Bożena Caryk
Paula Dziewulska
TZiZCZ
Dieta w chorobach układu krwionośnego człowieka
1. Układ krwionośny człowieka (łac. sistema sanguiferum hominis) jest to układ zamknięty, w którym krew (łac. sanguis) krąży w systemie naczyń krwionośnych, a serce (łac. cor) jest pompą wymuszającą nieustanny obieg krwi. Układ ten wraz z układem limfatycznym (łac. sistema lyphaticum) tworzą układ krążenia (łac. sistema circulatorium).
Ciśnienie wytwarzane przez pulsowanie serca nie wystarcza do przepchnięcia krwi przez cały krwiobieg z powrotem do serca, zwłaszcza wtedy gdy krew musi przebywać drogę w górę. W trakcie przemieszczania się krwi serce wspomaga pulsowanie tętnic, wyposażonych we własną mięśniówkę. Cofaniu się krwi zapobiegają natomiast znajdujące się w żyłach zastawki.
Układ krwionośny składa się z:
serca – pompa ssąco–tłocząca. Posiada własny system dostarczania niezbędnych substancji, tzw. naczynia wieńcowe;
naczyń krwionośnych:
tętnice (krew w nich płynie od serca do narządów, mają grube i elastyczne ściany, przystosowane do przeciwstawiania się wysokiemu ciśnieniu krwi wytłaczanej z komór serca);
żyły ( krew w nich płynie z narządów do serca, mają mniej elastyczne ściany i sa mniej sprężyste);
naczynia włosowate (kapilary).
Do głównych funkcji układu krwionośnego należą :
Transport substancji pokarmowych z miejsca ich wchłonięcia do miejsc wykorzystania;
transport tlenu do komórek i odprowadzenie z nich dwutlenku węgla;
rozprowadzenie swoistych substancji wytwarzanych przez komórki, np. hormonów, przeciwciał i in. do komórek;
odprowadzenie zbędnych produktów przemiany materii do narządów, w których zostaną unieszkodliwione lub usunięte z organizmu.
Serce jest narządem mięśniowym i leży w śródpiersiu środkowym, objęte workiem osierdziowym. Spoczywa na przeponie. Zawieszone jest na wielkich naczyniach wychodzących i wchodzących do niego ( korona serca). Serce kształtem przypomina spłaszczony stożek, którego podstawa zwrócona jest ku tyłowi, ku górze i ku stronie prawej, wierzchołek zaś, zwany koniuszkiem serca, zwraca się ku dołowi, ku przodowi i ku stronie lewej. W sercu wyróżnia się cztery jamy: prawy przedsionek, prawą komorę, lewy przedsionek i lewą komorę. Oddzielone od siebie przegrodą międzyprzedsionkową i międzykomorową. W ujściu przedsionkowo-komorowym prawym znajduje się zastawka trójdzielna. Ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamyka zastawka dwudzielna. Od serca odchodzi pień płucny, aorta.
2.Do chorób układu krążenia zalicza się:
miażdżyca
choroba niedokrwienna serca (ostre zespoły wieńcowe; zawał mięśnia sercowego)
zaburzenia rytmu i przewodzenia(nadkomorowe zaburzenia rytmu serca; komorowe zaburzenia rytmu serca; zaburzenia automatyzmu i przewodzenia)
wady serca (wrodzone wady serca; nabyte wady serca)
choroby wsierdzia
choroby mięśnia sercowego (zapalenie mięśnia sercowego; kardomiopatie)
choroby osierdzia (ostre zapalenie osierdzia; tamponada serca; zaciskające zapalenie osierdzia)
nowotwory serca
niewydolność serca (ostra niewydolność serca; przewlekła niewydolność serca)
nadciśnienie tętnicze
nadciśnienie płucne
choroby aorty i naczyń obwodowych (m.in. tętniak aorty; zarostowo-zakrzepowe zapalenie naczyń; udar mózgu i inne )
choroby żył obwodowych
choroby mikrokrążenia ( m.in. choroba Raynauda; siność siatkowata )
choroby naczyń chłonnych (obrzęk limfatyczny)
Badania nad składem jadłospisów w krajach uprzemysłowionych dowiodły, że przyczynami powstawania chorób układu krążenia są m.in.: przekarmienie oraz wysoki udział w diecie tłuszczów, nadmiar tłuszczów złej jakości (tłuszczów złożonych z nasyconych kwasów tłuszczowych). Prowadzone badania dowodzą, że innymi czynnikami mającymi wpływ na występowanie wspomnianych chorób są również węglowodany, głównie cukry proste.
