Narody:
a) Jest to wielka grupa społeczna, która związana jest wspólnotą losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do podniesienia prestiżu narodowego jak również działanie mające na celu `` tworzenie i umacnianie własnego państwa`` ( J. Kukułka )
b) narodów dotyczy również zasada równości i suwerenności
c) narody mogą stać się uczestnikami stos. międz.
Pod warunkiem ,że dysponują swoja organizacją np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny
d)narody mogą:
-nawiązywać i utrzymywać stos. z innymi uczestnikami-zawiązać traktaty międzynarodowe
-uczestniczyć w pracach organizacji międzyn.
-wchodzić w skład różnych związków państw ( ale nie na zasadach pełnego członkostwa )
W prawie międzynarodowym podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego wywodzi swoje prawa i obowiązki.
Elementy definicji
Definicja podmiotu prawa międzynarodowego nie została unormowana przez akty prawa międzynarodowego, toteż rozpatrywana jest jedynie w sferze doktrynalnej. Zwraca się uwagę na dwa elementy:
zdolność prawną (prawnomiędzynarodową), rozumianą jako możliwość posiadania praw i obowiązków międzynarodowych,
zdolność do czynności prawnych (prawnomiędzynarodowych), rozumianą jako możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych poprzez własne działanie.
Atrybuty
Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:
ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,
ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,
ius standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego.
Podział podmiotów
Podmioty prawa międzynarodowego można podzielić na:
pierwotne, będące podmiotami przez sam fakt istnienia oraz wtórne (pochodne), których podmiotowość wynika z uznania ich przez podmioty pierwotne;
pełne, posiadające wszelkie możliwe kompetencje prawnomiędzynarodowe i niepełne, których zakres podmiotowości ograniczony jest do określonych czynności;
suwerenne, podejmujące decyzje całkowicie samodzielnie i niezależnie oraz niesuwerenne, których decyzja zależy przynajmniej częściowo od innych podmiotów.
Rodzaje podmiotów
Za podmioty prawa międzynarodowego uznawane są:
Państwa jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi. Do tej kategorii należy zaliczyć także minipaństwa. Tych ostatnich nie można zaliczyć do kategorii niesuwerennych organizacji terytorialnych na gruncie klasycznej definicji państwa, która zakłada istnienie: władzy, terytorium (bez względu na jego obszar), ludności i zdolności do utrzymywania kontaktów międzynarodowych. Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem przyznania podmiotowości prawnomiędzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest dowodem uznania za państwo, choć państwa nie mają obowiązku należenia do tej organizacji).
Suwerenne podmioty bezterytorialne
Istnieją również suwerenne podmioty prawa międzynarodowego, które mają cechy państwa takie jak: władze, uznanie międzynarodowe i stosunki dyplomatyczne z państwami na poziomie ambasad, lecz nie posiadają własnego terytorium a dysponują terytorium danego państwa lub posiadłościami eksterytorialnymi.
Stolica Apostolska – jest podmiotem sui generis (szczególnego rodzaju). Z punktu widzenia ustrojowego Stolica Apostolska jest podmiotem bezterytorialnym, który sprawuje zwierzchnictwo nad Watykanem (i dysponuje jego terytorium), który – jako państwo – także może być traktowany jako podmiot prawa międzynarodowego. Na płaszczyźnie międzynarodowej najczęściej występuje Stolica Apostolska – zazwyczaj pod taką nazwą utrzymuje ona stosunki dyplomatyczne i zawiera umowy międzynarodowe. Nie wyklucza to jednak zaciągania zobowiązań jako Watykan (Państwo Watykańskie), co czasem też ma miejsce (np. przy umowach pocztowych i telekomunikacyjnych). Niezależnie jednak od tego, pod jaką nazwą dane zobowiązanie zostaje zaciągnięte, przyjmuje się, że jest ono wiążące tak dla Stolicy Apostolskiej, jak i Watykanu. Z tego powodu w zakresie stosunków międzynarodowych ich podmiotowość nie jest wyraźnie rozdzielana, a często jest wręcz postrzegana w sposób tożsamy.
Suwerenny Zakon Maltański – utrzymujący stosunki dyplomatyczne ze 104 państwami na poziomie ambasad (np. z Polską od 1990), posiada nieruchomości eksterytorialne – 2 we Włoszech (Rzym) i 1 na Malcie (Birgu).
