KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO
ERIKA ERIKSONA
• Rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi i społecznymi wymaganiami.
• Jednostka musi w czasie swego życia pomyślnie rozwiązać osiem kryzysów czy dylematów, wynikających z nowych zadań stawianych przez otoczenie.

Etap I . Wiek niemowlęcy (0 – 1 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY PODSTAWOWA UFNOŚĆ
A NIEUFNOŚĆ
CEL
ROZWOJU. ZADANIE OSIĄGNIĘCIE
ZAUFANIA DO OPIEKUNA
GŁÓWNA
CNOTA NADZIEJA
CENTRALNY PROCES WZAJEMNOŚĆ I WYMIANA
ZNACZĄCE RELACJE PODSTAWOWY OPIEKUN
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE DOSTAWAĆ
ODDAWAĆ
ZAGROŻENIE RODZICE


Etap II . Dzieciństwo (2 – 3 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY AUTONOMIA
A WSTYD I ZWĄTPIENIE
CEL ROZWOJU.
ZADANIE OSIĄGNIĘCIE SAMOKONTROLI
I POCZUCIA WŁASNEJ ODRĘBNOŚCI.
GŁÓWNA CNOTA WOLA
ZNACZĄCE RELACJE RODZICE
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE ZATRZYMAĆ
POZBYĆ SIĘ
CENTRALNY PROCES ULEGANIE
ZAGROŻENIE TRENING CZYSTOŚCI

Etap III . Wiek zabawy (4 – 5 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY INICJATYWA
A POCZUCIE WINY
CEL ROZWOJU UKSZTAŁTOWANIE ORIENTACJI NA CELE I INICJATYWNOŚĆ W DZIAŁANIU
GŁÓWNA
CNOTA ZDECYDOWANIE /PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ/
CENTRALNY PROCES IDENTYFIKACJA

ZNACZĄCE RELACJE ŚCISŁA RODZINA
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE NAŚLADOWAĆ
UDAWAĆ
ZAGROŻENIE MASS MEDIA


Etap IV . Wiek szkolny (6– 12 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY PRODUKTYWNOŚĆ
A POCZUCIE NIŻSZOŚCI
CEL ROZWOJU OSIĄGNIĘCIE POCZUCIA WŁASNEJ KOMPETENCJI
GŁÓWNA CNOTA KOMPETENCJA
CENTRALNY PROCES EDUKACJA. PRZYSWOJENIE UMIEJĘTNOŚCI I NORM WRAZ Z UMIEJĘTNOŚCIAMI SZKOLNYMI I SPOSOBAMI UŻYCIA NARZĘDZI
ZNACZĄCE RELACJE SĄSIEDZTWO
SZKOŁA
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE DOKONYWAĆ
WSPÓŁDZIAŁAĆ
ZAGROŻENIE WYCHOWANIE SEKSUALNE


Etap V . Wiek adolescencji (13 – 18 r. ż.) (19 – 22 r.ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY TOŻSAMOŚĆ GRUPOWA
A ALIENACJA
____________________________
TOŻSAMOŚĆ INDYWIDUALNA A NIEPEWNOŚĆ (DYFUZJA) ROLI
CEL ROZWOJU OSIĄGNIĘCIE ODPOWIEDZI NA PYTANIE KIM JESTEM I KIM MOGĘ BYĆ
GŁÓWNA CNOTA WIERNOŚĆ SOBIE
CENTRALNY PROCES NACISK RÓWIEŚNIKÓW
ZNACZĄCE RELACJE GRUPA RÓWIEŚNIKÓW
MODEL PRZYWÓDZTWA
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE BYĆ SOBĄ /LUB NIE/
OTWIERAĆ SIĘ
ZAGROŻENIE ALKOHOLIZM MŁODZIEŃCZY

Stany (statusy) tożsamości wg Jamesa Marcii (1987).
Statusy ocenia się za pomocą dwóch wymiarów: podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P); zaangażowania, podejmowania ról (Z).
STRUKTURA TOŻSAMOŚCI P Z
I osiągnięcie + +
II moratorium + -
III zamknięcie - +
IV rozpad - -

1. Stadium rozproszenia tożsamości (rozpadu) (zagubienia).
2. Stadium tożsamościowego moratorium.
3. Stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie) – (tożsamość przejęta).
4. Stadium osiągniętej tożsamości.
KOLEJNOŚĆ STADIÓW JEST DOWOLNA. By osiągnąć tożsamość musi być moratorium.



