Polityka gospodarcza – wykłady.

Dr Mieczysława Solińska

Makroekonomia ----- > < ----- Władza gospodarcza

Mikroekonomia (1) ----- > < ----- przedsiębiorstwo

Mikroekonomia (2) ----- > < ------ gosp. domowe
(≠ konsument)
dochody, decyzje,
min. 1 osoba

Ekonomia – nauka o gospodarowaniu.

Ekonomia pozytywna – opis rzeczywistości gospodarczej.

Ekonomia normatywna – ocena rzeczywistości i postulaty wraz ze sposobami jej zmiany.

Prawa ekonomiczne – powtarzalne i prawidłowe związki

Koszt alternatywny – koszt poniesionej decyzji

Ceteris paribus – przyjmuje się, że tylko dany czynnik ma wpływ na przebieg zjawiska, a inne nie.

Dobra ( środki służące zaspokajaniu potrzeb):
- wolne (np. woda, powietrze; nie są wynikiem działalności gospodarczej człowieka)
- gospodarcze (są wytworem działalności gospodarczej człowieka)

Czynniki produkcji:
- rzeczowe
▪ przedmioty pracy (to, co ulega przetworzeniu, np. ruda żelaza)
▪ środki pracy (to, za pomocą czego wytwarzamy, np. maszyny)
- osobowe (człowiek i jego umiejętności)

Zasoby:
- ziemia, kapitał, praca
- rzadkość / ograniczoność jako przyczyna konieczności podejmowania wyborów

Polityka – sztuka rządzenia państwem (z greckiego):
- w znaczeniu wąskim: działalność władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrzych i zewnętrznych
- w znaczeniu szerokim: wszelka działalność wpływająca na sprawy publiczne bez względu na to, kto ją prowadzi.

Nauka polityki gospodarczej w Polsce ma tradycje od XIXw. (Skarbek: „zasady gospodarstwa narodowego”). 1949 / 1956 – planowana gospodarka narodowa. 2 poł. ’50 – polityka ekonomii. Po ’89 – powrót do pojęcia polityki gospodarczej.

Seconski – polityka gospodarcza to działalność państwa polegająca na określeniu bieżących i perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realizacji za pomocą metod i środków wynikających z zasady racjonalnego gospodarowania.

Polityka gospodarcza – świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji i organizacji międzynarodowych na gospodarkę, jej dynamikę, strukturę, funkcjonowanie i stosunki ekonomiczne.

Podmiot polityki gospodarczej – władza państwowa (a w jej imieniu centralne i terytorialne organy władzy państwowej).

Dwa obszary polityki gospodarczej:
- polityka makroekonomiczna
- polityka mikroekonomiczna

Elementy polityki gospodarczej:
- polityka wzrostu
- polityka strukturalna
- polityka regionalna
- polityka ekonomiczna

Dwoisty charakter polityki gospodarczej:
- teoretyczny (wiedza / nauka)
- empiryczny (przedstawia praktyczne doświadczenia)

Metody używane przez politykę gospodarczą:
- empiria*
- dedukcja
- eksperyment, met. prób i błędów

*badania empiryczne dokonywane są na podstawie gromadzonych informacji. Pierwszy etap to obserwacja pod kątem ustalenia oddziaływań organów państwa na gospodarkę oraz stwierdzenia występowania w niej zjawisk. Następnie wyodrębnia się zjawiska powtarzające się i określa związki między nimi. Później następuje konkretyzacja dokonanych ustaleń uwzględniająca wpływ rozmaitego typu uwarunkowań na kierunki i metody polityki gospodarczej. Wymaga to weryfikacji, czyli porównania z rzeczywistym przebiegiem procesu gospodarczego. Bogatego materiału dostarcza historia. Ważną rolę odgrywa eksperyment, który może być zastąpiony analizą i oceną doświadczeń polityki gospodarczej w innych krajach.

Cele gospodarcze powinny być formułowane w sposób jasny i ścisły; muszą im towarzyszyć odpowiednie środki. Realizacja celów musi odpowiadać zasadzie racjonalnego gospodarowania
i opierać się na racjonalnych przesłankach.

Warianty racjonalnego gospodarowania:
­- przy danych środkach osiągnąć jak największe efekty
- efekt celu osiągnąć jak najmniejszym kosztem

Doktryny społeczno – ekonomiczne.

Doktryna – zbiór uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń i poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy lub działalności.

