Dr. R. Konarzewska-Bondar

METODY BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

[e-mail], dyżur 12:00-13:30, p. 228

Egzamin pisemny. Analiza sylabusa oraz zasad zaliczenia przedmiotu. Obecność jest sprawdzana.

I wykład – 03.03.2014

T: Specyfika badań jakościowych

Paradygmaty nauk społecznych

Cztery paradygmaty wyznaczone są pytaniami:

• o naturę bytu – (świata, człowieka)

• o zmianę społeczeństwa

RADYKALNA ZMIANA

(zmiana świadomości) (zmiana struktury)

HUMANIZM STRUKTURALIZM

może być musi być

SUBIEKTYWIZM OBIEKTYWIZM

(NOMINALIZM) (REALIZM)

(WOLUNTARYZM) (DETERMINIZM)

BADANIA JAKOŚCIOWE INTERPRETATYWIZM FUNKCJONALIZM BADANIA ILOŚCIOWE

zdarza się powinien

(równowaga kultury) (równowaga społeczeństwa)

STOPNIOWA REGULACJA

Etymologia pojęcia badania jakościowe:

• Po raz pierwszy terminem badania jakościowe we współczesnym znaczeniu posłużyli się w 1967 roku socjologowie Berney G. Glaser i Anselm L. Strauss w publikacji The discovery of grounded theory. Strategies for qualitative research – Odkrywanie teorii ugruntowanej.

• Dużo wcześniej uprawiano badania przy użyciu metod, które dziś nazywamy jakościowymi, a także wykorzystywane były w terminologii naukowej takie pojęcia jak „myślenie jakościowe”, „analiza jakościowa”, „dane jakościowe”;

• Termin badania jakościowe to nazwa akademickiego ruchu reformatorskiego z początku lat 70. XX w., który podejmował wieloraką epistemologiczną, metodologiczną i etyczną krytykę społecznych badań naukowych faworyzujących metody ilościowe, eksperymentalne, sondażowe oraz rozwijał i ugruntował alternatywny „nowy paradygmat badań”.

Teoretyczne korzenie jakościowej strategii badań

Metodologia badań jakościowych jest budowana na filozoficznych podstawach:

• fenomenologii,

• hermeneutyki,

• interakcjonizmu symbolicznego.

(Przedmiot wprowadzający: Metodologia badań społecznych I rok, I semestr na podstawie Pilch, Bauman, Zasady badań pedagogicznych)

FENOMENOLOGIA E. Husserl, R. Ingarden	HERMENEUTYKA H. G. Gadamer, P. Ricouer	INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY H. Blumer, G. H. Mead
- skupienie się przy poznawaniu danej rzeczy na tym, co owa rzecz „mówi” sama o sobie, przyjrzenie się temu co dane jest do oglądu; - cel badanie zjawisk takimi jakie one są; - możliwe staje się odkrycie tego, co wcześniej nie było dostrzegane - źródłem poznania jest doświadczenie rozumiane jako efekt uczesniczenia w czymś, odbywania pewnej drogi, - ważne są subiektywne aspekty ludzkiego zachowania, dlatego badacz próbuje wejść do pojęciowego świata badanych, by zrozumieć, co i jak myślą, jak interpretują własne doświadczenia	- dotyczy interptetacji tekstu; - interpretując tekst badacz musi nieustannie odwoływać się do historycznego kontekstu jego powstania oraz specyfiki języka przekazu tekstu, a także do sytuacji autora; - cel: rozumienie; - przedmiotem rozumienia jest zawsze to co jednostowe, bo rozumienie jest odniesieniem subiektywnego przeżycia tego, co ogólne, obiektywne; - punktem wyjścia poznania hermeneutycznego jest doświadczenie życia każdego pojdynczego człowieka	Główne tezy: Ludzie działają w stosunku do rzeczy na podstawie znaczeń, jakie te rzeczy mają dla nich. Znaczenie pochodzi „z” i powstaje „w” społecznej interakcji pomiędzy jednostkami. Znaczenia nie mają stałej wartości, w trakciie interpretacji są modyfikowane. Poznanie odbywa się w toku wzajemnych interakcji

Termin badania jakościowe:

- używany jako ogólna nazwa dla szeregu podejść badawczych w naukach społecznych, określa się je również jako podejścia hermeutyczne, rekonstrukcyjne, interpretatywne (Flick 2012); badania etnograficzne, fenomenologiczne, naturalistyczne, terenowe, narracyjne, indukcyjne, uczestniiczące, interakcyjne, komunikacyjne.

- badania jakosciowe to termin „parosolowy” obejmujący różne orientacje, tradycje, metody, techniki badawcze i stanowiący połączoną rodzinę pojęć, koncepcji, założeń, które podzielają pewne wspólne cechy i rządzą się własnymi prawami (N.K. Denzin, Y.S. Lincoln).

Istota badań jakościowych (co się bada?):

- doświadczenia jednostek i grup związane z indywidualnymi biografiami czy zawodową praktyką życiową – poprzez badanie wiedzy potocznej i opowieści z pierwszej lub drugiej ręki;

- interkacje i akty komunikacji w czasie ich trwania – poprzez obserwację lub nagranie aktów interakcji i komunikacj, a następnie analizę materiału;

- dokumenty (teksty, obrazy, filmy albo muzykę) lub podobne ślady ludzkich doświadczeń i interakcji (Flick 2012).

Cechy charakterystyczne badań jakościowych (Y.S. Lincoln, E.G. Cuba):

- prowadzenie badań wyłącznie w naturalnych miejscach występowania danego zjawiska czy procesu, zawsze ujmowanego kontekstualnie;

- traktowanie badacza-człowieka jako głównego instrumentu poznania;

- wykorzystanie „wiedzy milczącej” (niezwerbalizowanej, wynikającej z działania i doświadczenia, wiedzy, którą odczuwamy) obok wiedzy teoretycznej;

- stosowanie jakościowych metod badawczych jako bardziej przystosowanych do istoty wielorakich rzeczywistości;

- posługiwanie się wyłącznie celowym doborem próby badawczej;

- preferowanie indywidualnej analizy danych;

- ugruntowanie wszelkich teorii w rezultatach badań terenowych;

- stosowanie emergentnej (wynurzającej się w działaniu a nie schematycznej) metodyki realizacji projektów badawczych;

- negocjowanie z badanymi treści i znaczenia wyników badań;

- prezentowanie rezultatów dociekań w stylu typowym dla studium przypadku;

- posługiwanie się wieloperspektywicznymi interpretacjami idiograficznymi;

- ostrożność w szerwszym aplikowaniu wyników badań wynikająca z uwarunkowań kontektualnych;

- wprowadzenie niezbędnych ograniczeń w stosunku do spontanicznie wyłaniającego się przedmiotu zainteresowań badawczych.

II wykład – 17.03.2014

Relacje badacz – badany (etyczny aspekt badań):

Badacz:

- działa jawnie, informuje o celu badania;

- traktuje badanego na równi, uważa go za kompetentnego współtwórcę wiedzy zdobywanej podczas badania;

- nie przychodzi do badanego z gotowym narzędziem badawczym, nie narzuca własnego języka, stara się jak najwierniej uchwycić wizję problemu;

- ma świadomość własnej subiektywności w odbiorze i ocenie sytuacji, własnego wpływu na treść i przebieg badania;

- badanie traktowane jest jako dwustronna relacja, której wyniku nie da się przewidzieć; partnerska wymiana myśli;

- badany ma możliwość wpływu na treść badania. on określa co powie na dany temat a co przemilczy;

- należy zapewnić poufność badanym;

- należy dbać o to, by badania nie szkodziły badanym.