Etap VI . Wczesna dorosłość (23 – 34 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY INTYMNOŚĆ A IZOLACJA
CEL
ROZWOJU OSIĄGNIĘCIE ZDOLNOŚCI DO MIŁOŚCI BEZ UTRATY POCZUCIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI
GŁÓWNA
CNOTA MIŁOŚĆ
CENTRALNY PROCES WZAJEMNOŚĆ MIĘDZY RÓWIEŚNIKAMI, WZORCE WSPÓŁPRACY I WSPÓŁZAWODNICTWA.
ZNACZĄCE RELACJE PARTNERSTWO W PRZYJAŹNI,
W ZWIĄZKACH SEKSUALNYCH, WE WSPÓŁZAWODNICTWIE I WE WSPÓŁPRACY
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE ZATRACAĆ SIĘ I ODNAJDYWAĆ W INNYM
ZAGROŻENIE ROZWÓD


Etap VII . Średnia dorosłość (35 - 60 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY KREATYWNOŚĆ A ZAINTERESOWANIE SOBĄ I STAGNACJA
CEL ROZWOJU POTRZEBA OPIEKOWANIA SIĘ I TROSKA O LOS MŁODSZYCH GENERACJI
GŁÓWNA CNOTA OPIEKUŃCZOŚĆ
CENTRALNY PROCES DOPASOWANIE OSOBA – ŚRODOWISKO I TWÓRCZOŚĆ
ZNACZĄCE RELACJE PODZIAŁ PRACY, WSPÓŁGOSPODARZENIE
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE TWORZYĆ, OPIEKOWAĆ SIĘ
ZAGROŻENIE STARZEJĄCY SIĘ RODZICE


Etap VIII . Późna dorosłość (pow. 65 r. ż.)
KRYZYS
PSYCHOSPOŁECZNY INTEGRALNOŚĆ EGO /samoakceptacja/
A DESPERACJA I ROZPACZ
CEL ROZWOJU OSIĄGNIĘCIE MĄDROŚCI ŻYCIOWEJ W WYNIKU POZYTYWNEGO BILANSU ŻYCIA
GŁÓWNA CNOTA MĄDROŚĆ
CENTRALNY PROCES INTROSPEKCJA. INTEGRACJA.
ZNACZĄCE RELACJE LUDZKOŚĆ, CZŁOWIEK
UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE BYĆ, STANĄĆ NAPRZECIW ŚMIERCI.
ZAGROŻENIE „KRUCHA” STAROŚĆ A OPIEKA OTOCZENIA

Koncepcje rozwoju człowieka

 
 
 
 
 

Co różnicuje poszczególne koncepcje? 

• Natura zjawiska,

 

• Mechanizm powstawania zmiany rozwojowej.

 
 
 
 
 

Natura zjawiska 

Jeżeli mówimy o naturze zjawiska rozwoju, to odnosimy się do następujących kwestii: 

• Zmiany ilościowe (nieukierunkowane), czy zmiany jakościowe (ukierunkowane)?

 

• Zmiany zachodzą w sposób ciągły (brak stadiów), czy skokowy (stadialny)?

 
 
 
 
 

Natura rozwoju psychicznego według Helen Bee – pięć typów teorii 

• Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana ukierunkowana;

• Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana nieukierunkowana;

• Teorie typu C – brak stadiów, zmiana ukierunkowana;

• Teorie typu D – brak stadiów, zmiana nieukierunkowana;

• Teorie typu E – mieszane.

 
 
 
 
 

Teorie typu A – modele fazowe 

• Zakładają, że rozwój jest długotrwałym procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzającym ku określonym stanom końcowym lub celom, które z reguły są wartościowane pozytywnie.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda 

• Zachowanie ludzkie wyznaczane jest przez nieuświadamiane procesy;

• Rozwój psychiczny człowieka składa się z rozwoju osobowości i rozwoju psychoseksualnego.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda 

• ID – konstrukt psychiczny będący źródłem pierwotnych pragnień (libido) i związanych z nimi napięć, które są rozładowywane poprzez maksymalizację przyjemności – obecny w ludzkiej psychice od momentu narodzin.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda 

• Ego – czerpie energię z ID, będąc jednocześnie na jego usługach, zaspokaja pierwotne pragnienia ID w sposób świadomy, zależny od zastanej rzeczywistości – pojawia się około 2 roku życia.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda 

• Superego – jest zbiorem przyswojonych przez człowieka reguł moralnych, rozumiane może być jako sumienie lub obraz „ja” idealnego – pojawia się w wieku przedszkolnym (4-6 lat)

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda 

Stadia (fazy) rozwoju osobowości:

• Faza oralna,

• Faza analna,

• Faza falliczna,

• Faza latencji,

• Faza genitalna.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona 

Teoria ta odwołuje się do zasady epigenezy, która zakłada, że wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona 

Erikson wyodrębnił osiem stadiów życia człowieka. Każdy z nich charakteryzuje się tym, że wywołuje u jednostki inny, specyficzny dla siebie konflikt.

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona 

Okresy (stadia) życia wg Eriksona:

• Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. – konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie zaufania do matki lub innego opiekuna,

• Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż. – konflikt: autonomia-wstyd i zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności,

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona 

• Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. – konflikt: inicjatywa-poczucie winy, ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu,

• Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. – konflikt: pracowitość-poczucie niższości, osiągnięcie poczucia własnych kompetencji,

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona 

• Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. – konflikt: tożsamość-rozproszenie tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi na pytanie „kim jestem?” i „kim mogę być?” oraz wierność sobie,

• Wczesna dorosłość – od 19 do 25 r.ż. – konflikt: intymność-izolacja, osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości

 
 
 
 
 

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona 

• Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. – konflikt: generatywność-stagnacja, potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi i troska o los młodszej generacji,

• Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. – konflikt: integralność ego-rozpacz, osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia.

