Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
Odpowiedzialność cywilna rozumiana jest jako obowiązek ponoszenia materialnych konsekwencji zachowania własnego lub innych osób, a także innych zdarzeń, z którymi przepisy prawa łączą ten skutek. Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje również szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność. Zakładowi ubezpieczeń przysługuje prawo dochodzenia od ubezpieczonego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność, zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych za określone szkody jeżeli zostały wyrządzone przez ubezpieczonego lub osoby, za które ponosi on odpowiedzialność, w stanie po użyciu alkoholu albo pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii.
W praktyce spotykamy dwa rodzaje odpowiedzialności cywilnej – deliktową, kontraktową.
Źródłem odpowiedzialności deliktowej jest czyn niedozwolony. W rozumieniu przepisów prawa cywilnego jest nim każde działanie lub zaniechanie, które wywołuje negatywny skutek w postaci szkody. Mówiąc o szkodzie mamy na myśli szkody wyrządzone osobom trzecim (osobami trzecimi w stosunku do ubezpieczającego są wszystkie osoby, którym wyrządził on szkodę poza stosunkiem obligacyjnym wiążącym go z kontrahentem).
Warunkiem powstania obowiązku naprawienia szkody związanej z odpowiedzialnością deliktową jest zaistnienie trzech przesłanek: powstanie szkody, szkoda musi być spowodowana przez jakiś fakt z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy, między szkodą a faktem musi istnieć związek przyczynowy
Źródłem odpowiedzialności kontraktowej jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (Musi tutaj występować pierwotny stosunek zobowiązaniowy łączący sprawcę i poszkodowanego, a jednocześnie niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania musi pociągać za sobą jakąkolwiek szkodę. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego). Przy ubezpieczeniach OC kontraktowych nie można mówić o jednolitych zasadach zawierania umów. Nie wystarczy sama ocena postanowień kontraktu i wielkości zobowiązań. Zawarcie umowy ubezpieczenia OC kontraktowego wymaga dużej aktywności po stronie ubezpieczyciela, który chcąc właściwie oszacować ryzyko musi postarać się jak najlepiej poznać swojego przyszłego partnera.
Reżim deliktowy opiera się na dwóch podstawach obciążania odpowiedzialnością za szkodę: winy oraz odpowiedzialności za skutek. Obok winy występują jako zasady uzupełniające – zasada ryzyka i wyjątkowo stosowana zasada słuszności.
Zasada winy - kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Zasada ryzyka - przypisuje się odpowiedzialność jakoby z góry, nie dbając o aspekt winy. Osoba, która ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka musi udowodnić okoliczności zwalniające z tej odpowiedzialności (np., że szkoda powstała na wskutek działania siły wyższej, wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności).
Zasada słuszności - za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działania lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego lub inne osoby prawne wykonując tę władzę z mocy prawa.
Przesłanki odpowiedzialności – wina umyślna i nieumyślna.
Umyślność - wiem jaki będzie skutek mojego działania, właśnie taki skutek chce osiągnąć i podejmuje określone działanie lub świadomie ich zaniechuję (lekkomyślność, niedbalstwo).
Nieumyślności - nie wyobrażam sobie danego skutku, sądzę, że mogę go uniknąć, pomimo tego skutek ten i tak występuje.
Rażące niedbalstwo - to niezachowanie staranności, jakiej można wymagać od osoby najmniej nawet rozgarniętej (nieostrożność granicząca z rozmyślnym działaniem lub zaniechaniem, polegająca na zachowaniu środków bezpieczeństwa, które by każdy przeciętny człowiek zachował).
Funkcje odpowiedzialności cywilnej
funkcja kompensacyjna – koresponduje ona z istotą odpowiedzialności odszkodowawczej, mającej na celu naprawienie szkody. Może również dotyczyć szkody niemajątkowej i wówczas przyjmuje postać zadośćuczynienia
funkcja represyjna (penalna) – w razie umyślnego naruszenia dóbr osobistych poszkodowany może żądać niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków wyrządzonej szkody , aby sprawca wpłacił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny
funkcja prewencyjno-wychowawcza – zakłada, iż dolegliwość polegająca na naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdzie przez ich sprawcę będzie stanowiła istotny czynnik zapobiegania zdarzeniom rodzącym odpowiedzialność odszkodowawczą.
Ubezpieczenie OC spełnia dwie funkcje chroniąc majątek osoby ubezpieczonej przed zagrażającymi obciążeniami, wynikłymi z tytułu konieczności naprawienia wyrządzonej szkody oraz chroni poszkodowanego przed ewentualną niewypłacalnością sprawcy szkody, poprzez przerzucenie na zakład ubezpieczeń zobowiązań odszkodowawczych osoby ubezpieczonej.
W ubezpieczeniach OC występuje suma gwarancyjna określająca górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. Odszkodowania jest ustalane i wypłacane w granicach odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego, najwyżej jednak do sumy gwarancyjnej ustalonej w umowie ubezpieczenia. Suma gwarancyjna występuje w jednej z dwóch form:
na jedno zdarzenie – suma gwarancyjna dotyczy każdego ze zdarzeń ubezpieczeniowych, które wystąpiły w okresie ubezpieczenia,
do wyczerpania – każde z odszkodowań lub świadczeń wypłacanych przez ubezpieczyciela w okresie ubezpieczenia zmniejsza kwotę określoną jako suma gwarancyjna, aż do jej wyczerpania.
