Żołądek (gaster, ventriculus)

Po stronie brzusznej posiada krzywiznę wielką, po stronie grzbietowej małą. Położony poprzecznie w jamie brzusznej.

U Ca i Ho: ściana z 4 warstw:

I - błona śluzowa - w pustym tworzy fałdy. Widoczne bruzdy dzielące powierzchnię na małe, wieloboczne pólka żołądkowe z dołeczkami żołądkowymi. Wyróżniamy w tej warstwie:

* nabłonek - początkowo wielorzędowy, później jednowarstwowy cylindryczny, w dołeczkach żołądkowych komórki są spłaszczone. Między komórkami leukocyty. Występują listewki zamykające. W części podstawowej owalne jądro, ergastoplazma, ziarnistości, centrum komórkowe, aparat Golgiego, mitochondria, krople tłuszczu i glikogen. W części powierzchownej ziarenka śluzu, który wyściela błonę śluzową.

* blaszka właściwa - z tkanki łącznej luźnej z naczyniami, nerwami, włóknami siateczkowymi, fibroblastami, komórkami plazmatycznymi, leukocytami i pojedynczymi grudkami chłonnymi. Wyst tu gruczoły żołądkowe otwierające się do dołeczków żołądkowych. Dzielą się na wpustowe, właściwe żołądka i odźwiernikowe. Każdy posiada szyjkę, trzon i dno. Ścianę gruczołów właściwych budują komórki:

1- główne - głównie w trzonie i dnie; sześcienne lub klinowate; jądro kuliste przy podstawie, aparat Golgiego, mitochondria, ergastoplazma, ziarnistości pepsynogenu; wytwarzają też podpuszczkę; na powierzchni mikrokosmki; między nimi kanaliki wydzielnicze dla komórek okładzinowych;

2- dodatkowe - głównie w szyjce i trzonie między głównymi; sześcienne lub stożkowate; jądro owalne, przyścienne; ergastoplazma, ziarna śluzu; wydzielają ureazę; odnawiają komórki ściany gruczołu i nabłonka błony śluzowej;

3- okładzinowe - większe od głównych; kuliste, owalne, gruszkowate lub wieloboczne; mogą być 2 jądra; leżą na zewnątrz głównych lub między nimi na kształt klina; głównie w górnej części trzonu i przy szyjce; ziarnistości acidogenu, wodniczki, błony gładkie, wewnątrzkomórkowe kanaliki z mikrokosmkami; podczas wydzielania organizacja strukturalna zmienia się;

4- chromochłonne - mało w dolnej części gruczołu; ziarnistości chromochłonne; wydzielają tzw czynnik wewnętrzny;

Gruczoły wpustowe wyst w części wpustowej; u Ca słabo rozw; są cewkowe lub cewkowo-pęcherzykowe; rozgałęzione, z krótkim trzonem, przewody wyprowadzające stanowią dolne odcinki dołeczków żołądkowych; odcinki wydzielnicze z komórek niskich wydzielają śluz, trzon z szerokim światłem, ściana z komórek walcowatych lub stożkowatych w jednej warstwie z jądrami kulistymi przy podstawie i ziarnistościami w cyt.

Gruczoły odźwiernikowe w części odźwiernikowej; cewkowo-pęcherzykowe, rozgałęzione, uchodzą do dołeczków żołądkowych; ściana z komórek sześciennych lub stożkowatych; w cyt ziarna mucynogenu spychające jądro ku podstawie; wytwarzają śluz; w nabłonku komórki G.

* blaszka mięśniowa - z kom mięśniowych gładkich w 1 lub 2 pokładach (wewnętrzny okrężny, zewnętrzny podłużny); do blaszki właściwej odchodzą pojedyncze komórki między gruczoły. U Ca między blaszką mięśniową a gruczołami jest blaszka podgruczołowa z tkanki łącznej o zbitym utkaniu. U starszych dwuwarstwowa (wewnętrzna ziarnista, przylega do gruczołów, zewnętrzna zbita przylega do blaszki mięśniowej z tkanki łącznej o charakterze szklistym).

II - tkanka podśluzowa - z tk łącznej luźnej z włóknami kolagenowymi, sprężystymi, naczyniami i nerwami oraz komórkami tłuszczowymi.

