Język polski - klasa III

16.12.13 r.

Temat: „I śmiech niekiedy może być nauką”. Bajki Ignacego Krasickiego.

Cele lekcji:
Uczeń:
- zna cechy baśni;
- zna podstawowe cechy bajki;
- poznaje bajki I. Krasickiego;
- analizuje i interpretuje utwór literacki;
- potrafi określić cechy charakteru bohaterów;
- rozumie pojęcia: język ezopowy, dydaktyzm, morał, kontrast, alegoria;
- odczytuje treści alegoryczne;

Metody:
- praca z tekstem
- elementy pogadanki
- metoda zajęć praktycznych

Formy pracy:
- indywidualna
- zbiorowa

Środki dydaktyczne:
- podręcznik języka polskiego
- kartki ze wstępem do bajek
- tabelki

1. WPROWADZENIE

1. Czynności organizacyjno – porządkowe.

2. Zapisanie tematu lekcji na tablicy i przepisanie go przez uczniów do zeszytu.
   „I śmiech niekiedy może być nauką”. Bajki Ignacego Krasickiego. – cytat z „Monachomachii”
   

3. Pytanie jakie uczniowie oglądali bajki w telewizji jakie znają baśnie, bajki?
   Na pewno każdy z was oglądał bajki w TV. Wieczorynka? Czy rodzice w dzieciństwie czytali wam książki na dobranoc? W ramach przypomnienia – jakie są cechy baśni?

4. Uczniowie wymieniają cechy baśni (np. magiczne wydarzenia, bohaterowie: ludzie, skrzaty, czarownice, rycerze, królewicze, królewny, czas i miejsce akcji nieokreślone, prosta fabuła, triumf dobra nad złem).

5. Dziś zajmiemy się nowym gatunkiem literackim jakim jest bajka. Krótka charakterystyka bajki – jest to krótki utwór, często wierszowany, mający żartobliwy charakter. Bohaterami są zwierzęta, które ukazują ludzkie cechy. Zawiera pouczenie.

6. Przeczytanie wstępu w podręczniku: str.156
   - wyjaśnienie czym jest „język ezopowy” (formowanie wypowiedzi tak, aby jej treści zostały zasugerowane w sposób utajony, pośredni. Stosowany np. w poezji. )

- interpretacja słów zawartych w bajce „Pasterz i lew” (lepiej do człowieka przemawia coś przekazane w historii, bajka ma za zadanie uczyć)
- przytoczenie informacji o Ignacym Krasickim (Prowadził dość rozrzutny tryb życia. Po I rozbiorze Polski Krasicki wyjechał do Berlina licząc, że władca Prus, Fryderyk II, pomoże mu spłacić ogromne długi. Władca przyznał mu roczną pensję 24 tys. talarów rocznie, co było sumą mniejszą od oczekiwanej przez biskupa. Kilka miesięcy później król zażartował, iż ma nadzieję, że biskup jego, jako potępionego heretyka, pod płaszczykiem do nieba wprowadzi. Krasicki ponoć odpowiedział: "Nie wiem, czy się to uda, bo Wasza Królewska Mość bardzo mi ten płaszczyk okroiłeś kuso..." Dowcip opłacił się Krasickiemu. Wkrótce Fryderyk II podwoił mu pensję i dodatkowo zobowiązał się spłacić gigantyczne długi biskupa.)

- wyjaśnienie definicji dydaktyzmu (dążenie do kształtowania u kogoś właściwych postaw lub poglądów przez pouczenie albo danie wzorów do naśladowania)

1. ROZWINIĘCIE

1. Rozdanie uczniom kartek z tekstem wstępu do „Bajek” Krasickiego.

Był młody, który życie wstrzemięźliwie pędził;
Był stary, który nigdy nie łajał, nie zrzędził;
Był bogacz, który zbiorów potrzebnym udzielał;
Był autor, co się z cudzej sławy rozweselał;
Był celnik, który nie kradł, szewc, który nie pijał;
Żołnierz co się nie chwalił; łotr co nie rozbijał;
Był minister rzetelny, o sobie nie myślał;
Był na koniec poeta, co nigdy nie zmyślał.
- A cóż to jest za bajka? Wszystko to być może!
- Prawda, jednakże ja to między bajki włożę.

