Środki ochrony zbiorowej - to środki, przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,
w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo
lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.
Środki ochrony indywidualnej - są to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:
- zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,
- środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby utrzymania porządku publicznego,
- wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
- środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym,
- wyposażenia sportowego,
- środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
- przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego,
Obowiązek stosowania środków ochrony zbiorowej oraz używania przydzielonych środków ochrony indywidualnej
Według ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości.
W praktyce oznacza to obowiązek likwidacji (jeżeli jest to technicznie i ekonomicznie możliwe) zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń. Jeżeli ze względu na aktualny poziom techniki lub rodzaj pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, pracodawca powinien zastosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Zawsze pracodawca powinien zapewnić pierwszeństwo stosowania środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej.
Środki ochrony zbiorowej są rozwiązaniami technicznymi, stosowanymi w pomieszczeniach produkcyjnych, maszynach i urządzeniach, przeznaczonymi do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy. Takimi urządzeniami ochronnymi są np. osłony lub takie urządzenia, które zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych, powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej, nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej, zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych oraz nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych albo środki ochrony mające zapobiec powstaniu niebezpiecznego zdarzenia (np. środki zapobiegające powstaniu wybuchu pyłu węglowego w podziemnych wyrobiskach), czy środki ochrony przed skutkami zaistniałego niebezpiecznego zdarzenia (np. zapobiegające rozprzestrzenianiu się wybuchu pyłu węglowego, albo ochrona pracowników przed tlenkiem węgla, pojawiającym się w atmosferze kopalni po wybuchu pyłu).
Stosowanie środków ochrony zbiorowej to np. włączanie systemu wentylacyjnego i odpowiednie ustawienie parawanów na stanowisku spawalniczym przed rozpoczęciem spawania, jak wiadomo spawanie powoduje wydzielanie się czynników szkodliwych (dymu i światła) nie tylko dla spawacza, lecz także dla innych osób. Niestosowanie lub nieprawidłowe stosowanie ochron indywidualnych, np. niezakładanie szelek z linką bezpieczeństwa podczas prac dekarskich bywa przyczyną ciężkich wypadków. Do grupy środków ochrony zbiorowej zalicza się także m.in. rusztowania robocze i ochronne, balustrady i pomosty robocze.
Dopiero w sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń. To rozróżnienie ma istotne znaczenie zarówno w analizie wypadków przy pracy, jak w ich profilaktyce. Obowiązek stosowania środków ochrony zbiorowej oraz ich używanie zgodnie z przeznaczeniem leży w bezpośrednim interesie samego pracownika, podobnie jak używanie środków ochrony indywidualnej w sytuacjach, gdy ochrona zbiorowa jest nieskuteczna lub niemożliwa do zastosowania.
Innymi słowy, obowiązek stosowania środków ochrony indywidualnej to nie tyle przymus, ile zdrowy rozsądek. Dlatego kask ochronny na budowie powinien być na naszej głowie, nie zaś na szafce w barakowozie, rękawice ochronne należy zakładać nie dlatego, że jest zimno, lecz dla ochrony rąk przed ostrymi krawędziami, a buty ze stalowym podnoskiem i stalową wkładką przeciwprzebiciową są, być może, mniej wygodne niż stare adidasy, ale trzeba i warto je nosić, ponieważ o wiele skuteczniej chronią nasze stopy przed okaleczeniem. Warto pamiętać, ze zarówno ochrony zbiorowe, jak i ochrony indywidualne stosujemy przede wszystkim w celu ochrony własnego zdrowia. To prawda, że noszenie ochron indywidualnych (masek, nauszników, okularów ochronnych, kasków, szelek, lin, kombinezonów, ciężkiego, ochronnego obuwia itp.) jest uciążliwe, ale tylko od świadomości pracownika zależy czy zaakceptuje on to dodatkowe utrudnienie w imię ochrony zdrowia i życia. Przypomnijmy, że zgodnie z dyrektywą Rady 89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do wyposażenia ochrony osobistej (Dz. Urz. UE L 399 z 30.12.1989, str. 18 z późn. zm.), środki ochrony indywidualnej powinny mieć “deklarację zgodności WE”. Obowiązek sporządzenia takiej deklaracji i dostarczenia nabywcy spoczywa na producencie środka ochrony indywidualnej lub w przypadku producenta mającego siedzibę poza obszarem Unii Europejskiej - na jego upoważnionym przedstawicielu ustanowionym na terenie Wspólnoty. Pracownik powinien pamiętać, że przydzielone mu do użytku środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze pozostają własnością pracodawcy.