Gałka oczna (bulbus oculi) - ma kształt pęcherzyka, z większego, tylnego wycinka kuli, i mniejszego, przedniego wycinka kuli. Wyróżnia się komorę przednią (camera bulbi anterior - ograniczona przez rogówkę, tęczówkę i soczewkę) i tylną (camera bulbi posterior - ograniczona przez tęczówkę, soczewkę, ciało rzęskowe i ciało szkliste). Komory wypełnia płyn wodnisty (humor aquosus) z nieznaczną ilością białka i soli, praktycznie bez elementów komórkowych. Wnętrze gałki wypełnia:

Ciało szkliste (corpus vitreum) - od przodu ma wgłębienie - fossa hyaloidea dla soczewki; z substancji galaretowatej (98% woda), zrąb z sieci cienkich włókien (z witrozyny), której oczka wypełnia płyn humor vitreus z kwasem hialuronowym i pojedynczymi limfocytami. Oprócz włókien są tu też komórki podobne do fobrocytów lub komórek glejowych, które łączą się wypustkami. Na powierzchni włókna tworzą membrana vitrea z z białkami i glikozaminoglikanami. Od brodawki nerwu wzrokowego przez środek ciała szklistego przebiega kanał (canalis hyaloideus), będący pozostałością arteria hyaloidea (Bo, Su, Ca, Ho). Ciało szkliste utrzymuje poziom ciśnienia śródgałkowego i położenie siatkówki.

Ścianę gałki buduje:

I - błona zewnętrzna / włóknista (tunica externa / fibrosa) - składa się z:

1 - rogówki (cornea) - przejrzysta, w przedniej części gąłki; zbudowana z 5 warstw:

* nabłonek przedni (epithleium corneae anterius) - wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, w przestrzeniach międzykomórkowych komórki wędrujące; zwilżony wydzieliną gruczołów łzowych i spojówkowych; są tu liczne zakończenia nerwowe; łączy się wypustkami z blaszką graniczną przednią; na granicy z twardówką (limbus corneae) przechodzi w nabłonek spojówki.

* blaszka graniczna przednia (lamina limitans anterior) - cienka błona podstawna z włókienek tworzących pilśń; w miejscu przejścia w twardówkę przylega tkanka łączna luźna, unaczyniona.

* warstwa właściwa (substantia propria corneae) - najgrubsza, z blaszek łącznotkankowych, z włókien kolagenowych, mogących przechodzić między blaszkami, w obrębie których biegną równolegle do siebie, ale pod kątem do blaszek granicznych; włókna i blaszki łączy substancja o charakterze mukoidu z kwasem hialuronowym; blaszki biegną równolegle do powierzchni, a między nimi są przestrzenie z płynem surowiczym, oraz płaskie fibrocyty - ciałka rogówki z rozgałęzionymi wypustkami, ułożone równolegle do powierzchni, a także histiocyty i leukocyty.

*blaszka graniczna tylna (lamina limitans posterior) - z wielu warstw z krzyżujących się włókienek, które łączą się w sześciokątnych węzłach tworząc sieć.

*nabłonek tylny ((epithleium corneae posterius) - jednowarstwowy płaski lub sześcienny; komórki wieloboczne o jądrach kulistych, owalnych, nerkowatych lub podkowiastych, z dużą liczbą mitochondriów.

W miejscu przejścia w twardówkę - więzadło grzebieniaste tęczówki (ligamentum pectinatum iridis), a między jego pasmami szczeliny limfatyczne (spatia anguli iridis).

2 - twardówki (sclera) - nieprzejrzysta, w większym wycinku kuli; z tkanki łącznej włóknistej z włóknami kolagenowymi i sprężystymi o przebiegu okrężnym i podłużnym; słabo unaczyniona; między włóknami komórki podobne do fibroblastów i komórki barwnikowe; przechodzą przez twardówkę naczynia i nerwy do naczyniówki; od strony zewnętrznej, w przedniej części gałki przechodzi w tkankę łączną spojówki, a w części tylnej w silnie unaczynioną tkankę łączną luźną nadtwardówkową (episkleralną), która łączy gałkę z otoczeniem; przechodzi na nerw wzrokowy i łączy się z oponą twardą mózgu; w miejscu wyjścia nerwu wzrokowego przybiera postać perforowanej lamina cribrosa.

Na granicy obu części splot żylny (u Ho zatoka żylna).

II - błona środkowa / naczyniowa / jagodówka (tunica media / vasculosa / uvea) z:

1 - naczyniówki (chorioidea) - w części tylnej, przechodzi potem w ciałko rzęskowe; odżywia siatkówkę i reguluje ciśnienie śródgalkowe; i naczyniami krwionośnymi. Wyróżnia się tu:

* warstwa nadnaczyniówkowa (lamina suprachorioidea) - z tkanki łącznej z włóknami sprężystymi i komórkami barwnikowymi - płaskimi, wrzecionowatymi lub okrągłymi. Zawiera szczeliny łączące się z przestrzenią podpajęczynówkową z płynem mózgowo-rdzeniowym.

