FUNKCJE RODZINY

W poprzedniej części rozważań charakteryzując stadia życia małżeń-sko-rodzinnego sygnalizowaliśmy, że w niektórych stadiach pewne funkcje dominują, inne natomiast ulegają ograniczeniu albo nawet zanikowi. W etapie małżeństwa bezdzietnego nie występuje lub występuje w minimalnym zakresie (tylko w odniesieniu do samych małżonków) funkcja socjalizacyjna, a w etapie emeryckim trudno liczyć na realizację funkcji prokreacyjnej.
Funkcje rodziny badacze postrzegają i ujmują rozmaicie, tak co do samego ich nazewnictwa, jak i liczebności. Z polskich socjologów najwięcej funkcji rodziny, bo aż dziesięć, wyodrębnia Z. Tyszka. Spróbujmy za nim krótko je scharakteryzować.
1.    Materialno-ekonomiczna funkcja rodziny przejawia się w zaspokajaniu materialnych potrzeb członków rodziny, a pośrednio i niektórych potrzeb społecznych. Składnikami jej są cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna, które nie zawsze występują równocześnie i w jednakowym rozmiarze. Ich zasięg i poziom realizacji zależy od stadium rodziny, a zwłaszcza od głównego jej źródła utrzymania.
2.    Funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganie osób niesprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki. Pozarodzinne formy zabezpieczenia osób niesamodzielnych, jak żłobki, przedszkola, szpitale, sanatoria oraz renty i emerytury, znacznie wspomagają rodzinę w wypełnianiu tej dawniej bardzo ważnej funkcji-
3.    Prokreacyjna funkcja rodziny jest formą zaspokajania emocjonalno–rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa. Dzieciom potrzebna jest rodzina.
4.    Seksualna funkcja rodziny jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego. Dawniej utożsamiano ją z funkcją prokreacyjną, co nadal podtrzymują niektórzy badacze tej podstawowej dla każdego człowieka grupy odniesienia.
5.    Legalizacyjno-kontrolna funkcja rodziny przejawia się w legalizacji niektórych typów zachowań człowieka i w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny. Niektóre z zachowań, jak współżycie seksualne małżonków czy posiadanie dzieci, poza rodziną są społecznie deza-probowane. Naruszenie pewnych wzorów zachowań uznanych za we-wnątrzrodzinne jest represjonowane przez pozostałych członków rodziny, szersze otoczenie społeczne, kościół, a także system prawny.
6.    Socjalizacyjna funkcja rodziny jest konsekwencją funkcji prokreacyjnej i tak samo podstawowa, jak i ona. Funkcja ta jest realizowana dwupłaszczyznowo: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie osobowości małżonków. Świadoma i intencjonalna socjalizacja nazywa się wychowaniem wewnątrzrodzinnym, które realizuje rodzina jako grupa, zwana też środowiskiem wychowawczym. Spontaniczną socjalizację J. Chałasiński nazywa, zapewne słusznie, „wychowaniem przez życie”. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest bardzo doniosła dla społeczeństwa i dla jednostek objętych tym psychospołecznym procesem, w którym rodzina jest ważną, ale jedną z wielu instytucji aktywnie w nim uczestniczących.
7.    Mniej widoczna dla pobieżnego obserwatora życia rodzinno-małżeńskiego jest klasowa funkcja rodziny. Istota jej polega na wstępnym nadawaniu dzieciom i nie pracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo-warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz na socjalizacji potomstwa, nasyconej subkulturą i ideologią danej klasy społecznej.
8.    Kulturalna funkcja rodziny zazębia się z analizowaną już funkcją socjalizacyjną i niektórymi innymi. Polega ona na zapoznawaniu młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości, przekazywaniu dziedzictwa kulturowego i organizowaniu w gronie rodzinnym najrozmaitszych zajęć, dostarczających domownikom przeżyć estetycznych. Ponadto poszczególni członkowie rodziny poza nią uczestniczą w różnych formach życia kulturalnego.
9.    Z kulturalną funkcją rodziny blisko jest spokrewniona również funkcja rekreacyjno-towarzyska. Dom rodzinny jest między innymi miejscem wypoczynku i nawiązywania niezbędnych dla człowieka kontaktów towarzyskich, które są zaspokajaniem „potrzeby oddźwięku społecznego”,
o czym pisał F. Znaniecki. Kontakty te utrzymywane są w ramach zarówno małej, jak i szerszej rodziny, a także z osobami zaprzyjaźnionymi, które odwiedzają daną rodzinę bądź poszczególnych jej członków. Dom rodzinny, jego atmosfera i wyłączność służą do rozładowywania napięć psychicznych powstałych poza nim. Niektórzy badacze rodziny mówią chyba zasadnie o jej funkcji psychohigienicznej.
10.    Ostatnią z wyodrębnionych przez Z. Tyszkę  funkcji rodziny jest funkcja emocjonalno—ekspresyjna. W gronie rodzinnym najczęściej człowiek zaspokaja znaczną część potrzeb emocjonalnych i potrzeb wyrażania swej osobowości. Potrzeby te zaspokajane i uzewnętrzniane są
poza kręgiem rodzinno-familijnym, zwykle w gronie zaprzyjaźnionych osób. Emocjonalnoekspresyjna funkcja rodziny w wielu okolicznościach
realizowana jest wśród małżonków i zakochanych par będących w licznych przypadkach w pierwszym stadium życia małżeńsko-rodzinnego.
Scharakteryzowane funkcje odpowiadają dziesięciu podstawowym typom więzi rodzinnej, którymi są: więź ekonomiczna, opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalizacyjno-wychowawcza, kulturalna, towarzyska i emocjonalno-ekspresyjna. Zbieżność, a nawet identyczność rodzajów funkcji i więzi ukazuje istnienie korelacji między grupowym a insytucjonalnym aspektem