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

Według tej teorii, istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju jest dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa, powiązane ze sobą, procesy – asymilacja i akomodacja.

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

• Asymilacja – włączanie struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych.

 

• Akomodacja – proces polegający na dostosowaniu struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń.

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

• Równowaga między asymilacją a akomodacją oznacza adaptację, czyli stan równowagi.

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

Stadia rozwoju poznawczego:

• Inteligencja sensomotoryczna – od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznania (główne osiągnięcie – stałość przedmiotu),

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

• Inteligencja przedoperacyjna – od 2 do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów (główne osiągnięcia – czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowywania stałości cech takich jak barwa, kształt a także rozumowanie transdukcyjne),

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

• Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. – coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie (główne osiągnięcia – zdolność do zachowania ilości, np.. Masy, czy objętości, a także rozumowanie sylogistyczne),

 
 
 
 
 

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta 

• Operacje formalne – od 12 do 15 r.ż. – w pełni odwracalne operacje umysłowe (główne osiągnięcia – myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne, logika zdań).

 
 
 
 
 

Teorie typu B – modele cykliczne 

• Brak ukierunkowania na osiąganie coraz bardziej złożonych stanów umysłu,

• Rozwój jako cykl zmian stadialnych, wyznaczanych zmianami fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe, menopauza).

 
 
 
 
 

Teorie typu B – modele cykliczne 

Proces rozwoju rozumiany jest jako cykl równowartościowych zmian stadialnych: pojawienie się określonej zmiany, specyficznej dla danego odcinka cyklu, jest tak samo konieczne lub ważne jak inna zmiana, specyficzna dla innego stadium.

 
 
 
 
 

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga 

I  Poziom moralności przedkonwencjonalnej 

• Moralność unikania kary – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed karą.

• Moralność własnego interesu – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych.

 
 
 
 
 

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga 

II  Poziom moralności konwencjonalnej 

• Moralność harmonii interpersonalnej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących” i „grzecznych” osobach.

 
 
 
 
 

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga 

• Morlaność prawa i porządku – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych.

 
 
 
 
 

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga 

III  Poziom moralności pokonwencjonalnej 

• Moralność umowy społecznej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostki.

 
 
 
 
 

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga 

• Moralność uniwersalnych zasad etycznych – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych.

 
 
 
 
 

Teorie typu C – modele sekwencyjne 

• Odrzucenie pojęcia stadiów rozwojowych,

• Przyjęcie koncepcji rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych (jakościowych).

 
 
 
 
 

Teorie typu C – modele sekwencyjne 

Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka.

Rozwój traktowany jest w tych teoriach jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej.

 
 
 
 
 

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa 

Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi się z wrodzonym planem kształcenia się i motywacji, czy też potrzeb tworzących hierarchię. Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na próby zaspokojenia potrzeb wyższych.

 
 
 
 
 

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa 

Maslow wyróżnia dwa typy motywacji:

• Motywacja niedoboru – wynika z niedoboru trzech pierwszych kategorii potrzeb,

• Motywacja wzrostu – obecna na poziomie dwóch ostatnich potrzeb.

 
 
 
 
 

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa 

Potrzeby:

• Fizjologiczne (głód, pragnienie, potrzeba snu, oddychanie),

• Bezpieczeństwa (pewność jutra, stabilność, wolność od strachu),

• Przynależności i miłości (czułość, bycie z innymi),

 
 
 
 
 

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa 

• Szacunku (osiągnięć, uznania, szacunku do siebie),

• Samoaktualizacji (realizowanie swoich możliwości, samorozwój).

 
 
 
 
 

Teorie typu D – modele liniowe 

• Odrzucenie koncepcji zmian stadialnych i jakościowych w rozwoju człowieka,

• Zmiany mają charakter ciągłych zmian ilościowych.

 
 
 
 
 

Teorie typu D – modele liniowe 

Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako ciągły proces nabywania/kumulowania doświadczeń i/lub radzenia sobie z nimi, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia się lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści doświadczeń.

 
 
 
 
 

Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury 

Założenie, że człowiek, a szczególnie dziecko, uczy się za pomocą imitowania zachowań innych. I tak, Bandura wyróżnił trzy rezultaty uczenia się przez imitowanie:

• Efekt facylitacji,

• Wzmocnienia zastępcze, hamujące lub odhamowujące reakcję,

• Uczenie się obserwacyjne.

 
 
 
 
 

Teorie typu E – modele mieszane 

• Odrzucenie jednowymiarowych i jednokierunkowych modeli zmian rozwojowych.

 
 
 
 
 

Teorie typu E – modele mieszane 

Rozwijający się system jest wielozmienny i elastyczny, to jest że zmiany dokonują się raczej selektywnie i zmierzają w kierunku wielu możliwych punktów końcowych ontogenezy.