*naczyniówka właściwa (lamina vasculosa) - najgrubsza, z tkanki łącznej z blaszek, z licznymi naczyniami krwionośnymi w postaci splotów; tętnice rozgałęziają się i podążają do warstwy naczyń włosowatych, gdzie tworzą naczynia włosowate zbierające się w żyły wirowate.

Pod ta warstwą są jest u zwierząt (z wyj Su i Ho, gdzie jest warstwa graniczna z włókien sprężystych) makata (tapetum_ powodująca świecenie oczu. U Eq i Ru - makata włóknista (z pęczków włókien łącznotkankowych o przebiegu falistym, z komórkami łącznotkankowymi i barwnikowymi), u Ca - makata komórkowa (z wielu pokładów płaskich, nieregularnych komórek, z pęczkami cienkich włókienek w cytoplazmie, układających się równolegle do powierzchni siatkówki. Na brzegach makata zanika tworząc tapetum nigrum.

*warstwa naczyń włosowatych (lamina choriocapillaris) - blaszka łącznotkankowa z gęsta siecią kapilar.

*błona podstawna / szklista (lamina basalis) - cienka błona z warstwą wewnętrzną (szersza, przezroczysta, jako wytwór nabłonka barwnikowego siatkówki) i zewnętrzną (z cienkimi włóknami sprężystymi).

2 - ciałka rzęskowego (corpus ciliare) - bierze udział w akomodacji i wydzielaniu płynu do komór oka. Składa się z:

*obwódki rzęskowej (zonula ciliaris) - przedłużenie naczyniówki bez warstwy naczyń włosowatych.

*wieńca rzęskowego (corona ciliaris) - częśc przednia, wytwarza fałdy i składa się z:

- płytki podstawowej - przedłużenie obwódki rzęskowej z włókien kolagenowych, unaczyniona, z komórkami łącznotkankowymi z barwnikiem; od niej odchodzą: leży tu mięsień rzęskowy z komórek mięśniowych gładkich, z pęczkiem południkowym, okrężnym i promienistym,

- wyrostki rzęskowe (processus ciliares) - z tkanki łącznej z włóknami sprężystymi, unaczynionej, pokrytej nabłonkiem na błonie szklistej, który stanowi część rzęskową siatkówki i składa się z warstwy komórek głębokiej (zewnętrznej; komórki z barwnikiem, w cytoplazmie ziarenka, pęcherzyki i mitochondria) i powierzchownej (wewnętrznej). Nabłonek wytwarza płyn (humor aquous) wypełniający wnętrze oka. Nabłonek pokrywa przedłużenie warstwy granicznej wewnętrznej siatkówki, do której przyczepiają się pędzelkowate włókna obwódkowe (fibrae zonulares), zawieszające soczewkę.

3 - tęczówki (Iris) - najbardziej przednio; wolno zakończona; ogranicza źrenicę (pupilla), reguluje ilość światła dostającego się do oka; rozróżnia się tu:

*część przednia, jagodówkowa, mezenchymalna (pars uvealis iridis) - zwrócona do rogówki, zbudowana z:

- nabłonek przedni (epithelium iridis anterior) - jednowarstwowy płaski

- warstwa graniczna przednia (stratum limitans anterius) - zagęszczenie włókien kolagenowych z fibrocytami i komórkami barwnikowymi.

- warstwa właściwa / zrąb (substantia propria / stroma iridis) - z tkanki łącznej luźnej, z komórkami wędrującymi i rozgałęzionymi chromatoforami. Jest tu gęsta sieć tętnic, a głębiej leży mięsień zwieracz źrenicy (m. sphincter pupillae; dobrze wykształcony; komórki o przebiegu okrężnym przy brzegu źrenicowym - margo pupillaris) i rozwieracz źrenicy (m. dilatator pupillae, z pęczków komórek ułożonych promieniście do źrenicy).

*część siatkówkowa, tylna entodermalna (pars retinalis iridis) - zwrócona do soczewki i ciała szklistego, składa się z:

- warstwa graniczna tylna (stratum limitans posterius)- o charakterze jednorodnej błony

- nabłonek tylny (epithelium iridis posterius) - z dwoch warstw, przechodzi na tylną powierzchnię tęczówki i stanowi część tęczówkową siatkówki.

Na brzegu wolnym u Eq i Ru - ziarenka tęczówki (granula iridis) - z przegródek łącznotkankowych z naczyniami krwionośnymi i komórkami z barwnikiem, wytwarzają płyn wodnisty komór oka.

