16.10.2012
Dziedzictwo kulturowe – każda instytucja ma w obowiązku je chronić
Dziedzictwo – dosł. Ojcowizna ; dziedziczenie – posiadanie przez spadkobiercę dóbr materialnych, które należały do spadkodawcy
Słownik JP
Majątek ruchomy lub nieruchomy, przejęty przez spadek
Prawo do wejścia w posiadanie
Wszelkiego typu dobra nauki, kultury i sztuki i tym podobne, pozostawione przez poprzednie pokolenia
Dziedzictwo kulturowe zawsze jest brane pod uwagę w powiązaniu z przeszłością, z historią jakiegoś miejsca; zabytki można postrzegać w oderwaniu od jego historii
Dziedzictwo kulturowe (kulturalne) – zasób rzeczy ruchomych i nieruchomych wraz ze związanymi z nimi wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju oraz przekazania następnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia praw i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej
Składniki dziedzictwa: język ; obyczaj ; religia ; muzyka ; pisarstwo (dorobek dok, dzieła naukowe, lit.)
Rodzaje dziedzictwa:
Duchowe
Polityczne – historia bytu na terytorium ograniczonego danymi terytoriami, programy pobudzające działania polityczne, osoby, które brały udział w tych zdarzeniach, deklaracje wojskowe, uzbrojenie, pomniki
Nauki – odkrywanie, badanie – procesy
Artystyczne – dzieła: malarstwo, rzeźby, drukarstwo itd.
Kulinarne – przepisy, potrawy
Przemysłowe – związane z przemysłową działalnością człowieka, zakłady produkcyjne – budynki, maszyny, narzędzia itd., krajobraz przemysłowy, umiejętności i technologie, styl życia, zwyczaje, tradycje np. fabryki przemysłu, kopalnie, huty, elektrownie, wiatraki, młyny, papiernie, mosty, wiadukty, transport kolejowy, tamy ; archeologia przemysłowa – bada elementy powstałe na skutek działalności człowieka
Przyrodnicze – wyjątkowe formy przyrody ożywionej i nieożywionej, zagrożone wyginięciem obszary itd.
Archeologiczne – wszelkie pozostałości, obiekty, ślady ludzkości z minionych epok, dają możliwość prześledzenia historii ludzkości (wykopaliska, odkrycia archeologiczne, metody badań są źródłem informacji)
Kultura – całokształt dorobku duchowego, intelektualnego i materialnego, który został stworzony wysiłkiem jednostek i zbiorowości, który został utrwalony, zachowany i jest przekazywany dalej ; synonimem jest Tradycja – różnego typu zasady postępowania, obyczaje, poglądy, wartości przechodzące z pokolenia na pokolenie, przejmujemy z tradycji to co nam odpowiada
Kultura – ujęcie:
Czynnościowe – czynność przekazywania pokoleniowego dóbr – transmisja kulturowa
Przedmiotowe – zwraca uwagę jakie dobra są przekazywane – dziedzictwo
Podmiotowe – nasz stosunek do przeszłości, zgoda lub protest na to co jest przekazywane
17.10.2012
Zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchoma, jej część lub zespół który jest działem człowieka lub jest związany z jego działalnością i stanowi świadectwo minionej epoki. Której zachowanie będzie leżało w interesie społecznym, ze względu na wartość historyczną lub naukową.
Zabytki nieruchome (nieruchomości)- wszystkie rzeczy, obiekty które są na stałe związane z miejscem, których po prostu nie można przenosić: krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, układy ruralistyczne i różne zespoły budowli.
Wg ustawy są to też dzieła architektury i budownictwa. Odrębną kategoria są dzieła budownictwa obronnego. Obiekty techniki -huty, kopalnie, elektrownie. Często cmentarze, parki i ogrody lub inne formy zaprojektowanej zieleni. Miejsce które upamiętnia wydarzenia historyczne bądź działa wybitnych osób lub instytucji.
Zabytki ruchome – działa sztuki, zbiory biblioteczne, meble, wyposażenie zabytkowych wnętrz ; dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego, lub sztuki użytkowej ; kolekcje zgromadzonych lub uporządkowanych przez jakąś osobę dział sztuki. ; numizmaty i kolekcje militarne (pamiątki dot sztandarów, odznak, etc) ; wytwory techniki różnego typu -urządzenia i środki transportu, maszyny, wszystko to co świadczy o naszej kulturze materialnej i świadczy o dawnych formach gospodarki ; zbiory biblioteczne ; Instrumenty muzyczne ; wytwory sztuki ludowej lub rękodzieła ; obiekty etnograficzne ; rzeczy upamiętniające wydarzenia historyczne, lub działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
Zabytki niematerialne (dobra osobiste) – nazwisko, honor, prawa wynalażcze, prawa autorskie
Historyczny układ urbanistyczny – takie przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, które zawiera zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych. W tym w układzie ulic lub sieci dróg.
Historyczny zespół budowlany – powiązana przestrzennie grupa budynków która jest wyodrębniona ze względu na forme architektoniczną lub styl, Typ zastosowanych materiałów, funkcji, lub czasu powstania lub związek z jakimiś wydarzeniami historycznymi.
Otoczenie – teren który występuje wokół jakiegoś zabytku bądź przy zabytku,
Krajobraz kulturowy – taki krajobraz w którym harmonizują ze sobą zarówno elementy naturalne jak i elementy stworzone przez ręce człowieka, czyli dzieła ludzkich rąk.
Z prawnego punktu widzenia, zabytkiem jest to co wpisane do rejestru zabytków. Pewnym kryterium jest dawność zabytku, czy jest stary czy nie. Kiedyś było 5 klas zabytków, 0,1,2,3,4....
wartość historyczna – ma związek z dawnością. -
wartość estetyczna – niekoniecznie musi to być autentyczność (jak stare miasto w warszawie)
Autentyczna substancja – doktryna mówi, że przywiązuje się wage do wszystkich epok, do przejawów każdej działalności historycznej autora.
.krajobrazowa wartość zabytku -coś będzie miało większą wartość, jeśli nie zostało oszpecone dodatkowymi elementami.
wyjątkowość – jeżeli coś jest jedynym przykładem W Polsce / Europie / świecie
typowość-przykład rozwiązań typowych. np. jakiś typ strzechy.
Odrębność
treść – to czego symbolem ten zabytek jest.
wartość emocjonalna i rola integracyjna – coś z czym jesteśmy związani
wartość użytkowa – zazwyczaj adaptuje się pewne rzeczy do jakiejś nowej funkcji.
