V. Ilościowe i jakościowe metody badań socjologicznych. Wywiad, obserwacja, analiza treści i metoda biograficzna
Metody ilościowe- to odpowiednie parametry liczbowe określające zjawisko
Sondaż- przynosi miarodajne wyniki, sprawdzalny w dużej grupie respondentów; w badaniach używa się kwestionariuszy (cechy):
Krótkie wprowadzenie nt. tego, co badamy
Pytania zamknięte (powinny zawierać wszelkie możliwe odpowiedzi, brak podobnych), otwarte, filtrujące (np. jeśli odpowie się `nie' w pytaniu 6, wtedy przechodzi się do pytania 10, nie odpowiadając na pozostałe- dostępne dla pewnej grupy, która odpowiedziała w określony sposób) lub stwierdzenia, z którymi można się zgodzić albo nie.
UNIKAMY: pytań sugerujących (czy zgadzasz się z X, że…), niedopasowanych do badanego, podwójnych (odnoszących się do wiedzy i poglądów), z przeczeniami (czy X nie powinno być inne?)
Pytania muszą być jasno sformułowane, krótkie, zwięzłe, łatwe do zrozumienia, temat określony, a pojęcia precyzyjnie i konsekwentnie używane
Schemat postępowania w przypadku sondażu:
Formułowanie problemu
Przygotowanie ankiet
Przeprowadzenie badań
Analiza wyników
Kodowanie
Interpretacja
Wioski
Metody jakościowe
Analiza treści (e-maile, przemówienia, książki, czasopisma, wiersze…)-kto, do kogo, co, dlaczego, jak i z jakim skutkiem mówi?:
- określenie jednostek poddawanych analizie (np. analiza książek lub fragmentu książki)
- dobór próby (np. losowo co 5.wers książki)
- kodowanie w analizie treści- transformacja surowych danych na kategorie opierające się na pewnym schemacie pojęciowym (kodowaniu ulegają treści jawne-np. zliczenie występowania danego słowa w tekście i ukryte- badanie treści)- czyli z formy pisanej przechodzi się na standaryzowaną według norm pojęciowych (pojęcia też trzeba wyjaśnić)
- konceptualizacja i tworzenie kategorii kodowych (z założeń teoretycznych wyprowadza się sposoby badań, a założenia empiryczne mają być podstawą do tworzenia pojęć ogólnych)
- zliczanie treści jawnych (wyrażane cyfrą) i treści ukrytych (kod- np. 1= bardzo liberalny)
- analiza danych jakościowych- indukcja analityczna (od obserwacji do szukania związku między zmiennymi): wyprowadzanie hipotezy, podważanie hipotezy początkowej, rozpatrzenie pojedynczych przypadków, potwierdzenie/ obalenie hipotezy początkowej
Zalety analizy treści:
- oszczędność czasu i pieniędzy
- bezpieczeństwo (wyników i badanego- sondaż i badania terenowe są uzależnione od wielu czynników)
- możliwość badania długotrwałych procesów
- niereaktywność (brak wpływu na przedmiot badań)
- rzetelność (możliwość rekodowania, sprawdzenia wyników)
Wady:
- dotyczy komunikacji za pomocą wytworów społecznych- tego, co zapisane
b) Obserwacja- gromadzenie informacji o zjawisku bez ingerencji w nie; potrzebny jest przedmiot obserwacji (co?) i określenie celu (po co?); zaplanowana, systematyczna (powtarzana lub trwająca dłuższy okres czasu), podporządkowana określonym regułom
- jawna- osoby wiedza, że są badane, choć nie muszą być informowane o celu i przedmiocie badań; rzadko stosowana ze względu na duże prawdopodobieństwo zafałszowania wyników
- ukryta- nie informuje się badanych o prowadzonych działaniach
- uczestnicząca- badacz wchodzi w określone środowisko, bada coś od wewnątrz; bezpośrednia, chodzi w niej o lepsze zrozumienie badanych w ich środowisku, codziennych sytuacjach- jaki sens ma określone zachowanie, jakie jest jego znaczenie społeczne
- niejawna- badacz nie ujawnia się w danym środowisku, obserwując jednocześnie procesy i zjawiska bez ingerencji w nie, kontaktuje się z badanymi co pewien czas
- nieuczestnicząca- obserwacja badanych z zewnątrz, np. w laboratorium zza szyby
Przygotowanie do obserwacji:
wybór miejsca (ewentualnie- uzyskanie zgody na wejście)
przygotowanie wstępnych notatek mających charakter opisowy (nie wolno wartościować- np. używać określeń, że atmosfera była doniosła)
zawężenie i pogłębienie obserwacji
zbieranie danych do momentu, aż zaczną się powtarzać
analiza danych w odniesieniu do tego, co już powiedziano na dany temat
c) Wywiad
swobodny (język potoczny, mało sformalizowany)
- ma charakter zapoznawczy, ilość i kolejność pytań jest dowolna
- oparty na wcześniej zdobytych informacjach i określonym problemie
- może być mało ukierunkowany (np. oczekuje się obszernych odpowiedzi na temat z którego pytany jest specjalistą), ukierunkowany (pytania są już bardziej szczegółowe) lub ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji (gdy problem badania jest jasny, ale niekoniecznie ma się przygotowane pytania)
Przygotowanie do wywiadu swobodnego:
dotarcie do respondentów (przyłączenie się do organizacji, posiadanie w niej kogoś zaufanego)
opanowanie języka respondentów (rozumienie pojęć mogących mieć inne znaczenie; fachowej terminologii; języka obcego)
istotny jest sposób, w jaki badacz się przedstawi (jako ktoś zainteresowany czy jako naukowiec?)
odnalezienie eksperta, dobrze znającego środowisko
zdobycie zaufania, nawiązanie kontaktu (by zrozumieć, a nie przesłuchiwać)
zapis rozmów, gromadzenie materiałów
płeć badacza może mieć znaczenie (dlatego bardzo istotne jest zdobycie zaufania)
narracyjny
- nagrywany, nie podlega zmianie, przeprowadzany w odpowiednim otoczeniu, umożliwia spojrzenie na zjawiska od strony jednostki
- badany opisuje swoje doświadczenia, które umieszcza w kontekście przełomowych dla niego wydarzeń, musi trzymać się 3.zasad:
a) zamknięcia formy- jeśli pojawia się pewna postać, to musi zostać określony jej wpływ na badanego
b) kondensacji- ograniczenia się do najważniejszych wydarzeń
c) opowiadania o szczegółach- by ożywić, uwiarygodnić opis
Fazy wywiadu narracyjnego:
początek- wprowadzenie, zdobycie zaufania w luźnej rozmowie
stymulowanie narracji- wyjaśnienie, że badany nie jest reprezentantem grupy, ale kimś mającym ciekawą historię do opowiedzenia
przedstawienie narracji przez badanego, zachęcenia niewerbalne ze strony badacza
pytania dodatkowe- nawiązujące do tego, co zostało powiedziane
powrót do potocznej, luźnej rozmowy- badacz dla równowagi powinien powiedzieć coś o sobie
3