TYPOLOGIA RODZINY

Typologia rodzin jest rozważana jako wynik wpływu norm społecznych rządzących małżeństwem, pożyciem seksualnym i reprodukcją, miejscem zamieszkiwania po ślubie, podziałem obowiązków, legalnością urodzeń oraz wykształceniem partnerów, na poszczególne typy rodzin. I tak wyróżnić można wiele typów rodzin, przy czym za kryterium tego wyróżnienia przyjmuje się najczęściej :

• Liczbę osób w rodzinie - tu wymienia się rodzinę:

Małą (dwupokoleniową, podstawową, nuklearną) złożoną z rodziców i dzieci, przedstawianą najczęściej za pomocą klasycznego schematu 2 + 2 (rodzice i dwoje dzieci). Model ten został zapoczątkowany w XIX wieku, w okresie gwałtownej industrializacji i urbanizacji, której najważniejsze zmiany w zakresie dominującego modelu rodziny dotyczyły „przejścia od rodzi­ny dużej, wielopokoleniowej do rodziny małej. Sprzyjało temu życie w mieście, szeroki rynek pracy zapewniający możliwość osiągnięcia zabezpieczenia materialnego w młodym wieku, a tym samym uniezależnienie się od szerszej rodziny. Co znalazło odbicie też w ograniczeniu kon­taktów z szerszą rodziną, spadkiem wagi więzów pokrewieństwa” (10,Duch-Krzystoszek D. ,1995, s.177-178). Nuklearność rodziny była konsekwencją industrializacji społeczeństwa, gdyż znacznie łatwiej było się przemieszczać w poszukiwaniu pracy, w małym, dwupokoleniowym składzie. Wzmożona industrialna produkcja podniosła wyraźnie stopę życiową ludności krajów wysoko i średnio rozwiniętych, co powodowało sukcesywne podnoszenie się poziomu wykształcenia i kultury społecznej. Wywołana industrializacją ruchliwość geograficzna i społeczna ludności oraz heterogenizacja społeczeństw, stały się przyczynami rozluźnienia więzi wspólnotowych. Model rodziny małej upowszechnił się w XX wieku i wtedy też stał się dominującym typem rodziny.

