Nieokreśloność – brak wskazania lub jednoznacznego opisu obiektu wymaganego w pozycji danego wyrażenia
Niewypełnienie określonej pozycji w zdaniu – może się nic nie pojawić w danym miejscu (predykat fakultatywny)
Piotr się zakochał w Kasi.
Piotr się zakochał. – niewypełnienie
Typy kwantyfikacji i ich wyznaczniki. Problemy referencji.
Kwantyfikacja (logika) i referencja (językoznawstwo) to to samo.
Kwantyfikacja – termin wykorzystany z logiki formalnej; nazwa od kwantum, kwantitas – ilość czegoś; jest to operacja, która polega na ustalaniu zakresu odniesienia predykatu użytego w zdaniu; w logice są dwa kwantyfikatory: duży ^x – ogólny, dotyczy wszystkich elementów danego zbioru i mały v x, inaczej egzystencjalny, wskazujący na to, że istnieje przynajmniej jeden element.
Kwantyfikatory w logice poprzedzają określoną funkcję zdaniową.
Kodyfikator jest to stosowany w logice znak o określonym kształcie, który poprzedza jakąś funkcję zdaniową i któremu jest przyporządkowana określona wartość, za pomocą wyrażenia jakiegoś języka naturalnego.
W języku naturalnym kwantyfikatorów nie ma.
Operator kwantyfikujący lub wykładnik kwantyfikacji.
Operator to składnik zdania w jakimś języku naturalnym, charakteryzujący zakres odniesienia predykatu oraz sposób identyfikacji obiektów, o których ten predykat jest orzekany.
Typy kwantyfikacji:
* szczegółowy – jeśli chodzi o jakieś pojedyncze obiekty
* ogólny – odniesienie do zbioru czy jakiejś klasy obiektów
Kwantyfikacja ogólna:
Dystrybutywna – każdy element zbioru traktowany jest indywidualnie i mówimy wtedy, że każdemu z elementów przysługuje dany predykat; wykładnik - wyrażenie każdy, np. Każde dziecko dostało zabawkę.
Kolektywna – zbiór traktuje się jako całość, wykładnik - wszyscy, np. Wszystkie dzieci dostały zabawkę.
Generyczna (gatunkowa) – dany obiekt ujmowany jest jako typ lub reprezentant danego zbioru, np. Zegarki szwajcarskie dobrze chodzą. Pies ma cztery nogi. Róża ma kolce. Czyli jest to typ bezwykładnikowy.
ogólna
Ekstencjonalna intencjonalna
Dystrybutywna kolektywna
Kwantyfikacja szczegółowa:
* określona – wtedy gdy obiekt jest ściśle wyznaczony za pomocą wyrażenia językowego; wykładnikami są czyste indeksy (czyli nazwy własne i zaimki typu to, ten) i wyrażenia z cechami indeksowymi (deskrypcje: określone, dyskursywne, aluzyjne i miana)
* nieokreślona – gdy obiekt nie jest ściśle wyznaczony, bądź jednoznacznie scharakteryzowany (np. nadawca nie wie, nie chce powiedzieć: Ktoś wychodził z tego budynku. Mieszkaniec małej wsi koło Warszawy wygrał główną nagrodę. Coś mnie ugryzło. Wykładnikami są zaimki nieokreślone typu ktoś, coś, jakiś, pewien, któryś, ktokolwiek, cokolwiek, jakkolwiek etc.
Jeśli chodzi o wykładniki, deskrypcje nieokreślone określają przynależność elementu do zbioru, ale nie wyznaczają dokładnie tego obiektu. Np. Szczyt w Alpach. Książka z mojej biblioteki.
Sześć typów kwantyfikacji nieokreślonej:
Kryptonieokreślona – nieokreślona dla odbiorcy, ale określona dla nadawcy, np. Powiedział mi o tym pewien pan. Jedna pani i o tym powiedziała. VxP(x)
Nieokreślona dla obu rozmówców: jakiś, ktoś, coś, jaki, kto np. Ktoś przyniósł paczkę. Niech mi kto poda szklankę wody.
Kwantyfikacja egzystencjalna (logiczna), chodzi o informację o istnieniu nieokreślonego, jednostkowego obiektu. Czyli zdania, które byłyby najbliższe zdaniom z kwantyfikatorem egzystencjalnym. Np. Jakiś człowiek w tej chwili umiera. (czyli nie widzimy, po prostu myślimy, że gdzieś, ktoś umiera)
Kwantyfikacja ograniczona polegająca na wyznaczaniu obiektu nieokreślonego z pewnymi ograniczeniami:
Z zawężeniem dookreślonego zbioru, np. Zrobił to któryś z uczniów. VxP(x)∩ x należy do A
Wyłącznie określonego obiektu (nie mówimy, który obiekt, ale na pewno nie ten), np. Ktoś inny zaniósł list. Paczkę przyniósł jakiś inny chłopiec.
