Klasyczne i współczesne teorie handlu międzynarodowego

Najważniejsze ujęcia teoretyczne:

- doktryna słusznej ceny- ok. XIII wiek-„ handel jest korzystny gdy odbywa się po słusznej cenie”.

- merkantylizm- XV-XVI wiek- płacono kruszcem (głównie złotem)- handel był korzystny „gdy do kraju napływało złoto”

- teoria przewagi absolutnej

- teoria przewag komplementarnych

- teoria obfitości zasobów

- teoria neoczynnikowa

- teoria neotechnologiczna

- teoria popytowo-podażowa

Teoria przewagi absolutnej

Jej prekursorem był Adam Smith. Podstawowym założeniem jest stwierdzenie: źródłem korzyści z handlu jest występowanie między krajami różnic absolutnych (bezwzględnych) w kosztach produkcji lub wydajności pracy.

Założenia:

-występują tylko dwa czynniki produkcji: kapitał i praca

- nie ma kosztów transportu

- nie ma barier handlowych

- występuje pełna mobilność czynnika pracy w obrębie danego kraju, ale nie ma możliwości mobilności poza kraj.

Absolutna różnica jako podstawa handlu międzynarodowego: (założenia modelu)

Kraj	Miedź	Wino
Polska	10t/1dzień	5beczek/1dzień
Niemcy	5t/1dzień	1beczka/dzień

Wniosek:

Jeżeli jakiś kraj może nas zaopatrzyć w określony towar taniej niż my sami możemy to uczynić, lepiej ten towar nabyć za tę część wyrobów własnego przemysłu, który obejmuje dziedzinę w jakiej mamy przewagę nad innym krajem.

Względna różnica jako podstawa handlu międzynarodowego:

Kraj	Miedź	Wino
Polska	8t/1dzień	4beczki/1dzień
Niemcy	9t/1dzień	18beczek/dzień

Teoria przewag komparatywnych

Została sformułowana przez Dawida Ricardo. Podstawowym założeniem jest stwierdzenie, iż: wymiana międzynarodowa może być korzystna dla partnerów w sytuacji występowania względnych różnic w kosztach produkcji.

Wniosek:

Dla każdego kraju zawsze opłacalna jest specjalizacja w produkcji i eksporcie tych produktów w przypadku których posiada on stosunkową przewagę wydajności, natomiast niekorzystna wówczas, gdy nie ma tak rozmaitej przewagi względnej nad zagranicą.

Jednakowe relacje wydajności jako brak podstawy handlu międzynarodowego

Kraj	Miedź	Wino
Polska	5t/1dzień	10beczek/1dzień
Niemcy	10t/1dzień	20beczka/dzień

Teoria obfitości zasobów (proporcji w zasobach)

Jej twórcami są Eli Hoekscher, Bertil Ohlim i Paul Samuelson. Podstawowym założeniem jest stwierdzenie, iż: podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego jest występowanie między krajami relatywnych różnic kosztów i cen.

Wniosek:

Każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji i importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowanie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.

Współczesne teoria handlu międzynarodowego

- teorie neoczynnikowe (więcej czynników produkcji)

- teorie neotechnologiczne (luki technologicznej, korzyści skali, cyklu życia produktu)- postęp

- teorie popytowo- podażowe(handlu wewnątrzgałęziowego)

Luka technologiczna

Względnie trwała różnica poziomów potencjałów technologicznych (tzn. zasobów przeznaczonych do wytwarzania wiedzy technologicznej) istniejących w poszczególnych gospodarkach narodowych. Inaczej mówiąc rozmiar opóźnienia (dystans) jakiejś gospodarki wobec innej, czy jednego partnera gospodarczego wobec innego pod względem zaawansowania, opracowania oraz zastosowania techniki i technologii w życiu gospodarczym. Luka ta wyraża utracony z powodu stosowania przestarzałych technik i technologii dochód narodowy a także skalę nakładów inwestycyjnych niezbędnych do wyeliminowania dystansu.

Ceny w handlu międzynarodowym

Term of trade (cenowe lub nominalne)- to relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych przez poszczególne kraje.

Ujecie matematyczne:

$$\text{N\ tot} = \frac{\text{Pex\ }\left( t \right)}{\text{Pim\ }\left( t \right)}\text{\ \ \ \ \ \ }\frac{Pex\ (o)}{Pim\ (o)}$$

Realne (ilościowe) terms of trade- zmiany ilości towarów, jakie musi eksportować kraj aby móc importować określone ilości danego zestawu towarów.