Mamy tu do czynienia z tzw. użytkowaniem pierwotnym, czyli np. kościół będzie się używać tak samo.
Użytkowanie wtórne – będzie uwzględniało cechy zabytku, ale będzie inne.
Użytkowanie właściwe lub niewłaściwe – takie które zapewnia utrzymanie zabytku w odpowiednim stanie.
wartość ekonomiczna zabytku.
07.11.2012
Formy ochrony dziedzictwa związane są z danymi czasami. Kult przodków. Chęć pozostawienia pamiątek po przodkach. Ochrona dóbr kultury wiązała się z zamiłowaniami historycznymi, kolekcjonerskimi (dana osoba to lubiła, podobało jej się to). Wszystko związane było z tym, że coś było uznawane za piękne. Nie myślano o przyszłych pokoleniach.
Ochrona zabytków ruchomych i nieruchomych w ramach muzealnictwa. Na początku muzea miały za zadanie chronić. Dzieła sztuki gromadzili ludzie bogaci przede wszystkim. Chcieli się wykazać – są na tyle bogaci, że ich stać. Też z chęci pokazania swojego poziomu kulturalnego – zbieramy pozostałości po innych bo jesteśmy bardziej wykształceni/kulturalni.
Zbierano osobliwości z dalekich podróży.
Nurt związany ze zbieraniem rzeczy jako elementu wyznaniowemu. Świątynie dysponowały pewnymi kolekcjami dzieł sztuki (bo Bogu należą się rzeczy piękne). Biblioteki zbierały księgi.
I regulacja prawna, która przyczyniła się do ochrony zabytków – 458 r. – dekret cesarza Majoriana. Dotyczył elementu budowli z kamienia w Cesarstwie Rzymskim. Elementy były rozkradane na inne budowle (dot. nawet koloseum czy miasta Rzymu). Dekret chronił materiały budowlane, mimo to przyczynił się do uratowania wielu zabytków. Nie chronił zabytków ruchomych, objął nieruchome.
Renesans.
Człowiek – dążenia człowieka, geniusz ludzki – rozwija się odrodzeniowy sposób patrzenia na świat (Włochy). Mieszkańcy tworzą dzieła sztuki - robią to dla społeczeństwa (Florencja – np. Medyceusze), troska o sprawy społeczne, przekształcanie kolekcji na muzea ogólnodostępne – galeria Ufizzi.
Akty prawne dotyczące zaczęły powstawać częściej. Dekrety papieży – Prus II i Sykstus IV – ochrony zabytków starożytności.
1516 – pierwszy konserwator zabytków w dzisiejszym znaczeniu,
Dyrektor zabytków i wykopalisk w państwie kościelnym – Rafael Santi.
Regulacje mają charakter lokalny, dotyczą przede wszystkim zapobiegania dewastacji i wywożenia.
Włochy – następne regulacje.
1602 – dekret toskański – ochrona dzieł dawnego malarstwa
1783 – akt Rządu Wenecji powołuje instytucje inspektorów – ochrona malarstwa w kościołach i klasztorach
Bez skrupułów niszczono zabytki architektury, nie zgadzano się z gotykiem, budowlami średniowiecza – nie podobało im się…
Zdobycze wojenne – władcy, którzy w ramach prowadzonych wojen zdobywali liczne dzieła np. sztuki, decydowali się to chronić.
Gustaw Adolf II wywoził z Polski (wycinano nawet zdobienia z zamków), powstała jego kolekcja – utworzył Urząd Antykwariusza Państwowego, by chronić to co wywiózł.
Mogą też być pamiątki, rzeczy przywożone w trakcie kolonizacji – rzeczy wartościowe, dowody.
Dopiero przewroty gospodarcze spowodowały, że zauważono problemy zabytków.
Rewolucja przemysłowa w Anglii.
Royal Society – domaga się dbania o przedmioty niezwykłe jako wyroby użyteczne, związane z przeszłością. Powstają zorganizowane placówki muzealne, British Museum – ma na celu udostępnianie zbiorów społecznych.
Francja – Rewolucja Francuska 1789 – stworzenie pierwszego muzeum, Luwr – dla wszystkich.
Muzea przyjmują role gabinetów naukowych.
XIX w.
Rozwój instytucji publiczno-prawnych zajmujących się ochroną zabytków, nie są to już osoby prywatne (znowu Włochy).
1820 – edykt określający czyny zabronione w sferze zabytków (kto i gdzie…?)
Dekret adresowany do funkcjonariuszy państwa watykańskiego wprowadzał system kar świeckich (np. osoba mogła stracić dobra, powinna zapłacić karę grzywny, więzienie).
Ustawa grecka 1834 – wszystkie w Grecji odkrywane zabytki starożytne winne być uznawane za własność narodową (publiczną).
Polska
Najbogatsze kolekcje związane z władcami kościoła lub świeckimi. Jagiellonowie prowadzą mnóstwo kolekcji (tkaniny, malarstwo itd.).
I akt – 1571 – testament Zygmunta Augusta.
Wazowie gromadzą rzeźby, malarstwo, złotnictwo, jubilerstwo, są mecenatami sztuki.
Masowy import dzieł sztuki z zagranicy – lepsze to niż polskie…
Powstają kolekcje mistrzów włoskich – zbiory Opalińskich, Radziwiłłów, Myszkowskiego itd.
August Poniatowski, Jan III Sobieski, Potockich, Sapiechów - ich zbiory są podwaliną muzealnictwa.
Francja, Anglia
Na skutek aktów prawnych oddawano część elitarnych zbiorów społeczeństwu.
W Polsce nie powstawały takie kolekcje – grabieże, rozbiory – do dnia dzisiejszego nie przetrwały.
Podejmowano próby ochrony czy spisania dzieł sztuki mimo wszystko.
1766 – w jęz. fran. Projekt dotyczący regulacji ochrony – przechowywanie, opracowywanie, udostępnianie zbiorów do muzeum przyrodniczego
Komisja Edukacji Narodowej i środowiska z nią związane – przede wszystkim nad projektem Muzeum Narodowego (Michał Mniszek 1775 – myśli względem założenia poloniców, był doradcą króla, postulował powstanie muzeum, w którym byłyby również eksponaty umożliwiające realizację programów dydaktycznych i druki, archiwalia, projekt niezrealizowany). Planowano nawet zorganizowanie egzemplarza obowiązkowego. Mogło to być jeszcze archiwum (i biblioteka i muzeum).
