Historia filozofii, 05.03.2012

Filozofia życia- jeden z 3 głównych nurtów: idealizm, pozytywizm, f. życia. Odróżnia się od filozofii bytu.

Filozofowie bytu (racjonaliści, Hegel, Kartezjusz, Platon, Sokrates) uznają esencjalizm, szukają esencji zjawisk, ich istoty. Dzielą więc świat na zjawiska zewnętrzne (niekoniecznie odnoszące się do esencji) i esencję. Mówią o obiektywności porządku racjonalnego, o ładzie, sensie świata. Esencjalizm zakłada wspólną naturę wszystkich ludzi, jedność gatunku ludzkiego, próbuje myśleć systemowo, tworzyć całościową, ogólną teorię świata, zakłada bezstronność doświadczenia. Ta wiedza wyjaśnia świat i człowieka. Mają pewną koncepcję języka. Zdania, które opisują świat są stwierdzeniami. Te cechy filozofii bytu zostały zauważone w momencie pojawienia się filozofii życia (Schopenhauer, Nitsche).

Filozofowie życia nie uznają esencji, fundamentu, struktury. Nie używają metafor. Wszystko jest zjawiskowe. Mówią o procesach, a nie o stanach. Nie wspominają o porządku świata. Procesualność jest doznawana zmysłowo. Odrzucają uniwersalizm i ogólne pojęcia, mające objąć więcej zjawisk na rzecz indywidualizmu. Każdy jest bytem samotnym, osobnym. Rzeczy są indywidualne, nie można znaleźć dla nich zasady. Człowiek jest spontaniczny, zdolny do kreacji, stwarzania, projektowania siebie (Dandys- kreowanie swojego życia na dzieło sztuki). Nie ma zasad, nie da się znaleźć metrum człowieczeństwa i postępowania. Dla egzystencjalistów ważne jest projektowanie siebie. Nad rozum i intelekt przedkładają sztukę, uczucia, wyobraźnię, praktykę (a nie teorię). Nie wypowiadają się o nauce jak o wiedzy. Nie uznają obiektywnej wiedzy, wspominają o światopoglądach, przekonaniach, wiedza jest opisem stosunku człowieka do świata, stąd jest różna. Wiedza jest konstrukcją- Nitsche. Świat i człowiek nie jest w stanie podać jednoznacznych wyjaśnień. Szukanie jednoznaczności, trwałości jest przejawem myślenia mitycznego. Użycie języka wiąże się z działaniem. Filozofami życia są także poeci: Goethe, Herder. Wkraczamy w obraz rzeczywistości, który jest skomplikowany i pozbawiony oparcia. Esencjaliści określali mocny, stały podmiot i jego stałą duszę, która jest rdzeniem tożsamości człowieka, a świat jest oparty na podmiocie. Filozofowie życia mówią o słabym podmiocie. Sam muszę się uformować i nic nie jest w stanie w tym pomóc.