Ujęcie matematyczne:

$$\text{N\ tot} = \frac{\text{Qex\ }\left( t \right)}{\text{Qim\ }\left( t \right)}\text{\ \ \ \ \ \ }\frac{Qex\ (o)}{Qim\ (o)}$$

Krótkookresowe zmiany cen na rynku światowym:

- towary masowe (wystandaryzowane)- wartość użytkowa jest identyczna bez względu na miejsce produkcji

- towary pozostałe (zindywidualizowane)- artykuły przemysłowe o różnej wartości użytkowej

- cenowa elastyczność popytu

- cenowa elastyczność podaży

Krótkookresowe zmiany cen rynkowych

Podaż artykułów rolnych cechuje niska elastyczność cenowa z uwagi na:

- długość cyklu produkcyjnego

- wysokie koszty magazynowania

- politykę sprzedaży eksporterów

Podaż surowców mineralnych jest większa od elastyczności podaży artykułów rolnych z uwagi na:

- mniejsze rozproszenie producentów i dystrybutorów

- większe możliwości składowania

- określoną politykę lub strategię sprzedawców

Podaż na artykuły żywieniowe jest mało elastyczna względem ceny z uwagi na zależność określoną prawem Engla.

Prawo Engla- tempo przyrostu wydatków na żywność we zrastających dochodach ludności zamożnej maleje w stosunku do tempa przyrostu innych wydatków.

-Popyt na surowce cechuje niska elastyczność względem zmian ich cen z uwagi na:

- dużą zależność procesów technologicznych od systematycznych dostaw tych surowców

- określoną sytuację polityczną, np. konflikty zbrojne i napięcia polityczno społeczne

Podaż artykułów przemysłowych cechuje większa elastyczność względem ich ceny z uwagi na:

- mniejszą zależność produkcji od warunków naturalnych

- większe możliwości zmiany skali produkcji

- zróżnicowanie asortymentu

- niższe koszty składowania

Popyt na artykuły przemysłowe cechuje zróżnicowania elastyczność cenowa:

- na dobra wysoce zindywidualizowane elastyczność cenowa jest niewielka

- na dobra mniej zindywidualizowane elastyczność popytu względem ceny może być znaczna

Długookresowe tendencje kształtowania się cen na rynku światowym:

- wskaźnik terms of trade określający relację zmian cen artykułów surowcowo- rolnych (Pex) do zmian cen wyrobów przemysłowych (Pim)

- ceny surowców i artykułów rolnych rosną wolniej niż ceny wyrobów przemysłowych/ długookresowo

- niższa dynamika popytu na surowce i artykuły rolne niż ogólna dynamika rozwoju gospodarczego

- wzrost podaży surowców w krajach rozwiniętych, szybszy wzrost popytu na artykuły przemysłowe niż pozostałe

Oddziaływanie handlu zagranicznego na:

1. zmiany struktury dochodu narodowego

2. efektywność gospodarowania

3. wielkość dochodu narodowego

Ad 3. Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego (od strony podaży)

Y=I+K+G

Y- dochód narodowy

I- inwestycje

K- konsumpcja

G- wydatki państwa

Dochód narodowy (produkt krajowy netto)- ilość dóbr jakimi dysponuje naród w danym momencie; jest równy produktowi krajowemu brutto pomniejszonym o amortyzację.

Gospodarka autarkiczna- zamknięta na stosunki gospodarcze z innymi krajami

Y=I+K+G+NX NX=Ex-Im Ex>Im

Wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju jest większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego.

Uwzględnienie eksportu i importu stwarza możliwość:

- zmiany wielkości funduszu przeznaczonego na inwestycje przy pozostawieniu konsumpcji na niezmienionym poziomie

- zwiększenie funduszy konsumpcji przy niezmienionym poziomie inwestycji

- łączne zwiększenie wielkości absorpcji ponad wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju (Im>Ex)

Wpływ finansowania zagranicznego na poziom absorpcji krajowej

Poprzez ujemne saldo obrotów handlowych (Im>Ex) zwiększa się podaż towarów.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego ( od strony popytu)

Handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego. Powiększają w ten sposób wielkość dochodu narodowego wytworzonego.

Ad 2. Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie efektywności zagospodarowania poprzez:

- specjalizację międzynarodową (wpływa na zmniejszenie przeciętnego kosztu jednostkowego dóbr wytworzonych w danym kraju, zwiększenie skali produkcji, pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego, gromadzenie doświadczeń, podniesienie jakości produktu, postęp techniczny)

- import nowoczesnej technologii

- konkurencję towarów zagranicznych na rynku krajowym

Ad 1. Wpływ handlu zagranicznego na zmiany struktury dochodu narodowego poprzez:

- uniezależnienie struktury dochodu narodowego podzielonego od struktury istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego

- transformację struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju

- rozwiązywanie problemu niedoboru artykułów rolnych

Import niezbędny- ważny dla krajów na początku procesu industrializacji

Bilans Płatniczy

- to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej jednego roku

- sporządzany jest zgodnie z zasadą podwójnego zapisu

Rezydent krajowy to osoba fizyczna której punktem odniesienia jest miejsce stałego zamieszkania a nie miejsce czasowego pobytu.

