszystkim:

• kredyty handlowe,

• niektóre rodzaje kredytów finansowych,

• Krótkoterminowe lokaty na rynku walutowym.

Do długookresowych przepływów kapitału zalicza się np..:

• Długoterminowe kredyty i pożyczki udzielane lub otrzymywane z zagranicy,

• Inwestycje w zagraniczne papiery wartościowe

Jeśli przyjąć kryterium wywozu kapitału jego pochodzenie można wyróżnić:

• kapitał ze źródeł publicznych,

• kapitał ze źródeł prywatnych.

Do źródeł publicznych zalicza się wszelkiego rodzaju agendy rządowe, budżety lokalne oraz budżety organizacji międzynarodowych. Dla kredytów z tych źródeł charakterystyczne jest to, że są często udzielane z myślą o realizacji założonych celów regionalnych czy makroekonomicznych. Kredyty udzielane są ze źródeł publicznych m.in. należą organizacje takie jak: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, a także inne banki regionalne. Kredyty te są na ogół korzystniejsze od tych udzielanych przez banki komercyjne lub inne instytucje prywatne. Można tu wymienić często niższe oprocentowanie, dłuższe terminy karencji bądź mniejsze wymagania co do wielkości zabezpieczenia kredytu. Przepływ ze źródeł prywatnych obejmuje wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne oraz osoby prywatne. Ten rodzaj transferu kapitału może mieć charakter zarówno długo-, jak i krótkookresowy, ale jegogłównym celem będzie zawsze chęć osiągnięcia zysku.

Przyjmując klasyfikację międzynarodowych przepływów kapitału według formy wywożonego kapitału można wyróżnić:

• Lokaty na ryku walutowym,

• Kredyty handlowe, -kredyty finansowe,

• Inwestycje portfelowe,

• bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

Lokaty na rynku walutowym polegają na inwestowaniu kapitału za granicą (np. depozyty bankowe) w celu wykorzystania istniejących miedzy poszczególnymi krajami różnic w stopach procentowych oraz różnic kursowych i tym samym osiągnięcia zysku większego, niż byłoby to możliwe, inwestując na rynku krajowym.

Międzynarodowy przepływ kapitału w formie kredytów

Kredyty to oddanie do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków kapitałowych, które mogą być wykorzystane w różnych celach. Kredyty dzielimy na:

Kredyty handlowe – udzielane są przez eksportera towarów importerowi bądź przez importera towarów eksporterowi. Kredyty te są związane z wymianą handlową. Eksporter udziela kredytu importerowi, gdy podaż towaru jest większa od popytu na ten towar. Importer kredytuje eksportera w odwrotnej sytuacji, gdy popyt na towar jest większy niż jego podaż. Z kredytem eksportowym mamy do czynienia, gdy płatność za wyeksportowany towar poprzedza termin wysyłki towaru. Kredyt importowy jest wówczas, gdy zapłata za towar następuje z góry w całości lub w części (w formie zaliczki).

Kredyty handlowe dzielimy na:

• kredyty krótkoterminowe: dotyczą głównie rynkowych wyrobów gotowych, w tym zarówno przemysłowych, jak też żywności, a ponadto surowców do produkcji;

• kredyty średnioterminowe: obejmuje zwłaszcza maszyny i urządzenia do produkcji;

• kredyty długoterminowe: dotyczy zwykle kompletnych obiektów przemysłowych.

We wszystkich tych przypadkach kredytujący stara się zabezpieczyć przed ryzykiem doliczając do ceny (w formie ukrytej) marżę za ryzyko. W przypadku kredytów krótkoterminowych kredytujący korzysta na ogół ze środków własnych (stosunkowo niska wartość kredytu), natomiast w przypadku kredytów średnio i długookresowych często z refinansowania transakcji przez rożne instytucje finansowe (znacznie wyższa wartość kredytu)

Kredyty finansowe – przekazanie środków finansowych przez kredytodawcę do dyspozycji kredytobiorcy, bez ograniczeń dotyczących sposobów ich spożytkowania. Kredyty te są udzielane na ogół przez jedne banki innym bankom. Wykorzystuje się je na różna cele m.in.: spłatę wcześniejszych zobowiązań finansowych pożyczkobiorcy; zakup towarów przez pożyczkobiorcę w kraju pożyczkodawcy; zakup waluty pożyczkodawcy.

Kredytodawcami, jak i kredytobiorcami mogą być przedsiębiorstwa krajowe lub zagraniczne. Największym źródłem kredytów finansowych jest rynek międzynarodowy. Pożyczkobiorcy korzystają z tego źródła, gdy ich zapotrzebowanie na kredyt przekracza możliwości rynków krajowych. Największe znaczenie ma rynek eurodolarowy.

Można wyróżnić kredyty finansowe udzielane według:

• stałej stopy procentowej, obsługa kredytu (spłata odsetek i rat kredytowych)odbywa się przez cały okres spłaty według stałej, uzgodnionej stopy procentowej,

• płynnej stopy procentowej, stopę ustala się na podstawie aktualnej stopy oferowanej w pożyczkach międzybankowych w określonym miejscu i określonej walucie. W praktyce najczęściej jako punkt odniesienia przyjmuje się stopę procentową stosowaną przy pożyczkach eurowalutowych udzielanych innym bankom przez banki zlokalizowane w Londynie, czyli LIBOR (London Interbank Offered Rate). (ang. foreign direct investment, FDI) to długoterminowe lokaty kapitału firm (korporacji transnarodowych) mających siedzibę w jednym kraju na terenie innych krajów. Lokaty te są podejmowane z zamiarem uzyskania bezpośredniego i efektywnego wpływu na działalność i zarządzanie przedsiębiorstwa, w którym się inwestuje.

Inwestycje bezpośrednie polegają na ulokowaniu kapitału z zamiarem osiągnięcia z tego tytułu zysków. Źródłem dochodu inwestora w BIZ jest zysk osiągany przez przedsiębiorstwo. Inwestor pełni tu tym samym funkcje przedsiębiorcy w odniesieniu do kapitału, który ulokował za granicą. BIZ mogą przybrać formę zakładanych w innych krajach filii, będących w całości własnością inwestora zagranicznego lub wspólnego przedsięwzięcia (joint ventures), gdzie udziały kapitału partnerów mogą się kształtować w różnych proporcjach. Może zaistnieć również taka sytuacja, w której inwestor ma już znaczący udział i dostarcza nowych środków przedsiębiorstwu. Przedsiębiorstwo powstałe w wyniku BIZ to takie, w których pojedynczy inwestor zagraniczny kontroluje 10% lub więcej zwykłych udziałów lub kapitału uprawniającego do głosowania albo ma efektywny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem. Rezydent to inwestor bezpośredni, zwany również firmą matką.

Komponentami BIZ są:

• kapitał zakładowy (equity capital) – zakup akcji, majątku lub aport rzeczowy w postaci np. maszyn i urządzeń,

• reinwestowane zyski (reinvested earnings) – część lub całość zysków wypracowanych przez przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji, która nie została wypłacona inwestorowi bezpośredniemu w formie dywidendy, lecz zainwestowana w przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji,

• inny kapitał (other capital) pożyczki wewnątrzkorporacyjne (krótko- lub długoterminowe) pomiędzy przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji a inwestorem bezpośrednim oraz transakcje związane z obsługą tego długu.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwie podstawowe formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:

• inwestycje typu greenfield (samodzielna budowa przedsiębiorstwa od podstaw),

• inwestycje typu brownfield (przejęcie już istniejącego przedsiębiorstwa i jego restrukturyzacja albo współpraca z partnerem lokalnym w formie joint venture).

Inwestycje typu greenfield są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje zakład w kraju goszczącym od podstaw. Natomiast inwestycje w postaci fuzji i przejęć (inwestycje typu brownfield) dominują w krajach rozwiniętych i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu swojej działalności, przy czym podmioty te zlokalizowane są w różnych krajach.

Rola BIZ w rozwoju gospodarczym

Inwestycje zagraniczne są ważnym elementem międzynarodowego ruchu kapitału. Stanowią tylko niewielką część światowych przepływów kapitałowych, nieporównywalnie małą w odniesieniu do obrotu akcjami na światowych giełdach kapitałowych. Z pewnością mają jednak wpływ na wolumen obrotu na rynku akcji. W odniesieniu do światowego handlu wywóz kapitału w formie BIZ jest ciągle jeszcze niewielki i wynosił ok. 150-200 mln USD średniorocznie (na przełomie lat 80. i 90. XX w.) – wielkość światowego handlu była 15-20 krotnie wyższa. Dynamika wzrostu inwestycji (25-30% rocznie) była kilkakrotnie wyższa od rocznych przyrostów światowych obrotów towarowych. Wzrost znaczenia sektora usług w najbardziej rozwiniętych krajach, a także obejmująca go deregulacja spowodowały znaczne zainteresowanie zagranicznych inwestorów.

Ogromny wzrost eksportu kapitału przed I wojną światową spełniał rolę instrumentu rozszerzenia rynku zaopatrzenia i zbytu dla przemysłu krajów europejskich. Kapitały kierowane do przemysłu wydobywczego i rolnictwa krajów zamorskich i Europy Wschodniej zapewniały produkcję surowców i żywności dla przemysłu i dynamicznie rosnącej ludności Europy Zachodniej, której ekspansja przemysłowa była uwarunkowana podziałem świata na kraje „fabryki” i zaplecze surowcowo-żywnościowe. Charakterystyczny dla tego okresu był fakt, iż eksport kapitału stanowił wówczas znaczącą część wytworzonego produktu globalnego – przed I wojną światową rozmiary kapitału wywożonego z W. Brytanii wynosił 10% produktu globalnego tego kraju. Bardzo duża dynamika eksportu kapitału do regionów zamorskich w tym okresie wynikała też z braku ograniczeń w wymianie handlowej, obrotach kapitałowych i płatnościach międzynarodowych.