III - błona wewnętrzna / nerwowa / siatkówka (tunica interna / nervosa / retina) - rozwojowo i czynnościowo całość z nerwem wzrokowym, który do oczodołu wchodzi przez foramen optimum. Na osi nerwu biegną naczynia (a.v. centralis retinae). Nerw budują pęczki włókien mielinowych, które po przejściu przez otworki w lamina cribrosa twardówki tracą mielinę. Pęczki otaczają niekompletne pochewki z pasm łącznotkankowych, unaczynionych, a na powierzchni ich występują astrocyty makrogleju, oligodendrocyty i komórki mikrogleju. Od zewnątrz nerw otaczają trzy osłonki jako przedłużenie opon mózgowych, między którymi występuje płyn mózgowo-rdzeniowy. Nerw łączy się z siatkówką w brodawce papilla fasciculi optici, w obrębie której występuje zagłębienie nerwu wzrokowego - excavatio fasciculi optici. W siatkówce wyróżnia ise dwi części których granicę stanowi rąbek zębaty (ora serrata).

1 - część wzrokowa siatkówki (pars optica retinae) - większa część, z elementami nerwowy mi; przylega do naczyniówki, wyróżnia się:

*warstwa zewnętrzna - nabłonek barwnikowy sześcienny (stratum pigmentosum retinae) z pałeczkowatymi ziarenkami brunatnego barwnika. Komórki wieloboczne z nitkowatymi wypustkami, które u niższych kręgowców wnikają między pręciki a czopki. W cytoplazmie retikulum gładkie.

*warstwa wewnętrzna / właściwa (retina propria) - zawiera elementy podporowe i nerwowe. Elementy nerwowe, to

- I szereg neuronów, zewnętrzny - z komórek pręcikowych i czopków (wysoko zróżnicowane komórki zmysłowe), w których wyróżnia się ciało komórkowe z jądrem, dendryt skierowany do nabłonka barwnikowego (w zależności od kształtu pręcik lub czopek) i akson skierowany do wewnętrznej powierzchni siatkówki, wchodzący w kontakt z II szeregiem neuronów.

Pręciki (bacilli) cienkie, cylindryczne z członu zewnętrznego (część końcowa, z podwójnych błon białkowych biegnących prostopadle do osi, z rodopsyną i acetylocholinoesterazą) i wewnętrznego (kwasochłonny, bliżej ciała komórki, w części zewnętrznej zawiera jajowaty, podłużnie prążkowany aparat nitkowaty - elipsoid pręcika z nitkowatych mitochondriów i występuje tu dehydrogenaza bursztynianowa i, oksydaza cytochromowa; część wewnętrzna u ryb i ptaków może się kurczyć i zawiera fosfatazy fosforylazę). Oba człony łączy szypuła z 16-18 włókienek. Wypustka centralna pręcika w rozszerzeniu - ziarnie pręcika, zawiera jądro.

Czopki (Coni) - krótsze i grubsze od pręcików; u ssaków mniej niż pręcików, u ptaków więcej. Rozróżnia się człon zewnętrzny (niski stożek) i wewnętrzny (rozdęty; z części zewnętrznej - graniczy z członem zewnętrznym i zawiera elipsoid czopka i wewnętrznej - mioidu czopka o zdolności kurczenia się. Akson gruby, tworzy ziarno czopka z jądrem. Wyróżnia się 3 rodzaje czopków: niebieskie (maksimum A - 420nm), zielone (max A - 530nm) i czerwone (max A - 560nm). Każde posiadają inne barwniki wzrokowe, mające ten sam chromofor - cis-retinol, a różniące się częścią białkową - opsyną. W czopkach jest jodopsyna.

-II szereg neuronów - z komórek dwubiegunowych - zwojowych siatkówki (ganglion retinae) przekazujących wrażenia wzrokowe do powierzchni wewnętrznej siatkówki. Jądra ich są kuliste lub owalne, mało cytoplazmy; posiadają dendryt (do I szeregu neuronów) i akson (do szeregu III).

-III szereg neuronów - z komórek wielobiegunowych - zwojowych nerwu wzrokowego (ganglion fasciculi optici), jądra z dużymi jąderkami, aparat Golgiego i tigroid dobrze wykształcone, wyraźne pasma lub sieć neurofibryli. Dendryt skierowany do szeregu II, akson do wewnętrznej powierzchni siatkówki, wytwarza nerw wzrokowy.

W siatkówce występują też komórki o znaczeniu kojarzącym:

_Komórki poziome - dendryty do szeregu I, tworzą rozgałęzienia obejmujące większość aksonów pręcików i czopków. Aksony i rozgałęzienia biegną poziomo, mają kontakt z wypustkami pręcików i czopków. W cytoplazmie wtręty białkowe podobne do kryształów. Komórki te sumują bodźce pewnej grupy komórek pręcikowych i czopkowych i przekazują do innej.

