Ćwiczenia:
Państwo – grupa społeczna, wysokim stopniu zorganizowania oraz struktura która pojawia się przy wyższej świadomości państwowej. Ma charakter teleologiczny – czyli działanie jest celowe. Polityczna, suwerenna, terytorialna organizacja społeczeństwa.
Obywatel – osoba fizyczna, ma prawa (np. ochrona dyplomatyczna) i obowiązki (podatki, służba wojskowa) względem państwa
Kryteria/funkcje państwa:
- wewnętrzne:
Prawodawcza - tworzenie norm prawnych i systemu prawnego, który obowiązuje na całym terytorium.
Porządkowa - zapewnienie bezpieczeństwa i porządku wewnątrz kraju
Administracyjna - tworzenie i funkcjonowanie określonych organów zarządzających odpowiednimi strefami życia społecznego, oświatą i finansami
Gospodarcza - organizowanie państwowej gospodarki, a także dbanie o jej rozwój
Socjalna - zabezpieczenie minimum egzystencjonalnego obywatelom. Organy państwowe będą tworzyć nowe miejsca pracy, zapewniać odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny
Kulturalna - wspieranie i rozwój oświaty, badań naukowych i ochrona zabytków i miejsc pamięci narodowej
Wychowawcza - j.w.
- zewnętrzne: ochrona własnych interesów, rozwijanie kontaktów o charakterze politycznym, gospodarczym i kulturalnym, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa obywatelom
- trwała
- czasowe
- ochronna
- socjalna
Metafunkcje – państwo rozumiane jako organizacja:
- adaptacyjna – przystosowanie państwa do warunków otoczenia, ekonomia
- innowacyjna – państwo wytwarza takie zmiany, które same nie mogłyby zaistnieć
- regulacyjna – aktywne działanie na otoczenie ekonomiczne, wymuszanie kierunków rozwoju (państwo jako ogrodnik)
Społeczeństwo – grupa ludzi jako istot społecznych. Sformalizowane: partia polityczna, państwo. Niesformalizowane: rodzina, plemię.
Wg Arystotelesa państwo to twór neutralny. Uważał on, że monarchia i politea są dobre, a oligarchia i demokracja są złe. Wspólnota równych, mająca na celu możliwe doskonałe życie (w sensie moralnym). Wspólnota zdolna do samowystarczalności. Cechy: wspólnota ludzi, określone cele, samowystarczalność, równi i wolni obywatele, podział na rządzących i rządzonych.
Sobór watykański II - państwo to wspólnota ludzi związana wspólną polityką, wspólnym terytorium, aparatem państwowym i celem (dobrem wspólnym).
Św. Augustyn uważał, że państwo pochodzi od Boga i powstało żeby mieć piecze nad złymi ludźmi, którzy grzeszą.
Doktryna patriarchalna – król ma władzę nad narodem. Państwo na wzór teorii Arystotelesa.
Doktryna patrymonialna – władca traktuje państwo jako swoją ojcowiznę
Doktryna prawa międzynarodowego – państwa powstają w wyniku łączenia się, rozpadu, secesji, odzyskiwania niepodległości
Liberalizm – XVII/XVIII wiek, John Locke.
-wolność jednostki
- ograniczenie władzy państwa
- hierarchizacja społeczeństwa
- wolność od przymusu
- swobodne dysponowanie swoją własnością (najlepiej realizuje to demokracja)
- państwo nocny stróż
Ewolucja nazwy:
Starożytna Grecja – Polis
Starożytny Rzym – Civitas
Machavielli – XVI wiek – słowo „statto”, stąd:
Niemcy – Stadt
Wielka Brytania – State
Słowianie od słowa „pan”, „panowanie” – państwo
Cechy państwa:
- organizacja polityczna
- suwerenność – czyli niezależność od innych państw
- przymusowość – w przestrzeganiu prawa, przynależności do państwa, typy przymusu: fizyczny, psychiczny, ekonomiczny.
- powszechność - dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu. Dotyczy ona również cudzoziemców.
- terytorialność – zajmuje określone granice
- aparat państwowy
- organizacja integrująca i rozstrzygająca konflikty
- polityczność- cecha ta jest bezpośrednio związana ze sprawowaniem władzy.
Pojęcie państwa prawnego – XIX/XX wiek
Koncepcja: oparta jest na założeniu, że państwo powinno być kierowane i zarządzane na podstawie prawa.
I poł. XIX wieku – pozytywizm prawniczy w Niemczech.
Państwo prawa = państwo praw
Sens formalny:
- organizacja oderwana od celu materialnego, oparta naustawach
- formy proceduralne (konstytucja na czele)
- trójpodział władzy
Sens materialny:
- więcej niż sama struktura prawna
- działalnośc oparta nie tylko na normach, ale i wartościach, celach
III Rzesza i ZSRR – przykładowe państwa prawa.
Samorząd - niezależne od nadrzędnej władzy decydowanie o własnych sprawach, wykonywanie funkcji uzupełniających w stosunku władz np. szkoły, zakładu produkcyjnego, władz państwowych.
