1. Logopedia- nauka o kształtowaniu właściwej mowy, usuwaniu różnego rodzaju wad i zaburzeń mowy, likwidowaniu błędów i korekcją wad, a także nauczaniem mowy w przypadku jej braku lub utraty.

2. Koncepcje określające zakres i przedmiot badań logopedii:
a)koncepcja medyczna - organizująca zakres przedmiotu badań logopedii do zaburzeń, profilaktyki i korekcji mowy.
b)koncepcja pedagogiczna - dotycząca problemu kształtowania mowy u dzieci z upośledzonym słuchem
i porozumiewania się głuchoniewidomych.
c)koncepcja holistyczna - traktuje logopedię jako samodzielną naukę zajmującą się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym.

3. Zadanie logopedii:
a) kształtowanie prawidłowej mowy dziecka, czyli dbanie o jej prawidłowy rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym,
b)doskonalenie wymowy już ukształtowanej,
c) usuwanie wad wymowy, zaburzeń głosu, trudności w czytaniu i pisaniu
d) nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w wypadku jej braku lub utraty.

4. Działy i specjalizacje logopedii:
a) teoretyczna- jej zadaniem jest integrowanie i wskazywanie możliwości wykorzystania w praktyce wyników badań, a także wprowadzanie metod i narzędzi służących diagnozowaniu wszelkich zaburzeń mowy oraz opracowywanie programów oddziaływań profilaktycznych i terapeutycznych
b) stosowana (praktyczna)-jej zadaniem jest rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej oraz zapobieganie nieprawidłowościom przebiegu tego procesu dzieli się ona na:
-ogólna- kształtowanie prawidłowej mowy i doskonalenie wymowy już ukształtowanej
-wychowawcza- zapobieganie patologii mowy i głosu
-artystyczna- interesuje się ekspresja słowną: potoczną, publicystyczną i artystyczną
-specjalna- usuwanie wad wymowy, nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w przypadku jej braku lub utraty, usuwanie zaburzeń głosu, trudności w nauce czytania i pisania
-korekcyjna- usuwanie zaburzeń mowy i głosu oraz trudności w nauce czytania i pisania, a także nauczanie mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego,
-surdologopedia- kształtowanie i rozwój mowy osób wykazujących zaburzenia słuchu oraz postępowanie z tymi osobami.

5. Specjaliści logopedii:
- logopeda ogólny, surdologopeda, neurologopeda, balbutologopeda, oligofrenologopeda, ortoepik, glottodydaktyk.

6. Składniki mowy:
- mówienie, wypowiedź, rozumienie, język

Mowa- jest to budowanie i odbiór tekstu na podstawie języka.

7.
Zaburzenia mowy- to grupa zaburzeń związana z różnymi trudnościami w zakresie mowy. Obejmują trudności w wysławianiu się, wady mowy, używanie niewłaściwych słów, a więc związane są z artykulacją, fonacją, tonem głosu, płynnością itd. Związane mogą być także z ogólniejszymi zaburzeniami funkcji językowych.

Zaburzenia artykulacyjne- nieprawidłowe mówienie, inaczej wady wymowy, czyli dyslalia.

Wada wymowy - jest to odchylenie od normy językowej spowodowane zmianami w budowie lub funkcjonowaniu mechanizmów mowy.

Błędy wymowy- to zakłócenie prawidłowej wymowy, realizacja fonemów niezgodna z normą ortofoniczną, przejawiająca się w postaci przestawiania (substytucji), opuszczania (elizja), zniekształcenia (deformacje), dodawanie głosek w wyrazie