1786 – Konstanty Zubowski – postulat inwentaryzacji zabytków ruchomych + zbiorów akademii bibliotek, szkół, muzeów, malarstwa , zabytki nieruchome (budownictwo, ogrody i wyposażenie).
14.11.2012
Nie wszystkie tereny objęte zaborami nie były jednakowo etnicznie związane z polską. Ochrona kultury i dziedzictwa polskiego była trudna, bo nie wszyscy się z nią utożsamiali.
Nasze elity rządzące, magnateria, szlachta, były zapatrzone na zachód. Co oznacza że kultywowano tradycje i zachowania przychodzące z zachodu.
Zabór rosyjski – zabór w którym w tamtym okresie, ogólnie w Rosji i zaborze, nie funkcjonowały żadne prawne regulacje dot. ochrony zbiorów, dziedzictw, ochrony zabytków. Pojawiły się stosunkowo późno.
Można mówić o ochronie dziedzictwa kulturowego w zaborze rosyjskim w powiązaniu z nakazem Katarzyny II który zrównywał szlachtę polską ze szlachtą rosyjską i pozwalała im zachowywać majątki i zachowywać prawa osobiste do własności. - Miał przede wszystkim służyć wynarodowieniu.
Represje dotyczące polskiej kultury zaczęły się nasilać po upadku kolejnych powstań.
Najpierw przejawiają się w wywiezieniu kolekcji arrasów z kościoła karmelitów w warszawie, zbiory z biblioteki Załuskich, oraz zbiory z innych, różnego typu archiwów.
Po powstaniu listopadowym, przejmowane były nawet rzeczy osobiste emigrantów.
Większość z tych zbiorów trafie do kolekcji publicznych w Rosji, albo do pałaców prywatnych w Moskwie lub Petersburgu.
Równocześnie skazuje się wyrokami osoby zaangażowane w działalność polityczną i kulturalną.
W ramach protestu zaczyna się troska o ochronę dziedzictwa. Przede wszystkim inwentaryzacja zbiorów.
Zostały rozpoczęte z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego i później są kontynuowane.
Celem jest stworzenie tzw. rysunku architektonicznego. Funkcjonował jako dokładne odzwierciedlenie zabytku, które miało go przyszłym pokoleniom pokazać.
Tomasz Święcicki – przygotował „Opis starożytnej polski” - zawarł informacje dot. Polski, historyczne, artystyczne i krajoznawcze.
1827 Maurycy Hauke - spisanie warowni, budynków etc. które zostały na terenie zaboru rosyjskiego. Akcja została przerwana wybuchem powstania styczniowego, i nie zachowały się wyniki tego spisu.
1827 dekret o ochronie zabytków – pierwsza inwentaryzacja zabytków Księstwa Polskiego. Objęła 386 miejscowości opisem.
Oprócz tego na terenie zaboru rosyjskiego prowadzono projekty konserwatorskie, przede wszystkim dotyczące budowli sakralnych. Pozwalały na głęboką ingerencję we wcześniej ustawione dzieła.
Później zaczęto poddawać budownictwo kościelne restrykcjom – przerabianie kościołów na cerkwie, zakaz budowy przydrożnych kaplic etc.
W pierwszych latach po utworzeniu Królestwa Polskiego stało się możliwe gromadzenie kolekcji muzealnych. W 1818 zakupili do swojej(UW) kolekcji zbiory Stanisława Augusta Poniatowskiego – zbiory rysunków autorów jak Durer czy Rembrandt. Dodatkowo gabinet numizmatyczny.
1862 powstaje muzeum towarzystwa zachęty sztuk pięknych. 13 lat później społeczne muzeum przemysłu i rolnictwa w warszawie a oprócz tego prywatni właściciele kolekcji decydują się na udostępnianie swoich zbiorów.
Erazm Majewski, Zbiory Krasińskich.
Właśnie na terenie zaboru w 1859 powołuje się Carską Komisje Archeologiczną wzorowaną na AK Wileńskiej.
Zainteresowania archeologiczne takich osób jak Lelewel powoduje wzrost zainteresowania polskością.
Zabór Pruski - Funkcjonują zręby prawne ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego.
Tworzy się służbę konserwatorską, wzorowaną na przepisach francuskich.
53 – komisja do badania zabytków sztuki. Jednak wszelkie prowadzone badania i unifikacja powoduje że działania te nie mają charakteru odrębności narodowej.
Władze Pruskie również wywożą zabytki z terenów objętych zaborem. Wawelski skarbiec koronny.
1815 – Wielkie księstwo poznańskie – miały odrębność kulturową. Powstają muzea ze względu na działalność osób prywatnych.
Tereny Prus zachodnich i tzw. Prusy wschodnie zostają uznane za tereny rdzennie niemieckie i objęte zostały polityką germanizacyjną. Kulturkampf prowadzony jest na terenie górnego śląska.
Obok oficjalnej działalność antykulturalnej funkcjonowały różnego rodzaju inicjatywy społeczne podejmowane przez różne stowarzyszenia. Przede wszystkim w Gdańsku.
Zabór austriacki - cechuje się większą autonomią, odnosi się do drugiej połowy XIX wieku.
1750 – państwowa ochrona nad zabytkami w Austrii. Wzorowali się na rozwiązaniach włoskich.
Objęto ochroną zbiory osobliwości i starożytności. Muzea polskie otrzymywały przywileje i mogły być dotowane ze skarbu państwa, określono wyłączność państwa w zakresie własności znalezisk archeologicznych.
Obowiązywał zakaz wywozu dział sztuki. Władze prowadziły działalność antypolską jeśli chodzi o sztukę. Wawel przekształcone w koszary wojskowe. Z pałacu w Kozienicach zostały wywiezione obrazy z kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Zmieniło się to gdy w 1815 gdy utworzone zostało wolne a niepodległe i neutralne Miasto Kraków, pod nazwą rzeczpospolita Krakowska. Prowadzono wiele prac konserwatorskich.
1820 – zarządzenie senatu w sprawie inwentaryzacji zabytków – najstarsza polska regulacja prawna w dziedzinie ochrony zabytków.
Wchodzi w nowe tzw. historycyzm narodowy, powstają projekty konserwacji i przebudowy Wawelu i różnego rodzaju kościołów krakowskich.
Powoli tworzy się też środowisko konserwatorskie. Paweł 1866 pierwszy w sensie prawnym, Popiel.
Konserwatorzy terenowi odtąd są mianowani przez władze centralne, i trwa to 5 lat. Dodatkowo powoływani są konserwatorzy korespondencyjni – dożywotni.