W starożytności wszystkie zagadnienia gospodarcze uważano za polityczno-etyczne. W średniowieczu ocena zagadnień ekonomicznych była dokonywana z punktu widzenia moralności (św. Tomasz z Akwinu). Na początku czasów nowożytnych całość zagadnień związanych z gospodarką rozpatrywano z pozycji polityki państwowej.

Pierwszy zwarty system zasad polityki gospodarczej:
- merkantylizm (Colbert):
▪ handel zagraniczny miał służyć bogaceniu się państwa
▪ aktywne uczestnictwo państwa w oddziaływaniu na gospodarkę poprzez popieranie uprzemysłowienia kraju i osłonę produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją (protekcjonizm).

W XVIII w. mamy do czynienia z liberalizmem gospodarczym; polegał on na ograniczeniu interwencji państwa w gospodarkę do minimum. W XX w. przeplatają się okresy dominacji tendencji interwencjonalistycznych (Keynes) i neoliberalnych.

Keynes - teoria interwencjonalizmu

Ekonomia polityczna socjalizmu pełniła funkcję ideologiczną (propagowanie idei socjalizmu jako systemu społeczno-gospodarczego opartego na społecznej własności środków produkcji)

Partie socjaldemokratyczne:
- własność prywatna
- wycofały się z postulatów nacjonalizacji niektórych gałęzi gosp.
- ograniczony interwencjonizm
- konieczność zachowania mechanizmów rynkowych

Partie liberalne i konserwatywne:
- koncepcja minimalizowania interwencjonizmu państwa
- własność prywatna
- maksymalna swoboda działalności przedsiębiorstw

Katolicka nauka społeczna:
- negatywne nastawienie do komunizmu
- krytyka liberalizmu i różnych właściwości systemu kapitalistycznego

Rola państwa w gospodarce

Państwo - w szerokim znaczeniu rozumiemy złożoną, zróżnicowaną wewnętrznie, wieloszczeblową strukturę administracyjną społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium i dysponującą władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

Państwo - centralne i lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działanie związane jest z
funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego.

Funkcje państwa:
- ekonomiczna
- społeczna
- polityczna

Istnieje wiele argumentów na rzecz ekonomicznej roli państwa. Nie wszystkie są akceptowane. Eksponowane są argumenty związane z niedoskonałością rynku, z jego słabościami.

Argumenty za ekonomiczną rolą państwa:
- konieczność zabezpieczenia sytuacji gospodarczej od strony instytucjonalno-prawnej
- niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce
- występowanie negatywnych efektów zewnętrznych
- istnienie dóbr publicznych (efekt gapowicza – jedni z czegoś korzystają, to my zrobimy podobnie np. nie kupując biletu MPK)
- istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie
- istnienie dużych wahań aktywności gospodarczej, bezrobocia, inflacji
- istnienie pozbawionych opieki ludzi
- powstanie zbyt dużych – nieakceptowanych społecznie – różnic dochodowych i majątkowych

Argumenty przeciw ekonomicznej roli państwa (/przeciw interwencjonizmowi państwa):
- pojawianie się stanów nierównowagi na rynku w wyniku regulacji państwowych
- zniekształcone informacje
- wysokie koszty interwencjonizmu przy niewielkiej skuteczności
- zmniejszenie elastyczności systemu gospodarczego wywołane biurokracją
- osłabienie bodźców związanych z rynkiem

Ekonomiczne funkcje państwa:
- alokacyjna ( działania dla optymalizacji alokacji zasobów gospodarczych)
- stabilizacyjna (działania stabilizujące gospodarkę – dokonywane za pomocą polityki fiskalnej
i monetarnej - przez realizowanie takich celów, jak np.: (1) osiągnięcie i utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, (2) wyeliminowanie / ograniczenie inflacji i bezrobocia, (3) zmniejszenie wahań koniunkturalnych, (4) efektywne wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji
- redystrybucyjna (działalność zmierzająca do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomoc starszym i chorym.