Po I wojnie światowej ekspansja kapitałowa Europy Zachodniej uległa poważnemu obniżeniu, zdecydowanie wzrósł natomiast eksport kapitału z USA. Po II wojnie światowej kierunki międzynarodowych przepływów kapitałowych, szczególnie w formie lokat BIZ uległy dalszym zmianom. Dominującą formą stały się lokaty BIZ, natomiast udział eksportu kapitału w produkcie globalnym takich krajów, jak W. Brytania czy USA, nie sięgał 1%. Charakterystyczne stało się generalne przesunięcie większości lokat z krajów słabo rozwiniętych do krajów uprzemysłowionych. Głównymi dostawcami kapitału i głównymi odbiorcami stały się kraje wysoko uprzemysłowione (przypadało na nie około 75%ogołu BIZ)

W wyniku szybkiego tempa wzrostu BIZ w okresie od 1980 do początków XXI wieku rosło także ich znaczenie dla gospodarki światowej. W tym okresie nastąpiła także zasadnicza zmiana struktury branżowej BIZ. Było to odbiciem tendencji występujących w gospodarce krajów uprzemysłowionych – wzrastała rola usług, przy jednoczesnym spadku znaczenia przemysłu wydobywczego.

Dynamiczny wzrost BIZ w latach 90. XX w. sprawił, że stały się one także ważnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania. W początkach lat 90. wielkość sprzedaży (na rynek krajowy i międzynarodowy) zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywalny ze światowym eksportem dóbr i usług .

Duży przyrost BIZ w tym okresie wynikał ze splotu działania kilku czynników:

• najważniejsze z nich wiążą się z postępem technicznym, a zwłaszcza rewolucyjnymi zmianami w dziedzinie przetwarzania i przenoszenia informacji;

• procesy integracyjne w ciągu ostatnich 30 lat (zwłaszcza EWG, a potem Unii Europejskiej) prowadziły do systematycznej eliminacji ograniczeń ruchu kapitału miedzy krajami, przyczyniając się do rozwoju BIZ, tworzone były również filie na obszarze Wspólnoty;

• procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej: w skali pojedynczych krajów jest to proces masowej prywatyzacji i deregulacji niektórych branż czy gałęzi gospodarki znajdujących się bądź w rękach państwowych, bądź też zastrzeżonych dla jednego przedsiębiorstwa z dominującym kapitałem państwowym (np. lotnictwo i telekomunikacja);

• rozwój wielkich korporacji transnarodowych (największe z nich osiągają obroty porównywane z PKB średniej wielkości krajów europejskich). W czołówce reprezentowane są firmy naftowe, samochodowe i elektroniczne, a dominującą rolę odgrywają koncerny amerykańskie, japońskie, niemieckie i brytyjskie. Dla przypomnienia - pod pojęciem korporacji transnarodowej rozumie się spółkę, która posiada aktywa innych podmiotów zlokalizowanych za granicą, przy czym najczęściej chodzi o posiadanie pakietu akcji (10% pakiet akcji jest powszechnie uznawany za pakiet wystarczający do traktowania firmy jako korporacji transnarodowej). Korporacja to również organizacja, która koordynuje działalność produkcyjno – handlową (rożnych jednostek, w rożnych krajach) z jednego ośrodka podejmującego decyzje strategiczne. Zatem obok własności zasobów ważna jest również zdolność organizowania, koordynowania oraz integrowania działań rożnych jednostek do realizacji przyjętej strategii. Ważne wydaje się również zdobywanie doświadczenia z działalności na ryku globalnym (globalnego uczenia się) przy zachowaniu wrażliwości na potrzeby rynków lokalnych

Można wyróżnić 4 zasadnicze rodzaje strategii korporacji transnarodowych, wpływające w rożny sposób na zagraniczną i międzynarodową politykę ekonomiczną:

• strategię narodową,

• strategię międzynarodową,

• strategię transnarodową,

• strategię globalną.

Innymi przyczynami wzrostu znaczenia BIZ obecnie są: większa otwartość gospodarek narodowych, wzrost znaczenia wymiany zagranicznej dla wzrostu gospodarczego, internacjonalizacja systemów finansowych i walutowych oraz rynków kapitałowych oraz poszukiwanie nowych źródeł rozwoju gospodarczego i ekspansji rynku.

BIZ Są transferem kapitału finansowego, którego celem jest przyniesienie zysku wynikającego z globalnej strategii przedsiębiorstwa. Kapitał finansowy stanowi też instrument umożliwiający przemieszczanie się przez granice zestawu czynnikow produkcji w celu ich efektywniejszego eksploatowania, a także lepszego wykorzystania przewagi konkurencyjnej na rynku zagranicznym (transfer technologii, wiedzy, metod zarządzania oraz marketingu).

Trafna jest teza J.H. Dunninga, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne są specyficzną transakcją wiążącą trzy płaszczyzny: kapitał finansowy, doświadczenie zarządzania i wiedzę techniczną oraz przedsiębiorczość. Traktowane są jako jedne z najbardziej korzystnych i bezpiecznych form międzynarodowych przepływów kapitału oraz finansowania procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych, ponieważ gwarantują bezpośredni dostęp zarówno do zagranicznych rynków zbytu, jak i do nowoczesnych technik i technologii w sferze produkcji i zarządzania.

W gospodarce światowej w latach dziewięćdziesiątych aż do roku 2000 notowany był systematyczny wzrost ogólnego strumienia napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Największą dynamikę wzrostu, z rekordowym wynikiem 57,3% zanotowano w 1999 r. W 2000 r. strumień napływu BIZ osiągnął niespotykaną wcześniej wartość - 1 392 957 mln USD, czterokrotnie wyższą niż pięć lat wcześniej. Następne lata 2001–2003 przyniosły spadek napływu tego kapitału. W 2001 r. strumień BIZ zmalał w stosunku do roku 2000 o 40,9%. Natomiast w roku 2003 światowy napływ kapitału miał mniejszą wartość niż w roku 1998 i wynosił 557,9 mln USD. W kolejnych latach 2004–2007 wartość kapitału zwiększała się i zaznaczyła się dynamika wzrostu sięgająca nawet 47,2% w 2006 r. Natomiast edycja raportu UNCTAD z 2009 r., dotyczącego światowych trendów inwestycyjnych wskazuje, Ŝe perspektywy globalnego przepływu BIZ nie są optymistyczne. Na skutek kryzysu finansowego szacowany napływ BIZ spadł - z 1,7 bln USD w 2008 r. - do poniżej 1,2 bln USD w 2009 r. W 2010 r. nieznaczny wzrost napływu BIZ - do poziomu 1,4 bln USD, a w 2011 r.- szacuje się wzrost do 1,8 bln USD

Cechą charakterystyczną przepływów kapitałowych w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w gospodarce światowej jest występowanie tzw. inwestycji krzyżujących się, mających miejsce przede wszystkim pomiędzy krajami wysoko rozwiniętymi. Kraje te są głównym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych lokowanych za granicą i w przeważającej mierze stanowią też miejsce ich lokalizacji. W ciągu ostatnich trzydziestu lat wzrosła koncentracja przepływów i lokat bezpośrednich inwestycji zagranicznych w krajach wysoko rozwiniętych, zwanych Triadą, do której należą: Stany Zjednoczone, Unia Europejska i Japonia. Japonia w głównej mierze eksportuje do różnych krajów całego świata bezpośrednie inwestycje zagraniczne, natomiast Stany Zjednoczone i Unia Europejska są bardziej otwarte, bowiem zarówno eksportują jak i importują kapitał na swoje rynki.

Międzynarodowy przepływ kapitału w formie inwestycji portfelowych

Inwestycje portfelowe to lokaty kapitału w zagraniczne papiery wartościowe (głównie akcje i obligacje) dokonywane przez osoby prywatne albo przedsiębiorstwa lub inwestycje publiczne w celu osiągnięcia dochodu wyższego niż z krajowych papierów wartościowych w postaci dywidend i odsetek czy efektów gry giełdowej i dochodów z tytułu różnic kursów walutowych.

Zakupy akcji odgrywają współcześnie najważniejszą rolę w grupie inwestycji portfelowych, lecz są bardziej ryzykowne niż inwestowanie w obligacje. Akcje mogą być emitowane wyłącznie przez przedsiębiorstwa zorganizowane w formie spółek akcyjnych (emisja krajowa lub międzynarodowa). Poszukiwanie zagranicznych nabywców wyemitowanych akcji ma miejsce wtedy, gdy na rynku krajowym pojawiają się kłopoty związane z ich sprzedażą. Europejski rynek akcji jest nazywany rynkiem euroakcji.

Kupowanie przez inwestorów akcji na rynku międzynarodowym często ma na celu unikniecie ryzyka. Zgodnie z teorią inwestycji port folio kupowanie akcji różnych przedsiębiorstw emitowanych na rynkach zagranicznych wynika z chęci osiągnięcia przez właścicieli kapitału wyższej stopy zysku. Zróżnicowane kierunki zmian notowań tych akcji pozwalają osiągnąć taką stopę przy określonym ryzyku ze względu na portfel akcji. Gdy jedne akcje tracą na wartości, inne na niej zyskują, co zabezpiecza inwestora przed stratami.

Spekulacyjne zakupy obligacji Skarbu Państwa są emitowane wyłącznie w celu zrównoważenia deficytu budżetowego. Emisjom takim towarzyszy na ogół utrzymywanie relatywnie zawyżonej stopy procentowej tylko po to, aby przyciągnąć kapitał zagraniczny. W szacowaniu dochodów z zakupu takich papierów wartościowych należy brać pod uwagę: wysokość ich oprocentowania, -miany kursów walut zagranicznych wobec waluty krajowej.

Zagraniczni inwestorzy portfelowi biorą pod uwagę szereg czynników powiązanych z systemem kursu walutowego obowiązującego w danej gospodarce. Najważniejsze z nich to:

• zagrożenie kryzysem,

• zdolność do obrony kursu walutowego,

• kapitał krótkoterminowy w zestawieniu z deficytem obrotów bieżących.