Kwantyfikacja dowolna polega na wyznaczaniu obiektu niezidentyfikowanego, którym może być dowolny element określonej klasy (seria wyrażeń z -kolwiek), np. Przynieś mi jakiekolwiek jabłko. VxP(x) ∩ 1x może być
Kwantyfikacja cząstkowa chodzi o odniesienie do części jakiejś klasy. Na pograniczu kwantyfikacji szczegółowej i ogólnej, bo nie pojedyncze obiekty, ale całe klasy. Wykładnik to niektórzy, np. Niektórzy ludzie są uczciwi. VxP(x)∩Vx ≈P(x) ∩[x|
Kwantyfikacja czasu (zawsze), miejsca (wszędzie) i sposobu (w każdy sposób).
Kwantyfikacja szczegółowa określona:
Czas: wczoraj, dziś, wtedy, teraz, wówczas.
Miejsce: tu, tam.
Sposób: tak…
Kwantyfikacja szczegółowa nieokreślona:
Czas: kiedyś
Miejsce: gdzieś
Sposób: jakoś
Kwantyfikacja ograniczona z zawężeniem, np. gdzieś w Toruniu
Wyłączeniem określonego elementu: kiedy indziej, gdzie indziej.
Sposób: inaczej.
Dla dowolnej seria z -kolwiek, gdziekolwiek, kiedykolwiek, jakkolwiek.
Dla cząstkowej, np. czasem, przeważnie, gdzieniegdzie
Odniesienie negacji do zdań z kwantyfikatorami:
Zaprzeczony predyfikator
Zaprzeczony predykat
Dla zdania szczegółowego, np. Jakieś dziecko dostało zabawkę. V(x)P(x) – istnieje taki x dla którego wiadomo, że
~VxP(x) = żadne dziecko nie dostało zabawki
Vx~P(x) = jakieś dziecko nie dostało zabawki
Każde dziecko dostało zabawkę.
Zanegowany predyfikator: Nieprawda, że każde dziecko dostało zabawkę – Jakieś dziecko nie dostało zabawki.
Zanegowany predykat: Każde dziecko nie dostało zabawki = Żadne dziecko nie dostało zabawki.
KLASYCZNE TEORIE Z ZAKRESU PRAGMATYKI JĘZYKOZNAWCZEJ
Teoria performatywów i konstatacji – J. Austin, 1962 rok „Jak działać słowami?”, polski przekład 1983 rok.
Austin to przedstawiciel oxfordzkiej filozofii analitycznej.
Określenie dwóch typów zdań, zdania, które są performatywami i zdania, które są konstatacjami.
Konstatacje – zdania służące do opisywania rzeczywistości, stwierdzanie faktów, mówienie o tym jak się sprawy mają. -Zdania prawdziwe lub fałszywe.
Performatywy – służą do zrobienia czegoś, poprzez wypowiadane słowa dokonują się zmiany pozajęzykowe, np. Zapisuję swój zegarek Kowalskiemu. Biorę sobie ciebie za żonę. Przepraszam. Witam. – Tu już nie zdania fałszywe czy prawdziwe. Warunki performatywów: skuteczności, fortunności i szczęśliwości.
Performatyw jest nieważny, jeżeli nie ma odpowiedniej sytuacji dla dokonania danego czynu. Niezgodność z konwencjami (np. nie można ochrzcić dwa razy).
Nadużycie danego performatywu, np. wtedy kiedy zdanie wypowiedziane jest nieszczerze, nie jest zgodne z intencjami mówiącego, np. obiecujemy, ale wcale nie chcemy tego zrobić).
Złamanie zobowiązania, wypowiedziane zdanie musi mieć konsekwencje, złożenie szczerej obietnicy, ale nie dotrzymanie słowa.
Zdanie wypowiedziane pod przymusem.
Akty performatywne – akty sprawcze, wykonawcze.
Czasowniki są czasownikami performatywnymi (np. witam, dziękuję, proszę)
Performatywy:
1 os. Czasownika w czasie teraźniejszym
3 os., np. Sąd skazuje Kowalskiego na 3 lata więzienia.
Ostrzeżenia, nakazy, zakazy
„palenie zabronione”
Brak formalnych kryteriów odróżnienia performatywów od kostatacji.