Wielką ( wielopokoleniowa, dużą, familię) obejmującą więcej niż dwa pokolenia krewnych i powinowatych, którzy współżyją ze sobą w przestrzennym skupieniu. Rodzina wielka jest kierowana przez najstarszego mężczyznę, zwykle dziadka i przeważnie uznawana jest za rodzinę tradycjonalną, związaną z przeszłością. Jej klasyczną postacią jest patriarchalna rodzina duża, o ściśle zinstytucjonalizowanym charakterze, skupiająca kilka rodzina małych oraz krewnych z linii bocznych, którzy są w sposób bezwzględny podporządkowani woli głowy rodziny, najczęściej najstarszemu mężczyźnie w rodzinie.

Ród obejmujący krewnych w linii prostej oraz bocznej, wywodzących się od wspólnego przodka. Ród może być przestrzennie rozsiany i nie zawsze podlega kierownictwu jednej osoby.

• Hierarchia prestiżu i władzy w rodzinie :

rodzina matriarchalna charakteryzuje się dominującym znaczeniem kobiety w rodzinie. Matriarchat uważany jest za wcześniejszą formę sprawowania władzy w rodzinie niż patriarchat. Wielu teoretyków przyjmuje, że społeczności prehistoryczne były skoncentrowane wokół kobiety i prawdopodobnie w tym też okresie panował matriarchat. Badacze wiążą rozwój matriarchatu z powstaniem społeczności kopalniczych. W społecznościach takich znaczenie przypisywane pierwotnie mężczyznom-żywicielom (myśliwi) przechodziłoby na kobiety-żywicielki. Matriarchat to hierarchiczny ustrój społeczny i polityczny, w którym władzę sprawują kobiety. Termin ten, podobnie jak pojęcie patriarchat został wprowadzony przez J.J. Bachofena w 1861 roku, w jego dziele Das Mutterrecht.

rodzina patriarchalna z dominującą rolą mężczyzny w rękach, którego spoczywa władza nad pozostałymi członkami rodziny. Posiada on, także największy autorytet z racji zajmowanej pozycji. Tradycyjna rodzina patriarchalna była często rodziną wielką, w której synowie wraz ze swymi rodzinami, byli włączeni do jednego wspólnego gospodarstwa domowego, nad którym nieograniczoną władzę sprawował ojciec (głowa rodziny). Kobieta (żona, córka) w rodzinie tego typu, nie posiadała żadnych praw, o jej losie decydowali mężczyźni, najpierw ojciec, potem mąż .Sytuacja kobiet zaczęła się zmieniać począwszy od XVIII wieku, kiedy to rozwój kapitalizmu przemysłowego przyniósł konieczność pracy kobiet. Zatrudniano je bardzo chętnie, ponieważ ich praca był gorzej opłacana niż praca mężczyzn.

rodzina egalitarna ( demokratyczna), w której mąż i żona mają równe prawa i obowiązki. Taki układ cechuje przede wszystkim współczesne modele rodziny, a wynika on, z dostrzegalnej w drugiej połowie XX wieku, zintensyfikowanej autonomizacji jednostki w stosunku do pozostałych członków rodziny. „Autonomizacja jednostki zbiega się z procesami indywidualizacji zachodzącymi wewnątrz rodziny. Postępująca wewnątrzrodzinna egalitaryzacja poszerza zakres swobody kobiety (żony) oraz dzieci” (37,Tyszka Z.,1994,s.30). Rozwinięta cywilizacja XX-ego wieku oferuje pojedynczym jednostkom możliwość realizowania swoich indywidualnych celów życiowych, niezależnie od interesów rodziny, do której należą. Szczególnego znaczenia w tym modelu rodziny, nabiera wywalczony na drodze emancypacji, przywilej pracy zawodowej kobiet, w XX wieku stał się on zaletą i cechą szczególnie pożądaną przez mężczyzn.

Partykularyzacja dochodów w rodzinie wpłynęła na osłabienie pozycji mężczyzny jako żywiciela rodziny.