Rodzaje samorządu:
terytorialny – dotyczący wspólnoty osób zamieszkujących dane terytorium
funkcjonalny – dotyczący wspólnoty osób opartej na więzi pracy
Samorząd terytorialny – organizacja społeczności lokalnej (gmina, powiat) lub regionalnej (województwo samorządowe) i jednocześnie forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań administracyjnych, wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium i dozwolonych samorządowi przez ustawy, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej.
Cechy samorządu:
- brak ustawodawstwa
- decentralizacja
- powszechny
- równomierny
- ma charakter korporacyjny
- nie godzi w integralność państwa
Podział administracyjny:
I stopnia – 16 województw,
II stopnia – 379 powiatów,
III stopnia – 2479 gmin,
Obywatelstwo - Więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo analogicznie. Jest to wyłączna kompetencja państwa.
Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania bezpaństwowości i wielokrotnego obywatelstwa.
2 drogi nabycia:
Pierwotne:
(w momencie urodzenia)
- prawo krwi - Dziecko nabywa obywatelstwo tego państwa, którego obywatelem jest przynajmniej jedno z rodziców.
- prawo ziemi - dziecko uzyskuje obywatelstwo państwa, na którego terytorium (także statek powietrzny, morski lub przedstawicielstwo dyplomatyczne) następują narodziny
Wtórne:
(przezmianie obywatelstwa) - przy wtórnym nabywaniu obywatelstwa część państw wymaga zrzeczenia się poprzedniego obywatelstwa, ale niektóre dopuszczają podwójne obywatelstwo
Naturalizacja- na prośbę zainteresowanego
Reintegracja- kiedy chcemy odzyskać obywatelstwo, którego wcześniej się zrzekliśmy
Repatriacja- przywracanie obywatelstwa tym, którzy je utracili w wyniku przymusowych przesiedleń
Prawo opcji- kiedy w wyniku splotu przepisów ktoś ma podwójne obywatelstwo (chyba, że państwo uznaje podwójne obywatelstwo)
Adopcja
Zamążpójście (nie ożenek!)
W Polce - prawo krwi + zrzeczenie się poprzedniego obywatelstwa.
Apatryda (pozbawiony ojczyzny)- bezpaństwowiec- osoba, której żadne państwo nie uznaje za swego obywatela.
PASZPORT NANSENOWSKI - dokumenty tożsamości nadawane uchodźcom i apatrydom.
Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Pełny rozwój i powstanie świadomości narodowej były reakcją na słabnięcie i rozkład tradycyjnych więzów solidarności regionalnej, klasowej, plemiennej itp. (XVIIIw.)
Wzajemne oddziaływanie pomiędzy państwem a narodem można określić dwoma terminami:
narodotwórcza rola państwa - młode państwo za pomocą działań politycznych, ekonomicznych czy oświatowych doprowadza do zjednoczenia różnych grup etnicznych w jeden zintegrowany naród. Może się to także odbywać na drodze podbojów terytorialnych danego państwa.
państwotwórcza rola narodu - naród jako grupa społeczna dąży za pomocą określonych działań do stworzenia przez niego własnego i suwerennego państwa.
Zmiany, które spowodowały zanik więzi scalających ludzi:
Pojawienie się maszyny parowej
Industrializacja i urbanizacja
Pojawienie się nowych klas społecznych (burżuazja, klasa robotnicza)
Potrzeba życia w stadzie spowodowała, że w ludziach zrodziła się potrzeba życia we wspólnocie, z którą mogą się identyfikować.
Konstytucja (od łac. constituo,-ere – urządzać, ustanawiać, regulować) – akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
Za pierwszą historycznie uznaje się konstytucję USA (17 września 1787). Za drugą na świecie, a pierwszą w Europie, uznaje się najczęściej polską Konstytucję 3 maja z 1791
Typy konstytucji
Treść : pełna ; niepełna (mała)
Procedurę powstania: oktrojowana (darowana, nadana) ; uchwalania
Formę: pisana ; niepisana
Sposób zmiany: sztywna; elastyczna
Okres obowiązywania : stała; czasowa
Historia polskiego konstytucjonalizmu
3 maja 1791r. - Konstytucja 3 maja
22 lipca 1807r. – Konstytucja Księstwa Polskiego
27 listopada 1815r. – Konstytucja Królestwa Polskiego
20 lutego 1919r. – Mała Konstytucja
17 marca 1921r. – Konstytucja Marcowa
23 kwietnia 1935r. – Konstytucja Kwietniowa
19 lutego 1947r. - Mała Konstytucja
22 lipca 1952r. – Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
17 października 1992r. – Mała Konstytucja
17 października 1997r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ( uchwalona 2 kwietnia)
Akt prawny – rezultat tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony.
Podział aktów prawnych ze względu na zakres obowiązywania:
Akty powszechnie obowiązujące – wiążą nieograniczony podmiotowo krąg adresatów
Akty wewnętrznie obowiązujące – dotyczą ograniczonego podmiotowo kręgu adresatów
Hierarchia aktów prawnych według Konstytucji RP:
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje Unii Europejskiej
Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
Ustawa – akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.