Samo stwierdzanie miałoby odpowiadać konstatacjom.
Do każdego zdania można dodać „proszę cię, żądam” etc. I się zmieni kontatacja w performatyw.
W odniesieniu do performatywów można mówić przy ich szczęśliwości, ale także do konstatacji.
Nowa teoria została nazwana teorią illokucji. Chodzi o to, że w każdym akcie mowy wyróżnił trzy składniki:
Lokucyjny
Illokucyjny
Perlokucyjny
Akt lokucji najogólniej sprowadziłaby się do formuły „powiedzieć coś o czymś komuś”. Na ten akt składają się:
Akt fonetyczny – wypowiadanie dźwięków danego języka
Akt fatyczny – wypowiadanie zgodnie z ich znaczeniem
Akt retyczny – przypisywanie danego odniesienia
Akt illokucji związany z wyrażaniem zamierzonej przez mówiącego intencji. Np. Przyjdę do ciebie jutro – jak wypowiedziane? Czyli „zrobić coś mówiąc”.
Akt perlokucji wszystko to co związane jest ze skutkami jakie chce osiągnąć nadawca. Poprzez powiedzenie czegoś można spowodować jakieś skutki w świecie, np. ktoś może się przerazić, zdziwić. (nie mieszczą się tu skutki nieprzewidywalne, np. ktoś coś mówi komuś poważnie, a ten się śmieje)
Typologia aktów mowy ucznia Austina – J. Searle’a „Czynności mowy” 1969 rok
Asertywy – wypowiedzi przedstawiające, ich celem jest przedstawienie sądów o stanach rzeczy zgodnych z przekonaniami nadawcy, czyli opisywanie stanów rzeczy w świecie, np. twierdze, wnioskuję, wątpię.
Dyrektywy – wypowiedzi kierujące, ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę, skłonienie go do jakichś działań, np. rozkazy, prośby, rady.
Komisywy – wypowiedzi zapowiadające, ich celem jest zobowiązanie się nadawcy do wykonywania pewnych czynności, np. obietnice, groźby, zobowiązania.
Ekspresywy – wypowiedzi wyrażające, ich celem jest wyrażanie stanów psychicznych, głównie emocjonalnych mówiącego, np. gratulacje, kondolencje, podziękowania.
Deklaratywy – wypowiedzi oświadczające, to te, które mają konsekwencje prawne, za ich pomocą dokonuje się zmian rzeczywistości pozajęzykowej, które mają wymiar instytucjonalny, np. wyroki sadowe, powołania do woja.
Podział na akty mowy bezpośrednie i pośrednie. Searle 1975 rok.
Pośrednie akty mowy są to takie wypowiedzi, których intencja komunikacyjna nie jest dana wprost, ale musi być odczytana z kontekstu, wiedzy o świecie, czasem tez z zachowania samego nadawcy, np. „duszno tu” jako prośba, żeby ktoś otworzył okno.
Bezpośrednie akty mowy - intencja nadawcy jest zakomunikowana wprost, czyli jest dana na mocy kodu językowego. Jako właściwości kodowe traktuje się środki gramatyczne, np. tryb rozkazujący, czy np. użycie zaimków pytajnych w strukturze samego pytania.
Środki leksykalne, np. Określone czasowniki performatywne, np. obiecuję, żegnam i formuły np. ogłaszam wyrok, zamykam zebranie, otwieram posiedzenie.
Jako systemowe traktowane są tez pytania użyte w funkcji prośby, np. Czy mógłbyś otworzyć okno?, oraz pytania w funkcji pytań ekspresywnych np. Czy musisz tak hałasować?
16.12.2014
Grice – autor teorii „Logika a konwersacja”. W wypowiedzi pewne informacje są wyrażane wprost, natomiast oprócz tego są też informacje przekazywane w sposób niejawny, trzeba się do czegoś odwołać, np. kontekstu, wiedzy o świecie, odczytanie tego, co nadawca założył.
Informacje bezpośrednie – odczytywane są na mocy kodu językowego, niczego nie trzeba się domyślać
Informacje wyrażane niebezpośrednio, takie, które są implikowane, czyli takie, które z danej wypowiedzi się wnioskuje. Można tu wnioskować na dwa sposoby:
Konwencjonalnie – na podstawie sensów użytych wyrażeń, np. zdania różniące się spójnikami i na tej podstawie wnioski: Maria zaszła w ciążę, ale Jan się ucieszył. Maria zaszła w ciążę i Jan się ucieszył. Jest Anglikiem, jest więc odważny. (czyli odwaga jest konsekwencją bycia Anglikiem). Wsiadł na motor i odjechał, ALE NIE: Odjechał i wsiadł na motor.