Z powyższą typologią, ściśle łączy się kolejne rozróżnienie, stworzone w oparciu o :

• Sposób dziedziczenia pozycji społecznej :

• rodzina z matrylinearnym systemem pokrewieństwa polega na liczeniu pokrewieństwa jedynie ze strony matki przy jednoczesnym negowaniu pokrewieństwa z kręgiem krewnych ojca; gdy własność, nazwisko i inne zasoby dziedziczone są po matce;

• rodzina patrylinearna, czyli uznawanie związku rodzinnego jedynie z ojcem i jego krewnymi; gdy dziedziczenie następuje po ojcu.

• rodzina omnilinearna, gdy uznaje się równość pokrewieństwa zarówno ze strony matki jak i ojca; dziedziczenie zasobów następuje po obojgu rodzicach.

Z tym kryterium łączy się rozróżnienie wynikające z miejsca zamieszkiwania rodziny. I tak, gdy nowożeńcy zamieszkają po ślubie z rodziną pana młodego mówimy o zamieszkaniu patrylokalnym, gdy z rodziną panny młodej, o matrylokalnym zamieszkaniu. W tym ujęciu wyróżnia się także zamieszkanie bilokalne pozwalające nowo powstałej rodzinie wybrać mieszkanie, z którąś z rodzin lub mieszkać w pobliżu przynajmniej jednej z nich, oraz zamieszkanie neolokalne, gdy nowożeńcy wybierają miejsce zamieszkania niezależnie od tego, gdzie znajdują się domy ich rodzin pochodzenia.

• Strukturę rodziny:

• rodzina pełna, czyli składająca się z rodziców i dzieci. W ogólnej liczbie rodzin, to ona właśnie dominuje. Tylko rodzina pełna gwarantuje prawidłowy rozwój społeczny, psychologiczny i emocjonalny jednostki, i w przypadku jej dobrego funkcjonowania, stanowi obronę przed stresującymi, zewnątrzpochodnymi. czynnikami.

• rodzina niepełna, w której dziecko (lub dzieci) jest wychowywane przez tylko jednego z rodziców. Wyróżnia się następujące typy rodzin niepełnych:

* „ rodziny osierocone na skutek śmierci jednego z rodziców,

• rozbite w wyniku rozwodu, separacji lub porzucenia rodziny,

• rodziny niezamężnych matek z dziećmi,

• tu także wymienia się rodziny czasowo niepełne ze względu na:

• charakter pracy rodzica

• pobyt w zakładzie karnym

• dłuższe leczenie w szpitalu

• dłuższy pobyt za granicą” (19, Kozdrowicz E.,1989, s.15).

Rozpad lub rozluźnienie wielu wspólnot społecznych, tu także rodziny, upatrywany jest w postępującym procesie industrializacji i urbanizacji, które to generują czynniki dezintegrujące rodzinę. Konsekwencją industrializacji była heterogenizacja społeczności przejawiająca się w narastającej autonomizacji społecznej, rozluźnieniu więzi wspólnotowych, relatywizacji norm etycznych i obyczajowych oraz wzorów życia, także małżeńsko-rodzinnego. Zmniejszenie się spójności więzi rodzinnych przejawia się, w obserwowalnej w 2 połowie XX wieku, wzroście liczby rodzin niepełnych, powstających głównie w efekcie rozwodów, separacji, porzucania rodziny przez jednego z rodziców, a także co raz bardziej popularnego samotnego macierzyństwa jako świadomego wyboru.

- rodzina zrekonstruowana, czyli przekształcenie rodziny niepełnej w rodzinę pełną, gdy po śmierci współmałżonka lub po rozwodzie, matka lub ojciec wstępuje w nowy związek małżeński.

Typy rodziny są zmienne w czasie, mimo, że każda epoka ma skłonność do absolutyzowania form życia rodzinnego w niej występujących i do uważania ich za „naturalne” i prawidłowe. Jednak badania nad strukturą i typami rodziny wykazały jej zmienność i zdolności przystosowawcze w zmieniających się warunkach społecznych i kulturowych.