Należy wspomnieć o poziomie ryzyka inwestycyjnego w danym kraju. Najczęściej inwestorzy opierają się na szacunkach licznych agencji ratingowych. Wraz ze wzrostem poziomu ryzyka (spadkiem danych instrumentów w ratingu) rośnie niepewność inwestorów co do określonych papierów wartościowych. Poprawa ratingu powoduje sytuacje przeciwną – wzrost zainteresowania ze strony inwestorów portfelowych.

Wpływ przepływu kapitału na bilans płatniczy:

Z punktu widzenia bilansu płatniczego wszystkie przepływy kapitałowe odnotowane w bilansie płatniczym oddziałują na stan tego bilansu. Kraj wywożący kapitał (udzielający kredytu, inwestujący w formie BIZ bądź inwestycji portfelowych) pogarsza swój bilans płatniczy z punktu widzenia krótkiego okresu. W dłuższym okresie jednak dzięki transferowi procentów i dywidend pozytywnie wpływa na bilans. Kraj przywożący kapitał (zaciągający za granicą kredyt, przyjmujący na swe terytorium BIZ bądź inwestycje portfelowe) poprawia swój bilans płatniczy w krótkim okresie, natomiast w długim okresie wpływa to na bilans negatywnie (np. trzeba płacić procenty od kredytów oraz dywidendy).

Międzynarodowy przepływ pracy:

Migracja to przenoszenie się ludności przez granice narodowe na dłuższe (nie krótsze niż 1 rok) okresy. Migracja dzieli się na:

• Emigrację– opuszczanie przez ludzi ich dotychczasowego kraju pobytu i stałe lub długotrwałe osiedlenie się w innym kraju,

• Imigrację– napływ ludności z zagranicy do danego kraju na pobyt stały lub długookresowy.

Rodzaje migracji :

Tradycyjna – w okresie do II wojny światowej, obejmowała osoby niewykształcone, nieznające języków obcych, bez kwalifikacji (ponad 90% międzynarodowego ruchu siły roboczej stanowili robotnicy bez kwalifikacji), bez sprecyzowanego docelowego miejsca. Ruch migracyjny ukierunkowany był przede wszystkim z krajów europejskich na tereny tzw. nowego osadnictwa (to jest głównie do Stanów Zjednoczonych, Argentyny, Kanady, Australii i Brazylii). W pewnych okresach emigracja ta była spowodowana: -brakiem pracy w związku z kryzysami ekonomicznymi, -wojnami, -prześladowaniami pewnych grup ludności, -zmianami ustroju i systemów politycznych.Masowa emigracja tradycyjna została zapoczątkowana w okresie pierwszej rewolucji przemysłowej w Europie, która pozbawiła pracy znaczną liczbę ludzi. W okresie 1820-1914 z Europy wyemigrowało około 50 mln ludzi) Po I wojnie światowej, zwłaszcza w okresie wielkiego kryzysu (1929-1933) około 16 mln ludzi.

Migracja współczesna – rozpoczęła się po II wojnie światowej, obejmuje osoby wykształcone, w tym wysoko kwalifikowanych specjalistów, znających przynajmniej podstawy języka emigracji. Jest to emigracja do określonych państw, regionów, miast i skupisk społecznych. Po drugiej wojnie światowej wykształciły się trzy nowe kierunki przepływu siły roboczej: -Największe liczbowo były migracje z krajów Basenu Morza Śródziemnego do państw Europy Zachodniej; -Drugim kierunkiem ruchu są emigracje zarobkowe z krajów rozwijających się do wysoko rozwiniętych głownie z państw Azji Południowo-Wschodniej do USA oraz byłych kolonii europejskich; -Ostatnim z nowo rozwiniętych kierunków była migracja z niektórych krajów rozwijających się do lepiej rozwiniętych państw Trzeciego Świata, w tym przede wszystkim do arabskich eksporterów ropy naftowej.

Migracja współczesna dzieli się na: -mały ruch przygraniczny, -sezonową migrację pracowniczą, -czasowe wyjazdy do pracy za granicą na nieokreślony z góry czas, -wyjazdy za granicę na stałe.

Zagraniczne migracje siły roboczej we współczesnym świecie przeszły i nadal przechodzą poważną ewolucję. Zmianom uległy ich uwarunkowania, charakter i kierunki. Obok regionalnych przepływów nasiliły się migracje kontynentalne oraz interkontynentalne.

Zasadniczą rolę w kształtowaniu się migracyjnego potencjału i w jego wzroście odgrywają

• zjawiska ludnościowe (eksplozje demograficzne w wielu krajach – Indie, Pakistan, kraje afrykańskie), -utrzymujące się i rozszerzające się bezrobocie;

• głębokie zmiany w ekonomice światowej, -powstanie i rozwój prężnych ośrodków gospodarczych i nowoczesnych branż wytwórczości, -wielostronny rozwój sfery usług.

Procesom migracyjnym sprzyjają i je ułatwiają: -postęp w transporcie, -rozwój motoryzacji i komunikacji lotniczej, -nowoczesne systemy mediów, przekazu, łączności i technologii informatycznej.

Na charakter i kierunki zewnętrznych przemieszczeń pracowniczych w sposób coraz bardziej ewidentny i determinujący zaczynają oddziaływać procesy globalizacyjne w gospodarce, w przepływie kapitałów i fuzjach firm, w alokacji inwestycji.

Strumienie migracyjne cudzoziemskiej siły roboczej są objęte w licznych krajach nadzorem państwa, są też przedmiotem regulacji prawno-administracyjnych, a także umów i porozumień międzypaństwowych. Nadal szereg państw, zwłaszcza wysokorozwiniętych prowadzi politykę protekcjonizmu i stosuje różne bariery i utrudnienia przed dopływem cudzoziemskiej siły roboczej, względnie selekcjonuje jej dopływ. Wiąże się to z polityką ograniczania imigracji przez kraje bogate, np. roczne kwoty imigracyjne w USA, ścisłe reguły uzyskiwania azylu politycznego w Niemczech.

Z grupy przesłanek ekonomicznych decydujących o emigracji można wymienić warunki życia panujące w kraju odpływu siły roboczej. W rankingu krajów (obejmuje on 175 krajow) najbardziej sprzyjające warunki do życia panują w: Norwegii, Islandii i Szwecji, a najtrudniejsze w: Etiopii, Mozambiku, Burundi, Mali, Burkina Faso, Nigerii i Sierra Leone.

W grupie 24 pierwszych krajów lokują się wszystkie państwa starej Unii. Polska została sklasyfikowana na 35 pozycji. W Polsce mimo wzrostu gospodarczego, pogłębia się strefa ubóstwa.

Międzynarodowa migracja zarobkowa przyczynia się do ogólnego wzrostu dobrobytu świata. Rocznie emigranci w celach zarobkowych wysyłają do swoich krajów macierzystych kwoty które składają się na drugi największy międzynarodowy przepływ finansowo-handlowy (zaraz po ropie naftowej). W latach 1988-1999 transfery te zwiększyły się ponad dwukrotnie i stanowiły dużo większe źródło dochodu dla krajów rozwijających się niż oficjalna pomoc rozwojowa. Wielkość tych transferów nadal rośnie, podczas gdy pomoc rozwojowa maleje. W latach 1995-1999 największymi beneficjentami transferów (dane w mld USD) były Indie – 45,9; Filipiny – 29,1; Meksyk – 28; Turcja – 21.

Motywy migracji:

• Pozaekonomiczne (m.in. religijne, ideologiczne – systemowe związane ze zmianą ustroju, polityczne, ekologiczne, społeczne). Do najważniejszych przyczyn pozaekonomicznych należą: -ustrój polityczny danego kraju, -sytuacja na tle międzynarodowym, -konflikty etniczne wewnątrz kraju, -konflikty religijne.

• Ekonomiczne:

-międzynarodowe zróżnicowanie poziomów rozwoju gospodarczego i wysokości płac,

-występowanie różnic w szeroko rozumianych kosztach (wydatki na transport, podatki etc.),

-lepsze możliwości kształcenia i poprawy sytuacji materialnej dzieci,

-różnice w zapotrzebowaniu na określoną specyfikę zawodu.

Najczęściej podawanymi powodami emigracji są: -chęć znalezienia pracy, -zwiększenie dochodów z pracy, -poprawa statusu zawodowego przez podniesienie kwalifikacji, -zdobycie fachowego wykształcenia, -uzyskanie dostępu do specjalistycznej aparatury badawczej).

Z migracją – postrzeganą w wymiarze ekonomicznym – związane są zarówno korzyści, jak i wydatki ponoszone przez emigrantów.

Koszty to przede wszystkim wydatki na podróż, strata zarobków w okresie przemieszczania się i poszukiwania pracy w nowym kraju, separacja od rodziny, przyjaciół otoczenia; konieczność adaptacji do nowego środowiska; przyswojenie nowych zwyczajów, nauka języka oraz ryzyko związane z poszukiwaniem pracy i domu w nowym kraju.

Do korzyści zaliczyć można przede wszystkim wyższe zarobki i dochody w porównaniu do otrzymywanych w kraju (ale tylko przez część migrantów), lepsze możliwości kształcenia, poprawa jakości życia.

Skutki dla kraju emigracji:

Pozytywne: -możliwość zwiększenia zasobów dewizowych dzięki przekazom pieniężnym przesyłanym rodzinom przez emigrantów, -emigracja łagodzi negatywne skutki bezrobocia, zmniejszając liczbę osób poszukujących pracy, -wpływa pozytywnie na poziom kwalifikacji ludności powracającej z zagranicy.

Negatywne: -utrata specjalistów opuszczających kraj, w którym zdobyli wykształcenie i wysokie kwalifikacje, obciążająca dochód narodowy kraju emigracji, -podniesienie średniej wieku ludności pozostającej w kraju, przenosząc tym samym na ludność zatrudnioną w kraju koszty utrzymania emerytów i rencistów.