8. Charakterystyka okresu rozwoju mowy:
a) okres melodii- przypada na okres od 0 - 1 roku życia. Dziecko posługuje się w komunikacji:
-krzykiem względnie płaczem. Jest to pierwsze porozumienie, matka poznaje, że dziecko jest głodne, mokro mu, zimno a dziecko zauważa, że ilekroć krzyczy, tylekroć pojawia się matka. Krzyk jest ćwiczeniem narządu oddechowego: wdech krótki, wydech - długi, powolny.
-okrzykami, w 2 - 3 miesiącu życia niemowlę zaczyna wydawać różne dźwięki (głużenie albo gruchanie). Głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużą wszystkie dzieci, także i głuche. Fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy. W okresie gruchania powstają pierwsze skojarzenia między wydawanymi dźwiękami a odpowiadającymi im ruchami aparatu artykulacyjnego.
-tworami onomatopeicznymi- polegającymi na naśladowaniu usłyszanych dźwięków. W drugim półroczu życia obserwujemy u dziecka gaworzenie. Dzięki nabywaniu takich cech jak spostrzegawczość, skupienie uwagi dziecko naśladuje teraz dźwięki, które wydawało przypadkowo (powtarza je) oraz dźwięki, które zasłyszało z otoczenia. Gaworzenie jest treningiem słuchu. Gaworzeniu towarzyszy umiejętność siadania.
Pod koniec pierwszego roku życia dziecko już dużo rozumie i spełnia proste polecenia. Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba. Wypowiadanym pierwszym wyrazom towarzyszy pozycja pionowa, stawanie.
b) okres wyrazu(sygnał niepodzielny)- przypada na okres od 1 - 2 roku życia. Wyrazy-sygnały reprezentują całą wypowiedź. Wypowiada najpierw melodia i akcent, później rytm. Dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek, prócz nosowych. Ze spółgłosek wymawia: p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Grupy spółgłoskowe upraszcza. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki.
c) okres zdania(sygnał podzielny)- przypada na okres od 2 - 3 roku życia. W tym okresie gwałtownie wzbogaca się słownik, proces ten nie przebiega łatwo, dziecko przyswaja sobie język mozolnie. Wypowiedzenia są często zbudowane niezgodnie z tradycją językową, a ich postać foniczna jest często inna poprzez wymowę nieadekwatnych głosek. Dziecko powinno już wypowiadać głoski: wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, Bi, mi, wargowo-zębowe: f, w, fi, wi, środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, i ,ki, gi, tylnojęzykowe: k, g, ch, przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n, przedniojęzykowo-dziąsłowe: l. Pod koniec tego okresu mogą pojawić się głoski: s, z, c, a nawet sz, ż, cz, dż.

d) okres swoistej mowy dziecięcej: przypada na okres od 3 - 7 roku życia.
- dziecko 3-letnie cechuje zmiękczanie głosek - s, z, c, dz, sz, ż, cz, , dż wymawia je jak ś, ź, ć, dź; r może być wymawiane jako j lub ł; zamiast f występuje ch i odwrotnie. Grupy spółgłoskowe są uproszczone w nagłosie, jak i w śródgłosie wyrazu, brak wyraźnych końcówek w wyrazach.
- u dziecka 4-letniego utrwalają się głoski: s, z, c, dz. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ź, dż dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Grupy spółgłoskowe brzmią lepiej ale są jeszcze upraszczane.
- u dziecka 5-letniego głoski sz, ż, cz, dż zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być wymawiane jak s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana. Grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane, zarówno w nagłosie jak wyrazu, jak i w śródgłosie.
- u 6-latków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Zdarza się nie opanowana wymowa głosek sz, ż, cz, dż, r.

Pojęcia:
-metateza- przestawki głoskowe lub sylabowe np. ławka-wałka.
-kontaminacja- tworzenie nowych wyrazów ze skrzyżowania dwóch różnych wyrazów, np. dlaczego + czemu = dlaczemu.
-augumentacja- specyficzne zgrubienia wyrazów, np. jabłko – jabucho, serducho.
-upodobnienie(asymilacje)-np. babka – papka
-reduplikacje- powtórzenie sylab końcowych lub akcentowanych np. kaczka – kaka

9. Istota zaburzeń artykulacyjnych:
Dyslalia- wada wymowy polegająca na realizacji fonemów w sposób niezgodny z ustaloną przez zwyczaj społeczny normą.
Podział dyslalii:
a) mogilalia(opuszczanie, elizje)– brak segmentu głoski np. yba-ryba
b) paralalia(substytucja, zamiana) – zamiana jednej głoski na inną.
c) dyslalia właściwa(deformacja) –zniekształcenie dźwięku, realizacja głoski spoza naszego systemu języka.

