ŻOŁĄDEK
Położenie
Leży w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w piętrze gruczołowym, w lewym podżebrzu i częściowo w nabrzuszu właściwym.
Rzut:
stałe punkty rzutowania:
Th11 - wpust [cardia]
L1 - odźwienik [pylorus]
dno [fundus] wznosi się do V lewej PMŻ
Wielkość i wymiary:
Wielkość jest zmienna, żołądek jest największy u osób jedzących dużo pokarmów roślinnych. Największą długość żołądka wynosi 25 - 30 cm, szerokość 12-14 cm, pojemność 1000-3000 ml.
Kształt żołądka zmienia się w zależności od jego wypełnienia, od pozycji ciała oraz od napięcia mięśniówki. Zmienność kształtu w zależności od stopnia napięcia mięśniówki:
- Ż. ortotoniczny
- Ż. hypertoniczny
- Ż. atoniczny (normotoniczny)
ma kształt rogu u chorych i ma kształt haka - cz. górna szersza niż starszych cz. odźwiernikowa, odźwiernik leży najniżej.
W pozycji poziomej na grzbiecie żołądek jest krótszy, położony bardziej poprzecznie, mniej zagięty, treść żołądka uwypukla dno dzięki czemu żołądek przybiera kształt rogu.
W położeniu na prawym boku żołądek przesuwa się na prawo, krzywizna większa przesuwa się do przodu.
W położeniu na lewym boku przesuwa się bardziej na stronę lewą i jest silniej zakrzywiony.
Zmiany w zależności od wieku:
- u niemowlęcia ma różną sylwetkę np. kształt rogu, retorty lub haka
- w wieku starszym jest hypotomiczny
W zależności od typu budowa ciała - u pyknika lub atletyka kształt rogu, u leptosomika kształt hypotoniczny.
Sąsiedztwo
przednia ściana żołądka sąsiaduje z: przeponą, lewym płatem wątroby i przednią ścianą brzucha - w. trójkącie Labbego
tylna ściana sąsiaduje przez torbę sieciową z trzonem i ogonem trzustki, lewą nerką, lewym nadnerczem i śledziona
wzdłuż krzywizny większej z okrężnicą poprzeczną i jej krezką, część górna z śledzioną
Budowa (w tym histologiczna) i czynność
W żołądku wyróżniamy - wpust [cardia],dno [fundus], trzon (ciało) [corpus], część odźwiernikowa [pars pylorica] i odźwiernik [pylorus].
Trzon przechodząc w część odźwiernikową, tworzy zagięcie nazwane kolanem żołądka[genu ventriculi].W miejscu kolana na krzywiźnie mniejszej występuje wcięcie kątowe[incisura angularis]. Pomiędzy przełykiem a dnem żołądka wcięcie wpustowe
(incissura cardiaca).
W żołądku wyróżniamy ścianę przednią i tylną, które przechodzą w siebie wzdłuż
krzywizn:
- większej [curvatura maior]
- mniejszej [curvatura minor]
Budowa ściany (histologiczna)
W ścianie żołądka wyróżniamy warstwy:
błona śluzowa
błona podśluzowa
błona mięśniowa
otrzewna trzewna
Błona śluzowa tworzy liczne fałdy żołądkowe zbudowane z błony śluzowej i podśluzowej. Największe z nich biegną równolegle wzdłuż krzywizny mniejszej, ograniczając tzw. bruzdę ślinową [sulcus salivaris] lub drogę żołądkową. Oprócz fałdów błona śluzowa tworzy tzw.pólka żołądkowe o wlk.1-6 mm, zbudowane wyłącznie z błony śluzowej. Błona mięśniowa w żołądku jest trójwarstwowa: od wewnątrz warstwa skośna (niepełna głównie w okolicy wpustu i dna), okrężna i podłużna. Mięśniówka podłużna jest najsilniej rozbudowana na krzywiznach,
natomiast na ścianie przedniej i tylnej reprezentują ją tylko pojedyncze włókna. Mięśniówka okrężna w obrębie odźwiernika wytwarza zgrubienie - m. zwieracz odźwiernika [m.sphincter pylori].
Czynność mięśniówki żołądka:
Perystolika - napięcie mięśniówki powodujące że ściany żołądka obejmują treść żołądka utrzymując ją mimo siły ciężkości, ściany nie stykają się ze sobą.