Skutki dla kraju imigracji:

a) Pozytywne:

• napływ tanich pracowników o relatywnie wyższych kwalifikacjach niż pracownicy krajowi,

• imigracja ludności wykształconej stwarza tez możliwość obniżenia nakładów na kształcenie i szkolenie w kraju, dostarcza konkretne efekty pracy (im wyższe kwalifikacje zawodowe imigrantów, tym wyższe korzyści dla państw migracji),

• dopływ znacznej liczby niewykwalifikowanych, niezorganizowanych, bardziej uległych robotników pozwala przetrwać mało efektywnym firmom i gałęziom produkcji,

• zatrudnianie imigrantów w dziedzinach produkcji o niskiej wydajności i dużej pracochłonności umożliwia przepływ miejscowej siły roboczej do gałęzi o wysokiej wydajności pracy,

• kreuje ona dodatkowy popyt na dobra i usługi i tym samym napędza rozwój koniunktury.

b) Negatywne

• zwiększenie liczby ludności poszukującej pracy (w okresie złej koniunktury wpływa to na wzrost bezrobocia),

• wprowadzanie nowych obyczajów cywilizacyjnych i religijnych, rodzi zjawiska patologii społecznej,

• imigracja obciąża bilans płatniczy w związku z masowym przesyłaniem części zarobków rodzinom w kraju emigracji,

• wzrost popytu na mieszkania i różnorodne usługi publiczne co prowadzi do konfliktów między ludnością miejscową a obcokrajowcami).

W ujęciu makroekonomicznym migracja to zjawisko wpływające na:

- przyspieszenie dynamiki rozwoju gospodarczego,

- wzrost dobrobytu społecznego.

Odnosi się to zarówno do kraju emigracji i imigracji.

Międzynarodowy przepływ technologii  

Technologia jako czynnik produkcji obejmuje: -technologie produkcyjne (nowe produkty i nowe procesy produkcyjne), -organizację działalności gospodarczej, -wiedzę tkwiącą w ludziach, która jest źródłem usprawnień (umiejętności badawcze, menedżerskie i marketingowe), -aktywa nieuchwytne (niematerialne) takie jak licencje i patenty.
Technologia przedostaje się przez granice dzięki: -handlowi, -BIZ, -przepływom osób.

Technologię można transferować w formie: -nowych produktów, -maszyn i sprzętu inwestycyjnego, -patentów i licencji, -zatrudniając specjalistów z innych krajów, -dokonując nieformalnej wymiany informacji i wiedzy (np. kongresy naukowe, konferencje międzynarodowe).

Międzynarodowa wymiana wiedzy technicznej to przemieszczanie się wiedzy szczegółowej i ogólnej. Następuje wzrost jej dostępności, gdyż staje się ona znana także w innych krajach. Przemieszczanie się wiedzy, czyli jej transfer, odbywa się różnymi kanałami – kanałami transferu technologii.

Międzynarodowe transakcje handlowe dotyczące transferu technologii mogą być transakcjami prostymi lub kompleksowymi.

W przypadku transakcji prostych wpływ transferu jest krótkoterminowy i dotyczy małej liczby czynników ekonomicznych i powiązań miedzy nimi (np. zakup prostego urządzenia, które nie daje efektów unikalnej produkcji).

Transakcje kompleksowe (zwane pakietem technologicznym) dotyczą złożonych transferów, wymagających trwalszych i głębszych relacji między kupującym a sprzedającym.

Do istotnych elementów międzynarodowego transferu technologii należą kanały, czyli sposoby przenoszenia wiedzy z jednego do drugiego państwa. Często od wyboru kanału zależy skuteczność i dochodowość przedsięwzięcia. Kanały obejmują transfer wiedzy i technologicznego know-how oraz fizyczne urządzenia i sprzęt. Mechanizmy, które umożliwiają dokonywanie transferu technologii mogą mieć np. formy: -wspólne badania, -wspólne porozumienia badawczo – rozwojowe,

-licencje, -konferencje naukowe i techniczne, -targi, -rozpowszechnianie informacji itp.

W transferze technologii biorą udział: - organizacje rządowe, -uczelnie, - ośrodki badawcze, - Duże i małe firmy,- Wynalazcy,- Przedsiębiorcy.

Transfer technologii w ramach BIZ

Ten typ transferu jest dokonywany przede wszystkim przez korporacje transnarodowe, które mają pozycję lidera w zakresie nowych technologii. Korporacje unikają sprzedaży najbardziej dochodowych technologii firmom obcym, które nie są z nimi związane. Technologie starsze są sprzedawane pod warunkiem, że ich wykorzystanie przez nabywcę nie będzie stwarzać zagrożenia konkurencyjnego. Najnowsze technologie są przemieszczane w obrębie korporacji. Taka technologia jest nowsza niż kupowana przez licencje. Transfer technologii przez BIZ jest tańszy i szybszy niż innymi kanałami. Transfer ten stwarza niekorzystną sytuację dla państwa przyjmującego, gdyż nabycie konkretnej technologii jest związane z koniecznością przyjęcia pełnego pakietu technologicznego: - Usługi finansowe, - Usługi prawne, - Serwis.

W wielu przypadkach usługi te mogłyby być świadczone przez firmy krajowe.

Przemieszczanie się technologii w ramach korporacji ogranicza możliwości wyboru typu technologii i stopnia jej zaawansowania. Jednak napływ nowych technologii w ramach BIZ przyspiesza wzrost postępu technologicznego w państwie przyjmującym, co może mieć w przyszłości wpływ na strukturę gospodarczą tego państwa.Technologia jest przedmiotem obrotu na zasadach komercyjnych, tak jak handel dobrami. Kanały służące do uzyskiwania wiedzy w sposób odpłatny to np.: -wymiana handlowa towarów o dużej zawartości postępu technicznego, -transakcje licencyjne.

Kanały pozwalające uzyskać pożądaną wiedzę bez ponoszenia kosztów to np.: -wywiad przemysłowy, -międzynarodowe targi i wystawy, -szkolenie kadr czy studentów.

Technologia może być również przekazywana nieodpłatnie (przez rządy państw lub organizacje międzynarodowe) w ramach pomocy technicznej dla krajów rozwijających się.

 Zapłata za uzyskiwaną wiedzę może następować w formie: -pieniężnej, -niepieniężnej Tworzenie technologii jest skoncentrowane w krajach rozwiniętych. Największy udział mają: -Stany Zjednoczone, -Japonia,

-Unia Europejska.

Tworzenie technologii jest również skoncentrowane na poziomie przedsiębiorstw. Główna rola w procesie tworzenia i umiędzynarodowienia technologii przypada korporacjom transnarodowym.

Miarą procesu umiędzynarodowienia jest rosnący udział towarów wysokiej techniki (high-tech) w handlu światowym, a także rosnąca relacja liczby patentów zagranicznych do krajowych.

Procesowi umiędzynarodowienia podlega także działalność B+R. Wiedza techniczna jest czynnikiem relatywnie mało obfitym i trudno dostępnym. Dlatego zwykle wysoka jest jego cena, ale wysoka też ekonomiczna i społeczna użyteczność .

Wiedza techniczna jest produktem działalności naukowej (badań podstawowych i stosowanych oraz prac rozwojowych, określanych często jako B+R) oraz doświadczenia zdobywanego a procesie produkcji.

Powody, dla których coraz powszechniejsze staje się umiędzynarodowienie B+R przez korporacje transnarodowe to: -wykorzystanie międzynarodowej wiedzy i doświadczenia, -niższe koszty zatrudnienia badaczy za granicą, -pojawienie się wysoko kwalifikowanych pracowników w krajach rozwijających się (np. programiści w Indiach, fizycy i lekarze w Rosji, inżynierowie w Singapurze), -preferencje w postaci ułatwień inwestycyjnych w krajach przyjmujących BIZ, -lepsze dostosowanie produktu do potrzeb klientów, -uzyskanie dostępu do miejscowych innowacji, -przyspieszenie wprowadzania i rozwoju nowych produktów oraz procesów produkcyjnych.

OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju -Organization for Economic Cooperation and Development

Celem tej organizacji jest:

1.wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i standardu życia obywateli przy jednoczesnym utrzymaniu stabilizacji finansowej. Dzięki temu wnoszony jest wkład do rozwoju gospodarki światowej.

2. przyczynianie się do ,,zdrowej ekspansji ekonomicznej” zarówno w krajach członkowskich i rozwijających się. Oznacza to współdziałanie na rzecz równomiernego rozwoju gospodarczego obu grup.

3.Promowanie rozwoju handlu światowego opartego na wielostronnej, niedyskryminacyjnej postawie, zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami.

Profil tej organizacji jest ekonomiczny i jest to organizacja międzynarodowa. Skupia przede wszystkim demokratyczne i wysoko rozwinięte kraje.

Charakterystycznym mechanizmem działania OECD jest zasada ,,nacisku równych sobie”. Polega ona na tym, że rządy krajów członkowskich wywierają na siebie wzajemnie presję w procesie podejmowania decyzji. Intencja jest tak by w decyzjach zawsze uwzględniać interesy i stanowiska partnerów oraz rozliczać się z przyjętych na zasadzie konsensusu zobowiązań w zakresie pożądanych kierunków i metod realizacji własnej polityki ekonomiczno – społecznej.

Sekretarz: -mianuje personel sekretariatu, -Kieruje działalnością sekretariatu.

Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju – UNCTAD w 1964 roku została powołana na konferencji w Genewie przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych – ONZ jako jedna z jej wyspecjalizowanych agend. Konferencja z udziałem reprezentantów państw członkowskich odbywa się co 4 lata w celu:

przedyskutowania aktualnych problemów handlu międzynarodowego i rozwoju,

sformułowania odpowiedniej strategii przeciwdziałania tym problemom na kolejne lata.

Podstawowe cele UNCTAD:

• Wspieranie porozumień na rzecz zmian w systemie światowego handlu dla zapewnienia rozwoju gospodarczego,

• tworzenie zasad dotyczących światowego handlu oraz ułatwienie ich zastosowania,

• promowanie handlu międzynarodowego i rozwoju gospodarczego krajów rozwijających się,

• wspieranie przedsiębiorczości, wspieranie przejrzystego systemu decyzyjnego, orientacji rynkowej,

• promowanie właściwych strategii narodowych

• promowanie współpracy gospodarczej między państwami rozwijającymi się, ze szczególnym uwzględnieniem krajów najsłabiej rozwiniętych.