Definiując rodzinę na gruncie nauk społecznych, szczególna uwagę zwraca się na dwa aspekty : instytucjonalny i grupowy. Wedle pierwszego traktuje się rodzinę jako instytucję społeczną badając w jaki sposób zaspokaja ona priorytetowe potrzeby społeczeństwa globalnego, potrzeby innych grup społecznych w otoczeniu, których funkcjonuje oraz potrzeby jednostek ludzkich. W tym ujęciu, za element definiujący rodzinę przyjmuje się jej funkcje. Aspekt drugi koncentruje się na rodzinie jako jednej z najistotniejszych grup społecznych.

TYPY OSOBOWOŚCI WG FLORIANA ZNANIECKIEGO:
1) LUDZIE NORMALNI:
Człowiek dobrze wychowany urobiony przez srodowiska inteligenckie i drobnomieszczańskie. Właściwie i trwale zinternalizował wartości i postawy tej kultury, w jakiej był wychowywany (w dzieciństwie był kujonem i maminsynkiem). Osoba tego typu w nowej kulturze, w jakiej się może znaleźć nadal stara się kultywować tradycje, natomiast ma znaczne trudności z przystosowaniem się do nowego środowiska społecznego. W swojej biografii osoby tego typu często całkowicie ulegały autorytetowi rodziców czy nauczycieli, same również wyrastają na nauczycieli.
Człowiek zabawy ukształtowany przez srodowisko arystokratyczne, wielkoburżuazyjne, czasem artystyczne. W dzieciństwie i młodości nie musial się ani ciężko uczyc ani pracowac, za to dużo czasu poświęcał grom i zabawom. Te kontakty z innymi młodymi osobami w grupach rówieśniczych, dzięki czemu opanowała umiejętności oddziaływania interpersonalnego. W nowych warunkach społecznych tego typu osoby także dużo czasu poświęcają na życie w grupach rówieśniczych, staja się członkami stowarzyszeń, partii politycznych, lóż masońskich jak również w przypadku kobiet prostytutkami.
Człowiek pracy wyrósł w srodowisku ceniącym ciężką pracę (w rodzinie chłopskiej, robotniczej, rzemieślniczej, kupieckiej ew. wśród inteligencji pracującej - lekarzy, urzędników czy inżynierów). Zorientowany jest na wartości związane z pracą, łatwo przystosowująca się do nowych warunków społecznych, przedsiębiorcza, często podejmująca nowe inicjatywy. W swojej biografii osoby tego typu poświęcały czas na obserwacji funkcjonowania miejsc pracy ich rodziców, gdzie same miały możliwość rozbudowywania swych umiejętności technicznych i organizacyjnych.
2) LUDZIE NIENORMALNI czyli ZBOCZEŃCY:
są nieprzystosowani do cywilizacji w jakiej żyją. Moga być:
podnormalni są odchyleni w dół, nie umieja dostosowac się do społęczeństwa, ich bunt przeciw społeczeństwu jest destrukcyjny, oni sami są zatwardziałymi degeneratami i kryminalistami
nadnormalni sa odchyleni w górę, mogliby się dostosowac do społeczeństwa, ale nie chcą, ponieważ pragna byc lepsi; ich bunt jest twórczy i ożywczy, wnoszą nowe wartości, dokonują przelomowych odryć w nauce i sztuce, zakładaja nowe państwa i religie itd.

Grupa społeczna

Jednym z istotniejszych pojęć dla socjologa zajmującego się współczesnymi drogami rozwoju całego narodu, lub społeczeństwa jest niewątpliwie niewielka grupa społeczna. Zbudowana z co najmniej trzech osób, które połączone są trwałymi więziami społecznymi. (Takie więzi mogą powstać dzięki wspólnym wartością, celom, interesom i potrzebom.) Bo to właśnie one, składają się na całe społeczeństwo i w dalszej kolejności naród. Staje się tak między innymi, dzięki budowanym pomiędzy ich członkami poczuciem solidarności i wynikającej z niej potrzeby identyfikacji z przyjętymi wartościami, co nadaje danej grupie społecznej cechy odróżniające je od innych grup na tym poziomie, lecz pozostają jeszcze wartości ogólnonarodowe, takie jak np. patriotyzm przywiązujące członków małych grup społecznych do konkretnego narodu. Umożliwiają one przy jednoczesnym zachowaniu swojej odrębności – mogącej wynikać z różnic terytorialnych, ideologicznych czy religijnych, bądź też z innego stylu życia – całkowitą możliwość identyfikowania się z konkretnym społeczeństwem i całym narodem na linii wartości ogólnonarodowych.