Dyslalia właściwa:
1. Sygmatyzm- nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych: ś , ź, ć , dź , s , z , c , dz , sz , ż , cz , dż.
Rodzaje sygmatyzmu:
a)seplenienie międzyzębowe –zmiana głównie miejsca artykulacji na międzyzębowe czubek języka jest wepchnięty między zęby, tępy dźwięk, strumień powietrza idzie szerokim strumieniem.
b)seplenienie boczne –położenia masy języka, zmiana kierunku strumienia powietrza, nie przez środek, a szczeliną z lewej lub prawej strony.
c)seplenienie przyzębowe – przysunięcie czubka języka zbyt blisko zębów, współwystępuje często tyło zgryz.
d)seplenienie wargowo-zębowe –zmiana głównie miejsca artykulacji, tworzy się między zaznaczoną krawędzią górnych zębów, a dolną wargą, język bierny.

e)seplenienie krtaniowe – język bierny, do zwarcia dochodzi między fałdami głosowymi, powstaje tam szum krtaniowy poprzedzonym zwarciem krtani, przy rozszczepach krtaniowych, przy niedowładach z digofazją.

f)seplenienie dolne - dotyczy szeregu szumiącego i ciszącego, czubek języka jest sprowadzony za dolne jedynki.

g)Seplenienie podniebienne – apel w stronę palatum.

h)Seplenienie świszczące – spowodowany diastemą min. 1 mm, zbyt ostry dźwięk, zbyt napięte mięśnie języka.

Formy sygmatyzmu:
a) mogisygmatyzm- opuszczanie głoski
b) parasygmatyzm- zastępowanie głoski
c) sygmatyzm właściwy- deformacja głoski

Przyczyny:
-wady zgryzu
-ubytki zębowe
-nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów artykulacyjnych

-upośledzenie słuchu

-niesprawność języka i warg

-naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących

-niektóre choroby górnych dróg oddechowych ( utrudnione oddychanie nosem)

2. Rotacyzm(reranie)- nieprawidłowa realizacja głoski „r”.

Rodzaje rotacyzmu:
a)rotacyzm uwularny – reranie języczkowe: apel bierny, pracę przejmuje uvula („r” francuskie).

b)rotacyzm welarny – reranie podniebienne: apel bierny, tył zbliża się do podniebienie miękkiego i tam tworzy się zwarcie.

c)rotacyzm interdentalny – reranie międzyzębowe: apel między krawędziami zębów i tam dochodzi do zderzenia.

d)rotacyzm labialny – reranie wargowe: tzw. „r” furmańskie, język bierny.

e)rotacyzm laryngalny – reranie gardłowe: grasejowanie, połącznie uwularnego i welarnego, ostry dźwięk, mocny, mięsnie gardła mocno napięte.

f)rotacyzm krtaniowy: zwarcie krtaniowe (głębokie odchrząkiwanie)

g)rotacyzm świszczący - wielouderzeniowy: więcej niż 4 uderzenia + napięcie mięśni w gardle.

h)rotacyzm jednouderzeniowy.

Formy rotacyzmu:
a) mogirotacyzm-opuszczanie
b)pararotacyzm-zastępowanie
c)rotacyzm właściwy-deformacja

Przyczyny:
-zbyt niska sprawność ruchowa języka, zwłaszcza jego czubka
-nieprawidłowości budowy anatomicznej języka, np. krótkie wędzidełko
-upośledzenie słuchu
-opóźniony rozwój motoryczny
-wadliwy wzór wymowy osób z otoczenia

3. Kappacyzm- nieprawidłowa realizacja głoski „k”, zwarcie krtaniowe zamiast k.
a) mogikappacyzm- opuszczanie głoski, np. kura-ura
b) parakappacyzm- zamiana głosek, np. kino-tino
c) kappacyzm właściwy- w wyniku zwarcia krtaniowego powstają dźwięki zbliżone do k