W Polsce na choroby układu krążenia umiera prawie dwa razy więcej osób niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Co roku na zawał serca zapada ponad 100 tysięcy osób. Nadciśnienie tętnicze stało się najczęstszą chorobą dorosłej populacji – cierpi na nie 30% dorosłych Polaków. Najnowsze badania naukowe wskazują natomiast, że ponad 50% zgonów z powodu chorób układu krążenia można by uniknąć poprzez stosowanie działań profilaktycznych.
Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu tych chorób są:
niewłaściwe nawyki żywieniowe
palenie papierosów
nadmierne picie alkoholu
zbyt mała (lub jej brak) aktywność fizyczna
wiek; płeć; stres
predyspozycje genetyczne.
3.Miażdżyca tętnic (arterioskleroza) jest chorobą zaliczaną do najgroźniejszych metabolicznych schorzeń cywilizacyjnych ze względu na powszechność występowania i niebezpieczne następstwa. Miażdżyca może rozwijać sie w każdej tętnicy, ale najczęściej atakuje aortę oraz tętnice wieńcowe i mózgowe. Jej rezultatem jest ograniczenie przepływu krwi do danego narządu, a w ostateczności zupełne zatrzymanie krążenia w jego obrębie, prowadzące do częściowej lub całkowitej martwicy.
Mechanizm powstawania zmian miażdżycowych jest bardzo różny. Najczęściej sprowadza się do odkładania w ścianach niektórych tętnic złogów substancji tłuszczowych, głównie. W rozwoju zmian chorobowych w miażdżycy tętnic wyróżnia się trzy etapy:
1) Charakteryzuje się odkładaniem w błonie wewnętrznej złogów cholesterolu cholesterolu (i jego estrów) oraz innych lipidów. Powstają także przyścienne mikrozakrzepy.
2) W wyniku drażnienia powstałymi złogami cholesterolu błona wewnętrzna staje się grubsza i bardziej zbita.
3) Na powierzchni błony wewnętrznej powstają owrzodzenia i blaszki miażdżycowe.
Przytoczone zmiany występujące w przebiegu miażdżycy ostatecznie prowadzą do zwężenia światła tętnicy a nawet całkowitego zamknięcia. W konsekwencji dochodzi do niedokrwienia i niedotlenienia zaopatrywanego w krew narządu, a w przypadku zamknięcia następuje jego martwica. Najczęściej zmiany chorobowe obejmują tętnice mózgowe, wieńcowe lub obwodowe -zwłaszcza kończyn dolnych, dna oka, nerkowe oraz tętnicę główną, rzadko tętnicę płucną.
Zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych mogą prowadzić do choroby wieńcowej jak również do zwłóknienia mięśnia sercowego na skutek przewlekłego niedotlenienia serca lub tworzenia się tkanki bliznowatej w następstwie martwicy (zawał mięśnia sercowego). Miażdżyca może również prowadzić do powstawania tętniaków.
JAKIE OBJAWY WYSTĘPUJĄ NAJCZĘŚCIEJ?
łatwe męczenie się podczas chodzenia;
ból podudzi w trakcie chodzenia, prowadząc do skrócenia dystansu chodzenia tzw. chromanie przystankowe;
zaniki mięśni;
zblednięcie kończyn dolnych;
niewyczuwalne tętno na tętnicach udowych ;
najczęściej przewlekły przebieg choroby.
Wśród czynników wewnątrzustrojowych sprzyjających powstawaniu miażdżycy tętnic wyróżnia się:
- dziedziczne zaburzenia gospodarki lipidowej i metabolizmu ściany naczyniowej;
- płeć męską ;
- zaburzenia czynności hormonalnych tarczycy, trzustki, gonad i nadnerczy;
- zaburzenia układu nerwowego i procesu krzepnięcia krwi;
- choroby tj. np.: nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy czy cukrzyca.