Rodzaje ubezpieczeń OC
Produkty należące do kategorii ubezpieczeń OC charakteryzują się dużą różnorodnością. Najogólniej dzielą się na obowiązkowe i dobrowolne.
Ubezpieczenia obowiązkowe najogólniej można podzielić na:
sensu stricte – zaliczamy do niech: ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego oraz wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC doradców podatkowych, OC podmiotów medycznych. Ogólne warunki tych ubezpieczeń uregulowane są w ustawie co oznacza w praktyce, iż umowa ubezpieczenia musi być ukształtowana na ich podstawie i nie może być zmieniana z woli stron. Ubezpieczycielom pozostawia się swobodę w zakresie ustalania składek ubezpieczeniowych.
sensu largo – zaliczamy do nich pozostałem ubezpieczenia objęte przymusem: OC brokerów, OC za szkody jądrowe, OC przewoźników lotniczych, OC organizatorów turystyki, OC komorników, OC organizatorów imprez masowych, OC adwokatów, OC notariuszy, OC radców prawnych.
Każde ubezpieczenie obowiązkowe powinno:
dotyczyć dziedzin, ważnych ze społecznego i gospodarczego punktu widzenia,
obejmować ryzyka o charakterze powszechnym,
chronić interesy ekonomiczne osób poszkodowanych i uprawnionych, będących osobami trzecimi, poprzez gwarantowanie możliwości zaspokojenia roszczeń,
gwarantować skuteczną kontrolę spełnienia obowiązku.
Wybrane dobrowolne ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej działalności handlowej
Każdy kto zajmuje się handlem obarczony jest ryzykiem odpowiedzialności cywilnej. Jego wielkość może być różna w zależności od specyfiki działalności. Mówiąc
o odpowiedzialności cywilnej w handlu nie można się wyłącznie ograniczać do standardowych zdarzeń tj. upadki na śliskiej posadzce, czy spowodowanie obrażeń ciała przez źle funkcjonujące wyposażenie placówki.
Firma zajmująca się handlem to podmiot wprowadzający w ramach swojej działalności gospodarczej produkty do obrotu. Każdy produkt wprowadzony do obrotu powinien być bezpieczny. Nie powinien stwarzać zagrożenia gdy jest używany zgodnie z przeznaczeniem. Wprowadzanie do obrotu produktu niebezpiecznego grozi konsekwencjami, w tym odpowiedzialnością cywilną za szkodę wyrządzoną przez ten produkt. Za produkt odpowiada nie tylko producent (przede wszystkim) ale dystrybutor czy importer. Jeżeli nie wiadomo kto jest producentem, wytwórcą, importerem produktu za szkodę wyrządzoną przez ten produkt niebezpieczny odpowiada ten, kto w ramach swej działalności gospodarczej zbył ten produkt. Zbywca produktu może od tej odpowiedzialności uwolnić się tylko wtedy gdy albo wskaże producenta albo osobę od której sam nabył produkt. Zatem w działalność handlową wpisane jest ryzyko wprowadzenia produktu do obrotu i ryzyko wyrządzenia przez ten produkt szkody.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za produkt
Przedmiotem ubezpieczenia OC za produkt jest odpowiedzialność producenta za szkody na osobie lub mieniu wyrządzone osobie trzeciej w związku z użytkowaniem, zastosowaniem lub konsumpcją produktu określonego w umowie ubezpieczenia. Ubezpieczenie to skierowane jest nie tylko do producentów, ale i innych podmiotów mających interes ubezpieczeniowy: sprzedawców, dostawców, osoby firmujące produkt.
Ustawa określa ogólne wymagania dotyczące bezpieczeństwa produktów, obowiązki producentów i dystrybutorów w zakresie bezpieczeństwa produktów oraz zasady i tryb sprawowania nadzoru w celu zapewnienia bezpieczeństwa produktów wprowadzanych na rynek. (Produktem uważany za bezpieczny to produkt, który w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach jego używania,
z uwzględnieniem czasu korzystania z produktu, a także w zależności od rodzaju produktu, sposobu uruchomienia oraz wymogów instalacji i konserwacji, nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza znikome zagrożenie, dające się pogodzić z jego zwykłym używaniem i uwzględniające wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego.)
Producent jest zobowiązany wprowadzać na rynek wyłącznie produkty bezpieczne, wraz
z informacją dla konsumentów, która umożliwia im ocenę zagrożeń związanych z produktem w czasie zwykłego lub możliwego do przewidzenia okresu jego używania, jeżeli takie zagrożenia nie są przy braku odpowiedniego ostrzeżenia, natychmiast zauważalne,
a jednocześnie daje możliwość przeciwdziałania zagrożeniom.
Kto wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej (producent) produkt niebezpieczny, odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ten produkt. Producent nie odpowiada za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, jeżeli produktu nie wprowadził do obrotu albo gdy wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej. Producent nie odpowiada również wtedy, gdy właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie. Nie odpowiada on także wtedy, gdy nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy właściwości te wynikały z zastosowania przepisów prawa.
Wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu odpowiada tak jak producent, chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta. Jeżeli nie wiadomo, kto jest producentem odpowiada ten, kto w zakresie swojej działalności gospodarczej zbył produkt niebezpieczny, chyba że w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta, a w wypadku towaru importowanego - osobę i adres importera.