Specyficzny status posiada:
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - ma on status obserwatora w ONZ, oraz - jako organizacja neutralna - prowadzi też mediacje z rządami (mimo że formalnie nie utrzymuje z nimi relacji dyplomatycznych) na temat wymiany jeńców a także zawarł porozumienia z niektórymi organizacjami i instytucjami międzynarodowymi działającymi na polu humanitarnym.
Unia Europejska jest organizmem sui generis ("szczególnego rodzaju") w stosunkach międzynarodowych. Do grudnia 2009 r. UE stanowiła kombinację struktur ponadnarodowych (ponadpaństwowych, uwspólnotowionych) oraz międzyrządowych (międzynarodowych). Traktat lizboński zlikwidował podział Unii na filary, nadał jej osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową. Wśród teoretyków prawa, politologii i stosunków międzynarodowych trwa jednak nadal spór czym dokładnie jest Unia Europejska – czy jest to nadal organizacja międzynarodowa, czy już de facto konfederacja (związek państw), lub nawet państwo federalne – co sytuowałoby ją w grupie państw, a zatem suwerennych podmiotów prawa międzynarodowego, czy wreszcie "konfederacją zarządzaną po części na sposób federacyjny. Traktat Lizboński wskazuje na przyjęcie tych dwóch ostatnich rozwiązań.
Pozostałe
Organizacje międzynarodowe – są to podmioty wtórne, niepełne i niesuwerenne,
uznanie za stronę walczącą wymaga łącznego spełnienia następujących wymogów:
należy sprawować władzę nad określonym terytorium,
należy posiadać władzę, będącą w stanie utrzymywać stosunki dyplomatyczne,
należy przestrzegać konwencji i praw wojennych;
niespełnianie któregoś z powyższych warunków wyklucza możliwość uznania za stronę walczącą. Partyzanci i strony walczące (również narody) sprawujące władzę nad danym terytorium mogą dążyć do utworzenia tam państwa – do tego czasu określa się je jako państwa in statu nascendi (łac. w trakcie powstawania, rodzenia),
narody – według art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia państwa (np. Polska i Czechy w 1917–1918),
osoby fizyczne i prawne – jednak ich podmiotowość prawnomiędzynarodowa budzi wiele wątpliwości, często uważa się je co najwyżej za beneficjentów praw przewidzianych w niektórych umowach międzynarodowych.
Korporacje transnarodowe mają siedzibę w więcej niż jednym kraju. Największy rozwój korporacji nastąpił w latach 80-90 tych. Celem korporacji ponadnarodowych jest zysk długoterminowy. Początek lat 90-tych dominują firmy Japońskie. W ostatnich latach w pierwszej dziesiątce znajdują się korporacje amerykańskie. Do czołówki korporacji należą: Rogal Dutch/Stell i Exxon, General Electric(obecna przez 15 lat) Ippon Telegrach & Telephone(10lat) Microsoft(8 lat) Industrial Bank of Japan (6 lat) mitsubishi Bank(6 lat) AT&T(6 lat)
Znaczenie korporacji transnarodowych w gospodarce światowej:
-działania KTN stanowią jedną z głównych sił napędzających procesy globalizacji ich operacje prowadzą do globalizacji rynków towarowych i usług, powstania globalnych sieci produkcji, zmian w funkcjonowaniu wielu gałęzi przemysłu.
-ponieważ KTN zlokalizowane są w różnych miejscach, przyczyniają się do restrukturyzacji gospodarek i wzrostu współzależności między krajami.
-KTN prowadzą do pogłębienia integracji rynków oraz wzrostu powiązań między przedsiębiorstwami w różnych krajach.
-korporacje mogą koordynować i kontrolować produkcję na różnych etapach w ramach poszczególnych krajów i między krajami.
-postęp technologiczny w informatyce i telekomunikacji stwarza KTN możliwość wymiany informacji na duże odległości bez angażowania ludzi i towarów
-prowadzą działalność złożoną, obejmującą transfer kapitału, technologii, metod zarządzania, rozwój produkcji, marketingu w wielu krajach
-mają zdolność integrowania się na różnych szczeblach i poziomach działalności.
-cechuje się elastyczną organizacją, co zapewnia im przewagę konkurencyjną w globalnej gospodarce.
-korporacje wygrywają gdyż dysponują nowoczesną technologią łatwością dostosowania produkcji i organizacji do zmieniających się warunków.
-dzięki specjalizacji i optymalizacji działań w układzie globalnym osiągają wysoką efektywność.
Organizacja międzynarodowa - pojęcie i istota
Główną przyczyną formułowania się w nowoczesnym kształcie organizacji md. było powstanie światowego rynku , jako zacieśnianie i wzajemne uzależnienie gospodarcze państw. Postęp techniczny a w szczególności rozwój transportu i łączności , sprzyjają rozwojowi tej formy kontaktów md..