Niekonwencjonalnie – z wykorzystaniem elementów sytuacyjnych czy wiedzy o świecie. Te zagadnienia tworzyły główny wywód Gricea.
Wnioski implikowane niekonwencjonalne.
Chodzi tu o wszystkie interpretacje z wykorzystaniem elementów kontekstowych etc. Ważne są elementy sytuacyjne i wiedza o świecie.
Interpretacje bazują na podstawowym założeniu czyli zasadzie kooperacji, tzn. zasadzie współpracy językowej: tak naprawdę nasze rozmowy są współdziałaniem, czyli współpracą, nikt nie narusza zasad (chyba, że ktoś chce nas wprowadzić w błąd). Jego założenie to to, że mówienie jest celowym działaniem, każdy uczestnik rozmowy jest świadomy celu danej rozmowy, W trakcie rozmowy może zmienić się cel, wtedy na bieżąco przystosowujemy się do zmiany i do tego czemu ma ona służyć.
Zasada kooperacji: Uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla niego momencie takim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w którą jesteś zaangażowany.
Zasadzie podporządkowane są maksymy:
Ilości – dotyczy ilości dostarczanych informacji (ktoś chce 4 śrubki a ty dajesz dwie – źle, cztery też źle)
Uczyń swój udział tak informatywnym, jak to jest wymagane z punktu widzenia aktualnych celów rozmowy, czyli mów tyle ile trzeba (nie za mało)
Nie czyń swojego udziału bardziej informatywnym, niż to jest wymagane, czyli nie za dużo
Jakości – staraj się uczynić swój udział takim, aby był zgodny z prawdą (ktoś chce cukru, a ty dajesz sól)
Nie mów tego, o czym sądzisz, że jest fałszywe
Nie mów tego, dla czego nie masz należytego uzasadnienia
Odniesienia – mów na temat
Sposobu – mów zrozumiale
Unikaj niejasności
Unikaj niejednoznaczności
Mów zwięźle
Mów w sposób uporządkowany
Maksyma jakości jest najważniejsza. Gotowi jesteśmy naruszać inne zasady, byle nie jakości, czyli jesteśmy o tyle w porządku, że nie mówimy nieprawdy.
Są to maksymy, które regulują zasady konwersacyjne.
Bierzemy tekst i na podstawie maksym stwierdzamy, czy coś jest nie tak. Jeśli tak, to albo musi naruszyć jakąś zasadę, wtedy formułujemy wnioski, co on chce dać nam do zrozumienia.
Uczestnik rozmowy może nie spełniać maksym w różny sposób.
Nadawca może się wycofać ze stosowania zarówno maksym jak i zasady kooperacji, czyli nie chce współpracować, np. Nie mogę nic więcej powiedzieć. Nie potwierdzam, nie zaprzeczam.
Mówiący może stanąć wobec konfliktu, tzn., może nie być w stanie spełnić jakiejś maksymy, bez naruszenia innej. Np. musi naruszyć maksymę ilości, żeby nie naruszyć ilości.
Może zlekceważyć jakąś maksymę , tzn., jej nie spełnić wtedy, kiedy mógłby to zrobić.
Implikowane konwersacyjne jest rozpisane w sposób następujący: ktoś przez powiedzenie, że P implikował konwersacyjnie, że Q.
Powiedział, że P – nie ma powodu przypuszczać, że nie przestrzega zasady kooperacji
Myśli, że Q – nie zrobił nic, żeby zapobiec u odbiorcy myśli, że Q, zmierza do tego, żeby odbiorca pomyślał, że Q, a więc implikował, że Q
Przykłady:
W których żadna maksyma nie jest naruszona, np.
A: Nie mam benzyny.
B: Stacja benzynowa jest za rogiem.
Tutaj naruszona byłaby maksyma: mów na temat, gdyby nadawca nie wiedział gdzie jest stacja.
A: Nie wygląda na to, żeby Kowalski miał jakaś przyjaciółkę
B: Ostatnio składa kilka wizyt w Nowym Jorku.
Pozornie mogłyby być to zdania nie na temat
Naruszone są maksymy
A: Gdzie mieszka Ania?
B: Gdzieś na południu Francji.
Czyli nie możemy naruszać maksymy jakości, nie wiemy czy jest to informacja prawdziwa.
Implikatury konwersacyjne – jest to sąd, który jest efektem wnioskowania i który zostaje wyprowadzony z dialogu przy uwzględnieniu następujących źródeł
Uwzględnia się konwencjonalne znaczenie użytych słów.
