Prawa czy lewa ? Kilka słów o lateralizacji

Lateralizacja  to nic innego jak stronność ciała przyczyniająca się do używania jednej ręki, nogi, oka i ucha do spełniania określonych funkcji. Za określoną stronę odpowiedzialna jest przeciwległa półkula mózgu i to ona dominuje w spełnianiu określonych zadań koordynując pracę całego ciała.

Pamiętajmy, że zarówno lateralizacja prawostronna, jak i lewostronna jest normą. Zmuszanie dzieci do zmiany dominującej ręki może mieć nieodwracalne skutki w jego funkcjonowaniu i zaburzać dalszy rozwój. Bardziej korzystna jest bowiem określona lateralizacja (prawo- lub lewostronna) niż oburęczność czy obunożność.

Diagnostyczne badanie lateralizacji przeprowadza się zwykle dopiero około 3-go roku życia jednak już znacznie wcześniej można zaobserwować preferencję dziecka w wyborze dominującej strony np. podczas manipulowania przedmiotami. Najlepsze efekty daje badanie spontaniczne, niekontrolowane dlatego też warto obserwować dziecko podczas zabawy lub takowe zabawy samemu aranżować. Wyniki pozwolą stwierdzić czy lateralizacja dziecka jest:

Prawostronna – gdy wybiera tylko prawą rękę, nogę, ucho i oko
Lewostronna – gdy wybiera tylko lewą rękę, nogę, ucho i oko
Skrzyżowana – gdy wybiera konsekwentnie przeciwne strony ciała (np. lewe oko, prawą rękę)
Nieustalona – gdy wybiera rękę, nogę, ucho, oko całkowicie przypadkowo i/lub naprzemiennie

Zwlekanie z wyborem dominującej strony lub wyraźna obustronność mogą świadczyć o nieprawidłowościach w kształtowaniu się przewagi lewej półkuli w funkcjach mowy, a na dalszym etapie skutkować ogromnymi problemami z nauką czytania i pisania.
Najczęściej trudności funkcjonalne pojawiają się, gdy lateralizacja jest skrzyżowana i dominuje np. prawa ręka, ale lewe oko.

Dziecko z opóźnioną lateralizacją ma ogólne kłopoty z manipulacją i koordynacją podczas wykonywania podstawowych czynności, przejawia kłopoty z orientacją w schemacie własnego ciała i otaczającej przestrzeni. Później mogą pojawić się trudności z prawidłową artykulacją dźwięków, przestawianie sylab w wyrazach i zdaniach, zniekształcanie liter itp. Dzieci te wykazują również problemy z koncentracją, skupieniem uwagi na tekstach czytanych i słuchanych, mają też kłopoty z pamięcią.

Dzieci z nieustaloną oraz skrzyżowaną lateralizacją już od najmłodszych lat wymagają systematycznych ćwiczeń stymulujących koordynację wzrokowo – ruchową, analizę i syntezę wzrokową, porządkowanie od lewej do prawej zgodnie z kierunkiem czytania, a także ćwiczeń sekwencji ruchowych, wzrokowych i słuchowych oraz pamięci symultanicznej i sekwencyjnej.

Jak zbadać lateralizację dziecka?

Lateralizacja jest skłonnością ciała do wykonywania określonych czynności przez jedną dominującą stronę. Proces lateralizacji trwa od narodzin, stopniowo kształtuje się i wyodrębnia dominującą rękę, nogę, oko i ucho.

Jak zbadać lateralizację dziecka?

Przede wszystkim w formie zabawy, gdyż dziecko nie może być świadome, że jest poddawane badaniu. Każdą z prób należy powtórzyć minimum 3 razy, układając przedmioty w osi ciała dziecka tzn. na wprost, by nie sugerować wyboru strony. Badanie lateralizcji można przeprowadzić w warunkach domowych, a ćwiczenia dowolnie modyfikować, ważna jest też obserwacja dziecka podczas spotntanicznej zabawy. Pamiętaj, że jedzenie i rysowanie nie są diagnostyczne!!