Język w badaniu jakościowym

Chcemy dowiedzieć się „jak jest?”, nie narzucamy badanej osobie kategorii pojęciowych.

Język używany w badaniach jakościowych jest językiem badanego. Język jest jednym z elementów badania.

Badacz rezygnuje z języka naukowego na rzecz języka potocznego i literackiego.

Język potoczny zastąpił przy zbieraniu materiałów język naukowy, bo w badaniu jakościowym nastąpiło odwrócenie drogi poznania zjawisk. Wychodzi się od realności i języka, za pomocą którego badana rzeczywistość jest opisywana i dopiero z tych danych tworzy się pojęcia naukowe.

Ważny język niewerbalny – gesty, mimika osób badanych stanowi ważny element wiedzy o obiekcie.

Postrzeganie rzeczywistości jest zdeterminowane językowo.

W zrozumieniu wypowiedzi ważny jest kontekst, uchwycenie perspektywy z której budowana jest wypowiedź.

Kontekst

Cechą badań jakościowych jest dążenie do ujmowania zjawiska w jego szerokim kontekściie;

Chodzi o kontekst aktualny, ale i historyczny bo życie każdego człowieka jest swoistą historią wiążącą człowieka z dziejami.

Kontekst jest ważny w trakcie zbierania materiałów i podczas ich opracowywania.

Może pomóc w:

- rozstrzygnięciu dotyczącym wiarygodności źródła informacji;

- w przypadku gdy otrzymane dane są niespójne czy sprzeczne ze sobą;

- dostrzeżeniu różnych aspektów zjawiska.

Wyobraźnia i intuicja

Warto podążyć wskazanym przez nie tropem, chociaż nigdy nie wiadomo, czy podpowiadana droga jest słuszna.

WYOBRAŹNIA – nowe odkrycia, wyzwala odwagę stawiania pytań, przekraczania ograniczeń narzucanych badaczowi przez jego własną wiedzę.

INTUICJA – może pojawić się tylko u tego badacza, którego umysł nastawiony jest na intensywne zagłębienie jakiegoś zagadnienia; dzięk niej zaczyna kojarzyć różne opinie, fakty, infomacje

T: Projektowanie badań jakościowych

PROJEKT BADAWCZY – zaplanowany sposób zbierania i analizowania materiałów, który umożliwi badaczowi udzielenie odpowiedzi na postawione pytania [Ragin 1994]

Od czego zacząć?

Logika doboru próby badanych:

obejmuje dobór ...?

Dobór osób:

- osoby doświadczające badanego zjawiska, np. macierzyństwa, rozłąki, rozczarowania;

- osoby najbardziej poinformowane w kwestii badanego zagadnienia oraz prezentującychh zróżnicowane punkty widzenia;

- procedura dobierania poszczególnych osób może się zmienić w toku badań wraz z nabywaną wiedzą na dany temat

Dobór miejsc i zdarzeń:

Miejsca, w których można natrafić na badane zjawisko, np: podjemowanie decyzji przez nauczycieli dotyczące osiągnięć uczniów.

• Lokalizacja (lub jej rodzaj) - np. próba szkół (lub rodzajów szkół) wyczerpujących zakres zmienności zagadnienia;

• Wybór sytuacji:

- w których zdarzenie ma miejsce, np. zebrania z rodzicami;

- mających znaczenie dla przedmiotu badań.

Dobór materiałów i dostęp do terenu badań:

Materiały:

Szukamy danych w już istniejącychh dokumentach, tekstach, obrazach, nagraniach.

Teren:

Zapewnić dostęp do terenu badań;

Zgoda na badania (często pisemna);

Może to być długi i niełatwy proces.

Cechy dobrego projektu badań jakościowych (U. Flick):

- dobry projekt zawiera precyzyjny zakres

- jest oparty na konkretnym pytaniu badawczym

- umożliwia przeprowadzenie badań w zaplanowanym czasie i przy dostępnych zasobach

- wskazuje jasne uzasadnienie doboru próby oraz określonych metod badawczych

- jest osadzony w ramach teoretycznych oraz zakorzeniony w konkretnej perspektywie badawczej

- bierze pod uwagę cele generalizacji oraz rodzaj odbiorców badań, umożliwia przeprowadzenie założonych porównań;

- stanowi rezultat starannego namysłu, planowania, dokonywania wyborów na każdym etapie konstruowania;

- powinien spełniać kryterium wyczulenia na warunki terenowe i umożliwiać dostosowanie się do nich, a także zachować otwartość na nową wiedzę napływającą w toku badania.

[Projektowanie badań wygląda odmiennie w przypadku różnych metod badawczych]

Model konspektu badań (U. Flick):

1. Wprowadzenie

Uzasadnić ważności podjęcia tematu

1. Problem badawczy (ujęcie teoretyczne)

• Istniejąca literatura przedmiotu

• Istniejące badania (luki)

• Zainteresowania badawcze

1. Cel badań

2. Pytania badawcze

3. Metody i procedury badawcze

• Charakterystyka badań jakościowych (metody) i wskazanie ich odpowiedniości dla badanego problemu

• Strategia badawcza

• Projekt badań (dobór próby, porównania, zakładana liczba uczestników/przypadków/miejsc/dokumentów

• Metody zbierania danych

• Metody analizy danych

• Sposoby zapewniania jakości badań

1. Kwestie etyczne

2. Spodziewne rezultaty

3. Znaczenie, doniosłość i wartość praktyczna badań

4. Wstępne wyniki, wcześniejsze badania, doświadczenia badacza

5. Harmonogram, budżet

6. Bibliografia

Etyka badaniach jakościowych

• Świadoma zgoda, nikt nie powinien brać udziału w badaniu, nie wiedząc o tym i nie mając możliwości wyrażenia odmowy;

• Unikanie wprowadzania badanych w błąd (ukryta obserwacja, fałszywe dane o badaniu);

• Powinno się szanować prywatność badanych oraz zagwarantować im poufność;

• Dokładność danych i interpretacji powinna stanowić zasadę naczelną, nie można dokonywać świadomych pominięć lub manipulacji w trakcie zbierania danych;

• W relacji z badanym najważniejsze jest jego podmiotowe traktowanie;

• Należy dbać o to by badania w żaden sposób nie szkodziły badanym [Flick].

III wykład – 31.03.2014

T: Wybrane metody badań jakościowych

TRADYCJE BADAWCZE (mapa D. Kubinowski)

Badania (Auto)biograficzne i Narracyjne

Założenia:

• pozanie subiektywnych odczuć, doznań i przeżyć ludzi w kontekście środowiskowym;

• nie istnieje w sensie obiektywnym, żaden przedmiotowy wymiar rzeczywistości społecznej. Wiedza o społeczeństwie jest zawsze wiedzą „czyjąś”, są obszary rzeczywistości społecznej, które możemy poznać jedynie przez ukazanie ich osobistego wymiaru (T. Bauman).

Cel badań:

• odkrywanie doświadczeń, jakie ludzie nadają zadarzeniom w procesie ich doświadczania i przeżywania

METODA BIOGRAFICZNA

Analiza przebiegu życia jednostki, ujmowana z określonego punktu widzenia:

• indywidualnego,

• społecznego,

• zawodowego.

Początek metody biograficznej

Początek XX wieku: Praca Wiliama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego Chłop polski w Europie i Ameryce powstała w USA (Chicago 1918-1920) i jest zaliczane jako dzieło prekursorskie.

W Polsce badania Znanieckiego kontynuowali – nurt badań pamiętnikarskich w polskiej socjologii:

• ?

• ?

• ?