Ze względu na zawiłość samego pojęcia grupy społecznej, warto wskazać cech według jakich dokonuje się uznania danej grupy ludzi, za odrębną grupę społeczną. Pomocnym będzie w tym poniższy schemat.

Wyróżnianie grup społecznych:

Grupy społeczne podlegają też procesowi klasyfikacji, dzielącym je ze względu na wielkość, rodzaj członkostwa, typ więzi i stopień sformalizowania.

Rodzaje grup społecznych:

 

Ze względu na wielkość grupy społeczne dzielimy na:

• grupy małe – kilku – lub kilkunastoosobowe, umożliwiające bezpośrednie stosunki między jej członkami (np. rodzina, grupa rówieśnicza).

• grupy duże – o strukturze składającej się z różnych podgrup, co uniemożliwia bezpośrednie stosunki pomiędzy członkami tej grupy (np. klasa społeczna, grupa zawodowa).
 

Ze względu na stopień ograniczoności liczby członków wyróżnia się następujące grupy społeczne:

• grupy ekskluzywne (zamknięte) – stosujące liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć nowych członków, na przykład rodzaj wykonywanego zawodu, majątek, pochodzenie społeczne itp.
• grupy ograniczone – stosujące mniej rygorystyczne kryteria przyjęcia, takie jak np. wiek, miejsce zamieszkania lub konieczność wypełnienia deklaracji członkowskiej.
• grupy inkluzywne – otwarte dla wszystkich.

Ze względu na typy więzi w grupie społecznej wyróżnia się:

• grupy pierwotne – charakteryzujące się osobistym i emocjonalnym typem więzi między członkami, przy czym przynależność do grupy nie zawsze jest dobrowolna (np. rodzina, grupa rówieśnicza).

• grupy wtórne – tworzone dla osiągnięcia konkretnego celu, charakteryzujące się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami • grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne).
 

Ze względu na stopień sformalizowania grupy społecznej wyróżnia się:

• grupy formalne – mające prawie określoną strukturę, cel i normy, zwykle odznaczają się bezosobowym typem więzi (np. organizacje polityczne czy społeczne).

• grupy nieformalne – oparte zwykle na normach zwyczajowych, cechujące się więzami o charakterze osobistym i nie formalną strukturą wewnętrzną (np. subkultury młodzieżowe).
Możemy również wyróżnić:

• grupy celowe – tworzone dla realizacji określonych zadań (np. stowarzyszenia, fundacje).

• grupy terytorialne – ludność wiejska, ludność miejska.

• klasy i warstwy społeczne.

Należy pamiętać także, iż socjologowie jako jedną z podstawowych grup społecznych wyróżniają rodzinę.

Grupa rówieśnicza i jej rola w procesie socjalizacji.

Grupa rówieśnicza jest to określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku, między którymi pod wpływem styczności bezpośrednich powstają z reguły więzi przyjaźni. Grupy rówieśnicze są podstawową formą życia społecznego młodzieży. Czynnikami wiążącymi w grupie rówieśniczej są oprócz wieku przynależności do wspólnej struktury organizacyjnej, występowanie określonych kontaktów, brak istotnych różnic w poziomie wiedzy i rozwoju intelektualnym jej członków.