Perystaltyka (ruchy robaczkowe) - pierścieniowate zwężenia rozpoczynające się w połowie długości trzonu i przesuwające pokarm do odźwiernika. Jednocześnie odbywają się 2- 3 fale perystaltyczne w żołądku - większa ich ilość objawy chorobowe. Ciśnienie przy odźwierniku jest 7 x większe niż w trzonie. Skurcz odźwiernika jest regulowany odruchem chemicznym błony śluzowej - odźwiernik jest zamknięty do czasu aż kwaśna treść żołądkową nie zostanie zneutralizowana w XII -icy.
Umocowanie - więzadło otrzewnowe żołądka
Otrzewna schodząc z krzywizny większej żołądka wytwarza sieć większą [omentum maius],której część rozpięta między krzywizną większą żołądka a taśmą sieciową okrężnicy poprzecznej nosi nazwę więzadła żołądk owo- okrężniczego [lig. gastrocolicum]. Zawartość: patrz sieć większa
Więzadło żołądkowo-śledzionowe [lig. gastrolienale] - odchodzi od górnej części krzywizny większej i biegnie do wnęki śledziony. Zawartość: - nn. do ww. chł. trzustkowo - śledzionowych
Więzadło żołądkowo-przeponowe [lig. gastrophrenicum] - przyczepia się do dna żołądka i do przepony.
Więzadło wątrobowo-żołądkowe [lig. hepatogastricum] - patrz sieć mniejsza
Unaczynienie:
Wzdłuż krzywizny mniejszej biegnie t. żołądkowa lewa od pnia trzewnego i t. żołądkowa prawa od t. wątrobowej właściwej. Tętnice te zespalają się pełnym światłem.
Wzdłuż krzywizny większej w odległości 1,5 - 2 cm od niej biegnie t. żołądkowo - sieciowa lewa [a. gastric o -epiploica sin.] od t. śledzionowej i t .żołądkowo - sieciowa prawa od t. żołądkowo - dwunastniczej. Te tętnice również zespalają się pełnym światłem.
Tt. żołądkowe krótkie [aa. gastricae breves] od t. śledzionowej, dochodzą w więzadle żołądkowo - przeponowym do dna żołądka.
Krew żylna odpływa:
Z krzywizny większej:
- ż. żołądkowo-sieciową lewą do ż. śledzionowej a ta do żyły wrotnej
- ż. żołądkowo sieciową prawa do ż. krezkowej górnej a ta do ż. wrotnej
Z krzywizny mniejszej: - ż.żołądkowa lewa i prawa czyli z.wieńcowa żołądka [v. coronaria ventriculi] do ż. wrotnej
Z dna żołądka -żż. żołądkowe krótkie do ż. śledzionowej
Z odźwiernika - ż. odźwiernikową do ż. wrotnej
Odpływ chłonki:
pod względem odpływu chłonki dzielimy żołądek na 4 obszary.
ww. chłonne żołądkowe górne
ww. chł. trzustkowo - śledzionowe
ww. chł. żołądkowe dolne
ww. chł. odźwiernikowe
Z tych węzłów chłonka odpływa do węzłów chłonnych trzewnych.
Z obszaru I - krzywizna mniejsza, przyległa cz.przedniej i tylnej ściany trzonu chłonka płynie do ww. chł. żołądkowych lewych a z nich naczyniami zbiorczymi wzdłuż t. żołądkowej lewej do ww. chł. trzewnych.
Z obszaru II - krzywizną większą, przyległa część ściany przedniej i tylnej trzonu - do ww. chł żołądkowych dolnych prawych a z nich naczyniami biegnącymi wzdłuż t.żołądkoweo-sieciowej prawej do ww. chł. trzewnych.
Z obszaru III - dno żołądka - do ww. chł. trzustkowo - śledzionowych,a z nich naczyniami biegnącymi wzdłuż t. śledzionowej do ww. chł. trzewnych
Z obszaru IV - część odźwiernikowa - chłonka płynie stąd do ww. chł. odźwiernikowych a z nich naczyniami wzdłuż t. żołądkowej prawej do ww. chł. trzewnych.
Unerwienie:
Włókna parasympatyczne dochodzące do żołądka pochodzą od nn. błędnych. Są to włókna przedzwojowe, których komórki macierzyste leżą obustronnie w jądrze skrzydła popielatego w rdzeniu przedłużonym. Włókna od n. błędnego lewego dochodzą do splotu żołądkowego przedniego, a włókna n. błędnego prawego do splotu żołądkowego tylnego. Splot żołądkowy przedni leży na krzywiźnie mniejszej żołądka a tylny na tylnej ścianie żołądka.