Klasyfikacja Biografii (Danuta Lalak)

AUTOBIOGRAFIA

Biografia podmiotowa

BIOGRAFIA

Biografia przedmiotowa

Typy Auto/Biografii (N. K. Denzin)

• KOMPLENTNA – kompleksowy przebieg życia człowiekka

• TEMATYCZNA – historie życiowe zgrupowane wokół wspólnych tematów (np. biografia okresu dziecięcego, itp...)

Źródła materiałów biograficznych (D. Lalak, 2010)

• dyskusja grupowa

• stenogramy dyskusji

• zogniskowane wywiady narracyjne

• wywiady biograficzne

• pamiętniki

• dzienniki

• listy

• wspomnienia

Prof. Wanda Dróżka – analizowała pamiętniki, badania nawyków

Urszula Tabor – zajmuje się rozwojem zawodowym nauczycieli

Mirosława Nowak-Dziemianowicz – doświadczenia i przeżycia związane z życiem rodzinnym

Rozalia Ligus – tożsamości biograficznej nauczycieli z małej miejscowości pogranicza

Beata Kunat – badania dotyczące życia zawodowego nauczycieli plastyków-artystów

Studium przypadku / przypadków

Studium przypadku jest jedną z najstarszych metod badań nad człowiekiem jednym z prekursorów jej stosowania na gruncie psychologii był Z. Freud.

Przypadek – to splot relacji między różnymi czynnikami odzwierciedlony w doświadczeniach osoby lub osób, funkcjonowaniu instytucji, czy elementach sytuacji, zdarzeń, zachowań. Przypadkiem może być jednostka, program, miejsce.

Celem tej metody jest dokładny opis badanego (osoby, obiektu) z możliwie różnych stron i z uwzględnieniem rozmaitych jego aspektów.

Najczęściej stosuje się wywiad narracyjny, obserwację uczestniczącą, analizę dokumentów itp.

Studium przypadku to jednocześnie proces badania i jego produkt w postaci szczegółowego, wieloaspektowego opisu.

Studium przypadku jest metodą naukową ale jego cele nie ograniczają się tylko do rozwoju nauki, ale dostarczają podstaw do podejmowania decyzji praktycznych dotyczących konkretnych działań czy programów edukacyjnych.

Rodzaje przypadków R.E. Stake

Autoteliczne:

W celu lepszego rozumienia danego przypadku, który interesuje nas sam w sobie, a nie z zamiarem konstruowania teorii, czy poznawania jakiegoś zjawiska.

Instrumentalne:

W celu konstruowania teorii i lepszego rozpoznania danego problemu, zjawiska za pośrednictwem dobranego przypadku, który ma znaczenie drugorzędne.

Zbiorowe:

Studium intrumentalne rozciągnięte na kilka przypadków.

Obowiązki konceptualne badacza (R.E. Stake)

• wyznaczenie granic przypadku, konceptualizacja przedmiotu badań;

• wybieranie zjawisk, terminów lub problemów badawczych na których położony będzie nacisk;

• poszukiwanie wzorów wyłaniającychh się z danych w celu rozwinięcia problemów;

• triangulacja kluczowych obserwcji i podstaw do interpretacji;

• wybieranie alternatywnych interpretacji w celu ich weryfikacji;

• rozwijanie twierdzeń i uogólnie na temat przypadku

Ireneusz Kawiecki - projekt badawczy poświęcony zag...

Joanna Michalak – studium porównawczy ...

Teoria ugruntowana

Metodologia teorii ugruntowanej:

- jedna z najlepiej opracowanych strategii badań jakościowych;

- opracowana i opisana przez B. Glasera i A. L. Straussa (1967) jako rezultat badań empirycznych dotyczących instytucji opieki zdrowotnej;

- jest metodologią bazującą na założeniach teoretycznych symblolicznego interakcjonizmu.

W Polsce metodologię tę zastosował Krzysztof Konecki w swych badaniach dotyczących:

• „trajektorii nowego pracownika”

• analiz trakjektorii biograficznych K. Konecki, Nowi pracownicy a kultura organizacyjna. Studium folkloru fabrycznego.

Metodologia teorii ugruntowanej – polega na budowaniu teorii [średniego zasięgu] w oparciu o systematycznie zbierane dane empiryczne (B. Glaser, A. Strauss, 1967).

Teoria ugrunotwana – powinna umożliwiać przewidywanie, wyjaśnianie i rozumienie zachowań społecznych, których dotyczy.

Teoria musi:

- „być dostosowana”(fit),

- „pracować” (work),

- być istotna dla działalności osób w obszarze badanym (relevant),

- dać się modyfikować (modifiable)

- dać się odnieść do innych obszarów badawczych (np. formalnych) oraz zastosowanych tam metod badawczych (transcending)

„Dostosowanie” teorii oznacza, że kategorie teoretyczne odpowiadają bezpośrednio danym zebranym w trakcie badań. Kategrie są z tych danych wypreparowane. Danych empirycznych nie powinno się wymuszać lub wybierać by przystosować je do wcześniej istniejących kategorii.

Teoria „pracuje” kiedy wyjaśnia zachowania lub inne zjawiska objęte badaniem; pozwala przewidywać to, co się zdarzy w przyszłości oraz pozwala interpretować to, co się dzieje w obszarze rzeczowym lub empirycznym badań i analiz empirycznych (B. Glasser, 1978, s.4).

„Istotność” teorii dla badanego obszaru; opisywane przez nią problemy i procesy społeczne wyłaniają się z obserwowanej rzeczywistości.

„Modyfikowalność” teorii dotyczy koniecznego czasai przeformułowania teorii jeśli pojawiły się oznaki jej niedopasowania lub nieistotności.

Możliwość „odniesienia” teorii do innych obszarów formalnych lub rzeczowych jest istotną cechą teorii ugruntowanej, np. teoria temporalnych aspektów pracy konsultantów (...)

Teoretyczne pobieranie próbek:

• Jest procesem zbierania danych w celu generowania teorii; analityk zbiera, koduje i analizuje dane i decyduje jakie dane zbierać następnie i gdzie je znaleźć by opracowywać teorię w miarę jak się ona wyłania.

• Generalną procedurą w teoretycznym pobieraniu próbek jest metoda permanentnej analizy porównawczej która polega na porównywaniu:

1. ze sobą różnych przypadków, zdarzeń, zjawisk, zachowań, w celu ustalenia tego, co je wiąże ze sobą i określenia tego co jest wspólne w różnych, zmiennych warunkach występowania badanych zjawisk.

2. pojęć z innymi jeszcze empirycznymi przypadkami generując nowe teoretyczne właściwości danego pojęcia oraz nowe hipotezy.

3. ze sobą pojęć by dopasować je do zbioru zebranych wskaźników. Badacz integruje także pojęcia w hipotezy, które stają się później jego teorią (B. Glasser, 1978).

Kiedy przestać zbierać dane? – Teoretyczne nasycenie

„Nasycenie oznacza, że nie ma już żadnych dodatkowych danych i socjolog może już opracowywać własności kategorii.

Staje się on empirycznie przekonany, że kategoria jest nasycona, ponieważ widzi on ciągłe pojawienie się podobnych przykładów (B. Glaser, A.L. Staruss, 1967, s. 61). Teoretycznie nasycenie odbywa się więc poprzez formułowanie własności kategorii.

Podejście do otwartego kodowania:

- Wiersz po wierszu;

- Zdanie po zdaniu;

- Kilka fraz lub zdań;

- Akapit po akapicie,

- Cały dokument

O czym to jest?