Na miejsce Popiela zostaje przyjęty Józef Łękowski – stawia sobie za cel ochronę konserwatorską bez żadnych sporów dot. stylów.
W 1887 rada miejska pozwala na wyburzenie szpitala św. Ducha. Rada argumentuje że zmiana zdania byłaby ujmą jej godności.
21.11.2012
Zabór austriacki – najbardziej usystematyzowany jeśli chodzi o ochronę zabytków.
Działania związane z tworzeniem muzeów. Przed zaborami – pomysł Muzeum Narodowego – Kraków, Wawel. Teodor Ziemiencki (?). Miały tam być: Galeria obrazów i rzeźb, zbiory akwarel i rysunku, muzeum sztuki średniowiecznej, Wita Stwosza, archeologiczne, etnograficzne, historyczne, numizmatyczne, pamiątkowe. Projekt był realizowany częściowo. Zaczęto tworzyć kolekcję malarstwa – z darowizn (Kossak np.). statut muzeum narodowego został przyjęty 1883 r. przez radę miejską – zobowiązanie do utrzymania muzeum o statusie narodowego. Ściąganie z Rapperswilu (Szwajcaria).
Inny projekt: Projekt Stanisława Wyspiańskiego – Acropolis życia i kultury narodu – na Wawelu, miał być wykupiony przez społeczeństwo (i tak się stało), miał się tam mieścić sejm jeszcze.
Utworzony 1888 w Zakopanem – Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego – gromadzenie przedmiotów naukowych i artystycznych odnoszących się do Tatr i zbieranie utworów przemysłu i uznawane jest za pierwszą na ziemiach polskich placówkę ludoznawczą o aspiracjach naukowych.
Towarzystwo opieki nad zabytkami przeszłości – powstaje w 1906 roku. Przejmuje dużo zadań związanych z ochroną dziedzictwa. Prace konserwatorskie. Do wybuchu IWŚ prowadzi prace w 364 zabytkach.
W październiku 1918 roku – zostaje opracowany dekret rady regencyjnej – dot. ochrony zabytków. Miało kontynuować prace wszystkich zaborów. Na terytorium Polski. Ustawa była wzorowana na ustawie francuskiej. Mieliśmy jednak zupełnie inne porozbiorowe warunki. Problem pojęcia zabytku i tego co powinno być ochraniane. Wypunktowano wszystko to co powinno podlegać ochronie. Podzielono zabytki na trzy grupy – zabytki nieruchome, ruchome i wykopaliska.
Nieruchome – muzealnictwo
Ochroną prawną otoczono krajobraz – pierwsza taka regulacja w Polsce. Zakaz niszczenia, zasłaniania itd. chodziło o zachowanie wartości historycznej, estetyki, nie szpeconej.
Zakres otoczenia zabytku był indywidualnie rozpatrywany dla każdego zabytku.
Nie było żadnej inwentaryzacji. Zdecydowano, że ochroną tego dekretu zostaną objęte wszystkie zabytki ruchome i nieruchome, dzieła sztuki świadczące o sztuce i kulturze, które są nie młodsze niż 50 lat. Korzystały z ochrony prawnej jeszcze przed tym jak zostały wpisane na listę zabytków (z braku czasu).
Chroniono też przedmioty które były zinwentaryzowane. Wykopaliska od kiedy zostały odkryte były chronione tym dekretem (nawet jeśli nie były wpisane).
Wprowadzono zakazy: bez zezwolenia władz konserwatorskich burzenia, niszczenia, przerabiania, odnawiania itd. wszystko wymagało (jakiekolwiek zmiany) zgody konserwatora zabytku.
Z dekretu potem zaczerpnięto wiele rzeczy do późniejszych ustaw – zakaz wywozu, niszczenia. Dekret jest fundamentem wszystkich późniejszych ustaw.
Zaczyna być organizowana służba konserwatorska. W okresie międzywojennym kilkukrotnie zmienia organizację terytorialną – zaczyna od 9 województw. Zaczynają wchodzić w życie inne rozporządzenia ministra sztuki i kultury potem wyznań itd. powiązanych z ochroną zabytków.
Zabór rosyjski na 9 okręgów konserwatorskich. Potem Poznań itd.
Powołuje się władze administracyjne drugiej instancji – pod nich podlegają urzędy konserwatorskie (wchodzą w skład urzędów wojewódzkich).
Rozporządzenie dot. opieki nad zabytkami w kolejnych latach dotyczy nowych województw. Nie było wykształconej kadry.
W 1922 włączenie ministerstwa sztuki i kultury do ministerstwa wyznań i oświecenia. Zaczyna działać w formie departamentu. Kontrola jest utrudniona. Ostatecznie sieć jest stworzona w 1939 roku. Jednemu konserwatorowi podlegały 2 lub 3 województwa. Powołano okręgowe komisje konserwatorskie – funkcja doradcza. Powoływano członków korespondentów (?) – mieli sprawować kontrolę nad zasobem, i informować o wszelkich zaniechaniach. Kontrola zależała od zaangażowania danego konserwatora.
Towarzystwo opieki nad zabytkami przeszłości pomaga tej niewykształconej kadrze przy ochronie nad zabytkami. Zalecenia konserwatorów mogły nie podobać się nie tylko ludności, ale także administracji, dlatego w dekrecie umożliwiono im sprawowanie władzy rządowej. Konserwator działa w imieniu rządu. Można było w ciągu 14 dni odwołać się od decyzji konserwatora (teraz kodeks postępowania administracyjnego – 14 dni).
Druga faza:
Zostaje wydane rozporządzenie prezydenta RP na mocy ustawy – 1928 o opiece nad zabytkami. Modyfikacji ulega definicja zabytku (kiedyś było numeryczne podanie co jest zabytkiem – od 50 lat). Teraz: każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy charakterystyczny dla danej epoki posiadający jakąś wartość i zasługującą na zachowanie. Konserwator uznawał co jest zabytkiem a co nie. Wyłączono spod obowiązywania tego rozporządzenia przedmioty specjalnego kultu religijnego (cudowne obrazy, sztukę sakralną regulowało odrębne rozporządzenie). Problem stanowiła różna własność zabytków. Duża grupa osób prywatnych – która nie miała albo chęci albo możliwości finansowych należytej ochrony zabytków – rozporządzenie zaczęło też to regulować. Wszelkie koszty przenoszono na państwo. Państwo płaciło za wszelkie prace konserwatorskie.
Konserwator musiał wykupić dzieła sztuki / zabytki zagrożone wywozem. Przepisy często nie były wykorzystywane z powodu braku pieniędzy.