Do czynników zewnątrzustrojowych sprzyjających powstaniu miażdżycy, zaliczamy:
- otyłość lub dieta bogatokaloryczna, obfita w tłuszcze i węglowodany;
- palenie tytoniu;
- brak aktywności fizycznej;
- stresowy tryb życia.
Leczenie miażdżycy :
zachowawcze - farmakologiczne - stosowanie leków działających rozszerzająco na tętnice, poprawiające odkształcanie się krwinki, zmniejszające krzepliwość.
2. chorób współistniejących - np. niewydolność serca i płuc.
3 operacyjne:
a) udrożnienie tętnicy
b) wykonanie pomostu omijającego odcinek zamknięty
c) wycięcie fragmentu nerwu pnia współczulnego
Z dotychczasowych badań wynika, że nawet niewielkie obniżenie stężenia cholesterolu w osoczu krwi może mieć duże korzyści zdrowotne. W dietoprofilaktyce i dietoterapii powikłań miażdżycy zaleca się niskocholestrolową diete o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych.
Zasady diety niskocholesterolowej:
w przypadku współwystępującej otyłości, zaleca się dietę o obniżonej kaloryczności
zmniejszenie udziału tłuszczów zwierzęcych na rzecz tłuszczów roślinnych, głównie NNKT z rodziny omega – 3 (wiesiołek lekarski, ryby morskie np.: dorsz, orzechy włoskie, zielone warzywa liściaste)
całkowita eliminacja słodyczy, alkoholu, pieczywa cukierniczego oraz wszelkich produktów bogatych w cukry proste
zmniejszenie spożycia produktów będących bogatym źródłem cholesterolu (m.in.: mózg, jaja, wątroba, słonina, masło, smalec, sery żółte, baranina), ilość spożytego cholesterolu nie powinna przekraczać 200 mg dziennie
obniżenie spożycia soli, poprzez całkowitą rezygnację z dosalania potraw (maksymalne spożycie soli dziennie nie powinno przekraczać jednej płaskiej łyżeczki, taką ilość zapewniają już produkty same w sobie)
bardzo ważne w diecie niskocholesterolowej jest dowóz witamin antyoksydacyjnych (wit. A, C, E) znajdujących się głównie w owocach i warzywach, ich źródłem jest również czerwone wino wytrawne, które nie zawiera zbyt dużo cukru i w małych ilościach korzystnie wpływa na zdrowie.
| Dozwolone: | Niedozwolone: |
|---|---|
| pieczywo razowe, bez dodatku miodu | jasne pieczywo, pieczywo cukiernicze, słodycze |
| kasze, ryż brązowy | |
| sery twarogowe chude, odtłuszczone mleko, kefiry, jogurty naturalne | sery żółte, tłuste mleko, śmietana |
| jajka w ograniczonej ilości, białko jest dozwolone | natomiast żółtka nie więcej niż dwa tygodniowo |
| chude mięsa: pierś z kurczaka, indyka, cielęcina, wołowina | mózg, nerki, wątroba, podroby, konserwy, pasztety, boczek , potrawy smażone |
| chude ryby: dorsz, karaś, szczupak | śledzie, węgorze, łososie, sardynki |
| masło: w ograniczonych ilościach | margaryna |
| tłuszcze głównie roślinne: oleje: słonecznikowy, sojowy, arachidowy, oliwa z oliwek | łój, smalec, słonina |
| warzywa i owoce | akohol |
Tabela 1. Produkty dozwolone i zabronione w diecie niskocholesterolowej
4.Choroba nadciśnieniowa jest drugą po miażdżycy najczęściej spotykaną chorobą układu krwionośnego. Objawia się długo utrzymującym się podwyższonym ciśnieniem krwi, które powoduje przeciążenie pracy serca oraz może doprowadzić do pękania drobnych naczyń krwionośnych. Najgroźniejsze są pęknięcia naczyń krwionośnych mózgu będące przyczyną wylewu, który w zależności od nasilenia i lokalizacji może mieć różne skutki. Mniej groźnymi, ale dokuczliwymi objawami choroby nadciśnieniowej są:
bóle i zawroty głowy;
szum w uszach;
zaburzenia widzenia;
krwotoki z nosa.
Częste przyczyny choroby nadciśnieniowej to:
długotrwały i silny stres;
palenie tytoniu;
cukrzyca;
zaburzenia gospodarki tłuszczowej.