Instrumenty (zmienne pozostające pod kontrolą państwa) polityki ekonomicznej:
- bezpośrednie (nakazy, zakazy)
- pośrednie (podatki, stopy procentowe)

Aspekty ekonomicznej roli państwa:
- realny (wyraża się tym, że różne instytucje i przedsiębiorstwa państwowe prowadzą określoną działalność gospodarczą)
- regulacyjny (polega na wpływie państwa na działalność innych podmiotów gospodarczych)

Nurty ekonomicznej funkcji państwa:
­- liberalny (zapoczątkowany prze ekonomię klasyczną; ograniczenie roli państwa do minimum)
- interwencjonistyczny (zapoczątkowany przez merkantylizm, a rozwinięty przez Keynesa; głosi konieczność interwencji państwa).

------------------------------ Ćwiczenia ------------------------------
Doktryny polityki gospodarczej:
­- merkantylizm (Colbert)
- fizjokratyzm (dochód czysty pochodzi z rolnictwa)
- szkoła klasyczna (Smith)
- szkoła marksistowska
- interwencjonizm (Friedman, Keynes)
- liberalizm
- monetaryz

Modele systemów ekonomicznych:
- indywidualistyczno-kompetytywny (kapitalizm rynkowy)
- indywidualistyczno-planowy (gosp. kapitalistyczna regulowana centralnie)
- kolektywistyczno-planowy (realny socjalizm)
- kolektywistyczno-kompetytywny (socjalizm rynkowy)

Sektor publiczny – dziedziny gospodarki, których właścicielem jest państwo lub organizacja publiczno-prawna.

Kapitalizm – mieszany (rynek + działalność państwa)

System nakazowo-rozdzielczy – do 1989 roku dominował system radziecki, który okazał się nieskuteczny w zetknięciu z szybkim rozwojem technicznym.

Polityka monetarna – ekspansywna polityka monetarna -- > wzrost podaży pieniądza -- > obniżenie przez banki komercyjne stopy procentowej. Wzrost podaży pieniądza może prowadzić do spadku jego wartości.

Typy strategii rozwoju:
- liberalna
- gospodarki otwartej
- industrializacji
- rozwoju rolniczego
- redystrybutywna

Systemy gospodarcze:
- gospodarka rynkowa (mechanizm rynkowy)
- gospodarka nakazowa (sztuczna regulacja)

System gospodarczy:
- powiązany celowo zbiór elementów znajdujących się we wzajemnej interakcji
- rozwój systemu determinowany jest przez dodatnie sprzężenie zwrotne
- jest podsystemem większego systemu (społecznego) połączonym z innymi systemami
- stoi w opozycji do tradycyjnego ujęcia systemu zamkniętego

Produkt Narodowy Brutto – miara pieniężnej wartości dóbr i usług wytwarzanych w danym kraju

Grupy zasobów w gospodarce:
- zasoby ludzkie
- zasoby kapitału rzeczowego
- technologie
- kapitał ludzki

Procesy gospodarcze:
- realne (transport, produkcja, magazynowanie itp.)
- regulacyjne

Ustrój społeczno-gospodarczy (reguluje stosunki gospodarcze w kraju):
- indywidualistyczny
- kolektywistyczny

Budżet państwa – plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na 1 rok; po zatwierdzeniu przez władzę ustawodawczą staje się obowiązującym aktem prawnym.

Funkcje budżetu:
- fiskalna ( gromadzenie dochodów budżetowych pochodzących głównie z podatków a umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizacje określonych zadań)
- redystrybutywna ( umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, np. zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju różnych regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych. Realizację umożliwia system podatkowy
/ulgi, zwolnienia/ oraz wydatki budżetowe dokonywane głównie w formie transferów, czyli świadczeń społecznych zwiększających dochody ludności bez potrzeby świadczenia w zamian jakichkolwiek usług)
- stymulacyjna (oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu na życie gospodarcze i społeczne; np. tempo wzrostu gospodarczego, poziom dochodu narodowego)
- alokacyjna
- stabilizacyjna

Realizacja powyższych funkcji jest możliwa dzięki stosowaniu przez państwo systemu podatkowego.

Elementy systemu podatkowego (definicja):
- określenie podmiotów podlegających opodatkowaniu
- określenie rodzajów podatków
- określenie wysokości składek oraz ulg i zwolnień

W gospodarce centralnej budżet nastawiony był na realizacje wielu zadań. Państwo nie tylko kształtowało centralnie i finansowało z budżetu państwa działalność inwestycyjną, lecz także ingerowało w bieżącą działalność gospodarczą i ograniczało samodzielność finansową przedsiębiorstw. Obecnie w większości krajów polityka fiskalna nastawiona jest na zapewnienie środków na podstawowe potrzeby socjalne, administracyjne i obronne oraz stabilizacyjne oddziaływanie na koniunkturę.