Więź w grupie rówieśniczej ma charakter nieformalny i odróżnia je od grup zdominowanych więziami formalnymi, gdzie dominuje określona postawa wobec wypełnionych ról społecznych. Biorąc pod uwagę kontakty społeczne można wyodrębnić 4 podstawowe typy grup rówieśniczych:

-          rówieśniczy krąg towarzyski – mała najwyżej kilkunastoosobowa grupa bez organizacji wewnętrznej, więź społeczna oparta jest na związkach uczuciowych i stosunkach towarzyskich. Młodzież skupiona w kręgu wspólnie spędza wolny czas wypełniony różnymi formami kontaktów towarzyskich. Zbyt duża aktywność jednostki w kręgu może spowodować jej zaniedbania w nauce i wykonywaniu obowiązków domowych,

-          rekreacyjna grupa działania – to również mała grupa skupiająca młodzież, wypełniająca czas wolny zabawą, różnymi formami rekreacji i sportu. Jednostka przyjmuje tu postawę solidarności i wzajemnej odpowiedzialności członków za siebie jak również udzielania pomocy innym.

-          paczka – mała grupa społeczna złożona z członków danego kręgu, funkcjonująca poza jego strukturą i charakteryzująca się większą częstotliwością spotkań. Paczka składa się z kilku osób, które łączą wspólne zainteresowania, potrzeby, nawyki lub sympatia.

-          banda – względnie trwała grupa nie dopuszczająca do interwencji i kontroli swej działalności osób postronnych. Więzi społeczne kształtują się w oparciu o wspólne interesy i zadania zaspokajające potrzeby zrzeszonych w niej członków.

Grupy rówieśnicze są ze względu na sposób powstawania grupami nieformalnymi. Tworzą się spontanicznie z chęci do wspólnego przebywania w określonym i akceptowanym przez wszystkich celu. Grupy te charakteryzują się:

- mało stabilną strukturą wyrażającą się w sieci powiązań i kontaktach interpersonalnych ,

- względną spójnością będącą wyrazem wewnętrznych więzi określanych dość często w silnym poczuciu „my„
- określonym statusem czyniącym grupę atrakcyjną dla jej członków ,
- odrębnością wyrażającą się w wyraźnie określonym celu działania ,
- widocznym podziałem ról społecznych ,
- określoną i możliwą do przewidzenia długotrwałością funkcjonowania .

Funkcje grupy społecznej.

1.     makrospołeczne, związane z wpływem grupy na jej członków i z oddźwiękiem jaki te grupy znajdują w społeczeństwie:

a.      egalitaryzacja struktury społecznej oraz pokonywanie barier tworzonych przez stereotypy – młodzież odrzuca stereotypy istniejące w umysłach rodziców i staje się łącznikiem między kulturami różnych grup społecznych (kontakty społeczne, które byłyby nie do pomyślenia stają się codzienna praktyką), co sprzyja powstawaniu jakościowo nowej struktury społecznej

b.     egalitaryzacja kultury oraz dystrybucji wartościowych wzorów kulturowych, czemu sprzyjają kontakty młodzieży pochodzącej z grup o różnym poziomie kulturalnym i różnych systemach wartości (dziecko może przyswoić taką porcję kulturowych standardów, której nie byłby w stanie dostarczyć szkoła; grupa dysponuje innym rodzajem autorytetu, nie przekazuje wiedzy instytucjonalnie)

c.      przekazywanie do środowiska młodzieżowego oraz utrwalanie w nim niektórych schematów nierówności społecznej – przejawem tego jest poczucie upośledzenia dzieci, np. z rodzin o niskich dochodach, w stosunku do młodzieży zamożnej – ideologia sukcesu materialnego i wysokiej konsumpcji, możliwość samodzielnego dysponowania pewna ilością środków finansowych

2.     mikrospołeczne:

a.      proste

-          organizowanie czasu wolnego, dostarczanie rozrywki i zapełnianie czasu między szkołą a domem, np. odwiedzanie instytucji kulturalnych, sportowych

-          dostarczanie wrażeń, przygód, nowych doświadczeń, grupa zaspokaja potrzeby poznawcze, potrzeby nowych doświadczeń, ułatwia poznanie wielu dziedzin nieznanego świata, których nie pokazuje dom czy szkoła, głównie przez rozwijające się formy turystyki, popularne w grupach rówieśniczych

b.     złożone

-          spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego młodzieży poprzez ukazywanie pozytywnych wzorców godnych naśladowania – sprzyja dostrzeganiu tego co w ludziach piękne i wartościowe

-          uczy samodzielności dopomagając w poznaniu siebie, własnych wartości, pozwala na „sprawdzenie się”

-          służy jako środowisko, w którym następuje polaryzacja ról męskich i żeńskich, w którym stosunki między płciami przybierają odpowiednie proporcje – pełne wzajemne poznanie stwarza podstawy pierwszych związków uczuciowych.