Działalność UNCTAD polega głównie na: -prowadzeniu negocjacji i tworzeniu nowych regulacji prawnych w ramach międzynarodowych konferencji oraz prac Rady,- sporządzanie analiz, badań i publikacji oraz pomoc techniczna.

Działalność UNCTAD polega również na publikowaniu badań i analiz w postaci raportów, udostępnia również badania statystyczne i inne publikacje.Wsparcie techniczne skierowane jest do krajów rozwijających się i krajów w trakcie przemian. Wdrażane są projekty w wielu krajach świata. Programy te są finansowane w większości z dobrowolnych wkładów państw członkowskich, fundacji i organizacji międzynarodowych (np. Bank Światowy).

Po wojnie potrzebne były natychmiastowe działania odbudowujące i reorganizujące. Na konferencji w Bretton Woods (1-22 lipca 1944 roku) powołano Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju znany pod nazwą Bank Światowy. Był on faktycznie wyspecjalizowaną agendą ONZ. Został utworzony przez 44 państwa (w tym Polskę, wystąpiła z przyczyn politycznych w 1950 r.).

W pierwszym etapie BŚ miał pomóc w odbudowie krajów zniszczonych przez działania wojenne i wspierać kraje rozwijające się. (wspierał odbudowę Europy Zachodniej). Potem udzielano pożyczek na projekty z wysoką stopą zwrotu, głównie krajom szybko rozwijającym się (Europa Zachodnia, Japonia, Australia). Następnie wspierano projekty w przemyśle, rolnictwie i edukacji. Dalej wspierano projekty socjalne, na walkę z ubóstwem. W latach 80. popierano projekty kierowane na wspieranie reform gospodarczych w państwach-beneficjantach. W latach 90. większość inwestycji miała miejsce w krajach postsocjalistycznych, wzrósł udział inwestycji w projekty socjalne, takie jak edukacja i opieka zdrowotna. Poza tym wspierano liberalizacje gospodarek. Duże znaczenie miała pomoc najbiedniejszym państwom w zakresie redukcji zadłużenia, walki z korupcją oraz w umacnianiu i reformowaniu systemów bankowych i sektorów finansowych .

Obecnie BŚ koncentruje się na zwalczaniu ubóstwa i wspieraniu krajów rozwijających się. Członkami BŚ są niemal wszystkie państwa świata.

Bank Światowy koncentruje się na 8 celach milenijnych opracowanych na szczycie ONZ z udziałem 189 państw w 2000 roku:

• Wyeliminowanie skrajnego ubóstwa

• Zapewnienie powszechnego nauczania na poziomie podstawowym

• Promowanie równości płci i awans społeczny kobiet

• Ograniczenie umieralności dzieci

• Poprawa opieki zdrowotnej nad matkami

• Ograniczenie rozprzestrzeniania się HIV/AIDS, malarii i innych chorób

• Stosowanie zrównoważonej metody gospodarowania zasobami naturalnymi

• Stworzenie globalnego, partnerskiego porozumienia na rzecz rozwoju.

Funkcje BŚ:

• Kredytowa - dostarczanie krajom członkowskim środków potrzebnych początkowo na finansowanie odbudowy i potem rozwoju gospodarczego.

• Koordynacyjna – harmonizacja pomocy kredytowej płynącej z różnych źródeł lokalnych, z BŚ i innych organizacji międzynarodowych.

• Gwarancyjna – zachęcanie do międzynarodowych inwestycji

• Doradcza – udzielanie pomocy technicznej przez ekspertów BŚ

• Mediacyjna – pomoc w rozwiązywaniu sporów

BŚ udziela pomocy finansowej poprzez:

• Bezpośrednie finansowanie konkretnych projektów inwestycyjnych

• Uczestniczenie w pożyczkach zaciąganych z różnych źródeł

• Udzielanie gwarancji dla zaciąganych kredytów

• Organizowanie pożyczek i sprzedaż udziałów

Na konferencji w Bretton Woods utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy z siedzibą w Waszyngtonie. Zaczął działać 1 marca 1947 roku na mocy ustawy podpisanej przez 44 państwa (w tym Polskę, jednak wystąpiła z przyczyn politycznych w 1950r.). Wynikało to: -z potrzeby ustanowienia powojennego ładu gospodarczego, - uregulowania zasad funkcjonowania międzynarodowego rynku walutowego, -stabilizacji kursów walutowych.

Cele i funkcje MFW:

• Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej przez instytucję wyposażoną w aparat do konsultacji i współdziałania w międzynarodowych sprawach walutowych

• Ułatwianie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej, przyczynianie się poprzez to do popierania oraz utrzymywania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodu realnego oraz rozwijania zasobów produkcyjnych wszystkich członków

• Przyczynianie się do utrzymania stabilnych walut, utrzymywanie uporządkowanych stosunków walutowych miedzy członkami i unikanie dewaluacji walut w celach konkurencyjnych

• Pomoc w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie bieżących transakcji między członkami i w usuwaniu ograniczeń dewizowych , które hamują wzrost handlu światowego

• Wzmocnienie zaufania do członków przez pozostawienie do ich dyspozycji środków funduszu, przy odpowiednim zabezpieczeniu i umożliwianiu im w ten sposób korygowania szkodliwych odchyleń ich bilansów płatniczych bez uciekania się do środków oddziałujących ujemnie na pomyślność gospodarki krajowej lub światowej

• Skracanie czasu trwania i obniżenie stopnia braku równowagi w bilansach płatniczych członków w obrotach światowych

Statut MFW był zmieniany. Pierwsza poprawka (1969 rok) dotyczyła propozycji powiększenia rezerw walutowych. Wprowadzono nowy środek rezerwowy - specjalne prawa ciągnienia SDR (fizycznie nie istnieją, są jedynie jednostką rozliczeniową). Np. wartość 2005 roku 1 DSR=1,524 USD - Obowiązywała wycena SDR oparta na koszyku walutowym uwzględniającym wprowadzenie euro w miejsce marki niemieckiej i franka francuskiego.

Funkcje MFW:

• Regulacyjna – ustanowienie międzynarodowych norm i wzorców działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych

• Kredytowa – dostarczanie krajom członkowskim dodatkowych środków finansowych

• Konsultacyjna – stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji, wymiany doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego

• Kontrolna – nadzorowanie uzgodnionych programów dostosowawczych i korzystania z kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami

Do MFW może przystąpić każde państwo, które ratyfikuje statut funduszu i przyjmie zobowiązania – w głównej mierze wpłata ustalonej kwoty do kapitału zakładowego MFW. Państwo kandydujące musi uzyskać 85% ogólnej liczby głosów Rady Gubernatorów.

Prawa wynikające z członkowstwa: Prawo do zaciągnięcia kredytu o dogodniejszym oprocentowaniu niż z innych źródeł, a w przypadku emisji SDR państwo członkowskie uzyskuje możliwość nieoprocentowanego i bezzwrotnego otrzymania pożyczki

Obowiązki wynikające z członkowstwa: Obowiązki dotyczą przestrzegania zasad wynikających z uczestnictwa w MFW i przedstawiania na bieżąco informacji o swojej sytuacji gospodarczej

Organy MFW: 1) Rada Gubernatorów – to najwyższy organ. Każde państwo deleguje 2 przedstawicieli: gubernatora i zastępcę na okres 5 lat. Przewodniczący wybierany spośród wszystkich gubernatorów, kieruje pracami Rady. Rada to organ uchwałodawczy, sprawujący nadzór nad działalnością MFW i decydujący o podstawowych sprawach z nią związanych. 2) Rada Wykonawcza – to organ wykonawczy MFW, pracuje w sposób ciągły w Waszyngtonie. Składa się z dyrektorów, którzy są mianowani lub wybierani w glosowaniu. Zadania: m.in. decydowanie o polityce kredytowej MFW oraz nadzorowanie wykonywania umów kredytowych. Dyrektor generalny stoi na czele Rady i jest wybierany na 5 lat.

Działalność MFW: MFW prowadzi szeroko zakrojoną działalność kredytową. Kraje członkowskie korzystają z kredytów przez wykorzystanie praw ciągnienia. Jest to kupowanie przez dane państwo walut obcych za własną walutę. MFW pobiera odsetki. Państwo członkowskie po określonym czasie jest zobowiązane do okupienia swojej waluty i zapłaty SDR lub walutami określonymi przez fundusz.

Światowa Organizacja Handlu – WTO jest kontynuatorką Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu – GATT. WTO przejęła większość zasad i uregulowań GATT. GATT regulowało politykę handlu światowego i stanowiło forum liberalizacji międzynarodowej wymiany handlowej. Realizacja idei wolnego handlu była oparta na 4 zasadach:

• Klauzula największego uprzywilejowania KNU (zakaz dyskryminacji w stosunkach handlowych między partnerami. KNU nakazywała rozciągnięcie wszelkich korzyści i ulg przyznawanych jednemu partnerowi na pozostałych członków – sygnatariuszy GATT)

• Zasadza wzajemności (żaden członek GATT nie był zobowiązany do udzielania jakichkolwiek koncesji partnerowi bez wzajemności z jego strony)

• Klauzula narodowa (traktowanie towarów importowanych nie mniej korzystnie niż podobnych towarów pochodzenia krajowego)

• Zasada wyłączności (jedynym instrumentem chroniącym rynek krajowy przed nadmiernym importem lub przed konkurencją dla nowo powstających gałęzi przemysłu mogły być tylko cła, a nie narzędzia polityki handlowej).

Od zasad tych istniały wyjątki zapisane w artykułach GATT.