Teoria ugruntowana: Beata Cydowska

Hanna Kędzierska

(Cd...) IV wykład – 17.04.2014

Badania w działaniu – metoda zmian społecznych

• to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem ulepszenia jej;

• jest systematycznym zbieraniem informacji o zjawiskach wywołujących jakieś zmiany;

• badacz jest inspiratorem i aktywnym uczestnikiem wydarzeń

Kiedy prowadzimy badania w działaniu?

Gdy się dostrzega możliwość zmiany na lepsze jakiejś sytuacji

KURT LEWIN – psycholog społeczny w 1946 jako pierwszy użył pojęcia action research

JOHN DEWEY – idea możliwości testowania i wprowadzania innowacji do własnejj praktyki edukacyjnej przez nauczycieli

TEORIA KRYTYCZNA – idea badania w działaniu ze względu na swój empacypacyjny, naprawczy cel

HELENA RADLIŃSKA - dokonania badawczo-działaniowe (1935)

Czynności, które wykonuje się w badaniu przez działanie:

1. Pojawienie się (dostrzeżenie problemu)

2. Rozpoznanie go (zebranie informacji)

3. Stworzenie głównego planu działania

4. Wprowadzenie planu w życie

5. Ewaluacja (sprawdzenie skutków działania)

6. Ewentualne stworzenie planu naprawy (udoskonalenie planu wcześniejszego)

Mapa pedagogicznychh badań w działaniu (D. Kubinowski)

- Projekty nastawione na poznawanie i zmienianie instytucji edukacyjnych

- Projekty nastawione na zmienianie środowisk kulturowych, społeczno-wychowawczych

Krzysztof Szmidt - wdrożenie do praktyki szkolnej lekcji twórczości oraz próba ich ewoluacji

Lucyna Telka:

Cel: analiza i interpretacja procesu przekształcania przestrzeni społecznej żłobków

Efekt: transformacja placówki, nowy model (...)

Hana Cervinkova - projekt badawczo-działaniowy. Animatorzy społeczni na rzecz osób niepełnosprawnych

Etnografia

Etymologia entografii:

• Od grec. ethnos – plemię, rasa, naród, tłum, klasa oraz graphein – skrobać, rytować, pisać; przedstawienie obrazu konrektnych grup ludzkich przy pomocy różnych środków

• Jako tradycja badawcza wywodzi się z antropologii (przełomowe bad. B. Malinowskiego pozaeuropejskich kultur pierwotnych)

• Jest kulturą studiowania kultur (Spredley). Centralną kategorią jest kwestia kultury. Badacz prowadzą pracę terenową angażuje się w badaną kulturą.

Cechy badań etnograficznych:

• Najistotniejsze jest miejsce prowadzenia badań – toczą się one „w terenie”, czyli w naturalnym świecie badanych;

• Miejsce realizacji ma ważne konsekwencje dla przebiegu czynności poznawczych, najważniejszą jest bezpośredni dostęp badacza do rzeczywistych działań, przebiegających według wzorów ustalonych społecznie i kulturowo;

• Badacz – etnograf może poznawać zachowania interesujących go ludzi w ich rzeczywistych układach przestrzennych, domach, sklepach i punktach usługowych. To pozwala mu stwierdzić, jak przestrzenna organizacja świata wpływa na zachowanie się ludzi;

• Może on także traktować badanych całościowo – jako pełniących wiele ról jednocześnie.

• Elastyczność, zarówno w aspekcie metodologicznym, jak i organizacyjnym

• Badania etnograficzne nie są precyzyjnie zdefiniowaną metodą, lecz orietnacją metodologiczną – zbiorem różnych technik badawczych i dyrektyw odnoszących się do sposobu ich zastosowania

• Od celów projektu zależy, jakie techniki zostaną zastosowane w konkretnym przypadku i jak będzie zorganizowany proces badawczy,

• Konieczność zbudowania relacji pomiędzy badaczem a badanymi

• Osoba prowadząca badanie musi nawiązać z nimi kontakt, przedstawić się, poinformować o celach i metodach swojej pracy, wynegocjować reguły współpracy, a następnie ich przestrzegać

• Z kolei badany powinien rozumieć zachowanie badacza, mieć poczucie bezpieczeństwa, wiedzieć, że projekt badawczy nie zagraża mu, przejawiać gotowość do współpracy z badaczem.

• Ustalenie dobrych reguł współpracy wymaga elastyczności z obu stron.

Zadania etnografa:

• Uczestniczenie jawne bądź ukryte w codziennym życiu ludzi przez dłuższy okres

• Obserwowanie biegu zdarzeń

• Słuchanie rozmów i zadawanie pytań

Właściwości/cechy etnografa:

Otwarty umysł

- Umiejętność:

• systematycznej obserwacji – wokół nośnych kategorii, a nie wszystko!

• prowadzenia wywiadu, analizy treści i rejestracji danych – wszystko to wymaga wiedzy i doświadczenia;

• „wziąść w nawias” własną, ukształtowaną wiedzę, doświadczenia oraz wartości;

• otworzyć się na nową rzeczywistość

• i badać ją w sposób bezstronny.

Etnografia edukacyjna zajmuje się opisywaniem i interpretacją zdarzeń zachodzących w formalnych i nieformalnych miejscach edukacyjnych

Etnograf edukacji (antropolog, socjolog) poszukuje odpowiedzi na pytanie co oznacza edukacja dla członków danej grupy

Etnograf w edukacji (ktoś wewnątrz, np. nauczyciel) skupia się na kulturowej i społecznej dynamice danej szkoły czy klasy

Opis gęsty – antropolog Clifford Geertz:

Etnografia polega na czymś więcej niż tylko na dostrzeganiu „szczegółów”. Szczegóły to jedynie opis. Etnografia dostarcza wyjaśnień

[...] człowiek jest zwierzęciem zawieszonym w sieciach znaczeń, które sam utkał. Kulturę pojmuje jako owe sieci, których analiza jest nauką interpretatywną poszukującą znaczenia. C. Geertz

- Analizy zorientowane na szczegóły i detale;

- Niemożnośc osiągnięcia całkowitego zrozumienia;

- Symbole kierują działaniem.

Znaczenia – kulturowe zróżnicowanie:

Czym jest mrugnięcie okiem? Co oznacza?

- Na poziomie fizycznym nie ma dostrzegalnych różnic

- Na poziomie znaczenia (opis gęsty) należy zwrócić uwagę na:

1) kulturowy kontekst obu zdarzeń;

2) relacje między jednostkami, sugerowane przez każde z tych zachowań;

3) kontekst sytuacyjny

Dorota Klus-Stańska – konstruowanie wiedzy uczniów (...)

Urszula Markowska-Manista – badania kulturowych uwarunkowań rozwoju dziecka

Beata Adrian

Beata Borowska-Beszta

Jolanta Rzeźnicka-Krupa – konstruowanie dyskursu dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w przedszkolu

Etnografia wizualna:

• Zastosowanie metod wizualnych ma na celu pogłębienie rozumienia człowieka poprzez dopełnienie źródeł mówionych i pisanych

• Różnicją się ze względu na potencjał obrazów statycznych (fotografii) oraz dynamicznych (wideografii);

• Metody analizy danych są zapożyczane z nauk o sztukach plastycznych bądź kreowane przez badacza;

• Dane wizualne mogą stanowić podstawę całego projektu, mogą być wykorzystane w połączeniu z innymi danymi

Etyka w etnografii wizualnej:

Gdy pokazujemy zdjęcia bardzo ważne jest opisanie zdjęcia oraz pokazanie kontekstu – zwłaszcza, gdy są na nich np. nagie dzieci (często z badań z Afryki);

Nowa antropologia badawcza / etyka badawcza wskazuje, że nie wolno pokazywać zdjęcia bez zgody.

