Historia terapii tańcem
Okres: Renesans – przełom XIX/XX wieku
Przygotowała: Beata Kabat I rok SUM studia stacjonarne gr.F1
Renesans (XV – XVI):
W okresie odrodzenia powrócono do idei tańca „szlachetnego” , pojęcie to zostało wprowadzone przez Platona. Mianowicie uważał on, iż taniec rozumiany jako dziedzina sztuki powinien posiadać element imitacji, który nie jest jednoznaczny z kopiowaniem jakiegoś faktu, lecz ma wywołać u widza jego emocjonalne odczucie, doznanie. W myśl tej teorii Arystoteles przedstawił taniec jako sztukę „imitacyjną”. Tancerze przez rytmiczne czucie ciała odtwarzali uczucia i czynności. Istota tańca polegała na wiernym wyrażaniu i przedstawianiu przeżyć duchowych i plastycznych, uzmysłowieniu dla nas tego co jest tajemnicze.
Zwrócono się ku ideałowi pięknego ludzkiego ciała, które można było wyeksponować
w tanecznym ruchu, w związku z tym podniesiono poziom techniki tanecznej, a nowe formy musiały spełniać szereg wymagań estetycznych.
Organizowano widowiska i uroczystości, gdzie tancerze mieli okazje do zaprezentowania swoich umiejętności, wielokrotnie w formie popisów tanecznych improwizowanych, lecz w określonym stylu tanecznym.
Przez cały czas trwania epoki renesansu tańce dzieliły się na ludowe i dworskie. Te drugie wymagały od tancerzy wcześniejszych przygotowań i nauki, były bardzo widowiskowe i dostarczały wspaniałych wrażeń oglądającym. Z kolei tańce ludowe dostępne były właściwie dla wszystkich. Przeważnie na wielkich uroczystościach najpierw wykonywano bardzo formalne i precyzyjne tańce dworskie, a po nich długimi godzinami bawiono się mniej skomplikowanymi i bardziej swobodnymi krokami, jakie składały się na taniec ludowy.
Tańce opisane w instrukcjach były bardzo zróżnicowane, od powolnych i statycznych, po żwawe i skoczne. Składały się z dwóch części, które maja podobna melodie ale różnią się charakterem. Początek utworu jest spokojniejszy( chodzony) natomiast druga część jest szybsza (goniony). Obie te części różnią się nie tylko tempem ale i metrum. Niektóre tańce były przeznaczone dla par damsko-męskich, inne do wykonywania zbiorowego (w linii lub w kręgu).
Powoli taniec z salonów przenosi się na deski teatru stając się sztuką dla tancerzy zawodowych. W tym okresie taniec miał być dramatem odzwierciedlającym życie. Każdy ruch tancerza podporządkowany był przesłaniu, które chciano poprzez taniec wyrazić.
Barok (XVII – XVIII):
Powstały rozbudowane teorie dotyczące wartości tańca, którego estetyka opierała się na coraz bardziej wdzięcznych popisach i umiejętnościach. Jako pierwszy w tej epoce John Locke zwraca uwagę na psychologiczny aspekt tańca, jego wpływ na emocje. Uważał on, iż taniec to nie tylko ruchy ciała i powierzchowny wdzięk, ale też to, że daje on miłą pewność siebie, ułatwia myślenie, nadaje umiejętność zachowania się i ułatwia obcowanie i kontakty z osobami starszymi. Wnioski te zawarł w swojej pracy „Myśli o wychowaniu”.
Pisał: „ nic nie daje dzieciom tyle stosownej pewności siebie i umiejętności zachowania się, i nic ich tak nie pobudza do obcowania
z ludźmi starszymi od nich, jak taniec, przeto sądzę, że należałoby uczyć je tańczyć tak wcześnie,
jak tylko są w stanie się tego nauczyć. Chociaż bowiem taniec polega tylko na zewnętrznym wdzięku ruchów, to jednakże, choć nie wiem jakim sposobem, daje on dzieciom więcej męskości w myśleniu
i zachowaniu się niż co innego (...). Ponieważ taniec na całe życie nadaje ruchom wdzięk, a przede wszystkim męskość oraz przystojną pewność siebie młodym ludziom, sądzę, że nauka jego nie może być przedwczesna, skoro tylko raz chłopak dojdzie do tego wieku i siły, że jest do niej zdolny. Musisz jednak być pewny, że masz dobrego nauczyciela, który wie i potrafi nauczyć tego, co posiada wdzięk
i przystojność i co daje swobodę i niewymuszoność wszystkim ruchom ciała.”
Ludwik XIV założył w Paryżu Królewską Akademie tańca gdzie szkolono zawodowych tancerzy. Dzięki temu podniósł się poziom techniki tanecznej. Balet przestał być tylko rozrywką dworską ale stał się dostępny dla szerszej publiczności. Estetyka tańca była skierowana głównie na zewnętrzne piękno ruchu pod kątem ukazania najnowszych osiągnięć technicznych, bez żadnej troski o jego wyrazistość i funkcje artystyczne. W związku z tym, iż kształcono tancerzy tylko pod kątem ich umiejętności technicznych, a zupełnie pomijano rozwinięcie gestu estetycznego jako środka wyrazu przeżyć wewnętrznych, pod koniec baroku zaczęto krytykować takie podejście. Nadeszły ciężkie czasy dla sztuki baletowej. Krytycy wówczas pisali „źródłem gestów są różne stany duszy, a wynikający z nich taniec jest sztuką wykonywania ich z wdziękiem i umiarem, stosownie do uczuć, jakie mogą być wyrażone(… )taniec wypowiada, maluje, wyobraża przed oczyma jakiś stan duszy.” Louis Cahucas. „Taniec jest poematem i jako poemat musi być wyrażony jako samodzielna całość” Denis Diderot.