Cel GATT- liberalizacja handlu światowego był realizowany w drodze rokowań miedzy jego stronami, które odbywały się w ramach rund negocjacyjnych

Zadania WTO:

• Nadzorowanie wprowadzania w życie i przestrzegania przez poszczególne kraje porozumień ostatniej rundy oraz wszystkich obowiązujących postanowień,

• Pomoc w rozstrzyganiu sporów handlowych

• Dokonywanie przeglądu polityki handlowej sygnatariuszy

• Forum do dalszych negocjacji mających na celu liberalizację handlu międzynarodowego oraz współpraca w tym zakresie z innymi organizacjami gospodarczymi (głównie z MFW i BŚ)

Polska przystąpiła do WTO - 01.07.1995

Bilans płatniczy : Bilans płatniczy jest zestawieniem transakcji gospodarczych zrealizowanych z różnych tytułów w ciągu 1 roku kalendarzowego miedzy krajowymi a zagranicznymi jednostkami gospodarczymi.

Jednostki gospodarcze obejmują:

• przedsiębiorstwa różnych gałęzi (w tym banki i inne instytucje finansowe o charakterze zarobkowym), osoby fizyczne,

• władze monetarne (banki centralne),

• organy administracji państwowej i samorządowej,

• inne osoby prawne.

Bilans płatniczy ma szerszy zakres przedmiotowy niż bilans handlowy (ujmowane są tu tylko transakcje zagraniczne związane z wymianą towarów i usług).

Transakcje dzieli się na:

1) odpłatne:

• sprzedaż i zakup towarów i usług w zamian za zapłatę pieniężną lub przyrzeczenie zapłaty w przyszłości (transakcje kredytowe),

• zamianę towarów i usług na inne towary i usługi (barter),

• zamianę jednego waloru finansowego na inny walor finansowy (np. zakup i sprzedaż papierów wartościowych za pieniądze).

2) nieodpłatne:

• otrzymywanie lub dostarczanie towarów i usług bez ekwiwalentu pieniężnego lub rzeczowego (np. dary w naturze na rzecz osób fizycznych, organizacji charytatywnych),

• otrzymywanie lub przekazywanie walorów finansowych bez ekwiwalentu (darowizny i inne pieniężne świadczenia jednostronne, jak emerytury, renty, składki z tytułu członkostwa w zagranicznych organizacjach).

Bilans płatniczy Polski jest publikowany przez NBP. Bilans płatniczy strefy euro – przez Europejski Bank Centralny, natomiast bilans handlowy UE – przez Eurostat. Każdy kraj ma swoją metodologię tworzenia bilansu płatniczego. Ogólne reguły powinny być zgodne z Balance of Payments Manual (BPM) publikowanym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW).

Sporządzeniu bilansu (zestawienia jego aktywów i pasywów) towarzyszy przygotowanie wielu innych, bardziej szczegółowych bilansów, np. bilansu zobowiązań i należności międzynarodowych czy bilansu zadłużenia międzynarodowego. Można wyróżnić 3 podstawowe części bilansu płatniczego każdego kraju:

1) Bilans obrotów bieżących obejmuje wszelkie jego płatności związane z międzynarodową wymianą towarów i usług oraz koszty (dodatnie lub ujemne) obsługi kapitału zagranicznego. Zazwyczaj wyróżnia się jego części składowe:

• bilans handlowy, tj. zestawienie porównawcze wartości importu i eksportu dokonanego przez rezydentów danego kraju w stosunku do partnerów zagranicznych,

• bilans obrotów usługami, tj. zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami miedzy danym krajem a zagranicą, w tym z tytułu świadczenia usług transportowych, ubezpieczeniowych itp.

• bilans procentów i dywidend, tj. zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału obcego, z tytułu BIZ (dywidendy), a także z tytułu udzielonych i/lub uzyskanych pożyczek krótkoterminowych (procenty),

• bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej, tzn. o tzw. transfery rządowe (składki płacone różnym organizacjom i instytucjom, nieodpłatne dostawy towarów w ramach różnorodnej międzynarodowej pomocy gospodarczej), tzw. transfery nieodpłatne, w tym głównie o prywatne transfery emigrantów, pracowników sezonowych, które nie powodują powstania zobowiązań w kraju partnerskim czy w grupie takich krajów.

2) Bilans obrotów kapitałowych obejmuje przepływy kapitału we wszystkich formach, tzn. kapitału port folio i kapitału inwestycyjnego (produkcyjnego). Bilans ten obejmuje:

• bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi, tj. bilans obejmujący przepływ wszelkich pożyczek, kredytów i lokat kapitałowych o okresie amortyzacji na ogół nie dłuższym niż 1 rok,

• bilans obrotów kapitałami długoterminowymi, tzn. bilans obejmujący przepływy kapitału średnio- i długoterminowego w formie zarówno BIZ (produkcyjnych), jak i inwestycji pośrednich (prywatne lokaty w papierach wartościowych) oraz w formie średnio- i długookresowych kredytów prywatnych, rządowych i kredytów organizacji międzynarodowych.

3) Bilans obrotów wyrównawczych określany jest również jako bilans obrotów dewizowych Banku Centralnego danego kraju. W bilansie płatniczym wyróżniamy dwa rodzaje transakcji:

• autonomiczne są zawierane z motywów ekonomicznych (zysk) niezależnie od stanu bilansu płatniczego,wyrównawcze dochodzą do skutku z myślą o wyrównywaniu bilansu płatniczego (np. celowe zaciąganie kredytów w warunkach deficytu bilansu handlowego czy też w warunkach deficytu obrotów bieżących).

• Saldo rachunku obrotów bieżących (ROB), saldo rachunku obrotów kapitałowych (ROK) oraz saldo rachunku obrotów finansowych (ROF) automatycznie sumują się do zera. Zatem: ROB+ROK+ROF=0. Jest to fundamentalna tożsamość bilansu płatniczego.

Równowaga bilansu płatniczego : Równowaga bilansu płatniczego (z rachunkowego punktu widzenia) jest to sytuacja, w której suma bilansu obrotów bieżących i bilansu obrotów kapitałowych jest równa zeru. Nierównowaga bilansu płatniczego oznacza zaś istnienie nadwyżki lub deficytu.

 Z ekonomicznego punktu widzenia bilans płatniczy najczęściej nie jest zrównoważony. Dotyczy to zwłaszcza krótkiego okresu, kiedy nie zachodzą istotne zmiany o charakterze strukturalnym i techniczno-technologicznym. Bilans płatniczy jest zrównoważony wtedy, kiedy nie występują transakcje wyrównawcze. Jest to sytuacja równoważenia się transakcji autonomicznych.

Rozróżniamy równowagę bilansu płatniczego:

1) rzeczywistą, która ma miejsce wówczas, gdy należności i zobowiązania z tytułu rozwoju działalności gospodarczej są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań;

2) pozorną, która ma miejsce kiedy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej (np. ograniczenie importu przez stosowanie ceł albo kontyngentów importowych, albo subwencjonowanie eksportu, albo dewaluację waluty narodowej).

Najważniejsze przyczyny krótkookresowej nierównowagi bilansu płatniczego:

• wielkość PKB (wzrost PKB powoduje pogorszenie sald: bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących, natomiast obniżka PKB poprawę tych sald),

• terms of trade (poprawa cenowa terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego, natomiast ich pogorszenie rodzi tendencje przeciwne. Poprawa ilościowa pozytywie oddziałuje na bilans handlowy, a ich pogorszenie prowadzi do pogorszenia tego bilansu),

• zmiana kursu walutowego:dewaluacja waluty krajowej względem walut zagranicznych sprzyja wzrostowi eksportu (przez jego potanienie) i zmniejszeniu importu (przez jego podrożenie), prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego,- rewaluacja waluty krajowej rodzi konsekwencje odwrotne.

• zmiana stopy procentowej, poziom stopy procentowej jest szczególnie istotny z punktu widzenia kształtowania się zagranicznych i międzynarodowych obrotów kapitałowych (BIZ, inwestycji portfelowych, włącznie z inwestycjami spekulacyjnymi). Ogólnie biorąc, kapitał napływa do kraju o wyższej stopie zysku (wyższej stopie procentowej) i odwrotnie. Ale nie zawsze tak musi być.

Bilans płatniczy jako dokument księgowy wymaga podwójnego zapisu każdej operacji. Ze znakiem „+”, po stronie kredytowej księguje się wszystkie transakcje międzynarodowe zwiększające zasoby pieniądza w kraju. Na ich podstawie rezydenci zbywają towary, usługi i aktywa nierezydentom. Bilans pokazuje, jakie było źródło pochodzenia pieniędzy (np. eksport, pożyczka z zagranicy). Z kolei ze znakiem „-”, po stronie debetowej, zapisuje się wszelkie transakcje międzynarodowe, w których wyniku zasoby pieniądza maleją. Jest to wynikiem nabywania przez rezydentów od nierezydentów towarów, usług i aktywów. Bilans informuje, na co zostały wykorzystane pieniądze, którymi kraj dysponował (np. na import, pożyczkę dla zagranicy).

Transakcje zwiększające zasoby pieniądza to:

- eksport towarów,

- eksport usług,

- dochody z inwestycji otrzymane,

- dochody pracowników otrzymane,

- transfery bieżące otrzymane,

- transfery kapitału otrzymane,

- sprzedaż aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. licencje)

- BIZ w kraju,

- zagraniczne inwestycje portfelowe w kraju,

- pozostałe zagraniczne inwestycje w kraju,

- sprzedaż nierezydentom aktywów stanowiących rezerwy walutowe kraju.

Transakcje zmniejszające zasoby pieniądza to:

- import towarów,

- import usług,

- dochody z inwestycji zapłacone,

- dochody pracowników zapłacone,

- transfery bieżące zapłacone,

- transfery kapitału zapłacone,

- zakup aktywów niefinansowych i nieprodukowanych

- BIZ za granicą,

- zagraniczne inwestycje portfelowe za granicą,

- pozostałe zagraniczne inwestycje za granicą,

- zakup od nierezydentów aktywów stanowiących rezerwy walutowe kraju.