Aleksander Nalaskowski

Justyna Nowotniak

V wykład – 28.04.2014

T: Gromadzenie danych jakościowych – wywiad jakościowy

Klasyfikacje danych jakościowych (Gibbs):

• W skład danych jakościowych można zaliczyć w zasadzie dowolny zapis komunikacji międzykulturowej (w formie pisemnej, audio, wideo).

• Najpopularniejszą formą danych jest jednak tekst (również dane audio czy wideo transkrybuje się przed analizą).

Danymi jakościowymi mogą być (Gibbs 2011):

- wywiady indywidualne i fokusowe oraz ich transkrypcje

- etnograficzna obserwacja uczestnicząca

- e-maile

- strony internetowe

- reklamy: drukowane, telewizyjne, filmowe

- nagrania wideo programów telewizyjnych

- dzienniki wideo

- nagrania wideo wywiadów i fokusów

- różne dokumenty, książki, czasopisma

- pamiętniki

- zapisy grupowych dyskusji na czatach

- internetowe archiwa prasowe

- fotografie

- filmy

- domowe nagrania wideo

- nagrania wideo sesji laboratoryjnych

Istota i cechy wywiadu jakościowego (Z perspektywy fenomenologicznej S. Kvale, 2010)

• Przedmiotem wywiadu jakościowego jest świat codziennego życia badanych;

• Celem jest zrozumienie znaczenia centralnych tematów świata życia podmiotów;

• Poszukuje jakościowej wiedzy wyrażonej w codziennym języku i nie dąży do ujęcia ilościowego;

• Zachęca badanych do jak najbardziej precyzyjnego opisywania swoich doświadczeń, uczuć i sposobów działania;

• W trakcie wywiadu uzyskuje się opisy specyficznych sytuacji i działań, a nie ogólne opinie;

• Podczas wywiadu badacz raczej wykazuje naiwność, otwartość na nowe i nieoczekiwane wydarzenia, niż podchodzi do analizowanych zjawisk z gotowymi kategoriami i schematami interpretacyjnymi;

• Wywiad jest zogniskowany wokół konkretnych tematów;

• Odpowiedzi respondentów są czasami niejednoznaczne, sprzeczne;

• Respondenci sami mogą zmieniać sposób opisywania tematu i przepisywane mu znaczenia w toku wywiadu;

• Wymagana u badacza jest wrażliwość wobec problemu poruszanego w wywiadzie;

• Interakcyjny charakter, wiedza jest tworzona w toku interakcji osób;

• Dobrze skonstruowany wywiad może być wzbogacającym doświadczeniem dla osoby badanej, dając jej nowy wgląd w jej sytuację życiową.

Rodzaje pytań stosowanych w wywiadach jakościowych:

• Pytania wprowadzające

• Pytania rozwijające

• Pytania sondujące

• Pytania wyszczególniające

• Pytania wprost

• Pytania pośrednie

• Pytania o strukturę

• Pytania interpretujące

• Milczenie

Pogłębiony wywiad jakościowy IDI (ang. Individual in-depth interview):

• Indywidualny wywiad pogłębiony to sformalizowany proces indywidualnej rozmowy na zadany temat z moderatorem, realizowanej pojedynczo z odpowiednio dobranymi osobami

• Przebieg wywiadu ma charakter indywidualnej relacji, a nie dyskusji (moderator jedynie zadaje pytania, pomaga respondentowi znaleźć precyzyjną odpowiedź, ale nie dyskutuje z poglądami respondenta);

• Moderator może śledzić indywidualny tok myślenia, łatwiej też dostosowuje wywiad do osobistych doświadczeń respodnenta

• Pytania nie są standaryzowane, mają charakter otwarty, a o ich kolejności i sposobie formułowania decyduje osoba prowadząca wywiad. Często posiłkuje się ona także tzw. pytaniami pomocniczymi naprowadzającymi lub rozszerzającymi omawiane kwestie, aby uzyskać jak najbardziej wyczerpujące, precyzyjne i prawdziwe informacje.

Zalety	Wady
- bardzo elastyczna metoda zbierania danych	- trudność uogólnienia
- możliwość pogłębiania rozmów w miarę gromadzenia informacji	- wiarygodość wniosków
- dużo danych pochodzących od jednej osoby	- koszt realizacji i analizy danych
- możliwość prześledzenia indywidualych przypadków	- czasochłonność

Zogniskowanany wywiad grupowy (fokusowy) – dyskusja grupowa (T. Bauman):

• Zogniskowany wywiad grupowy to sformalizowany proces dyskusji w grupie odpowiednio dobranych osób, w celu spontanicznej, interaktywnej wymiany poglądów na zadany temat

FOKUSY STOSUJE SIĘ W SYTUACJACH, gdy badacz chce:

- poznać poglądy i stanowiska różnych osób;

- prześledzić procesy społeczne, zachodzące w grupie w trakcie wymiany poglądów.

RODZAJE DYSKUSJI GRUPOWYCH:

Dyskusja eksploracyjna – podczas której odbywa się poznawanie, poszukiwanie rozwiązań, a w jej wyniku dochodzi do zdobycia nowej, osobistej wiedzy przez jej uczestników.

Dyskusja mediacyjna – w której chodzi o to, aby uczestnicy mieli okazję o wymiany własnych doświadczeń poglądów na jakiś temat.

Organizacja badań:

FAZA I. Wybór uczestników badania:

- Optymalna liczba uczestników to 5-10 osób

- Do dyskusji powinny być dobrane jednostki w taki sposób, aby badacz mógł osiągnąć zamierzony cel

FAZA II. Wprowadzenie do dyskusj:

- Autoprezentacja uczestników, aby łatwiej im było ze sobą rozmawiać

- Badacz ogólnie zapoznaje uczestników z przedmiotem dyskusji (problem ma być wyraźnie sformułowany)

- Uczestnictwo w dyskusji jest dobrowolne

FAZA III. Zasadnicza dyskusja:

- Przedmiotem dyskusji mogą być zagadnienia dotyczące zarówno codziennego życia jak i wartości, normy i postawy

- Badacz pełni funkcję moderatora, który włącza się do dyskusji w celu jej ożywienia, uporządkowania lub zdyscyplinowania:

* stosuje się różnorodne strategie w celu zachęcenia uczestników grupy do wypowiadania się

* nie wypowiada się na dyskutowany temat

FAZA IV. Transkrypcja zarejestrowanego przebiegu dyskusji:

- Czas trwania dyskusji to 1-1,5 h (całość zarejestrowana na taśmie magnetofonowej, wideo);

- Nagrywanie już od fazy I;

- Nagrany przebieg dyskusji należy dokładnie spisać.

FAZA V. Praca z zebranymi materiałami:

Aby uniknąć posądzenia o nadmierną subiektywność w ocenie materiałów, powinno się prowadzić szczegółową rejestrację (dokumentację) procesu analizy zebranych materiałów

- „Interpretacja formułująca”, która polega na podzieleniu zebranego materiału na wątki główne i poboczne, oraz na wybraniu fragmentów, które będą stanowiły przedmiot interpretacji

- „Interpretacja refleksyjna”, w której następuje określenie graficznych (skrajnych) horyzontów myślowych, jakie ujawiły się podczas dyskusji, jako pole rozbieżnych opinii ...

- (...)

Zalety	Wady
- bogaty, inspirujący materiał	...
- interakcje grupowe uwalniają proces kreatywny, ujawiają kontekst społeczny	...
- klient może bezpośrednio obserwować relacje respondentów	...
- możliwość skonfrontowania wypowiedzi grup o różnych cechach	...
- możliwość zastosowania wielu technik jakościowych ułatwiających uwolnienie p...	...
...	...