W epoce baroku również królowały tańce dworskie, lecz pod koniec tego okresy zaczęły być one wypierane przez tańce mieszczańskie. W śród tych najważniejszy był kontredans, później nazwany kadrylem. Piękno tych tańców tkwiło w tym, iż mogła w nich brać udział dowolna liczba osób i nie wymagały specjalnego przygotowania tanecznego. Dzięki temu dawały wspaniałą możliwość wspólnej zabawy i cieszyły się dużym powodzeniem.
Oświecenie (II połowa XVIII w.):
Na uwagę zasługuje w tej epoce J.G. Noverre, okrzyknięty geniuszem tańca, wybitny choreograf i nauczyciel tańca. Jego reformatorska działalność wywarła duży wpływ na ukształtowanie widowisk baletowych. Stworzył nową formę widowiska tanecznego – balet z akcją. Zastąpił skomplikowane kroki taneczne poruszaniem pełnym wdzięku i wyrazu, podniósł rangę muzyki przeznaczonej dla baletu. Twierdził, iż nie należy traktować tańca jako celu, lecz jako środka wyrażania jakiejś idei oraz harmonijne połączenie tańca z muzyką i scenografią. Podstawą estetycznej koncepcji Noverre’a było przekonanie, że taniec powinien naśladować piękno natury, które u obserwatora wywoływałoby wrażenie poruszenia, emocji i podniecenia.
Jako że w oświeceniu głównym kierunkiem filozoficznym był empiryzm (poznanie ludzkie oparte wyłącznie na doświadczeniu), zwiększyło się zainteresowanie ćwiczeniami gimnastycznymi. Opierano ćwiczenia na zasadach zgodnych z budową anatomiczną i czynnościach mechanicznych układu ruchu.
Gdy w 1773r. powstała Komisja Edukacji Narodowej doszło do znacznego rozwoju kultury fizycznej. Zapoczątkowało to okres kultywowania tańca jako elementu dydaktyczno – pedagogicznego w procesie nauczania młodzieży. W projekcie opracowanym przez Adama Kazimierza Czartoryskiego uwzględniono na zajęciach wychowania fizycznego tańce, które miały przyczynić się do poprawy zwinności podczas wykonywania ćwiczeń, jak i do potrzymania kultury ludowej w narodzie polskim. Jędrzej Śniadecki (twórca wychowania fizycznego w Polsce) zalecał nauczanie tańców oraz ćwiczenia, które nie tylko kształtują i umacniają ciało, ale też nadają ruchom wdzięk i zręczność („O fizycznym wychowaniu dzieci”).
Od połowy XVIIIw. w Encyklopedii Britannica zamieszczano wzmianki o wartości tańca jako „przyjemnego ruchu ciała”, „taniec jest sztuką wyrażania porywu myśli lub uczuć za pomocą miarowych kroków”, zdefiniowano go jako „uniwersalny ludzki środek wyrazu, poprzez ruchy kończyn i całego ciała, z poczuciem rytmu”.
Romantyzm ( do połowy XIX wieku):
Istotą było utworzenie romantycznego widowiska tanecznego. Dlatego też tematykę do przedstawień tanecznych czerpano z literatury romantycznej, w której autorzy uciekali w świat iluzji, bajki fantazji z odpowiednio dobrana nastrojową muzyką oraz scenografią. Zabiegi te miały na celu stworzyć romantyczną oprawę, wywołującą odpowiedni nastrój i zachwyt oraz wzbudzić wzruszenie u odbiorcy tańca. Taniec miał wyrazić poetyckie piękno.
Tańce ludowe, które w poprzednim wieku nie wzbudzały zainteresowania u arystokracji, teraz stały się bardzo popularne. Romantyzm wniósł przekonanie o szczególnej wartości wszelkich rzeczy pochodzących od ludu. Często nawet arystokraci przebierali się za wieśniaków, naśladując tańce ludowe. W ten sposób niektóre tańce chłopskie zostały przeniesione na scenę baletową. Od czasu romantyzmu, gdy tańcom ludowym nadano pewien rys szlachetności, zaczęły powstawać w różnych miejscach tańce typowe dla danego regionu, które przekazywane z pokolenia na pokolenie wrosły w jego kulturę.
Pozytywizm ( II połowa XIX wieku):
W pozytywizmie balet przestał być uważany za sztukę. Pojawiała się nowa forma taneczna divertissement, której celem były wirtuozerskie popisy taneczne. Jedynym celem widowiska było dostarczenie widzom rozrywki, pojawił się taniec estradowy (kabarety, musicale, operetki).
Bibliografia:
Kuźmińska Olga; Taniec w teorii i praktyce; AWF Poznań,2002
Turska Irena; Krótki zarys historii tańca i baletu; Polskie Wyd. Muz.; Kraków, 1962
Kozłowska Jadwiga; Choreoterapia w rehabilitacji niepełnosprawnych dzieci, młodzieży i dorosłych w: Rehabilitacja Medyczna, 2002, T.6, nr 2., ss.91-94