Metody wyrównywania deficytu płatniczego

Metody wyrównywania deficytu płatniczego można podzielić na dwie grupy – deficyty strukturalne i deficyty koniunkturalne.

1) Deficyty strukturalne Ekonomiczne deficyty bilansów płatniczych muszą być eliminowane przez działania przystosowawcze, podejmowane w gospodarce krajowej. Procesy te w krajach o gospodarce rynkowej przebiegają przede wszystkim pod wpływem działania mechanizmu rynkowego. Zasadniczym źródłem deficytów w transakcjach podstawowych są deficyty bilansów handlowych, których nie można pokryć innymi pozycjami obrotów bieżących (np. transferami zarobków emigrantów) ani też napływem kapitału długoterminowego z zagranicy, np. w postaci BIZ czy kredytów inwestycyjnych. Deficyty bilansów handlowych wynikają z niedostosowania gospodarki danego kraju do zagranicznej konkurencji. Towary takiego kraju nie wytrzymują konkurencji z towarami innych producentów na rynkach zagranicznych (co powoduje spadek eksportu) i na rynku krajowym (co powoduje wzrost importu).

Brak równowagi w bilansie handlowym powoduje w warunkach działania mechanizmu rynkowego wzrost kursów walut obcych, gdyż popyt na nie wynikający z rosnącego importu nie znajduje pokrycia w podaży we wpływach z malejącego eksportu. Wynikająca stąd deprecjacja waluty może złagodzić deficyt bilansu handlowego, jeżeli zagraniczny popyt na towary tego kraju wykazuje elastyczność cenową i jeżeli wzrost cen na rynku krajowym przyczyni się do obniżenia importu. Jednak przez same tylko zmiany cen wynikające z deprecjacji waluty krajowej, bez poprawy konkurencyjności krajowej produktów drogą poprawy ich jakości, nowoczesności i obniżenia kosztów wytwarzania, nie uda się osiągnąć wzrostu eksportu i zrównoważyć bilansu handlowego, gdyż ani zagraniczni, ani krajowi odbiorcy nie będą kupować towarów o niskich walorach użytkowych, choćby były względnie tanie. Przy niekonkurencyjności krajowych towarów w stosunku do zagranicznych można spodziewać się tylko dalszego spadku eksportu, spadku produkcji krajowej, wzrostu bezrobocia i innych objawów recesji gospodarczej.

Zatem dla zrównoważenia bilansu handlowego konieczne są:

• restrukturyzacja gałęziowa gospodarki (rozwijanie gałęzi produkcji, które mogą skutecznie konkurować z zagranicą, ograniczenie tych, które do takiej konkurencji nie są zdolne),

• restrukturyzacja produktowa (wprowadzanie na rynki zagraniczne nowych i zmodernizowanych produktów, które mogą konkurować z zagranicznymi,

• restrukturyzacja techniczna (wprowadzanie nowych urządzeń i technologii, pozwalających na unowocześnienie i poprawę jakości produktów i obniżenie kosztów wytwarzania).

Działania restrukturyzacyjne wymagają przedsiębiorczości i dopływu kapitału, zatem kraje pragną pozyskać BIZ, które pozwolą na import nowych technologii i metod zarządzania oraz ułatwią dostęp do rynków krajów bardziej rozwiniętych gospodarczo. Polityka gospodarcza kraju pragnącego pozyskać BIZ powinna sprzyjać inwestorom zagranicznym (stworzenie dogodnych warunków prawnych, organizacyjnych).

Polityka gospodarcza kraju powinna również koncentrować się na rozwijaniu tendencji proeksportowych drogą udogodnień podatkowych, kredytowych, udzielania gwarancji i ubezpieczania kredytów zagranicznych.

Deficyty strukturalne mogą być eliminowane tylko na drodze właściwie sformułowanej i skutecznie realizowanej strategii rozwojowej, wspieranej przez szeroko pojmowaną współpracę gospodarczą z zagranicą.

2) Deficyty koniunkturalne

Deficyty te są wywołane przez okresowe trudności, jak np. znaczny nieurodzaj w rolnictwie, wymagający zwiększonego importu produktów rolnych, finansowego za pomocą krótkoterminowych kredytów zagranicznych. Takie deficyty krótkoterminowe, koniunkturalne są stosunkowo łatwo wyrównywane przez kraje o efektywnych strukturach gospodarczych, które skutecznie konkurują z innymi i na rynkach zagranicznych i na własnym krajowym.

Istnieją instrumenty polityki makroekonomicznej, które pozwalają zlikwidować deficyt w obrotach bieżących.

Głównymi sposobami pozwalającymi uporać się z problemem nierównowagi zewnętrznej są:

1) Finansowanie deficytu -Polityka finansowania deficytu polega na jego czasowym utrzymywaniu dzięki zaciąganiu pożyczek za granicą lub zmniejszeniu rezerw oficjalnych banku centralnego. Pożyczki może zaciągnąć bezpośrednio rząd (np. emitując obligacje na eurorynkach). W jego imieniu mogą to tez zrobić przedsiębiorstwa publiczne finansujące swoje potrzeby inwestycyjne środkami zagranicznymi na podstawie gwarancji, a nawet decyzji rządowych.

Zaletą tej metody jest to, że pozwala doraźnie uniknąć ograniczeń dostosowujących poziom wydatków na konsumpcję i inwestycje do wielkości dochodu narodowego. Umożliwia zatem zwiększenie spożycia oraz inwestycji w krajach pozbawionych nadwyżek finansowych. Inwestycje są dla społeczeństw szansą na przyspieszenie wzrostu gospodarczego i poprawę stopy życiowej w przyszłości.

Wadą polityki finansowania deficytu jest to, że może prowadzić do kumulacji zobowiązań zewnętrznych i kosztownego pogłębiania nierównowagi (pożyczki będą udzielane dopóki kraje udzielające ich będą miały przekonanie o wypłacalności kraju dłużnika. Jeśli zmienią to przekonanie to nowe pożyczki będą udzielane na mniej korzystnych warunkach, co może spowodować recesję w gospodarce).

2) Ograniczenia administracyjne- Ograniczenia administracyjne maja na celu doprowadzenie do przesunięcia wydatków rezydentów – z dóbr zagranicznych na dobra krajowe. Kraj może metodami administracyjnymi ograniczyć skalę współpracy z zagranicą prowadzonej przez uczestników rynku. Do ograniczeń administracyjnych należą np. ograniczenia handlowe i ograniczenia dewizowe.

3) Zmiany kursu walutowego- Kraj może zmienić poziom kursu walutowego, żeby poprawić opłacalność eksportu i pogorszyć opłacalność importu.

4) Polityka makroekonomiczna- Kraj może wpłynąć na wielkość obrotów bieżących, wykorzystując instrumenty polityki makroekonomicznej np. mechanizm przywracania równowagi na rachunku bieżącym, stosując instrumenty polityki pieniężnej i fiskalnej.

W gospodarce otwartej, zgłasza małej i średniej, w warunkach wolnego rynku i handlu mogą działać w krótkim okresie tzw. automatyczne mechanizmy przywracania równowagi bilansu płatniczego:

• mechanizm cenowy,

• mechanizm dochodowy,

• mechanizm kursu walutowego,

• mechanizm stopy procentowej.

Kurs walutowy

Kurs walutowy to cena waluty krajowej wyrażona w walucie obcej lub uogólniając jest to cena danej waluty wyrażona w innej walucie (jest relacją wymienną danej waluty na inną).

Miejscem transakcji, na którym przedmiotem są waluty krajowe jest rynek walutowy; sprzedaje się jedną walutę w zamian za inną. Miejsce jest rozumiane umownie, chodzi o całokształt i warunki takich transakcji, dokonywanych zwykle przez banki komercyjne i wyspecjalizowane agencje finansowe. Jeśli mowa jest o rynku należy podkreślić, że występuje na nim: podaż, popyt, i cena. Podażą jest suma (łączna ilość) danej waluty oferowanej do sprzedaży, popytem jest łączna ilość waluty nabywana przez kupujących, ceną zaś kurs tej waluty. Na ogół o relacjach wymiany walut, czyli o kursach walut, decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu z podażą danej waluty.

Głównym czynnikiem określającymi podaż danej waluty i popyt na nią są obroty handlowe w stosunkach dwustronnych, wymiana usług, ruch turystyczny, przepływ technologii itp., czyli tzw. bilans płatniczy. Drugim ważnym czynnikiem jest polityka walutowa rządu, która między innymi określa system kursów. Kurs walutowy jest bowiem narzędziem polityki makroekonomicznej umożliwiającym państwu oddziaływanie zarówno na stosunki gospodarcze z zagranicą, jak i na gospodarkę krajową .

Kursy walutowe można podzielić na różne rodzaje. Rozróżnia się kurs sztywny, stały i płynny. Kurs sztywny jest ustalony przez organ państwa i nie podlega wahaniom. Oznacza to niezmienność w dłuższym okresie. Kurs stały ulega wahaniom wywołanym grą popytu i podaży. Zakres wahań jest ściśle określony. Kurs płynny jest wynikiem gry sił rynku czyli kształtowany jedynie poprzez relacje popytu i podaży.

Kursy walutowe podlegają zmianom. Zmiany kursów stałych można podzielić na dewaluację i rewaluację.

Dewaluacja jest to skokowe, administracyjne zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty.

Rewaluacja jest to skokowe, administracyjne zwiększenie międzynarodowej wartości waluty.

Zmiany kursów płynnych można podzielić na deprecjację i aprecjację.

Deprecjacja oznacza spadek międzynarodowej wartości waluty. Zatem deprecjacja waluty krajowej względem walut zagranicznych (wzrost cent waluty zagranicznej wyrażonej w walucie krajowej) sprawia, że eksport krajowy tanieje, natomiast import drożeje.

Aprecjacja oznacza wzrost międzynarodowej wartości waluty. Zatem aprecjacja waluty krajowej (spadek ceny waluty zagranicznej wyrażonej w walucie krajowej) sprawia, że krajowy eksport drożeje, a import staje się tańszy.