_Komórki amakrynowe - bez aksonów, kuliste lub gruszkowate, dendryty rozgałęzione kontaktują się z dendrytami komórek zwojowych nerwu wzrokowego i dwubiegunowych.

Elementy podporowe siatkówki, to głównie komórki glejowe podporowe, o kształcie włókien biegnących przez całą grubość siatkówki. Wypustki ich na powierzchniach tworzą błonę graniczną zewnętrzną i wewnętrzną (membrana limitans gliae externa et interna). Odchodzą od nic też na całej długości wypustki poziome. Spotyka się także oligodendrocyty, komórki mikrogleju i astrocyty.

W siatkówce można wyróżnić 10 warstw:

1*stratum pigmentosum retinae

2*stratum bacillorum et conorum

3* membrana limitans gliae externa

4*stratum granulosum externum (z ciał komórkowych pręcików i czopków)

5*stratum plexiforme externum (splotowata zewnętrzna, styk aksonów komórek pręcikowych i czopkowych z dendrytami zwojowych siatkówki)

6* stratum granulosum internum (z ciał komórkowych komórek zwojowych siatkówki, komórek poziomych, amakrynowych i jąder komórek glejowych podporowych)

7*stratum plexiforme (reticulare) internum (styk aksonów komórek zwojowych siatkówki z dendrytami zwojowych nerwu wzrokowego)

8*stratum ganglionare (ciała komórek zwojowych nerwu wzrokowego)

9*stratum fibrarum nervosarum (aksony komórek zwojowych nerwu wzrokowego)

10* membrana limitans gliae interna

Proces odbierania wrażeń wzrokowych i przekazywania ich do nerwu wzrokowego: promienie światła przechodzą przez siatkówkę i odbijają się od nabłonka barwnikowego i wychwytywane śa przez pręciki i czopki. Bodziec przechodzi przez komórki szergu I, do II i dalej III, których aksony dają początek nerwowi wzrokowemu.

Miejscem najbardziej czułym na światło u Ho jest plamka żółta (macula lutea), gdzie elementy wzrokowe są zredukowane., co powoduje powstanie w jej obrębie fovea centralis, w którym są tylko czopki i pręciki. U ptaków jest dołek środkowy i skroniowy. U zwierząt plamce odpowiada pole środkowe siatkówki - area centralis retinae, okrągłe lub pasmowate. W okrągłym jest kilka warstw komórek zwojowych nerwu wzrokowego, więcej jest też zwojowych siatkówki i czopkowych, a mniej pręcikowych. W polu pasmowatym jest zwiększona liczba komórek zwojowych nerwu wzrokowego i siatkówki.

2 - część ślepa siatkówki (pars coeca retinae) - przednio, bez elementów nerwowych, dzieli się na część rzęskową siatkówki (pars ciliaris retinae) - pokrywa ciało rzęskowe i część tęczówkową siatkówki (pars iridis retinae) - pokrywa tęczówkę; buduje ją nabłonek z kilku warstw. Warstwa zewnętrzna (przylega do wyrostków rzęskowych i warstwy granicznej tylnej tęczówki) odpowiada stratum pigmentosum retinae i tworzą ją komórki sześcienne z barwnikiem. Warstwę wewnętrzną, powierzchniową, stanowią komórki walcowate (w części rzęskowej) i sześcienne (w części tęczówkowej). Wolną powierzchnię komórek pokrywa błona szklista, będąca przedłużeniem błony granicznej wewnętrznej części wzrokowej siatkówki.

Soczewka (lens) - dwuwypukła, otoczona przezroczystą torebką o charakterze sprężystym i strukturze warstwowej. Na powierzchni przedniej pod torebką jest nabłonek jednowarstwowy sześcienny o wysokiej aktywności enzymów utleniających; poszczególne komórki nabłonka zazębiają się; przey równiki soczewki stają się wyższe i przechodzą we włókna soczewki. Na powierzchni tylnej błona jest cieńsza, bez nabłonka. Soczewkę budują długie komórki, mające postać przezroczystych włókien o kształcie sześciobocznych prymatów. W cześci obwodowej soczewki zawierają jądra, wnętrze jest półpłynne z krystaliną; w części środkowej soczewki cieńsze, bezjądraste, twardsze, tworzą jądro soczewki (nucleus lentis). Włókna spaja substancja kitowa. Soczekwa nie jest unaczyniona nai unerwiona. Położenie soczewki utrzymuje aparat zawieszający (apparatus suspensorium lentis) z cienkich włókien obwódkowych, które odchodza od ciała rzęskowego i przyczepiają się do soczewki w okolicy jej równika.

---