4. Gammacyzm- nieprawidłowa realizacja głoski „g”, zwarcie krtaniowe zamiast g.
a) mogigammacyzm- opuszczanie głoski, np. góra-óra.
b) paragammacyzm- zamiana głosek: g na d, np. głowa-dłowa.
c) gammacyzm właściwy-w wyniku zwarcia krtaniowego powstają głoski zbliżone do g
Przyczyny kappacyzmu i gammacyzm: nieprawidłowa praca języka (język jest zbyt sztywny, napięty)

5.Mowa bezdźwięczna- redakcja dźwięczności w głoskach zwartych, zwarto szczelinowy i szczelinowych:(p – b t – d k – g) (c – dz cz – dż ć – dź) (w – f s – z sz – ż ś – ź)

Przyczyny:
-zaburzenia słuchu mownego
-upośledzenie słuchu
-brak koordynacji między aparatem fonacyjnym i artykulacyjnym
-obniżone napięcie mięśniowe – wargi i policzki są wiotkie

6. Nosowanie(rynolalia)– zaburzenia w realizacji rezonansu nosowego:
a)otwarte: głoskom ustnym nadawany jest rezonans nosowy. Przyczyny: rozszczepy podniebienia, krótkie podniebienie, nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła
b)zamknięte: pozbawia nosowości głoski nosowe: ę-e, ą-o, m-b, n-i, ń-j. Przyczyny: niedrożność jamy nosowo-gardłowej spowodowanej przerostem śluzówki nosa, obrzękiem przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych, przerost trzeciego migdałka, polipami, skrzywieniem przegrody nosa.
c)mieszane: połączone otwarte i zamknięte.

7. Jąkanie- zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

Rodzaje jąkania:
a)faza kloniczna – powtarzanie głosek i sylab (przy silnym wzruszeniu)
b)faza toniczna – zatrzymanie wypowiedzi, wzmożone napięcie mięśni
c)faza współruchów – dodatkowe, automatyzujące się ruchy mięśni twarzy, szyi, tułowia +
embolofrazje (wtrącenia tekstowe bez związku z treścią)

Przyczyny jąkania:
-słabość układu nerwowego,
-występowanie jąkania w rodzinie,
-opóźnienie rozwoju mowy i artykulacji,
- uraz fizyczny, psychiczny np. szok, strach, stres

RNM(rozwojowa niepłynność mówienia) to zaburzenie swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji procesu formowania trzech poziomów wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji fonicznej, występujących w okresie intensywnego rozwoju mowy dziecka.

Podstawowe objawy niepłynności mówienia to:
-powtarzanie głosek (m‐m‐mama), sylab (ma‐ma‐mama), słów (mama ‐ mama poszła), części zdań (mama poszła ‐ mama poszła do sklepu),
-przeciąganie głosek (mmmmmama),
-blokowanie (m...ama poszła), ‐ embolofazje (yyy, eee),
-pauzy (momenty ciszy),
-rewizje (mama poszedł...,szła do sklepu),
-tachylalia (zbyt szybkie mówienie),
-bradylalia (zbyt wolne mówienie),
-dysrytmia (nierytmiczne mówienie).

8. Mózgowe porażenie mózgowe- zespół objawów określający różnorodne zaburzenia ruchu i postawy, wynikające z trwałego, niepostępującego uszkodzenia mózgu we wczesnym stadium rozwoju.
Przyczyny powodujące zaburzenia mowy u dzieci:
-niedorozwój centralnego układu nerwowego
-urazy mózgu
-wady morfologiczne i dysfunkcje aparatu mownego
-upośledzenie słuchu
-zaburzenia emocjonalne
-zapalenie opon mózgowych
-epilepsje
-nerwice
-zespół Downa
-wady rozwojowe

Anartria- całkowite uszkodzenie ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy, brak mowy.

Dyzartria- częściowe uszkodzenie ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy.

9. Upośledzenie umysłowe dzieci- oznacza stan obniżonej sprawności intelektualnej, który powstaje w okresie rozwojowym i związany jest z zaburzeniami procesu dojrzewania, uczenia się i przystosowania.Na podstawie ilorazu inteligencji upośledzenie umysłowe dzieli się na: głębokie (I.I. 0‐19 ); znaczne ( I.I. 20‐35 ); umiarkowane ( I.I.36‐51 ); lekkie ( I.I.52‐67 ).