Rozporządzenie z 1932 r. wszyscy użytkownicy zabytków użytkowych mieli informować o zabytków by móc wpisać je do rejestru, utrzymywać w odpowiedniej jakości te budynki i uzyskiwać zgodę konserwatora na wszelkie zmiany mogące mieć wpływ na ten zabytek.
Konserwator był powoływany przez władze centralne. Ponosi całkowitą odpowiedzialność za zabytki, inwentaryzację i konserwację. Działał przy urzędzie wojewódzkim. Miał prawo podpisu w imieniu wojewody wszelkich decyzji merytorycznych dot. zabytków.
Praca związana z ochroną zabytków nieruchomych (część rozporządzeń wpisywanych do tych dot. budownictwa, do dzisiaj). Właściwa władza mogła nie pozwolić na budowę, przebudowę jeśli mogło to zaszkodzić otoczeniu.
Wszelkie pozwolenia na roboty miał wydawać konserwator zabytków.
Zaczęto myśleć o ogólnych rozwiązaniach, międzynarodowych, po drugiej wojnie światowej – były za wielkie straty. Zaczęto wpisywać ochronę zabytków do regulacji międzynarodowych.
Polska miała działania ograniczone z powodu braku pieniędzy. W 1939 zjazd związków muzeów w Gdyni. Współpraca, kolejność ewakuacji zabytków. Komendanci policji mają polecenie zabezpieczania zabytków workami piasku.
Niszczenie zabytków podczas IIWŚ jest świadomym działaniem (przy IWŚ było to wynikiem represji). Chciano wyniszczyć naszą świadomość narodową. Dużo zabytków nie przetrwało. Nastąpiły regulacje po stronie niemieckiej umożliwiające wywóz sztuki na tereny niemieckie.
Za szkodliwe uznano obraz Matejki, hołd pruski – stworzono szkodliwe dzieła, które muszą zostać zniszczone. Przejmowali mienie żydowskie, mienie po aresztowanych. Wszystko uznano za spuściznę narodu niemieckiego. Nie zgłoszenie zabytku uznaje się za przestępstwo – podlega wysokiej karze. Następuje przepadek mienia, konfiskatę rzeczy na rzecz trzeciej rzeszy – akty, dokumenty, książki, przedmioty o wartości artystycznej, kulturalno-artystycznej. Zbiory publiczne, prywatne – wszystko się niszczy.
Powołuje się odpowiednie służby wywożące dzieła sztuki. Zbijali majątek na tym wywożeniu. Wiele zabytków trafiło do rąk prywatnych. Organizuje się w Berlinie wystawę które obejmuje dzieła zrabowane.
28.11.2012
Nie tylko Niemcy wywozili… Wschodnia granica też się starała.
Wywożenie i niszczenie spowodowało, że zaczęto organizować jakies formy ochrony tej sztuki. Działania podziemne, nei do końca legalne. Miały powodować to, żeby po wojnie było wiadomo co zostało wywiezione.
- zabezpieczanie mienia kulturalnego, które w danym momencie było niszczone (po pożarze Zamku Królewskiego w Warszawie zarząd zaczął chronić to co jeszcze zostało), z Muzeum Narodowym współpracują członkowie Stowarzyszenia…przeszłości.
Konspiracyjny ośrodek który wprowadził organizacje działał w Muzeum Narodowym. Kartoteki zniszczonych zabytków zostały później przekazane rządowi za granicą, który mógł przygotowywać różnego rodzaju raporty dot. zniszczeń na terenie Polski.
Po powołaniu Kierownictwa Walki Cywilnej, utworzono dzial kultury. Był podporządkowany departamentowi oświaty, starał się pelnić funkcję przedwojennego wydziału sztuki – dział. Org., inf., pomoc materialna dla ludzi kultury i sztuki.
W Krakowie przez cały okres – Państwowy Komitet Odnowienia Zamku Krolewskiego.
Pilnowanie prywatnych zbiorów, które były oddawane w depozyt do muzeów. Tajne nauczanie – oprócz wykładów dot. architektury, historii sztuki, dot. także ustalania działań, które miały być podjęte po wojnie – dot. prac restauratorskich.
Od września 1939 prowadzone są tajne studia konserwacji i odbudowy.
W trakcie powstania warszawskiego prowadzi się rejestrację i zabezpieczanie zabytków. Kieruje się apel do jednostek powstańczych i administracji, by zgłaszały opuszczone mienie o wartości artystycznej i tak stara się przesunąć wojska powstańcze y nie dochodziło do zniszczeń wartostościowych zabytków. Pracownicy podziemnych słuzb konserwatorskich mogli się poruszać po mieście na mocy przepustek od kierownictwa walki cywilnej.
Po podpisaniu mowy kapitulacyjnej (Niemcy mieli się wycofywać z miasta nie niszcząc niczego), nie dotrzymano jej. Zaczęto Warszawę palić. Całe zespoły ulic i dzielnice uległy całkowitemu zniszczeniu.
Dokumentacje miały na celu odpubowanie wszystkich elementów.
Zbiorów zniszczono bardzo dużo. Nie da się ich oszacować.
Po wojnie – PRL. Zaczęła się inna sytuacja państwowa. Polityczna. Rozpoczęła się walka o władzę. Rzutowało to na organizację ochrony zabytków. Nie była to pierwszoplanowa potrzeba. Powojenna sytuacja spowodowała to, że bardzo wiele zabytków zostało wywiezionych albo zniszczonych. Chodziło o jak najszybsze zabezpieczenia tego co zostało. Dodatkowo wszelkie zmiany społeczne/polityczne – akty polityczne na podstawie których dochodziło do nacjonalizacji przemysłu – powodowało, że zaczęto patrzeć na zabytki nieco inaczej.
Początki czterdziestego roku – duże obszary kraju objęte działaniami wojennymi. Ogromne migracje ludności (na zachód).
Powstał dylemat w jaki sposób zacząć organizować działania ochrony.
- dekrety nacjonalizacyjne., własność ziemską przerabiano na gospodarstwa rolne. Majątki o powierzchni ponad 50ha, podlegały parcelacji, były dzielone na mniejsze działki i rozdawane ludziom, niekoniecznie brano pod uwagę wtedy wartość zabytkową, często dzielono w ten sposób dwory, zamki, pałace.