Budżet państwa składa się z:
- dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny)
- dochodów i wydatków władz lokalnych (budżety lokalne)
- ubezpieczeń społecznych

Struktura budżetów lokalnych zależy od ustrojowej organizacji państwa. W państwach federalnych mamy 3 szczeble, a w państwach unitarnych są tylko 2 szczeble.

Systemy finansowania wydatków budżetów lokalnych:
- finansowanie bieżących wydatków głównie z własnych dochodów ( własne dochody budżetu lokalnego pochodzą z podatków i opłat ludności danego terytorium, z działalności prowadzonej przez władze lokalne)
- podstawowa część funduszy pochodzi z subwencji rządowych ( zasilanie zewnętrzne to: subwencje, pożyczki, inne transfery)

Zasady polityki budżetowej:
- rocznego budżetowania (plan na jeden rok – niekoniecznie kalendarzowy)
- zupełności (należy brać pod uwagę wszystkie dochody i wydatki)
- jedności (budżet musi stanowić całość)
- jawności (podany do publicznej widomości)
- równowagi budżetowej (nie jest przestrzegana; już przy planowaniu zakłada się deficyt)

Dochody budżetu państwa:
- podatki* (przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenia na rzecz budżetu centralnego i budżetów lokalnych; wyróżniamy podatki bezpośrednie i pośrednie)
- cła
- dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw
- opłaty skarbowe, sądowe i notarialne

*System podatkowy:
- neutralny (nie wpływa na decyzje podatników, tzw. liniowy podatek bez ulg i zwolnień)
- aktywny (system progresywny; im wyższe zarobki tym wyższe podatki)

Krzywa Leffer’a – ciągły wzrost podatków nie oznacza ciągłego wzrostu dochodów z podatków

I _ _ _
I / \
doch. I / \
z tyt. I / \
podatk I / \
I_ _ _ _ _ _ _ _

podatki

Zasady podatkowe:
- równości (ci, którzy zarabiają – płacą)
- jawności (znajomość stawek podatkowych)
- taniości (system pobierania i obliczania podatków powinien być tani)
- wygodności (sposób pobierania podatków powinien być wygodny dla płatnika)

Wydatki budżetu państwa:
- z punktu widzenia przeznaczenia:
▪ wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak obrona narodowa,
administracja, wymiar sprawiedliwości
▪ wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura itp.)
▪ wydatki związane z pełnieniem przez państwo funkcji interwencyjnych w gospodarce

Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji (mała elastyczność wydatków). Presja na wzrost wydatków budżetowych przy ograniczeniach zwiększenia dochodów budżetowych prowadzi do powstania deficytu budżetowego.

Finansowanie deficytu budżetowego:
- zaciąganie pożyczek w bankach lub innych jednostkach sfery finansowo-rzeczowej
- zaciąganie pożyczek zagranicznych
- zaciąganie pożyczek od ludności poprzez emitowanie obligacji
- zwiększenie ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, wzrost liczby podatników
- emisja pieniądza (monetyzacja długu)
- zmniejszenie wydatków przez ograniczenie dotacji, subwencji czy innych form świadczeń pomocy społecznej

Dług publiczny – finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie (np. wywłaszczenie mienia na zasadzie odpłatności)

Rodzaje długu:
- dług publiczny krajowy
- dług zagraniczny

W teorii finansów publicznych wyodrębniamy:
- pasywną politykę budżetową: oparta na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (dochody zmniejszają się = wpływy z podatków maleją) – podatki, subwencje
- aktywną / dyskrecjonalną politykę budżetową: ma miejsce, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom (zmianom) oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczeniu bezrobocia. Polityka ta wymaga wprowadzania zmian legislacyjnych w programach budżetowych. Podstawowe rodzaje aktywnych posunięć w polityce budżetowej: (1) zmiany stawek podatków, (2) zmiany podziału transferów z budżetu państwa, (3) zmiany wydatków na roboty i inwestycje publ.