Wpływ grupy rówieśniczej na socjalizację jej członków.

Rolę grupy rówieśniczej w kształtowaniu osobowości młodego pokolenia wyznacza fakt, że jest ona grupą pierwotną i prawie całkowicie angażuje i podporządkowuje sobie członków wywierając wszechstronny wpływ na kształtowanie się najgłębszych warstw ich osobowości.

Znaniecki wyraził pogląd, że wpływ grupy rówieśniczej na osobowość jednostki jest potężny i niezastąpiony: „Wszędzie indziej młodociany osobnik zajmuje stanowisko podporządkowane i wyrabia w sobie tylko te strony osobowości społecznej, które na tym stanowisku mogą się czynnie objawiać. W grupie rówieśników występuje w roli równouprawnionego członka, z którym inni liczą się nie tylko jako z przedmiotem swego działania, lecz również jako z podmiotem społecznym.”

Stały wzrost znaczenia grupy rówieśniczej w życiu współczesnego młodego pokolenia pozwala stwierdzić, że grupa ta staje się głównym kreatorem osobowości młodego człowieka [znaczeniu pozytywnym i negatywnym].

Uspołeczniający wpływ grupy rówieśniczej przejawia się na dwa sposoby:

►    powodując rozwój osobowości autonomicznej w pełnieniu ról społecznych w grupie – grupa wywiera wpływ przez na członków przez swój charakter, swoją autonomiczność i  przez fakt, że uczestniczą oni czynnie w życiu tej społeczności; w toku tego uczestnictwa, tzn. w pełnieniu roli społecznej członka grupy na zasadzie: „równy z równymi”, w ramach obowiązującego systemu norm, przede wszystkim dzięki zdecydowanej motywacji tego uczestnictwa jednostka identyfikuje się w najwyższym stopniu z grupą; przynależność do takiej grupy otwiera przed jej członkami możliwość zdobycia uznania społecznego i bezpieczeństwa; w zależności od rodzaju pełnionej roli w grupie jednostka zdobywa w niższym lub w wyższym stopniu poczucie własnej wartości oraz pewność posiadania prestiżu wśród rówieśników, który w przypadku gdy grupa jest atrakcyjna, promieniuje na szersze środowisko [funkcja rehabilitowania osobowości społecznej]; uczestnictwo w grupie rówieśniczej pogłębia i demokratyzuje mechanizmy uspołecznienia => nieformalna grupa rówieśnicza funkcjonująca normalnie w procesie uspołecznienia mobilizuje do dojrzałego działania z większą efektywnością niż rodzina, tym samym wspiera ogólny proces uspołecznienia,

►    rozszerzając zakres doświadczeń jednostki poprzez zaspokajanie jej potrzeb i zainteresowań w stosunkach z dorosłymi – grupa odgrywa swoista rolę w zależności od zakresu udostępnianych prez nią doświadczeń: od doświadczeń związanych z zabawą młodszych i starszych dzieci po całe bogactwo doświadczeń zdobywanych w gronie skupiającej się w paczkach młodzieży w okresie wczesnej i późniejszej adolescencji, a odpowiadających jej potrzebom; w każdym typie nieformalna grupa rówieśnicza odgrywa swoistą rolę; doświadczenia poczynione wg spontanicznych potrzeb rówieśników mają swoisty, niezastąpiony udział w gromadzeniu wiedzy z poszczególnych dziedzin, kształtowaniu umiejętności, przekonań, poglądu na świat i społeczeństwo itd.

Z drugiej strony grupy te ograniczają swobodny rozwój jednostki: tłumią niektóre cechy indywidualne, wytwarzając maniery, pozy, snobizm itd.

 

Grupa rówieśnicza odgrywa w procesie uspołecznienia niezastąpioną rolę.