Agoniści receptorów muskarynowych – cholinomimetyki:

Estry choliny:

• Metacholina;

• Betanechol;

• Karbachol.

Dwa pierwsze stosowane są w atonii pooperacyjnej jelit i pęcherza moczowego. Karbachol zaś stosowany jest dospojówkowo w jaskrze w postaci rt 0,75-3%.

Alkaloidy:

Pilokarpina:

Stosowana jest dospojówkowo w leczeniu jaskry w postaci rt 0,5 – 4%. Jako amina III-rzędowa przechodzi przez spojówkę. Jest związkiem trwałym, którego działanie utrzymuje się przez ok. 24 godziny. Stosowana jest również w stanach zapalnych tęczówki w celu zapobieżenia zrostom tęczówki i soczewki. Podawana podskórnie w dawce 10-15 mg wywołuje nasilenie wydzielania potu (2-3l) oraz zwiększenie wydzielania śliny i łez. Pilokarpina jest podawana doustnie w dawce 5-10 mg w celu zwiększenia wydzielania śliny w zespole Sjögrena, kserostomii występującej po radioterapii głowy i szyi.

Działania niepożądane:

• Skurcz oskrzeli;

• Nudności;

• Biegunki;

• Wymioty.

Przeciwwskazania:

• Choroba niedokrwienna serca – obniżenie ciśnienie tętniczego może nasilać objawy niedokrwienia mięśnia sercowego;

• Nadczynność tarczycy – ze względu na możliwość występowania przedsionkowych zaburzeń rytmu;

• Choroba wrzodowa żołądka;

• Astma oskrzelowa.

Muskaryna:

Występuje w muchomorze czerwonym, muchomorze plamistym oraz grzybach z rodzaju strzępiaki i lejkówki.

Objawy zatrucia muchomorem czerwonym i plamistym wynikają głównie z toksycznego działania kwasu ibotenowego,muscinolu i pochodnych izoksazolowych i są to m.in.: pobudzenie OUN, drawki i omamy.

Objawy zatrucia grzybami z rodzaju strzępiaków i lejkówek (stanowiących główne źródło muskaryny) następują szybko, bo po ok.30-60 min po spożyciu i charakteryzują się:

• Nadmiernym łzawieniem i wydzielaniem śliny;

• Nudnościami, wymiotami, biegunką, kolką jelitową;

• Skurczem oskrzeli;

• Zwolnieniem pracy serca i spadek ciśnienia tętniczego, aż do wstrząsu włącznie.

Leczenie zatruć muskaryną polega na podaniu domięśniowym w ciągu 30 min siarczanu atropiny w dawce 1-2mg. Pomimo groźnego stanu zdrowia zagrożenie życia jest niewielkie.

Odwracalne inhibitory ACh-E:

Inhibitory działające bardzo krótko (5-15min):

Należy tu głównie edrofonium, który stosowany jest głównie w celach diagnostycznych. U chorych z miastenią krótkotrwale zwiększa siłę skurczu mięśni szkieletowych. Napadowe częstoskurcze nadkomorowe potęgują działanie endogennej ACh uwalnianej z zakończeń nerwu błędnego w węźle zatokowo-przedsionkowym.

Inhibitory krótko działające:

Należą tu:

• Fizostygmina – jest okna alkaloidem pochodzenia naturalnego. Działa od pół do dwóch godzin. Stosowana jest dospojówkowo w terapii jaskry. Ze względu na łatwe przechodzenie do mózgu stosowana jest również w terapii zatruć cholinolitykami, pochodnymi fezotiazyny i TLPD.

• Neostygmina – działanie utrzymuje się podobnie jak w przypadku fizostygminy. Zastosowanie znalazła w terapii miastenii, atonii jelit i pęcherza moczowego oraz w celu odwrócenia działania leków zwiotczających mięśnie szkieletowe (blok typu niedepolaryzujący).

Inhibitory długo działające:

• Pirydostygmina – jej działanie utrzymuje się do 6 godzin. Stosowana w terapii miastenii. Była stosowana podczas wojny w Zatoce Perskiej jako środek profilaktyczny przed atakiem gazami bojowymi (nieodwracalne inhibitory ACh-E).

• Ambemonium – działa sto razy silniej od neostygminy i utrzymuje działanie do 6-7 godzin. Zastosowanie to atonia pooperacyjna jelit i pęcherza moczowego oraz terapia miastenii.

• Dystygmina – zastosowanie podobne jak poprzednich leków, tj. atonia jelit i pęcherza moczowego oraz pomocniczo w terapii miastenii.

Nieodwracalne inhibitory ACh-E:

Należą tu organiczne estry kwasy fosforowego:

• Tabun, soman, sarin – gazy bojowe;

• Pestycydy – systos, bidrin, malation.

Objawy zatrucia:

• Wzrost wydzielania gruczołów potowych, ślinowych, łzowych, oskrzelowych oraz jelit.

• Nasilenie perystaltyki jelit i pęcherza moczowego.

• Skurcz oskrzeli.

• Zwolnienie pracy serca.

• Zwężenie źrenic, porażenie akomodacji oka.

• Zablokowanie zwojów układu wegetatywnego.

• W OUN – drgawki, depresja neuronów, w wyniku, której może dojść do utraty przytomności, depresja oddechu.

Postępowanie w ostrym zatruciu:

• Zmycie mydłem skóry i błon śluzowych.

• Zapewnienie drożności dróg oddechowych, ewentualnie sztuczne oddychanie, tlen.

• Gdy jeszcze nie wystąpią wymioty i biegunka należy wykonać płukanie żołądka wodą lub podać nalewkę z wymiotnicy.