Włóknom parasympatycznym towarzyszą włókna viscerosensoryczne, których komórki macierzyste leżą w zwoju szyjnym i węzłowym nn. błędnych.
Ponadto do żołądka dochodzą wł. sympatyczne pozazwojowe, których komórki macierzyste leżą w zwojach trzewnych na terenie splotu trzewnego. Część tych włókien ma komórki macierzyste w zwojach lędźwiowych odcinków pni sympatycznych. Włókna sympatyczne dochodzą do żołądka oplatając tętnice. Największy z nich - splot żołądkowy górny oplata t. żołądkową lewą. Włóknom sympatycznym towarzyszą włókna viscerosensoryczne, których komórki macierzyste leżą w zwojach międzykręgowych.
W ścianie żołądka leżą sploty śródścienne plexus myentericus Auerbachi te plexus submucosus Meissneri. Są to sploty uzwojone. W zwojach leżących na ich terenie stnapsę mają włókna parasympatyczne.
Funkcje
Magazyn pokarmu
Odkażanie pokarmu przy pomocy HCl (150 mM,1-0.5%)
Trawienie dzięki enzymom produkowanym przez komórki główne - pepsyna i lipaza żołądkowa
Resorpcja niektórych substancji np. H2O i alkohol
Funkcja dokrewna
DWUNASTNICA
Dwunastnica (łac. duodenum) - pierwszy odcinek jelita cienkiego, który rozpoczyna się od odźwiernika. Dwunastnica ma kształt podkowy lub litery C. Możemy wyróżnić cztery części: górną, zstępującą, poziomą lub dolną i wstępującą.
Początkowy odcinek dwunastnicy jest lekko rozszerzony i nosi nazwę opuszki dwunastnicy. Dwunastnica posiada trzy zakręty:
- górny - pomiędzy żołądkiem a częścią zstępującą;
- dolny- pomiędzy częścią zstępującą a poprzeczną
- dwunastniczo-czczy - na granicy z jelitem czczym.
Ściana dwunastnicy zbudowana jest z błony śluzowej z tkanką podśluzową, błony mięśniowej i łącznotkankowej tkanki zewnętrznej. Błona śluzowa w części zaotrzewnowej tworzy fałdy okrężne zwiększając w ten sposób jej powierzchnię.
Dwunastnica (łac. duodenum) – u człowieka rurowaty organ długości 25-30 cm, wychodzący z żołądka i stanowiący początkowy odcinek jelita cienkiego. Początkowy odcinek dwunastnicy łączy się z odźwiernikiem żołądka, końcowy przechodzi w jelito czcze. Dwunastnica leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Z kształtu przypomina literę C, a raczej podkowę zwróconą wypukłą częścią ku stronie prawej, wklęsły obwód obejmuje głowę trzustki. Do zstępującego odcinka dwunastnicy uchodzą wspólnie przewód żółciowy i przewód trzustkowy.
Części
Dwunastnica jest zazwyczaj dzielona na cztery części. Idąc od strony żołądka są to:
najwyższa część nazywana także opuszką dwunastnicy. Jest to jedyny fragment posiadający krezkę, dzięki której większą swobodę ruchów ma żołądek.
część zstępującą dwunastnicy (tutaj uchodzą przewody i wpadają enzymy trawienne wraz z żółcią do światła dwunastnicy).
część poprzeczna (horyzontalna).
część wstępująca.
Dwunastnica posiada również trzy zakręty:
górny - pomiędzy żołądkiem a częścią zstępującą.
dolny - pomiędzy częścią zstępującą a horyzontalną.
dwunastniczo-czczy - na granicy z jelitem czczym, dochodzi do niego więzadło Treitza.
Funkcja
Miazga pokarmowa przechodzi z żołądka do dwunastnicy i tu miesza się z wydzieliną trzustki (sokiem trzustkowym), wątroby (żółcią) oraz dwóch typów gruczołów jelitowych:
gruczołów dwunastniczych Brunnera
gruczołów jelitowych Lieberküha
W dwunastnicy przebiega dalszy etap trawienia i absorpcji składników pokarmowych pożywienia. Przewód trzustkowy i wątrobowy kończą się wspólnie w dwunastnicy, gdzie tworzą w jej świetle małą wyniosłość, zwaną brodawką Vatera (papilla Vateri).