Oko

• Spoglądanie w lunetę (zwiniętą kartę papieru, ozdobiony rulon z papieru kuchennego itp.)

• Patrzenie przez kalejdoskop

• Patrzenie przez dziurkę od klucza

• Spoglądanie przez wizjer w drzwiach

• Zaglądanie do butelki, pojemniczka, kubeczka z małym otworem

• Robienie zdjęć aparatem fotograficznym

Ręka

• Wrzucanie niewielkich przedmiotów do otworów

• Nawlekanie koralików lub guzików na sznurek

• Odkręcanie butelki, słoika

• Karmienie łyżeczką misia, lali

• Otwieranie i zamykanie kłódki

Noga

• Wchodzenie i wychodzenie z koła

• Stanie na jednej nodze

• Wchodzenie na stołek

• Wchodzenie i schodzenie po schodach

• Kopanie piłki (ważne, by stała nieruchomo przed dzieckiem)

 

Ucho

• Słuchanie tykania zegarka położonego na stole

• Słuchanie szumu muszli

• Podsłuchiwanie kto/co stoi za drzwiami

• Słuchanie cichutkiego głosu kotka, pieska

• Słuchanie głosu biedronki, pszczółki schowanej w pudełku

 

Diagnozę lateralizacji przeprowadza się zwykle powyżej 3-go roku życia, ponieważ w tym wieku dziecko jest na tyle dojrzałe, by zrozumieć i prawidłowo wykonać polecenia. Jednak symptomy stronności widoczne są znacznie wcześniej. 36 miesiąc życia jest ostatnim momentem na wybór dominującej ręki, nie pozwalajmy używać dziecku do manipulacji obu rąk – lepiej wybrać tę dominującą i odpowiednio stymulować, by uniknąć późniejszych problemów rozwojowych.

Ćwiczenia kształtujące lateralizację

Kształtowanie się lateralizacji przebiega stopniowo, wraz z wiekiem i rozwojem dziecka dominacja stronna staje się coraz bardziej wyraźna. Warto wspomóc malucha w wyborze proponując mu różne formy zabaw i ćwiczeń, tak by mógł poznać swoje ciało oraz nauczył się precyzyjnego manipulowania.

Orientacja w schemacie ciała 

• Podawanie przedmiotów, które leżą po lewej lub prawej stronie

• Wykonywanie precyzyjnych poleceń np. dotknij prawego ucha, pokaż lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.

• Sterowany miś – dziecko bawi się misiem, a dorosły wskazuje drogę do skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do poduszki, zobacz – co jest za poduszką? itd.

• Ćwiczenia równowagi – stanie na jednej nodze, pokonywanie toru przeszkód, wspinanie się, przeskakiwanie przedmiotów itp.

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

• Kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr

• Kreślenie linii poziomych (od góry do dołu), pionowych (od lewej do prawej), kształtu koła (przeciwnie do ruchu wskazówek zegara), linii skośnych, prostych kształtów geometrycznych

• Naśladowanie sekwencji ruchów dorosłego

• Rysowanie i malowanie na dużych arkuszach, odrysowywanie części ciała oraz konturów różnych przedmiotów

• Wypełnianie konturów kredkami, farbami, plasteliną itp.

• Rysowanie po śladzie, po kropkach, łącznie linii

• Obrysowanie elementów, rysowanie z wykorzystaniem szablonów

• Wycinanie nożyczkami, naklejanie

• Nawlekanie korali, makaronu, słomek, guzików itp.

• Układanki, puzzle, rozcinanki, dopasowywanie konturów i cieni

• Poszukiwanie różnic i podobieństw na obrazkach, przedmiotach itp.

• Układanie według wzoru, naśladowanie i kontynuacja wzorów,  komponowanie własnych wzorów

• Zabawy plasteliną, ciastoliną, masą solną – modelowanie, lepienie, rzeźbienie