Wywiad narracyjny

Zasady prowadzenia wywiadu...

Etapy wywiadu narracyjnego F. Schutze:

• faza wstępna

• faza opowieści głównej

• faza pytań wewnętrznych

• faza pytań zewnętrznych (otwartego opowiadania)

• faza pytań uzupełniających i faza bilansowania.

Faza wstępna

Etap 1.

- Przed spotkaniem z narratorem przygotowanie notatek, dyktafonu, listy pytań zewnętrznych. Nawiązanie kontaktu z narratorem.

Etap 2.

- W fazie wprowadzenia do wywiadu zachęcanie badanych do opowiadania poprzez stworzenie atmosfery sprzyjającej podjęciu przez nich trudu kilkugodzinnej narracji. Respektowanie zasad kodeksu etycznego, wymagające świadomej zgody na udział w badaniach, ich prawa prywatności i pofufności.

- Informowanie badanych, że wywiad będzie nagrywany oraz że dyktafon w każdym momencie może być wyłączony. Zapewnienie o ...

Faza stymulacji do opowiadania narracji

- Oparta na regule otwartości służącej temu, by opowiadający samodzielnie nadawał strukturę prezentowanej autobiografii.

Proszę opowiedzieć mi o swoim życiu zawodowym, o swoich doświadczeniach, okolicznościach, które mogły być istotne dla Pana/Pani...

- Zachęta do opowiadania musi generować narrację nie może być pytaniem o motywy i opinie.

Chciałambym aby opowiedziała mi pani historię o drodze pani pracy zawodowej. Interesuje mnie, co działo się w pani życiu, zanim rozpoczeła pani pracę zawodową (E. Kos, s. 121)

Faza opowieści głównej

- W fazie otwartej narracji badany ma możliwość spontanicznego opowiadania bez ingerencji badacza.

- Ważna jest troska o podtrzymanie narracji, okazywanie zainteresowanie bez zadawania pytań.

- Istotne jest uważne słuchanie i analizowanie opowieści na bieżąco.

- Opowiadanie główni kończy się kodą. W ten sposób badany sygnalizuje zamknięcie swojej historii poprzez powrót do teraźniejszości.

Faza pytań wewnętrznych

- W momencie upewnienia się, że opowiadający definitywnie zakończył swoją narrację, rozpoczynamy fazę pytań uzupełniających i sondujących.

- Pytania dotyczyć mogą wyjaśnienia kwestii poruszanych w narracji. Opowiedzi narratora na tego typu pytania maja prowadzić do wyjaśnienia nieścisłości, uzupełnienia wątków niedokończonych, a w rezultacie...

Faza pytań zewnętrznych

- Zadawnie wcześniej przygotowanych pytań uzupełniających wynikających z problemów badawczych.

- Na ostatnim etapie badań narracyjnych (zakończenia wywiadu) następnie powrót do luźnej rozmowy, by narrator mógł się poczuć w roli partnera interkacji.

- Po każdym wywiadczie warto uzupełnić strone metryczkową scenariusza wywiadu, systematycznie prowadzić notatki terenowe, robić komentarze o przebiegu wywiadu, zwłasza o jego nastroju emocjonalnym, napotykanych trudnościach metodologicznych, a także zapisywać osobiste spostrzeżenia i refleksje.

Robienie notatek – b. ważne

Podczas opracowywania materiałów, stają się:

- źródłem wiedzy o zjawisku,

- dokumentację prowadzonego badania i podstawę do późniejszych analiz.

VI wykład – 12.05.2014 r.

Wykład 7

OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA

• Polega na uczestnictwie badacza w autentycznych sytuacjach z codziennego życia

• Badacz pojawia się pomiędzy uczestnikami konkretnych zdarzeń, staje się dodatkowym ich podmiotem

• Zawsze ujawnia się przed badanymi fakt prowadzenia obserwacji

Aktywność prowadzącego obserwację:

• Pełnoprawny uczestnik – badania przez wspólne doświadczanie, badacz nie odróżnia się od pozostałych uczestników

• Uczestnik jako obserwator – badacz wchodzi do środowiska badanych z zewnątrz, adaptuje się w grupie

• Obserwator jako uczestnik – badacz jest uczestnikiem sytuacji, ale jako obcy

„Wielkie koło” obserwacyjnego cyklu poznawczego J.P. Spradley – uchwycenie całościowego obrazu sytuacji

Co może być obserwowane w jakościowych badaniach pedagogicznych?

Wykaz wskazówek i pytań pomocniczych

Otoczenie fizyczne	Uczestnicy	Działania i interakcje	Rozmowy	Czynniki subtelne	Twoje własne zachowania
Np. biuro dyrektora, stołówka, klasa, szatnia itp. Jakie środowisko fizyczne? Jaki jest kontakt? Jak została podzielona przestrzeń? Jakie przedmioty, zasoby, technologie się tu znajdują?	Kto występuje na scenie, ile osób, w jakich rolach? Kogo nie ma? Jak można scharakteryzować uczestników?	Co się tu dzieje? Czy można zidentyfikować sekwencję działań? W jaki sposób są one ze sobą powiązane? Jakie normy i zasady określają te działania? Kiedy działania się rozpoczęły? Ile trwają?	Jaka jest treść rozmów w badanym miejscu? Kto z kim rozmawia?	Działania nieformalne i nieplanowane, symboliczne, domyślne znaczenie słów, komunikacja niewerbalna, ubiór, przestrzeń fizyczna	Jaka jest twoja rola jako uczestnika ?

Ograniczenia i trudności obserwacji uczestniczącej

Ograniczenia przestrzenne

- pole obserwacji jest ograniczone do wybranego wycinka badanej rzeczywistości

Ograniczenia czasowe

- obserwuje się badane zjawisko tylko przez pewien czas

Trudności:

- zdobycie zaufania badanych

- uświadomienie badanym, że nie są oceniani

Badanie dokumentów i wytworów

Podział dokumentów:

Źródła pierwotne (osobiste)

• Wytworzone przez kogoś, kto osobiście i bezpośrednio uczestniczył w dokumentowanych przez siebie wydarzeniach, przekaz „z pierwszej ręki”

Źródła wtórne

• Wytworzone przez kogoś, kto osobiście nie uczestniczył w dokumentowanych wydarzeniach, kompilacja opisów

Źródła:

- gazetki szkolne,

- protokoły posiedzeń rady pedagogicznej

- kroniki szkolne

- zdjęcia

- kopie świadectw

- dokumenty elektroniczne

Podział dokumentów:

• Dokumenty osobiste (pamiętniki, notatki nauczycieli i uczniów, listy, korespondencja elektroniczna, blogi nastolatków)

• Dokumenty oficjalne (wewnętrzne dokumenty regulujące funkcjonowanie szkoły, biuletyny, roczniki, zarządzenia, teczki osobowe uczniów, podręczniki szkolne)

• Dokumenty kultury popularnej (medialne przekazy informacyjne, kulturalne, społeczne, produkcja muzyczna, filmowa, telewizyjna, radiowe programy edukacyjne)

Zalety badania dokumentów:

• Stanowią użyteczne źródło informacji w badaniach jakościowych

• Prawie zawsze są dostępne

• Są względnie trwałe

• Stanowią bogaty zasób informacji usytuowany w różnych kontekstach

• Formalnie są nie do zakwestionowania (oficjalne stanowisko, urzędowe potwierdzenie faktów)

Badanie wytworów

• Polega na poznaniu, opisie, interpretacji działalności twórczej różnych podmiotów procesu edukacji

Klasyczne techniki badania wytworów:

• Analiza wypracowań

• Analiza dzienników

• Analiza rysunków

Rejestrowanie danych

Audiografia zapis i charakterystyka przekazów wizualnych za pomocą dyktafonu;

• Tylko taki sposób rejestracji pozwala na utrwalenie i odtworzenie szczegółów przekazu

• Nagrane notatki mogą uświadomić badaczowi pierwotne interpretacje i ich transformację w toku analizy

• Praca nad dokładną transkrypcją wypowiedzi, pauz, intonacji pozwala na doprecyzowanie znaczeń

• Badacz musi połączyć rolę podtrzymującego werbalne i niewerbalne reakcje badanego oraz sporządzającego za ich pełną zgodą , otwarcie ale dyskretnie, skuteczne merytorycznie i technicznie nagranie

Fotografia to utrwalenie na nośniku obrazów z dodatkową ich charakterystyką; nie może być chaotyczne, ale odpowiednio zorganizowane

• Badacz-fotograf to naukowy ekspert, który wykorzystuje język techniki w celu komunikacji swych odkryć

• Musi być świadomy, że zdjęcia nie dokumentują absolutnej prawdy, ale refleksyjny punkt widzenia fotografa

• Pozyskiwanie danych fotograficznych nie może być chaotyczne, ale powinno być odpowiednio zorganizowane, odnoszące się do problemów i celów badania

• Badacz-fotograf musi pamiętać, że gdy wykonuje fotografię to zbiera informacje

Wideografia to utrwalenie na nośniku danych audiowizualnych i wizualnych w postaci zapisu ruchomych przedstawień oraz sporządzenie dodatkowej ich charakterystyki

• Przed zastosowaniem wideo ważne jest rozpoznanie kultury wideo danej grupy, gdy jest codziennością danej grupy to jego zastosowanie będzie efektywniejsze poznawczo

• Niemożliwe jest nagranie ludzi niepoddanych wpływowi obecności kamery

• Intonacja, pauzy, rytm, akcenty, dodatkowe gesty, postawa ciała – to dodatkowe aspekty znaczenia wypowiadanych słów

Przykłady łączenia sposobów pozyskiwania danych – wywiad z interpretacją fotografii

Badacz przed wywiadem zapoznaje się z danym środowiskiem

Robi sesję zdjęciową, kierując się problematyka badawczą

Fotografie mogą sprowokować dyskusje między badanymi

Wspólne oglądanie zdjęć może być początkiem do dyskusji

Odwołanie się podczas rozmowy do fotografii powszechnie znanych publikowanych w prasie, albumach

Sposoby wykorzystania fotografii w jakościowych badaniach pedagogicznych

• Użycie fotografii jako podstawy do wywiadów: przekazanie uczniom zestawów fotografii i poproszenie o posortowanie zgodnie z własnym pomysłem

• Użycie fotografii jako opowieści dzieci o życiu szkoły, klasy, gdy wykorzystuje się sekwencję zdjęć wykonanych podczas podobnej lekcji jako inspiracji do narracji

• ?

Autofotografia, Autowideografia

Krzychała Sławomir

Pamiętniki Wideo

Badani na prośbę badacze wykonują dokumentację wideofoniczną wybranych zdarzeń ze swojego życia w dłuższej perspektywie

Mapa Narraycyjna

Gdy badany – dziecko w obecności badacza rysuje na dany temat i równocześnie rozmawia, co i jak

Skrzyneczka Pamiątek

Sposób w którym badacz wykorzystuje zbierane przez badanego pamiątki, badany o każdej opowiada, to może być powód do dyskusji. Może tez być to opowieść o życiu w oparciu o te pamiątki

Metoda Portfolio

Kiedy analizuje się prace artystyczne badanego gromadzone przez dłuższy czas

Wywiady elektroniczne

Polegają na prowadzeniu korespondencji mailowej z badanym, który poznał bezpośrednio bądź nie

Badacz nawiązuje kontakt i zaprasza do udziału w badaniu

Uzgadnia warunki uczestnictwa w badaniu

Po uzyskaniu zgody przesyła kilka wstępnych pytań następnie po otrzymaniu odpowiedzi przesyła szczegółowe pytania związane z problematyką badań

Badany w e-wywiadzie sam decyduje o czasie w jakim prześle swoją odpowiedź

VII wykład – 26.05.2014 r.

T: Analiza i interpretacja empirycznych danych ilościowych.

Plan:

1. Specyfika analizy danych jakościowych

2. Proces analizy i interpretacji

3. Sposoby analizy danych

4. Przygotowanie danych

5. Transkrypcja

6. Kodowanie

7. Analiza danych wizualnych

Specyfika analizy danych jakościowych (D. Kubinowski):

• W badaniach jakościowych nie da się oddzielić od siebie zbierania danych i ich analizy. Są to sprzężone ze sobą części procesu badawczego.

• Nie istnieją absolutne reguły realizacji badań jakościowych.

• Nie oznacza to tego, że nie ma wytycznych wspomagających analizowanie materiału. Skorzystanie z nich wymaga jenak zawsze krytycznego myślenia i kreatywności badacza.

• Ponieważ każdy projekt jakościowy jest unikalny to także zastosowane podejście analityczne będzie unikalne. Dociekanie jakościowe we wszystkich etapach zależy od zdolności i zaangażowania badacza.

• Adaptowane i kreowane sposoby analizy danych nie mogą opierać się na sztywnych – nieelastycznych automatycznych rozwiązaniach.

Sześć kroków cyklu analitycznego:

1. KODOWANIE INTENCJONALNE

przyporządkowanie symboli, nazw, numerów kolejno wyłaniającym się charakterystycznym fragmentom materiału;

1. REWIZJA KODOWANIA INTENCJONALNEGO

zweryfikowanie pierwotnych kodów i próba stworzenia właściwego systemu kodowania

1. ROZWIJANIE WSTĘPNEJ LISTY KATEGORII, GŁÓWNYCH IDEI

uporządkowanie materiału

1. MODYFIKOWANIE WSTĘPNEJ LISTY KATEGORII

poprzez ich łączenie, usuwanie, przekwalifikowanie

1. REWIZJA WYGENEROWANYCH KATEGORII I SUBKATEGORII

z nastawieniem na poszukiwanie najważniejszych w kontekście problematyki badawczej

1. PRZEJĘCIE OD KATEGORII DO KONCEPTÓW

które stanowią podstawę do etapowych bądź końcowych opisów i interpretacji

Podstawowe czynności analityczne oprac. Beata Kunat:

- ANALIZA DANYCH JAKOŚCIOWYCH

- ANALIZA METADANYCH

- ETAP TRANSKRYPCJI DANYCH

- WŁAŚCIWA ANALIZA DANYCH (GRUPOWANIE PORZĄDKOWANIE)

- FORMUŁOWANIE KONSTRUKTÓW TEORETYCZNYCH

- KATEGORYZOWANIE

- KODOWANIE

TRANSKRYPCJA WYWIADÓW:

• Sporządzanie pełnej transkrypcji wywiadów z nagrania (np. z dyktafonu).

• Przed transkrypcją przyjęcie JEDNOLITEGO SYSTEMU TRANSKRYPCJI

Przykład transkrypcji

SYSTEM TRANSKRYPCJI

SYMBOL	OZNACZENIE
.	Kadencja – koniec myśli. Intonacja opadająca
,	Wyliczanie. Intonacja ciągła
DUŻA LITERA (...)	Antykadencja – Początek myśli. Intonacja wnosząca Pauza, przerwa w wypowiedzi
() B (KS):	Wypowiedź nieczytelna, osoba dokonująca transkrypcji nie była w stanie usłyszeć fragmentu wypowiedzi Badacz (inicjały)
MB (1):	Mieszkaniec Białegostoku (nr wywiadu)

KODOWANIE JAKOŚCIOWE:

• Nadawanie segmentom danych etykiety, która kategoryzuje, podsumowuje i wyjaśnia poszczególne dane.