Prowadzenie aktywnej polityki budżetowej jest zadaniem złożonym. Okres jaki upływa od powstania zakłócenia do wystąpienia wszystkich efektów działań w ramach polityki budżetowej może być podzielony na kilka faz:
- faza rozpoznania (okres od powstania zakłócenia do jego ujawnienia w danych sprawozdawczych)
- faza decyzyjna (ustalenie form i zakresu niezbędnych zmian w polityce budżetowe – wybór instrumentów oddziaływania)
- faza instrumentalna (postępowanie administracyjne i legislacyjne związane z realizacją zamierzonych zmian w polityce budżetowej).

RYNEK PRACY

Płaca minimalna – ustawowo określone minimum płac, zapewniające reprodukcję siły roboczej.

NIMBA – syndrom – chcę mieć spalarnię śmieci, autostrady ale nie w mojej okolicy.

Pierwotny popyt na pracę – relacja między ceną pracy a ilością pracowników, których chcą zatrudnić pracownicy

Wtórny popyt na pracę – zależy od popytu na dobra i usługi, których praca dostarcza

Podaż pracy – jest zależnością pomiędzy ilością pracy jaką gotowi są świadczyć ludzie w określonym czasie za określoną stawkę płacy.

Monopson – forma rynku, na którym istnieje tylko jeden odbiorca oraz wielu dostawców towaru. Jeden silny pracodawca lub porozumienie kilku.

Monopol – struktura rynkowa charakteryzująca się występowaniem jednego dostawcy lub producenta danego towaru. Jeden związek zawodowy skupiający pracowników.

Płaca – wynagrodzenie za pracę:
- nominalna (pieniężna – otrzymywana jako wynagrodzenie za pracę)
- realna (nominalna podzielona przez średni poziom cen dóbr i usług)
- minimalna

Koncepcja 4 filarów polityki zatrudnienia:
I – zdolność do uzyskania zatrudnienia: państwa UE powinny zwalczać bezrobocie wśród młodzieży oraz bezrobocie długofalowe; również w ramach tego filaru mieści się decyzja o przechodzeniu od pasywnych do aktywnych metod zwalczania bezrobocia.
II – przedsiębiorczość: stworzenie dobrego klimatu dla rozwoju biznesu
III – zdolność adaptacyjna: dąży się do stworzenia równowagi pomiędzy zgłoszoną przez biznes potrzebą uelastycznienia rynku pracy
IV – równość szans: przestrzeganie równości płci w pracy; zwiększanie zatrudnienia kobiet.

Aktywni zawodowo: bezrobotni / pracujący
Bierni zawodowo: studenci, renciści, zniechęceni zawodowo długotrwałym bezrobociem

Bezrobotni – część aktywnych zawodowo pozostająca bez pracy.

BAEL – badanie aktywności ekonomicznej ludności; wprowadzono w 1993 roku na wniosek międzynarodowej organizacji pracy. Badanie prowadzone co kwartał.

Zmiany bezrobocia zalezą od liczby ludności w wieku produkcyjnym, liczby zatrudnionych
i współczynnika aktywności zawodowej.

Rodzaje normalnego bezrobocia:
- frykcyjne (związane z przemieszczaniem się ludzi pracy)
- dobrowolne (utrzymywanie domu)
- sezonowe

Inne bezrobocie:
- strukturalne (niedostateczne struktury popytu i podaży pracy)
- przymusowe (chęć pracy przy braku miejsc pracy)
- chroniczne (jeśli raz straci się prace w zawodzie i nie ma powrotu)
- ukryte

Pasywne metody walki z bezrobociem:
- wypłacanie zasiłku dla bezrobotnych
- wydłużanie okresu kształcenia / skracanie długości pracy – wpływa na zmianę długości aktywności zawodowej
- roboty publiczne
- przekwalifikowanie

Na egzamin: pol. gosp – def, rola państwa, rynek pracy, budżet, polityka ochrony środowiska

----------------------------------- ćwiczenia --------------------------------------

• definicje polityki ekonomicznej;

• teoria polityki gospodarczej – dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem form, celów i sposobów oddziaływania państwa na procesy gospodarcze,

• mechanizmy oddziaływania państwa na gospodarkę: 1) polityka budżetowa – budżet państwa określa strukturę i rozmiary wydatków publicznych, 2) polityka pieniężna 0- regulowanie podaży pieniądza przez będący instytucją publiczną bank centralny;

• polityka monetarna – niższa stopa procentowa jest zachęta do inwestowania a inwestycje przynoszą wzrost produkcji i zatrudnienia; wzrost podaży pieniądza może prowadzić do spadku jego wartości – inflacja zakłóca działanie mechanizmów rynku