\	Cecha
Młody	Umie się ograniczać w przyjemnościach.
Stary	Nie krytykuje, nie narzeka.
Bogacz	Dzieli się majątkiem z potrzebującymi.
Autor	Cieszy się sławą innych twórców.
Celnik (Złodziej)	Nie kradnie.
Szewc	Nie pije.
Żołnierz	Nie chwali się.
Łotr	Nie robi chuligańskich wybryków.
Minister	Nie myśli o sobie, jest sumienny.
Poeta	Jest prawdomówny.

Gdyby wyżej wymienione postacie żyły w jednym społeczeństwie, to byłoby ono idealne (utopijne). Opowiedzianą przez siebie historię autor umieściłby wśród bajek, a w potocznym rozumieniu "bajka" to niewinne zmyślenie, rzecz nieprawdziwa. Tym sposobem Krasicki sugeruje, iż społeczeństwo idealne nie może istnieć.

1. Uczniowie odczytują wstęp, podkreślają niezrozumiałe słowa, po kolei przedstawiają cechy postaci z tekstu. Odpowiadają na pytania:
   - czy świat przedstawiony przez Krasickiego mógłby istnieć naprawdę? (nie, byłaby to utopia)
   - czym jest uproszczony obraz kogoś lub czegoś, często negatywny, oparty na fałszywych osądach? (stereotyp)

2. Przeczytanie bajki „Jagnie i wilcy”. Uczniowie odpowiadają na pytania i wypełniają tabelkę nr 1:
   - kim są bohaterowie? (zwierzęta: owca i wilki)
   - w jakiej sytuacji znajdują się zwierzęta? Wyjaśnij dialog (zwierzęta znajdują się w lesie, jagnię zostaje pożarte przez wilki. Wilki mają prawo zjeść jagnię, bo jest słabe, smaczne i znajduje się w lesie)
   - wskaż i wyjaśnij morał utworu („zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie” – jeżeli ktoś coś pragnie zdobyć, zawsze znajdzie ku temu usprawiedliwienie)

3. Przeczytanie bajki „Ptaszki w klatce”. Uczniowie odpowiadają na pytania i wypełniają tabelkę nr 1:
   - kim są bohaterowie? (zwierzęta: czyżyki)
   - w jakiej sytuacji znajdują się bohaterowie? Wyjaśnij dialog (w klatce, jeden zaznał wolności, drugi nie)
   - wskaż morał utworu (Ktoś, kto nie zna smaku wolności, nie może za nią tęsknic. Wolność jest największą wartością.)

4. Uczniowie w parach wypełniają tabelkę nr 2

5. Na jakiej zasadzie przedstawione są postaci zwierząt? (Kontrast – pokazanie jednego zjawiska obok drugiego, całkowicie odmiennego)

6. Wyjaśnienie czym jest alegoria – może to być postać, przedmiot, wydarzenie, które oprócz dosłownego znaczenia ma też ukryte, domyślne.

7. Zapytanie uczniów czy dostrzegają jakieś inne znaczenie omówionych bajek poza dosłownym? (nawiązanie do zaborów)

Tab. Nr 1

Uzupełnij tabelkę

	„Jagnię i wilcy”	„Ptaszki w klatce”
Sytuacja opisana	Jagnie zostaje zjedzone przez wilki w lesie.	Rozmowa młodego i starego czyżyka w klatce.
Pouczenie (morał) cytat	„zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie”.	„Jam był wolny, dziś w klatce – i dlatego płacze”.

Tab. Nr 2

Wybierz odpowiednie znaczenia wybrane z podanych i wpisz je do tabelki.
agresywność, bezbronność, naiwność, niewiedza, okrucieństwo, siła, słabość, szukanie wygód

	Wilk	Jagnię	Czyżyki
Znaczenie dosłowne „Na powierzchni”	Ssak z rodziny psów, z rzędu drapieżnych występujący w lasach i na stepach Eurazji.	Ssak zaliczany do rodziny krętorogich, udomowiony ok. 6-8 tys. lat p.n.e	Małe ptaki zamieszkujące Europę. Ptak wędrowny.
Znaczenie alegoryczne „pod powierzchnią”	agresywność, okrucieństwo, siła	bezbronność, naiwność, słabość	niewiedza, szukanie wygód

III ZAKOŃCZENIE
1. Zadanie pracy domowej:
Zad 6/160
Historie opowiedziane w bajkach są ilustracjami pewnych prawd ogólnych. Jaki obraz świata wyłania się z utworów I. Krasickiego? Czy ocena wystawiona ludziom i światu sprzed ponad 250 lat jest nadal aktualna? Odpowiedz pisemnie na te pytania.