W październiku 44 – rozporządzenie kierownika resortu kultury i sztuki na mocy którego w działach kultury i sztuki zostaje utworzony referat muzeów i ochrony zabytków – przy urzędach wojewódzkich. Parcelacja miała być prowadzona pod okiem resortu kultury. Przedstawiciel w myśl zarządzenia mógł orzekać, czy dany zabytek ma być zachowany bez jakichkolwiek zmian w postaci składnicy muzealnej, w tym celu dostawał do dyspozycji różnego rodzaju środki transportu – tylko na piśmie. W praktyce przepis nie działał, ze względu na trudności w transporcie.
Działania były uzależnione od indywidualnego zaangażowania pracowników. W praktyce nie brano pod uwagę wartości zabytkowej, tylko rozdzielano poszczególne majątki pomiędzy zainteresowanych.
1946 – Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych przeprowadza spis, 200 tys. Dworków i pałacy, spis dot. zabytków powstałych przed 1855 r.
Główny urząd likwidacyjny. Majątki poniemieckie. Nie dało się uchronić tych majątków przed grabieżą.
1944 – resort kultury i sztuki – potem ministerstwo kultury i sztuki, do jej zadań należy opieka nad muzeami i ich zakładami oraz ochrona zabytków, w ramach organizacyjnych tego resortu utworzona zostaje naczelna dyrekcja ochrony zabytków - Wydział muzeów – ma zająć się reorganizacją muzealnictwa
- Wydział ochrony zabytków – zostały zorganizowana pracownia konserwacji zabytków architektury, centralna pracownia konserwacji malarstwa, pracownia konserwacji zabytków rzeźbionych(?), pracownia konserwacji sztuki zdobniczej
- wydział rewindykacji i odszkodowań – przygotowuje materiały
- wydział pomników martyrologii polskiej – opieka na miejscami walk i męczeństwa
- pion naukowy – Państwowy Instytut Historii Sztuki i Inwentaryzacji Zabytków, Instytut Badania sztuki ludowej, Centralny instytut kultury
2 tys. Zabytków nieruchomych, utworzono 7 placówek muzealnych, rozpoczęto prace nad restauracją Bitwy Pod Grunwadem Matejki czy obrazów Wita Stwosza.
Cała praca konserwatorska spoczęła na całej służbie konserwatorskiej podlegających ministerstwom i naczelnej dyrekcji. Wychodzono z założenia, że dział. Konserwatorska jest dział. Z powołania – byli źle opłacani, było ich mało. Urzędy funkcjonowały w 11 województwach. Personel każdego urzędu nie przekraczał 3 osób.
W 1945 udało się zabezpieczyć 400 obiektów, W 46 570 obiektów.
Naczelna dyrekcja funkcjonuje do 50 roku w ramach ministerstwa kultury i sztuki. Powołany zostaje główny urząd konserwatorski i departament muzeów.
Rewindykacja. Było organizowana zgodnie z postanowieniami konferencji z Poczdamu. Zajął się nią Wydział Rewindykacji i Odszkodowań – oficjalna akcja trwała od 45 do 50. Objęła kilka terenów. W 45 objęła dolny śląsk. Tam udało się sprowadzić do polski 28 taborów i 118 samochodów – zbiory muzeum narodowego. Z Austrii sprowadzono obrazy, meble, porcelanę. Strefa amerykańska. Francuska. Gobeliny wawelskie, zbiory zamku królewskiego, łazienek, ołtarz Wita Stwosza. 2 tabory z niemieckiego.
47 rewindykacja ze strefy amerykańskiej i brytyjskiej.
W 49 udało się odzyskać skarbiec kościoła św. Jakuba w Nysie, który trafił na teren Czechosłowacji.
W 51 Naczelna Dyrekcja Muzeów i Ochrony Zabytków została rozwiązana. Przestaje się prowadzić akcje rewindykacyjną. Jeszcze 35 pomniejszych transportów wraca do Polski.
Zabytki które po podziale granic znalazły się za granicą Polski. Mimo zapewnień, że będzie łatwo, ciężko było je odzyskać.
W 56 udaje się przewieźć zbiór malarstwa ze Związku Radzieckiego. W 61 – dot. Zamku Wawelskiego, militaria, srebra, rękopisy – znaleziono w Kanadzie. Spór z Kanadą trał 15 lat.
Po odzyskaniu niepodległości w odpowiedzi na odzyskanie wolności, zdecydowano odbudować rzeczy zniszczone – przede wszystkim Warszawę. Finansował to cały naród. Stworzono społeczny fundusz odbudowy. Odbudowa miała pokazać, że odzyskaliśmy niepodległość. Odbudowa wiązała się z niszczeniem innych zabytków. Niszczono zabytki nie podlegające jeszcze ochronie. To jest ten drugi aspekt (pierwszy – kradzież poniemieckich, prywatnych).
Materiał budowlany nie miał zbytniego sensu. Tylko 70% się nadawało. Warszawa, Gdańsk, Poznań, Wrocław potrzebowały dodatkowego materiału. Zdecydowano się na utworzenie urzędu pełnomocnika akcji robót rozbiórkowych. Wszystko miało być kontrolowane.
W 53 ustawa wojewódzkiej rady narodowej we Wrocławiu – wszelkie prace rozbiórkowe w ramach akcji odzysku cegły wymagają zgody wojewódzkiego konserwatora zabytku. Wymagało to wizji lokalnej. W związku z trudną realizacją postulatu komunikacyjnego – często było tak, że nie sprawdzał, wydawał zgodę tak sobie.
Dopiero w latach 50 zaczęto myśleć nad projektem nowej ustawy.
12.12.2012
Dlaczego ustawa nie była od razu wprowadzona w życie? Nacjonalizacja, poprzednia spełnia swoje zadanie i da sobie radę. Zabytki, które nagle znalazły się na terenie polski były kulturowo obce. Obcość związana z poprzednim ustrojem.
Ustawę zaczęto opracowywać pod koniec lat 50.
15 luty 1962 - ustawa o ochronie dóbr kultury i muzeach. Zmieniała pojęcia. Wprowadziła – dobro kultury. Omawiała całą organizację administracyjną. Wszelkiego typu instytucje, które miały zająć się ochroną dziedzictwa. Wprowadziła też opiekę społeczną. Wprowadza się nową definicję, która ma chronić zabytki, nawet te obce systemowo.
Dobro kultury to każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną. Co jest dodatkowo chronione?
-te które są wpisane do rejestru zabytków
-wchodzą w skład instytucji, które gromadzą zabytki – muzea, archiwa, biblioteki
-wszystkie inne, których charakter zabytkowy jest oczywisty (tak podaje ustawa).