III - błona mięśniowa - z kom mięśniowych gładkich w 3 warstwach:

1. wewnętrzna, skośna, nie jest ciągła; przy odźwierniku tworzy zwieracz.

2. Środkowa, okrężna

3. Zewnętrzna, podłużna

Między warstwami tkanka łączna z nerwami i naczyniami.

IV - błona surowicza - z nabłonka jednowarstwowego płaskiego, pod którym jest tkanka podsurowicza.

U Eq u Su:

- część przedżołądkowa - większa u Eq, gdzie obejmuje worek ślepy, u Su mniejsza wzdłuż krzywizny małej; błona śluzowa wysłana nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, u Eq z warstwą zrogowaciałą. Blaszka właściwa błony śluzowej z tkanki łącznej luźnej tworzącej liczne brodawki. Brak tu gruczołów i tkanki limfatycznej.

- część trawienna - okolica wpustowa stanowi u Eq wąski pas na margo plicatus, u Su duża i obejmuje uchyłek żołądka. W blaszce właściwej błony śluzowe występują gruczoły wpustowe i skupienia tkanki limfatycznej. Okolica gruczołów właściwych żołądka i okolica odźwiernikowa jak u Ca.

U Ru: złożony, wielokomorowy, z trzema przedżołądkami i żołądkiem właściwym. Ścianę przedżołądków buduje błona śluzowa wysłana nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, powierzchniowo zrogowaciałym; blaszka właściwa wytwarza brodawki; blaszka mięśniowa tylko w obrębie ksiąg. Tkanka podśluzowa zawiera liczne naczynia. Błona mięśniowa z kom mięśniowych gładkich w 2 warstwach (wewnętrzna - okrężna, zewnętrzna - podłużna). Od zewnątrz błona surowicza.

1 - Żwacz - błona śluzowa tworzy duże kosmki żwacza pokryte zrogowaciałym nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, wypełnione blaszką właściwą z naczyniami włosowatymi, która przechodzi w tkankę podśluzową. Blaszkę mięśniową może zastąpić tkanka łączna o zbitym utkaniu. Filary podłużne żwacza pokrywa błona śluzowa a wypełniają komórki mięśniowe gładkie o różnym przebiegu; w części środkowej cienka blaszka mięśniowa z grubymi pokładami mięśni gładkich po obu stronach. W filarach są liczne włókna sprężyste, a w błonie surowiczej tkanka tłuszczowa. Jest tu dużo bakterii i pierwotniaków.

2 - Czepiec - błona śluzowa tworzy fałdy - listewki czepca, zamykające wieloboczne przestrzenie - komórki czepca. Na ścianach i wolnym brzegu listewek, w obrębie dna czepca są stożkowate brodawki ze zrogowaciałym nabłonkiem. W części wierzchołkowej listewek są beleczki mięśniowe z kom mięśniowych gładkich. Odbywa się tu mieszanie i rozdzielanie treści pokarmowej. Wyst tu też rynienka przełykowa z włóknami sprężystymi, bez gruczołów, na dnie której błona śluzowa tworzy fałdy podłużne ze zrogowaciałymi brodawkami przy wejściu do ksiąg. Blaszka mięśniowa błony śluzowej rynienki jest najlepiej rozwinięta przy brzegach, gdzie występują też podłużna pasma komórek mięśniowych gładkich.

3 - Księgi - na wewnętrznej powierzchni ściany znajdują się wysokie i płaskie blaszki ksiąg (mniejsze i większe). Na ich powierzchni występują brodawki. W ścianie blaszka mięśniowa, której komórki wnikają do blaszek, gdzie wytwarzają wał brzeżny. Do większych docierają też komórki błony mięśniowej, krzyżujące się z poprzednimi. Mięśnie od blaszki oddziela tkanka podśluzowa. U kozy gruczoły śluzowe i mieszane. Treść pokarmowa jest tu odwodniona i roztarta.

4 - Trawieniec - w obrębie błony śluzowej wyróżnia się okolicę gruczołów właściwych żołądka, odźwiernikową i strefę graniczną, zawierającą gruczoły wpustowe, właściwe żołądka i odźwiernikowe.

---