Schopenhauer (1788-1860) działał w tym samym czasie co Hegel, rywalizował z nim. Przegrał na gruncie retoryki- jego wykłady cieszyły się mniejszym powodzeniem. S. jest romantykiem. Główne dzieło: „Świat jako wola i przedstawienie”. Łączy myśl Platona i Kanta. Uważał się za następcę Kanta. Wprowadza hinduską literaturę filozoficzną. Jego teoria świata łączy się z hinduską metaforą Mai, zasłony wiecznie stwarzanych iluzji. Zasłona przed naturą świata, która nigdy nie spada. Nie ma nic poza iluzjami, a one same nie mają konsystencji. Proponuje własne rozwiązanie świata: świat jako wola. Kant utrzymuje, że oddzielił zjawiska od rzeczy samych w sobie (fenomeny od nomenów). Schopenhauer mówi, że rzecz samą w sobie nosimy w nas samych. Jest nią nasza wola, ciemny, nieświadomy pęd do czegoś nieokreślonego, co w praktyce okazuje się cierpieniem, od którego nie ma wybawienia. Każdy ma indywidualną wolę. Wola jest wolna. Schopenhauer pyta co powoduje, że wola pcha nas do działania. Odpowiedź: naturą, podstawą tej woli jest wola irracjonalna. Świat od wewnątrz ma jedną naturę. Jest nią wola. Na zewnątrz, jako zjawiska różnorodny świat jest uprzedmiotowioną wolą. Mimo to wola nie jest esencją. Podstawę można odkryć w akcie samowiedzy, który odkrywa co nami rządzi. Jeden i ten sam podmiot istnieje na 2 sposoby: jako podmiot poznania i jako podmiot woli. Schopenhauer podkreśla znaczenie woli uprzedmiotowionej. Twierdzi, że świat można opisać, nakreślić przyczyny i skutki. Mimo to nie da się rozkminić sensu. Świat po prostu JEST. W każdym zjawisku tkwi możliwość działania, zmierzającego w danym kierunku. Właśnie dlatego przedmiot należy rozeznać, ku czemu zmierza i jakie ma możliwości. Możliwości mówią o uprzedmiotowionej woli. Wola potrzebuje przedmiotów, żeby się zrealizować. Nie jest więc odrębna od świata, nie istnieje poza światem, jak np. chaos, nie istnieje też przed światem, nad światem, poza światem (nie jest więc esencją). Jest kategorią, za pomocą której rozumiemy świat, nie jest przyczyną powstania świata (system ateistyczny: pierwotnej przyczyny świata nie ma w cale). Dzięki koncepcji woli jako czynnika irracjonalnego można zrozumieć wiele zjawisk. Wola produkuje możliwości przejawiania się świata. Wola- nomen, rzecz sama w sobie, oznacza dążenie. To dążenie jest ślepe, jest aktywnością bez podmiotu i przedmiotu. Nie ma określeń właściwych światu empirycznemu, jest ślepym pędem, pędem życia, który chce się przejawiać. Wola jako irracjonalna magma, tworząca światy iluzji ma jeden jedyny cel: przejawianie samej siebie. Wola jest irracjonalna, dynamiczna, nieokreślona, nie można jej poznać, przedstawić, opisać. Ślepa wola nabiera cech indywidualnych w nas samych, w podmiocie, kiedy podejmujemy dążenia, wybory. Kiedy indywidualny człowiek podejmuje wybory to wola podkreśla swoje panowanie i możliwość realizacji. Odwrotnością wolności jest konieczność. Wolność bywa nieuświadomioną koniecznością. Nie możemy uciec od pragnień. Wola wciela się w rzeczywistość rzeczy, więc one powinny być coraz bardziej urozmaicone, zmienne. Człowiek, produkując coraz to nowe przedmioty pragnień innych ludzi, realizuje ślepą wolę. Wola jest ślepą siłą natury. Celowość woli polega na tworzeniu uprzedmiotowionych postaci. Świat uprzedmiotowionej woli- świat jednostek pracujących dla poszerzenia obszaru targu próżności. Te jednostki (ludzie) są egoistyczne. Nie jest to esencja, bo nie da się posiąść wiedzy na ten temat. „Biczem goni nas czas”- jesteśmy pod wpływem wewnętrznej presji. „Człowiek umiera z bronią w ręku”- życie to walka bez celu. Walczymy ze sobą i między sobą bez celu. Człowiek umarły jest przegrany, bo nie umie już pragnąć. Jednostka jest egoistką i realizuje egoistyczne cele. Natura- wola nieograniczona, wyłania się z niej umysł, którego funkcją jest poznanie. Wola irracjonalna jest zawsze spontaniczna, poprzedza świadomość, świadomość jest PO decyzjach, po impulsie. W tym sensie wola jest ślepa. To nami ktoś kieruje, a nie my sobą. Nazywa świadomość tego „jedynymi wąskimi drzwiami do prawdy”. Szczęście jest krótkie, złudne i zaraz po nim następuje cierpienie. Człowiek jest egoistyczny i walczy z innymi, „człowiek człowiekowi wilkiem”, walczymy między sobą o wpływy indywidualne oraz walczymy kulturowo, gatunkowo, żeby wyrobić pozycję gatunku. Jest to udowodnione biologicznie, psychologicznie. Nie ma miłości, przyjaźni. Pesymizm: świat- padół cierpienia, człowiek- przeciwnik. Wola życia jest metafizyczną cechą świata, nie doświadczalną fizycznie. Wola życia jest bezwzględnie wolna i nieukierunkowana. Wola uprzedmiotowiona zawiera w sobie czynnik zachłanności, żarłoczności, „jest głodna”, traktuje przedmioty jako dobro najwyższe. Przedmioty są drogocenne, bo w nich zawarta jest wola. Wola życia- uniwersalna zasada dotyczy żywych istot, dążących do utrzymania życia, co jest specyficzne dla naszego gatunku. Świat jest polem bitwy, chodzi o narzucenie dążeń innym. Miłość, przyjaźń- krótkotrwała i za chwile bolesna. Pozostaje pożerać lub być pożeranym, narzucać wolę lub podporządkować się cudzej. Sytuacja człowieka jest nieusuwalna, nie można wyleczyć się z egoizmu (pesymizm). Świat istnieje odwiecznie i odwiecznie jest skażony. Wina świata polega na tym, że w ogóle istnieje. Wszystkie próby są skazane na niepowodzenie. Zło jest pierwotne do dobra. Świat jest tak zły, ze już bardziej zły być nie może (element optymistyczny). 3 drogi: ulgi, etyki, powstrzymania się od woli życia. Kontemplacja piękna jest pociecha, uwalnia uścisk woli. Piękno kontemplujemy jako coś ogólnego. Koncepcja geniuszu. Kontemplujemy piękno sztuki, która jest uniwersalna i nie wpędza w dalsze pragnienia. Nauka to rozmyślanie o tym co ogólne, a nie co ja pragnę, a więc jest kolejną drogą do ulgi. Etyka współczuć i wyrzeczeń. Świata ulepszyć nie można, ale trzeba w nim żyć. Porzucenie własnych cierpień i skierowanie się ku cierpieniom innych to etyka współczuć. Uprzytamnia to człowiekowi (który jest refleksyjny) własne położenie. Współodczuwanie jest postawą poznawczą. Nawet zasłonę Mai można przedrzeć i dostrzec, że wszystkie jednostki stanowią jedność. Wszyscy ludzie są przejawem niepodzielnej woli, tyle we współczuciu człowiek może poznać, że krzywdzi innych przez to, że czegoś pragnie. Współczucie i litość pomaga to odkryć. Współczucie- pozytywna litość, altruizm. Możemy wyrzec się własnej woli, ale jest to trudne. Niektórzy potrafią całkowicie wyrzec się siebie i jest to dar. Trzeba urodzić się świętym. Geniusz też jest takim wyjątkowym człowiekiem. Ma ciało, pożądanie, ale też pierwiastek, który wznosi go ponad pragnienia indywidualne i w dziełach sztuki przekazuje to, co uniwersalne. Schopenhauer nie neguje więc wszystkiego i podkreśla, że wolę można osłabić.

Jeśli nie ma woli, nie ma przedstawienia, nie ma świata.

Ciekawostka: reżyser Matrixa kazał swoim aktorom czytać Schopenhauera.