Uwzględnia się zasadę kooperacji i maksymy.
Językowy i pozajęzykowy kontekst dialogu (czynniki sytuacyjne, ale też to co wcześniej zostało powiedziane).
Uwzględnia się wiedzę rozmówców o świecie.
Rodzaje implikatur:
Ogólne – nie są potrzebne szczegółowe in, a wnioskowanie i tak się odbywa, np. Kowalski jest umówiony z kobietą. WNIOSEK: kobieta nie jest jego żoną, babcią, córką, etc.
szczegółowe – wymagane jest uwzględnienie kontekstu, np. Gdzie jest Maria? Przed domem Jana stoi żółty mercedes. – Jeśli patrzymy co zostało powiedziane, to jest to odpowiedź nie na temat.
Grice bierze pod uwagę, np.
Ironię, czyli naruszona maksyma jakości.
Metaforę, czyli naruszona maksyma jakości, np. Moja żona jest z żelaza.
Hiperbola, czyli znowu naruszona maksyma jakości, np. Każda miła dziewczyna kocha marynarza.
PRESUPOZYCJE (wszelkie założenia, które są ujmowane/założone w czasie wypowiedzi)
W wypowiedzeniu mamy dwie części:
Asercja – część służąca do przekazywania informacji, dotyczy jej negacja. Np. Dzieci Jana są łyse. Nieprawda, że dzieci Jana są łyse.
Presupozycja – informacja, co do której zakłada się, że jest prawdziwa. Niezależnie od tego, jaka jest wartość logiczna wypowiadanego zdania.
Trzeba zrobić zdanie z negacją i patrzymy, które jest prawdziwe.
Np. Mój brat ma dziesięć lat. Nieprawda jest, że mój brat ma dziesięć lat. Prawdziwe pozostaje: Mam brata.
Presupozycja została odkryta w 1892 roku przez Fregego.
Ten kto określił bieg planet, umarł w nędzy. Nieprawda, że ten kto określił bieg planet, umarł w nędzy. Pozostaje: ktoś określił bieg planet.
Dwa typy presupozycji:
Pragmatyczne – to całokształt okoliczności zewnętrznych (kontekstowych, wiedza o świecie), w których użyte jest zdanie, które muszą istnieć, aby dane zdanie można było sensownie wypowiedzieć. Np. Zamknij drzwi. Żeby miało sens muszą być drzwi, które są otwarte.
Semantyczne (podstawowe) – sąd, który wynika logicznie z danego zdania i negacji tego zdania.
Zdaniowe – są konsekwencją określonego układu elementów w zdaniu
Leksykalne – wynikają z użycia określonych wyrażeń, w pozycji nie objętej zasięgiem negacji, np. Najstarszy brat Anny studiuje. Nieprawda…. Tu chodzi o „najstarszy”, czyli ilu ma braci? Prawdopodobnie trzech.
Zdania z predykatami faktywnymi – klasa takich, które implikują to, że dana informacja jest prawdziwa, np. Janek wie ze pada deszcze. Nieprawda, że…
Chodzi tu o to, że deszcz w ogóle pada.
Np. Cieszyc się, wiedzieć ze, zalowac, ze, ktoś martwi się ze, kogos zdziwilo ze
Charakterystyka czasowa: przestać, zacząć,
Wyrażenia wskazujące na powtórzenie czynności: znowu, ponownie.
Presupozycje można wydobywać z ograniczeń selekcyjnych, np. pije…… niezależnie co, jest to płyn.
Zad. 33. 34.
Anna martwi się, że jej mąż został zwolniony z więzienia.
Nieprawda, że Anna martwi się, że jej mąż został zwolniony z więzienia.
Prawdziwe: Anna ma męża. Mąż był w więzieniu. Został zwolniony z więzienia.
Czy oprócz Magdy wszystkie przedszkolaki zjadły obiad?
Nieprawda, że oprócz Magdy wszystkie przedszkolaki zjadły obiad.
Magda jest przedszkolakiem. W przedszkolu podają obiad. W przedszkolu są inne przedszkolaki, niż Magda. Magda nie zjadła obiadu.
Hildegarda znów znęcała się nad swoją teściową.
Nieprawda, że Hildegarda znów znęcała się nad swoją teściową.
Hildegarda ma teściową. Nie pierwszy raz się znęca. Hildegarda kiedyś zawarła małżeństwo.
KOLOKWIUM
Prawda/Fałsz
Uzupełnienie pustych miejsc, tytuł, data, definicja