Określenie istoty organizacji md. w formie definicji jest trudne , albowiem różnią się one od siebie liczbą i rodzajem członków zasięgiem działalności zarówno w znaczeniu terytorialnym jak i podmiotowym . Nie ma też normy prawa md. regulującej to zagadnienie , a współczesna nauka nie podała jednoznacznej definicji organizacji md.
Organizacje md. niezależnie od tego czy są postrzegane jako:
podmioty politycznoprawne (rządowe, pozarządowe)
polityczne (transnarosowe)
a nawet apolityczne
są ważnym elementem systemu md. , wielokierunkowo oddziałującym na państwa, ich politykę zewnętrzną i wewnętrzną.
Podstawowe rozróżnienie organizacji rządowych od pozarządowych następuje wg kryterium prawnopolitycznego (mają inny charakter i znaczenie w stosunkach międzynarodowych. )
Organizacje rządowe struktury tworzone przez państwa w celu rozwoju wzajemnej współpracy”. Do powstania organizacji rządowej jest niezbędne minimum : trzy kraje , określona struktura działania , zasady i mechanizmy współpracy oraz najczęściej określane w statucie prawa i obowiązki. Organizacje te działaj a na podstawie umowy wielostronnej , obecnie przyjęcie umowy odbywa się najczęściej w wyniku konferencji md.. Ich cecha to trwałość , istnienie organów stałych, konferencje. Org. ta daży do osiągnięcia celów określonych w statucie.
To różni organizacje od „systemu periodycznych konferencji”
Organizacje pozarządowe to zgodnie z rezolucją Rady Społeczno-Gospodarczej nr 288 z października 1950 „organizacje, których powstanie nie jest następstwem umowy międzynarodowej” . Ich działalność opiera się na aktach wewnętrznych ( statuty , regulaminy) dobrowolnie przestrzeganych przez członków . Członkostwo w organizacji pozarządowej , jak sugeruje nazwa jest oparte na uczestnictwie podmiotów niepaństwowych , polityczno-prawnych lub fizycznych instytucji, stowarzyszeń osób fizycznych.
Funkcje organizacji
Podstawę prawną organizacji stanowi statut (czasem noszący nazwę konstytucji). Uznaje się, że organizacje międzynarodowe funkcjonują wg trzech typów funkcji:
1) funkcje regulacyjne, polegające na ustanawianiu norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym, prawnym, mających odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych;
2) funkcje kontrolne polegające na ustalaniu stanu faktycznego oraz na konfrontowaniu go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych;
3) funkcje operacyjne polegające na bezpośrednim świadczeniu przez organizację różnych usług na podstawie jej własnych decyzji, za pomocą jej zasobów.
Podstawowa rola organizacji międzynarodowych polega na wywieraniu wpływu na swe środowisko: postępowanie członków, stan i rozwój spraw należących do ich kompetencji. W tym celu muszą one posiadać odrębną od sumy swych członków osobowość. Jest to warunek posiadania przez każdą organizację podmiotowości prawnej. Posiadają także władzę wobec swych członków, tym większą, im bardziej decyzje, które podejmują, dotyczą żywotnych interesów państw członkowskich.
Klasyfikacja i liczebność
Poniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji dokonanej przez Yearbook of International Organization w 2000 roku (dane z okresu 1999-2000):
Konwencjonalne organizacje rządowe – 263
federacje organizacji międzynarodowych – 1 – Organizacja Narodów Zjednoczonych
organizacje o członkostwie uniwersalnym – 34 – np. Organizacje wyspecjalizowane ONZ
organizacje międzykontynentalne – 37 – np. Międzynarodowe Biuro Wystaw Światowych, Biuro Rolne Narodów Wspólnoty
organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 191 – np. Rada Europy
Konwencjonalne organizacje pozarządowe – 4928
federacje organizacji międzynarodowych – 38
organizacje o członkostwie uniwersalnym – 436
organizacje międzykontynentalne – 801
organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 3653
Pozostałe organizacje międzyrządowe – 1823
organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 725 – np. Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju
organizacje specjalistyczne – 706 – np. Zorganizowany Globalny System Usług
organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59 – np. część wspólnych przedsięwzięć w ramach dawnej RWPG
organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 333
Pozostałe organizacje pozarządowe – 7267
organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 1660
organizacje specjalistyczne – 2745
organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59
organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 2812