Nadciśnienie tętnicze znacznie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, a skłonność do niego ma podłoże dziedziczne. Podobnie jak w wypadku miażdżycy, leczenie nadciśnienia wymaga stosowania środków farmakologicznych rozszerzających naczynia krwionośne oraz zmian w trybie życia i sposobie odżywiania. Chorobę nadciśnieniową można łatwo rozpoznać, kontrolując ciśnienie krwi przy użyciu ogólnie dostępnych ciśnieniomierzy.
W diecie należy:
ograniczyć ilość soli (nie więcej niż 5 - 6g dziennie) i węglowodanów, ograniczenie podaży tłuszczów zwierzęcych i zwiększenie spożycia tłuszczów roślinnych, bogatych w WKT. Ilość energii pochodzącej z tłuszczów nie powinna przekraczać 30% ogólnej ilości energii, z kwasów tłuszczowych nasyconych-7%. Dzienna podaż cholesterolu nie powinna przekraczać 300 mg;
zwiększenie podaży błonnika pokarmowego - 4 porcje produktów zawierających około 8g rozpuszczalnych frakcji błonnika pokarmowego dziennie;
ponadto zaprzestać palenia papierosów i ograniczyć spożywanie alkoholu, kofeiny . Wskazane są ćwiczenia fizyczne, ale bez treningu siłowego.
W profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego zaleca się stosowanie diety DASH - Dietary Approaches to Stop Hypertension. W diecie zbilansowanej wg kryteriów DASH każdego dnia powinno się znaleźć :
7 -8 porcji produktów zbożowych,
4 - 5 porcji warzyw,
2 - 3 porcje produktów mlecznych niskotłuszczowych,
2 - 3 porcje mięsa, ryb, drobiu,
orzechy, ziarna, suche nasiona roślin strączkowych zaleca się w ilości do dwóch porcji dziennie.
Tłuszcze nie powinny dostarczać więcej niż 27 % ogólnej ilości energii. Hipotensyjne działanie diety DASH wynika z faktu, iż jest ona bogata w składniki mineralne, głównie: wapń, potas, magnez oraz błonnik pokarmowy, natomiast uboga w tłuszcz, nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol. Dieta ta zawiera dużą ilość antyoksydantów, co wpływa na poprawę potencjału antyoksydacyjnego i w efekcie na obniżenie ciśnienia tętniczego.
Choroby serca i naczyń krwionośnych powstają także w wyniku zakażeń bakteryjnych i wirusowych przeniesionych z innych części ciała. Angina, błonica, szkarlatyna, grypa i inne infekcje dróg oddechowych mogą powodować powstawanie stanów zapalnych mięśnia serca, wsierdzia oraz uszkodzenie zastawek. Podobne skutki mogą wywoływać również miejscowe i stosunkowo krótkotrwałe stany zapalne, np. ropnie wokół korzeni zębów i w migdałkach. Dlatego tak niezwykle ważne jest całkowite wyleczenie chorób bezpośrednio niezwiązanych z układem krążenia.
5.Przykład diety niskocholesterolowej:
I śniadanie:
pieczywo razowe;
ser twarogowy chudy ze szczypiorkiem; pomidor;
herbata bez cukru z cytryna;
masło;
II śniadanie:
jogurt naturalny;
brzoskwinia bez skórki;
jabłko;
Obiad:
zupa brokułowa;
gotowana wołowina;
sałatka: oliwa z oliwek, ogórek, kukurydza, papryka, sałata, koperek;
brązowy ryż, kompot porzeczkowy
Podwieczorek:
suszone morele, banan, sok marchwiowy;
Kolacja:
dorsz z warzywami gotowany na parze, herbata bez cukru z cytryną.
Źródła:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Choroba_niedokrwienna_serca
http://www.ukladu-krazenia.choroby.biz/Choroba+niedokrwienna+serca
http://www.choroby.senior.pl/158,0,Miazdzyca-cholesterol,1957.html
http://www.we-dwoje.pl/dieta;niskocholesterolowa,artykul,2680.html
Podstawy dietetyki ,pod red. Bujko J. Wydawnictwo SGGW. Warszawa 2008.
Anatomia człowieka, Czerwiński F., Krechowiecki A., Tomasik E. Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Medycznej. Szczecin 2005.