Różnego typu dzieła budownictwa, bądź dzieła urbanistyki/architektury wraz z otoczeniem. Obiekty etnograficzne. Dzieła sztuk plastycznych – rzeźby, malarstwo, grafika. Pamiątki historyczne i miejsca wydarzeń historycznych. Obiekty archeologiczne i paleontologiczne. Obiekty techniki kultury materialnej. Rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej. Materiały archiwalne, biblioteczne. Warsztaty i pracownie wybitnych twórców, ich dokumenty, przedmioty, związane z ich twórczością.
Wszystko określało konstytucja. W 1952 roku. To państwo powinno dbać o wszechstronny rozwój kultury – z tego wynikało stworzenie warunków do opieki i korzystania z dóbr kultury.
W ustawie uznano, że ochrona jest zadaniem państwa i obywateli.
Naczelnym organem ochrony zabytków – minister kultury i sztuki.
Ustawa z 1961 – o zadaniach ministra kultury i sztuki. Już tutaj była opieka nad dobrami kultury. Zadanie opieki nad muzeami i ochrona zabytków. Minister sprawuje naczelny nadzór nad muzeami i ochroną.
1982 – nowa ustawa, dalej minister kultury i sztuki jest naczelnym organem. Do ogólnych uprawnień ministra należało: ustalanie programów ochrony kultury, które miały wpływ na rozwój muzealnictwa, odnowy miast i zespołów staromiejskich, nadzorowanie działalności wojewódzkich konserwatorów zabytków i muzeów, zatwierdza obserwację konserwatorską, koordynował ewidencję zabytków, popieranie rozwoju kultury i sztuki ludowej. Zadania związane z ustaleniem całej polityki kulturalnej i zadanie dotyczące uprawnień nadzorczych.
Zadania w zakresie organizacji – określał strukturę i zakres działania innych instytucji związanych z ochroną dziedzictwa.
Nadzór ogólny nad stanem i ochroną dóbr kultury i poszczególnymi muzeami.
Miał uprawnienia merytoryczne. Miał prawo wydawania decyzji czy jakichś obiektów miał prawo być wpisany do rejestru zabytków i czy coś może być skreślone. Wydawał zgodę na wywóz za granicę.
Uprawnienia do tworzenia nowego prawa. Mógł określać przepisy prawa. Do ustawy z 62, wobec podległych mu instytucji.
Od 1951 - Zarząd muzeów i ochrony zabytków. W 1988 – Departament ochrony dóbr kultury, muzeów i plastyki. W ramach departamentu funkcjonował generalny konserwator zabytków. Departament – zadania – ochrona dóbr kultury, zabytków, muzeów, odnowa zabytkowych miast. Zarządzał muzeami. Zatwierdzał dokumentację konserwatorską. Koordynował ewidencję zabytków. Koordynował wpisy, był odpowiedzialny za skreślenia z listy zabytków. Dawał pozwolenia na wywóz za granicę. Współdziałał też w samodoskonaleniu kadr. Zabezpieczał ochronę tych zabytków – przeciwpożarową itd.
Nie było żadnej jednostki powołanej do doradztwa. Departamentem kierował dyrektor – generalny konserwator zabytków. Autorytet merytoryczny.
W 1972 przygotowano projekt regulaminu, który wymieniał zadania generalnego konserwatora. Ochrona zabytków architektury i budownictwa. Programowanie i planowanie reklamy i realizację projektów. Nadzór nad działaniem niższych instancji. Nadzór nad dokumentacją. Nadzór nad działalnością wszystkich jednostek budżetowych. Rozstrzygał odwołania od decyzji, skarg, składanych na wojewódzkich konserwatorów. Miał koordynować współdziałanie z konserwatorami na swiecie.
Był organem administracji i pełnił funkcję wiceministra.
Pod koniec lat 80 – nie jest organem administracji, a jedynie jednostką organizacyjną ministerstwa.
Wojewódzki konserwator zabytków. Był na szczeblu wojewódzkim. Odwołania były przekazywane generalnemu. Pracownicy wydziałów kultury. Podlegali służbowo kierownikom działów kultury.
19.12.2012
Dziedzictwo światowe
Lista Światowego Dziedzictwa
Lista Dziedzictwa Przyrodniczego
Lista Dziedzictwa Niematerialnego
1972 – Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i materialnego
1975 – ratyfikacja – 20 państw – początek obowiązywania
1976 – Polska
1977 – początek tworzenia Listy Światowego Dziedzictwa – 12 obiektów
2012 – 186 państw
Dobro kulturowe
- zabytki: dzieła architektury, rzeźby, malarstwo
- zespoły: budowli
- miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieło człowieka i przyrody
Wszystko musi mieć jakąś wartość, warunek integralności i autentyczności
Dobro przyrodnicze
- pomniki przyrody
- formy geologiczne i fizjograficzne
- miejsca naturalne
Plan zarządzania obiektem
- własność
- status prawny
- zasady ochrony miejsca i sposoby ich zachowania (?)
- instytucje, do których należy zarządzanie danym miejscem
Obecnie na liście Świat. Dziedz. znajdują się 962 obiekty w 157 państwach. 745 obiektów kulturalnych, 188 przyrodniczych i 29 o charakterze mieszanym. Na liście Dziedzictwa Zagrożonego (?) 38 miejsc.
Lista Dziedzictwa Niematerialnego
Obrzędy, muzyka, taniec – wszystko co rozumiemy jako niematerialne rzeczy
Ochrona dziedzictwa Kulinarnego
Działa w 24 regionach w 8 państwach europejskich.
Oznaczenia pochodzenia geograficznego produktów rolnych z Unii Europejskiej:
- chroniona nazwa pochodzenia PDO
- chronione oznaczenie geograficzne PGI
- gwarantowana tradycyjna specjalność TSG
Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego
Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Francja, Niemcy, Polska
Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego – 36 obiektów
09.01.2013
Organy doradcze – by poszczególnym instytucjom doradzać, opiniować itd.
Rada Konserwatorska – pierwsza w 53 roku, 66 – na mocy zarządzenia premiera – Rada Kultury i Sztuki
Narodowa Rada Kultury – rok 82, przy premierze
Rada Ochrony Zabytków – rok 73, przy ministrze kultury i sztuki
Komisja Konserwatorska – rok 63, przy departamencie ochrony dóbr kultury, muzeów, plastyki.
Na szczeblu wojewódzkim – Rady Ochrony Dóbr Kultury, przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, w ich skład wchodził woj. kon. zabytków, dyrektor wybranego muzeum plus ok. 3 specjalistów z danej dziedziny oraz przedstawiciel polskiego towarzystwa turystyczno-krajoznawczego.