• Zastępowanie fragmentów tekstu etykietami, które reprezentują jego kategorie.

KOD:

• Oznaczenie lub etykieta służąca przepisywaniu jednostek znaczenia do informacji opisowych zbieranych podczas badania.

• Nadaje się go różnej wielkości segmentom, frazom, zdaniom czy całym ustępom powiązanym z określonym kontekstem, np. słowo po słowie, wiersz po wierszu, zdarzenie po zdarzeniu

TYPY KODOWANIA (K. CHARMAZ):

1. KODOWANIE RZECZOWE polega na nadawaniu etykiet fragmentom materiału empirycznego w celu dookreślenia obszaru przedmiotowego badań.

- otwarte – oznaczanie wszelkich danych na różne sposoby przeważnie na początku analizy;

- selektywne – oznaczanie tylko tych czynników, które odnoszą się do centralnych kategorii odnoszących się do projektu badań

1. KODOWANIE TEORETYCZNE odnosi się do wzajemnych relacji między wyłaniającymi się kategoriami.

KATEGORYZOWANIE

KATEGORIE I SUBKATEGORIE:

• Odnoszą się do dających się wyodrębnić jednostek danych, które są znaczącymi segmentami przeanalizowanego materiału.

• Powinny one odzwieciedlać cel badań i być wyczerpujące.

FORMUŁOWANIE KONSTRUKTÓW TEORETYCZNYCH

Nasycenie istotych kategorii znaczeniami i identyfikowanie ich własności oraz ich ingerowanie może prowadzić do budowania teorii.

METODA CIĄGŁEGO PORÓWNYWANIA (Glaser)

„TAKTYKI” ANALIZY PORÓWNAWCZEJ (Miles, Huberman)

- Dokonywanie porównań

- Dokonywanie kontastów

- Dostrzeganie wzorców i tematów

- Tworzenie grup

- Dzielenie i grupowanie

- Tworzenie metafor

- Kroczenie za niespodziankami

- Wyodrębnienie czynników

SPOSOBY ANALIZY DANYCH

ANALIZA TREŚCI – pozwala na badanie tekstów pisanych lub mówionych oraz wydobycie systemów znaczeń, najważniejszych wątków, głównych tematów, faktów i relacji między nimi. W toku analizy dokonanie wielokrotnej oceny tekstu.

• W wymiarze wertykalnym (linearnym) – analiza treści jako chronologicznego ciągu zdarzeń w obrębie jednego przypadku;

• W wymiarze horyzontalnym – analiza porównawcza w obrębie wszystkich badanych osób (przypadków)

ANALIZA KONWERSACYJNA skoncentrowana na opisywaniu i analizowaniu komunikacji językowej w celu poznania istoty ról, relacji i norm społecznych danego środowiska.

ANALIZA DYSKURSU poświęcona jest badaniu funkcjonowaniu instytucji, organizacji, osób za pośrednictwem dyskursów jako społecznie konstruowanych i rozpoznawanych sposobów działania, używania języka praktyk społecznych.

ANALIZA SYTUACYJNA polega na dokonywaniu poglębionego opisu i interpretacji sytuacji z perspektywy kontekstów osobowych, grupowych, instytucjonalnych.

JAK PREZENTOWAĆ DANE? RAPORTOWANIE DANYCH JAKOŚCIOWYCH

PREZENTACJA DANYCH

- Nie ma obowiązującego standardu komunikowania wyników badań.

- Autorki sposób autorski.

- Zależy od treści i charakteru projektu.

DECYZJE PRZY DOKONYWANIU WYBORÓW NA ETAPIE OPRACOWANIA (Bogdan, Biklen)

• dotyczące uzasadnienia, celu i formy prezentacji

• dotyczące obecności autora w tekście

• dotyczące publiczności

• na temat części wstępnej

• zawartości opracowania i sposobów komunikacji wyników

• na temat konkluzji

ELEMENTY RAPORTU

Niezależnie od dopuszczalnej i oczekwianej różnorodności struktury raportu z badań każdy powinnien zawierać przedstawienie:

• istoty badanej problematyki,

• omówienie zastosowanego sposobu badania wyszczególnienie rezultatów postępowania badawczego,

• uwzlędnienie kwestii natury metodologicznej,

• etycznego wymiaru badań

REPREZENTACJE DANYCH (M.B. Milet, A.M. Huberman)

CYTATY JAKO REPREZENTACJE (Hemmeraley, Adniston):

• powinny mieć związek z tekstem, posiadać ramy odnisienia

• powinny zawierać kontekst być umieszczone w szerszej perspektywie

• powinny posiadać interpretacje

• powinna być równowaga między cytatami a tekstem

• powinny być krótkie poza narracjami które przybierają postać zwartych opowieści badanych

• powinno się wykorzystywać cytaty reprezentujące różne perspektywy i stanowiska

• cytaty powinno się przedłożyć w mowie pisanej, poddanej redakcji poza wyjątkami dokładnej transkrypcji uzasadnionej profilem badań

Zaleca się stosowanie figur statystycznych: metafor.

MATRYCA

• Reprezentacje danych podzielonych według określonych kategorii.

• Mają zazwyczaj kształt tabeli z kilkoma kolumnami lub wierszami, zawierającymi pojęcia opisujące (symptomy, przejawy, cechy charakterystyczne) zjawisko, którego matryca dotyczy.

MATRYCA KATEGORII WSPÓŁPRACA	Przejawy wypowiedzi uczniów/zachowań uczniów	Zachowania nauczyciela
Wypowiedzi uczniów stanowiące zachętę do współpracy.	(b1) „Zobacz, czy to można jakoś poprawić?” (U3) (b2) „Pomóż mi naciągnąć ten sznurek.” (U7)	N + nauczyciel kiwa głową i uśmiecha się.
Wypowiedzi uczniów stanowiące przejaw niechęci do współpracy.	(b4) „nie pchaj się, sam sobie poradzę.”	N nie ingeruje.
N nie ingeruje.	Joasia zasłania ręką przygotowany projekt.	N + [Joasiu, pokaż Kubie co wymyśliłaś, może razem wpadniecie na jeszcze lepszy pomysł]

SIEĆ - służy do zobrazowania istniejących połączeń między badanymi zjawiskami.

Typy sieci:

- proste sekwencyjne;

- przyczynowe;

MAPA – jest rodzajem niehierarchicznej sieci i stanowi ramę pojęciową dla graficznego przedstawienia opracowywanego zjawiska.

Typy map:

- Poznawcze (odnoszące się do pojęć)

- Kontekstowe (pokazujące wzajemne relacje)

WINIETA

• jest opisem serii zdarzeń, specyficznych dla przypadku poddawanego badaniu;

• posiada strukturę narracyjną, która uwzględnia chronologię przebiegu wydarzeń;

• ogranicza się zwykle do zarejestrowania krótkiego wycinka jakiegoś zdarzenia, lub charakterystyki jednej bądź kilku najważniejszych postaci

• liczy od 6 do 15 str.

STRUKTURA WINIETY (M.B. Miles i A.M. Huberman)

- kontekst

- nadzieje badacza

- uczestnicy

- co zrobił badacz

- jakie były tego skutki?

- na czym polegał wpływ badacza?

- dlaczego tak się stało?

- inne komentarze (czego się nauczyłam, przewidywana przyszłość, wnioski, itp.)

TAKSONOMIE służą do zobrazowania relacji hierrchicznych między elementami badanych sytuacji.