Leczenie przyczynowe:

• Siarczan atropiny w dawce 2mg podawany do mięśniowo, powtarzane do 5-10 min do pełnej atropinizacji.

• Przerwanie leczenia atropiną grozi wystąpieniem niewydolności oddechowej i obrzęku płuc.

• Ponadto stosuje się reaktywatory ACh-E – pralidoksym, obidoksym.

Antagoniści receptorów muskarynowych – cholinolityki:

Naturalne alkaloidy:

Modelowym przykładem antagonistów receptorów M są naturalnie występujące alkaloidy tropanowe, pochodzące z roślin rodzin Solanaceae, np.: pokrzyk wilcza-jagoda (zawierający atropinę), bieluń dziędzierzawa, lulek czarny, lulecznica kraińska (zawierające skopolaminę).

Leki:

• Atropina.

• Skopolamina.

• Bellapan – zawierający zespół alkaloidów tropanowych otrzymywanych z liści pokrzyku.

• Beelardinal – Extractum Belladonnae siccum, kofeina, efedryna, teofilina.

• Bellergot – winian ergotaminy, alkaloidy z pokrzyku, luminal.

• Scophedal mitte/forte – bromowodorem hioscyny, chlorowodorek oksykodonu, chlorowodorek efedryny.

Cholinolitki syntetyczne:

IV-rzędowe sole amonowe:

Metyloskopolamina – ma działanie podobne jak skopolamina, ale bez działania na OUN.

Butyloskopolamina (Buscopan).

Homoatropina stosowana głównie w okulistyce, czasami w stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

Ipratropium (Atrovent) – wchodzi w skład preparatu złożonego: bromek ipratropium i fenoterol, w postaci roztworu lub aerozolu do inhalacji. Stosowany jest w leczeniu przewlekłym obturacyjnym zapaleniu oskrzeli, astmy oskrzelowej (najlepiej w postaci aerozolu), bradykardii.

III-rzędowe aminy:

Przechodzą przez barierę krew-mózg i wywierają działanie ośrodkowe. Łatwo też wchłaniają się po podaniu dospojówkowym. Stosowane doustnie w stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

Leki stosowane w chorobie Parkinsona:

• Benzatropina.

• Biperydyna.

• Prinidol.

• Triheksyfenidyl.

Leki stosowane w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dróg moczowych i żółciowych:

• Dicyklamina.

• Oksyfencyklimina.

• Oksybutynina.

• Oksyfenonium.

• Spasmobamat (połączenie bromku oksyfenonium i meprobamatu).

Zastosowanie:

• Diagnostyka dna oka – podawanie dospojówkowe, rozszerzenie źrenicy, która staje się niewrażliwa na światło, rozkurcz mięśnia rzęskowego wywołuje porażenie akomodacji (cykloplegię) i w związku z tym zaburzenia widzenia na małą odległość, np.: homoatropina, cyklopentolat, tropikamid.

• Zapobieganie objawom choroby lokomocyjnej – skopolamina.

• Astma oskrzelowa i przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli lub płuc – głównie bromek ipratropium w połączeniu z agonistami receptora β₂.

• Bradykardia zatokowa – w tym głównie bradykardia zatokowa w przebiegu zawału mięśnia sercowego oraz bradykardia i omdlenia związane z nadwrażliwością zatok szyjnych.

• Premedykacja do znieczulenia ogólnego w celu zapobieżenia odruchowemu zatrzymaniu akcji serca na skutek podrażnienie nerwu błędnego (podczas operacji na klatce piersiowej), odruchowemu skurczu krtani i pooperacyjnym zapaleniu płuc (zmniejszenie wydzielania śluzu w drzewie oskrzelowym).

• Bolesne skurcze żołądka, jelit (kolka jelitowa), dróg moczowych (kolka nerkowa).

• Choroba wrzodowa żołądka – obecnie stosuje się selektywnych antagonistów receptora M1 – pirenzepinę, telenzepinę.

• Choroba Parkinsona – leki cholino lityczne przechodzące przez barierę krew-mózg (obniżenie objawów kinezy, sztywności i drżenia występujących u chorych z chorobą Parkinsona).

Działanie niepożądane cholinolityków:

• Suchość w ustach;

• Bolesne zaparcia;

• Zaburzenia akomodacji oka, światłowstręt;

• Przyspieszenie akcji serca;

• Trudności w oddawaniu moczu.

Zatrucie atropiną:

Najczęściej występuje u dzieci po zjedzeniu Jagów pokrzyka. Dziecko zatrute atropiną jest:

• Rozpalone jak piec;

• Czerwone jak burak;

• Ślepe jak nietoperz;

• Niespokojne i agresywne jak tygrys w klatce;

• Szalone jak królik.

Leczenie zatrucia:

• Płukanie żołądka z węglem aktywnym;

• Podawanie środka przeczyszczającego o działaniu osmotycznym (można stosować nawet kilka dni po zatruciu, ponieważ perystaltyka jelit jest porażona);

• Podawanie dożylne salicylanu fizostygminy.

Leki blokujące zwoje układu wegetatywnego:

Należą tu

• Związki blokujące uwalnianie ACh – toksyna jadu kiełbasianeo, hemicholina i jony Mg²⁺. Powodują porażenie mięśni szkieletowych i zablokowanie przewodzenia w zwojach.

• Związki wywołujące przedłużoną depolaryzację, np.: nikotyna.

• Antagoniści receptorów N – heksametonium, trimetafan.

Zastosowanie terapeutyczne ma tylko trimetafan do wywoływania kontrolowanego podciśnienia w czasie zabiegów chirurgicznych.