Unaczynienie i unerwienie
Dwunastnica jest zaopatrywana w krew głównie z dwóch tętnic: tętnicy trzustkowo-dwunastniczej górnej (od tętnicy żołądkowo-dwunastniczej) oraz tętnicy trzustkowo-dwunastniczej dolnej (od tętnicy krezkowej górnej). Warto zauważyć, że ten narząd unaczyniony jest zarówno z gałęzi pnia trzewnego jak i tętnicy krezkowej. Krew żylna odpływa do żyły wrotnej jednoimiennymi żyłami. Unerwienie pochodzi od nerwu błędnego (część przywspółczulna) oraz od zwoju współczulnego.
Choroby
Najczęstszym schorzeniem dwunastnicy jest wrzód trawienny w przebiegu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Wrzody te mogą być powodem znacznych dolegliwości, a także niebezpiecznych krwawień z przewodu pokarmowego, a niekiedy perforacji jelita, która powoduje groźne powikłanie nazywane zapaleniem otrzewnej.
Żołądek jest narządem przypominającym rozciągliwy worek o pojemności około 1 – . Od góry dochodzi do niego przełyk, od którego oddzielony jest mięśniem – dolnym zwieraczem przełyku. Miejsce, w którym przełyk dochodzi do żołądka nazywa się wpustem. Począwszy od góry, kolejne części żołądka są nazywane dnem, trzonem i okolicą przedodźwiernikową. W miejscu połączenia żołądka z dwunastnicą znajduje się okrężny mięsień – odźwiernik.
Tuż za odźwiernikiem znajduje się opuszka dwunastnicy – kilkucentymetrowa część w kształcie gruszki. Następnie dwunastnica kilkakrotnie zmienia kierunek przebiegu tworząc pętlę przypominającą literę C. Do dwunastnicy dochodzą ujścia przewodu trzustkowego oraz przewodu żółciowego wspólnego, którymi do światła przewodu pokarmowego dostają nie niezbędne dla prawidłowego trawienia enzymy trzustkowe i żółć.
Ściana żołądka i dwunastnicy składa się – poczynając od wnętrza – z błony śluzowej, kilku warstw mięśni oraz cienkiej błony zewnętrznej zwanej surowicówką. Błona śluzowa wydziela sok żołądkowy zawierający kwas solny o dużym stężeniu oraz enzym trawiący białko pokarmowe – pepsynę. Wydzielanie soku żołądkowego jest regulowane przez między innymi przez hormon – gastrynę. Uwalnia się ona z błony śluzowej żołądka pod wpływem dostającego się do niego pokarmu.
Pokarm docierający do żołądka jest mieszany z sokiem żołądkowym, co ułatwia jego trawienie. Skurcze mięśni żołądka przesuwają go małymi porcjami do dwunastnicy. Po przejściu do dwunastnicy kwaśna zawartość żołądka jest zobojętniana przez sok trzustkowy i żółć, mające odczyn alkaliczny. W dwunastnicy następuje dalsze trawienie pokarmu.
JELITO CIENKIE
Jelito cienkie (łac. intestinum tenue) - stanowi najdłuższą część przewodu pokarmowego, składa się z dwunastnicy oraz jelita krezkowego (jelito czcze i kręte) i ciągnie się od żołądka do jelita grubego.
Granicę między położoną zewnątrzotrzewnowo dwunastnicą, a wewnątrzotrzewnowo położonym jelitem czczym stanowi więzadło wieszadłowe dwunastnicy (więzadło Treitza). Pomiędzy jelitem czczym i krętym nie ma wyraźniej granicy, ale przyjmuje się że jelito czcze stanowi 2/5 a jelito kręte 3/5 długości jelita krezkowego.
W jelicie cienkim podobnie jak w dwunastnicy znajdują się fałdy okrężne. Ponadto znajdują się tutaj kosmki jelitowe zwiększające powierzchnię wchłaniania składników pokarmowych. W jelicie czczym, podobnie jak w dwunastnicy, więcej jest fałdów okrężnych, podczas gdy w jelicie krętym obfitsza jest tkanka limfatyczna, zwłaszcza w jego dystalnej części.
Motoryka jelita cienkiego charakteryzuje się okresowymi zmianami napięcia mięśni jelit, skurczami odcinkowymi i perystaltycznymi. Skurcze perystaltyczne - mają swój początek w dwunastnicy i przesuwają się w postaci fali perystaltycznej z prędkością od 2 do 25 cm/sekundę, docierając w ten sposób aż do odbytnicy.