Funkcje kursu walutowego- Kurs walutowy pełni różnorakie funkcje. Jest m.in. współczynnikiem efektywności wymiany, gdy ceny i koszty ustalane są w różnej walucie. Ponadto jest regulatorem wymiany. Oznacza to, że zmniejszenie lub zwiększenie efektywności wymiany łączy się ze zmniejszeniem lub zwiększeniem liczby i wartości zawieranych transakcji. Kurs walutowy jest instrumentem polityki gospodarczej. Aby tak faktycznie było kurs walutowy musi być podatny na wpływy władz publicznych w kraju. Władze monetarne mając możliwość kształtowania kursu walutowego mogą stanowić bądź wspierać określone tendencje zmian. Kurs walutowy jest instrumentem gier finansowych. Zróżnicowanie kursów walutowych w przestrzeni i w czasie pozwala na dokonywanie różnego rodzaju transakcji walutowych, np. transakcje arbitrażowe, opcje walutowe, transakcje future. Kurs walutowy jest kryterium porównywalności gospodarek i dochodów. Kursy pełnią funkcję jakby wspólnego mianownika przy porównywaniu wartości wyrażonych w różnych walutach. Następną funkcją jest funkcja informacyjna – informuje o cenie walut obcych. Zaś funkcja cenotwórcza kursu walutowego polega na tym, że kurs przenosi zagraniczne układy cen na układ krajowy wraz ze wszystkimi wynikającymi stąd ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki światowej.

Czynnikami oddziałującymi na wysokość i zmiany kursu walutowego są czynniki: -

ekonomiczne, - polityczne,- psychologiczne.

Do czynników ekonomicznych można zaliczyć podaż walut obcych na krajowym rynku, popyt na waluty obce, różnice stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku obcym i krajowym, stopień reglamentacji waluty, polityka walutowa, stan gospodarki kraju oraz jego partnerów gospodarczych.

Wśród czynników politycznych można wyróżnić sytuację międzynarodową i napięcia polityczne.

Czynniki psychologiczne związane są z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłego stanu gospodarki.

Wahania kursu walutowego - Z wahaniem kursu walutowego mamy do czynienia w przypadku kursu płynnego, gdyż w kursie stałym danej waluty zakłada się sztywne uzależnienie kursu waluty krajowej od walut zewnętrznych(zazwyczaj. koszyka wybranych walut). W niektórych krajach zastosowany jest system kursu płynnego z przedziałem dopuszczalnych zmian: dziennych lub miesięcznych. W takim przypadku kurs ustalany jest w sposób płynny (dowolny) przez rynek, o ile zmiany te nie wykraczają poza dopuszczalne widełki kursowe. Taki system ustalania kursu waluty zastosowany był też w Polsce.

Aby omówić płynność kursu walutowego i wahania walut narodowych należy cofnąć się do historii kursów walutowych. Układ z Bretton Woods stworzył system walutowy, w którym centralną walutą stał się dolar amerykański. W ramach systemu banki centralne poza USA musiały utrzymywać kurs kupując i sprzedając swoje waluty po ustalonym w Bretton Woods kursie. Fed, bank centralny USA miał tylko obowiązek kupować i sprzedawać złoto od banków centralnych po 35 dolarów za uncję. Dopuszczalne były wahania kursowe do 1 proc. od ustalonego parytetu. W przypadku dużej nierównowagi bilansu płatniczego istniała możliwość jednorazowej dewaluacji waluty nie więcej niż o 10 proc.

System z Bretton Woods był systemem kursów stałych, gdyż ceny walut były sztywno ustalone i bronione na danym poziomie przez banki centralne. Wszedł w życie z dużym opóźnieniem, w 1958 roku, do czego przyczyniły się powojenne kryzysy walutowe - dewaluacja funta szterlinga po przedwczesnym powrocie do pełnej wymienialności i dewaluacja franka francuskiego w związku z kłopotami w Algierii.

W latach 60-tych w USA pojawiła się dwucyfrowa inflacja, wywołana przez wysoki deficyt budżetowy i handlowy. Jednocześnie Niemcy i Szwajcarzy starali się powstrzymać wzrost ogólnego poziomu cen w swoich krajach. Ten cel stał jednak w sprzeczności z chęcią utrzymania sztywnego kursu walutowego - Bundesbank musiał kupować coraz więcej dolarów, aby utrzymać stały kurs. Zwiększał tym samym podaż marki, co prowadziło właśnie do inflacji w Niemczech, czego chciał uniknąć. Z powodów politycznych kraje, do których USA "eksportowało" inflację nie chciały skorzystać z możliwości wymiany własnych rezerw walutowych na złoto.

Różnice w celach polityki pieniężnej (Niemcy - niska inflacja, USA - pobudzenie gospodarki) doprowadziło do napięć, które w konsekwencji zniszczyły system Bretton Woods. Pod koniec lat 60-tych coraz więcej krajów chciało jednak wymieniać swoje dolary na złoto. FED nie był w stanie sprostać tym wyzwaniom i w 1971r. Stany Zjednoczone ostatecznie zniosły wymienialność dolara na złoto a inne kraje przestały podtrzymywać stały kurs swoich walut do dolara. Ostatecznie System z Bretton Wood został zastąpiony systemem kursów płynnych, czyli takich, w których kurs jest ustalany przez rynkowe siły podaży i popytu.

Obecnie nie istnieją jedne zasady ustalania kursu walutowego wobec koszyka. W niektórych krajach są przyjęte pewne standardy, jak np. w przypadku indeksu dolara, który liczy się właśnie w oparciu o kilka walut (dokładnie sześć), które mają przypisane wagi i kurs liczy się używając średniej geometrycznej. Innym przypadkiem używania koszyka walut jest SDR, gdzie udział danej waluty w koszyku zależy od obrotów gospodarczych danego kraju. Czasami bank centralny ustala oficjalny kurs waluty w oparciu o koszyk, ale obecnie niewiele jest krajów, które to stosują. W takim przypadku bierze się również pod uwagę wymianę handlową. W przypadku indeksu dolara używa się średniej geometrycznej, jednak powszechnie używa się arytmetycznej.

Polska upłynniła kurs złotego w kwietniu 2000 roku. Wcześniej obowiązywały widełki wahania kursu wynoszące +/- 15 proc. Obecnie Narodowy Bank Polski (NBP) codziennie podaje ustalany przez rynek kurs wymiany złotówki w stosunku do podstawowych walut (np. PLN/euro, PLN/USD). Kursy wymiany walut podawane są na stronie NBP.

Bieżące kursy kupna i sprzedaży walut obcych za złote określane są na podstawie § 5 Uchwały Nr 51/2002 Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 23 września 2002 r. w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych (Dz. Urz. NBP Nr 14, poz. 39 i Nr 20, poz. 51, z 2004 r. Nr 2, poz. 3 oraz z 2007 r. Nr 1, poz. 2 i Nr 18, poz. 35):

Zasady polityki kursowej (wg. NBP): Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.

Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi również do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.

Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie na co najmniej dwa lata usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.

Brak widełek kursu wymiany walut bardzo często prowadzi do spekulacji walutowych, zwłaszcza w przypadku małych krajów, szkodząc stabilności finansowej w państwie. Interwencja na rynku walutowym w celu utrzymania kursu w dopuszczalnych widełkach powoduje wahania ilości krążącego pieniądza jedynie w pewnych dopuszczalnych granicach.

Kurs walutowy a inflacja - Zmiany kursu walutowego można przewidzieć na podstawie prognoz inflacji. Pieniądz kraju, w którym inflacja będzie wysoka, straci na wartości oraz ulegnie deprecjacji w stosunku do pieniądza kraju o niewielkiej dynamice cen, i odwrotnie – pieniądz kraju o niskiej inflacji będzie aprecjonował wobec waluty kraju, gdzie ceny rosną szybciej. Wobec tego, znając roczne prognozy inflacji dla dwóch państw, z łatwością można obliczyć kurs jednej waluty do drugiej na koniec roku. W rzeczywistości dostosowania kursu do zmian cen nie dokonują się zbyt szybko i nie są zbyt dokładne, można tu raczej mówić tylko o tendencji. Związek miedzy fluktuacją kursu z różnicami w stopach inflacji znajduje potwierdzenie w okresach kilkuletnich. Analizując zależność miedzy inflacją a kursem walutowym, należy również wziąć pod uwagę, że kształtują się one inaczej w zależności od rodzaju inflacji. Jeśli inflację spowodował wzrost podaży pieniądza na skutek luźnej polityki monetarnej lub/i fiskalnej, kraj doświadczy, ceteris paribus, deprecjacji kursu. Uczestnicy międzynarodowych rynków finansowych potrafią bowiem doskonale przewidzieć gospodarcze konsekwencje nadmiaru pieniądza na rynku. W związku z tym będą się pozbywać waluty, której ilość w obiegu rośnie i tym samym spowodują spadek jej kursu.

W warunkach inflacji występują przeobrażenia w kierunkach i strukturze międzynarodowego obrotu gospodarczego. W wyniku inflacji rosną ceny zarówno w imporcie, jak i w eksporcie, co powoduje sztuczne zawyżanie wartości eksportu i importu. Natomiast bezpośredni wpływ na handel zagraniczny danego kraju ma poziom i tempo inflacji w kraju eksportera i importera. Inflacja przenosi się z kraju do kraju głównie poprzez międzynarodowy mechanizm cenowy, na który wywierają wpływ zmiany kursów walut. Wzrost kursu waluty danego kraju względem obcego, czyli rewaluacja waluty krajowej ogranicza import inflacji, natomiast dewaluacja, czyli obniżenie kursu waluty krajowej względem obcej może import inflacji nasilić. Wzrost cen importowanych nad eksportowanymi uruchamia przenoszenie inflacji z kraju do kraju.

Jeśli kurs walutowy jest stabilny, to można przewidzieć, że w przyszłości wymiana waluty na inną będzie się odbywać w podobnych do obecnych proporcjach. Dla gospodarki stabilny kurs walutowy oznacza zatem m.in. stabilną inflację i większe inwestycje zagraniczne.