Opieka społeczna nad zabytkami – by każdy obywatel czy instytucja ustawowo mogła zajmować się zabytkami. Organizacja która zajmowała się tym najbardziej – PTTK
1 stycznia 1991 – Państwowa Służba Ochrony Zabytków, specjalna administracja rządowa, by zajmować się ochroną zabytków, kierownikiem zostaje generalny konserwator zabytków, cała służba jest powoływana przez odpowiedniego ministra, konserwator jest uznawany za przedstawiciela ministra ds. ochrony zabytków, instytucja II instancji (na poziomie centralnym), zajmuje się koordynowaniem tej pierwszej
Województwa (49) – Wojewódzki Konserwator Zabytków, kieruje wojewódzkim oddziałem ochrony, jest niezależny od urzędów wojewódzkich, organ I instancji
Instytucje wspomagające:
- Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie
- 12 Regionalnych Ośrodków Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego
- Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych
- Zarząd Ochrony i Konserwacji Zespołów Pałacowo-Ogrodowych
- Międzyresortowy zespół ds. rewaloryzacji miast i zespołów staromiejskich
1 października 1996 zmienia się system. Państwowa Służba Ochrony Zabytków zostaje zespolona z wojewódzkim szczeblem, wojewoda zostaje I instancją, przekazuje uprawienia wojewódzkiemu konserwatorowi
Biuro Ochrony Zabytków w ministerstwie.
W 1995 – powstaje Ośrodek Ratowniczy Badań Archeologicznych
1 stycznia 1999
Likwidacja województw, całej struktury organizacyjnej
Służba Ochrony Zabytków
Dalej jest generalny konserwator zabytków, powoływany przez premiera, wojewoda ma dalej te same kompetencje, konserwator wojewódzki także, poza tym, że mógł upoważnić przedstawicieli delegatur (w tych miastach, które przestały być województwami) do pewnych uprawnień w celu ochrony zabytków, wojewoda takie uprawienia mógł przenosić na gminy, powiaty, biblioteki itd…
2002
Generalny konserwator zostaje wciągnięty do ministerstwa, Departament Ochrony Zabytków
2003
Ustawa (aktualnie obowiązująca)
23 lipca 2003 – o ochronie zabytków (do 2007 niezmieniona)
W 2007 – rzecznik praw obywatelskich złożył zażalenie na jeden przepis, nowelizacja ustawy
2010
(wejście do UE)
Brak reformy służb konserwatorskich
-rozszerzenie katalogu form ochrony zabytków
-zmiana charakteru gminnej ewidencji zabytków
-gruntowna zmiana przepisów dotycząca wywozu zabytków za granicę
2000 – Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego
Narodowy Instytut Dziedzictwa – powołany przez premiera
Centralna – minister
I instancja – wojewoda
Wojewódzka Rada Ochrony Zabytków
16.01.2013
Instytucja rządowa chroniąca Dziedzictwo kulturowe
1. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego – nadzór nad całym systemem dziedzictwa
- Departament Dziedzictwa Narodowego – jego projekty:
a. spis obiektów utraconych w wyniku wojny – 40 tys. opisanych bibliotek (różne ich typy charakterystyczne)
b. światowe dziedzictwo UNESCO
c. straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką – pomysł z Instytutu Pamięci Narodowej; co 3 lata wybiera się instytucję nadzorującą
d. zbiory polskie za granicą – spis poloników (zbiory w j. polskim lub na tematy polskie lub zbierane przez Polaka); dane są źródłem do publikacji, już powstała książka Bieńkowskiej na ten temat
e. spis kościołów i klasztorów w USA i Kanadzie – obiekty kultu sakralnego i innych; opis wyposażenia itp.; celem jest wydanie publikacji
f. ochrona dziedzictwa kulturowego Iraku – badania zabytków by chronić je przed zniszczeniami
g. katalog skradzionych zabytków i tych odnalezionych – opis zabytku, jego autor, jak utracony, jak odzyskany, fotografia
Minister powołał też organizacje badające dziedzictwo narodowe:
- Narodowy Instytut Dziedzictwa – wcześniej Krajowy Ośrodek Badań i Ochrony Zabytków, nowa nazwa funkcjonuje od 2011r. aktywnie zarządza dziedzictwem; udostępnia krajowy rejestr zabytków; odpowiedzialny za listę UNESCO
- Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów – wcześniej Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych, nowa nazwa od 2011, nadrzędna instytucja nadzoru muzeów, upowszechnia informacje o muzeach, koordynuje projekty:
1. Priorytet 2 – kultura i dziedzictwo kulturowe
2. Priorytet 4 – kolekcje muzealne
3. Priorytet 6 – ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kultury
Wspiera także digitalizację obiektów archiwalnych i bibliotecznych; wsparcie finansowe
Instytucje pozarządowe:
1. Śląskie centrum dziedzictwa kulturowego - w Katowicach, samorządowa organizacja wojewódzka, chroni wartości materialne, niematerialne, ruchome i nieruchome, zbiera informacje o zabytkach, opracowuje ekspertyzy zabytków, organizuje konferencje
2. Stowarzyszenie Ochrony Materialnego Dziedzictwa Narodowego – problem ochrony budynków, nowe technologie przebudowy
3. Polski Komitet UNESCO – powołany przez ministra w ’56 r., tworzy listę światowego dziedzictwa w Polsce
Międzynarodowe organizacje:
1. Międzynarodowe Rada Ochrony Zabytków ICOMOS – powołana w Warszawie w ’65 r.; organizacja pozarządowa, funkcjonuje jednak przy UNESCO; rozpowszechnia metody ochrony zbiorów; zrzesza 10 tys. członków
2. Polski Komitet Narodowy – popularyzacja polskich osiągnięć dziedzictwa narodowego na arenie międzynarodowej
3. Międzynarodowy Ośrodek Studiów dla poprawy i rozwoju metod konserwacji dziedzictwa kulturowego ICCROM – powstał w ’56 r.; promuje konserwację; Polska należy do niego od ’58 r.
Całkowicie inna osobna inicjatywa:
- Inicjatywa Rady Europy – Dni Dziedzictwa (wrzesień) – projekt społeczny obejmuje całą Europę; umożliwia dostęp do muzeów, których nie można zazwyczaj oglądać; wymyślili go w ’85 r. Francuzi; w ’93 Polska przystąpiła; rok temu brało w nim udział 40 instytucji – poznawanie kultury i tradycji śląska (Katowice)