Transakcja kredytowa- pociąga za sobą otrzymanie płatności ze strony rezydenta zagranicznego (In plus)

Transakcja debetowa- konieczność uiszczenia opłaty rezydentowi zagranicznemu (In minus)

Struktura bilansu płatniczego:

1. bilans obrostów bieżących: rachunek bieżący. Nie wynikają z nich przyszłe zobowiązania finansowe

- bilans handlowy

-bilans usług

- bilans procentów i dywidend

- bilans transferów jednostronnych

2. bilans obrotów kapitałowych: rachunek kapitałowy płatności aktywów i pasywów (ich obrotów) kapitałowych

- rachunek kapitałowy

- rachunek finansowy- BIZ, inwestycji portfelowych i innych

3. bilans obrotów zagranicznych- zmiany stanu rezerw kraju walutowych

4. błędy i opuszczenia

Równowaga bilansu płatniczego (w sensie ekonomicznym) zachodzi wówczas, gdy transakcje autonomiczne równoważą się a transakcje wyrównawcze nie występują.

Transakcje autonomiczne0 są zawierane niezależni e od stanu bilansu płatniczego

Transakcje wyrównawcze- dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczeg

Polityka dostosowawcza

Jej nadrzędnym celem jest zlikwidowanie nadwyżki lub deficytu płatniczego, czyli przywrócenie równowagi zewnętrznej danej gospodarki.

Polityka zmiany podatków

Polega na oddziaływaniu państwa na ogólną wielkość wydatków (popytu), w związku z założeniem, że wielkość wydatków określa wielkość dochodu, a ten z kolei wielkość importu wpływającego na stan bilansu płatniczego

Polityka pieniężna

- Polega na oddziaływaniu poprzez państwo na wielkość wydatków przez zwiększenie lub zmniejszenie podaży pieniądza za pomocą stopy procentowej

- Wpływ ten może odbywać się poprzez:

* wpływanie na wielkość importu

* wpływanie na obroty kapitałowe

Wpływ na wielkość importu

Deficyt bilansu płatniczego

(Im>Ex) państwo wprowadza politykę drogiego pieniądza, czyli podnosi stopę procentową zmniejszając w ten sposób podaż pieniądza

- spadek podaży pieniądza powoduje spadek wydatków na inwestycje

- spadek wydatków na inwestycje powoduje spadek dochodu

- spadek dochodu prowadzi do obniżenia importu

- obniżenie importu prowadzi do poprawy bilansu płatniczego

Nadwyżka bilansu płatniczego (Ex>Im) państwo realizuje politykę taniego pieniądza obniżając stopę procentową i zwiększając w ten sposób podaż pieniądza

- zwiększając podaż pieniądza zwiększamy wydatki na inwestycje

- wzrost wydatków na inwestycje powoduje wzrost dochodu, a następnie także importu

- wzrost importu doprowadza do przywrócenia równowagi bilansu płatniczego

Wpływ na obroty kapitałowe

Nadwyżka bilansu płatniczego (Ex>Im) państwo realizuje politykę taniego pieniądza obniżając stopę procentową i zwiększając tym samym podaż pieniądza

- obniżenie stopy procentowej prowadzi do powstania różnicy miedzy stopą procentową w kraju a zagranicą

- powstanie różnicy w poziomie stopy procentowej między krajem a zagranicą powoduje odpływ kapitału krótkoterminowego z danego kraju

- odpływ kapitału prowadzi do zmniejszenia nadwyżki bilansu płatniczego i przywrócenia równowagi zewnętrznej

Deficyt bilansu płatniczego (Im>Ex) powyższy mechanizm działa w przeciwnym kierunku

Polityka fiskalna

- polega na zmianie poziomu wydatków z budżetu i/lub zmianie podatków

- kierunki polityki fiskalnej

- ekspresywna polityka fiskalna- państwo zwiększa wydatki rządowe i zmniejsza podatki przyczyniając się do zwiększenia inwestycji prywatnych

- restrykcyjna polityka fiskalna- państwo zmniejsza wydatki rządowe i zwiększa podatki przyczyniając się do zmniejszenia inwestycji prywatnych.

Deficyt bilansu płatniczego (Im>Ex)- polityka restrykcyjna

- polityka restrykcyjna prowadzi do zmniejszenia wydatków rządowych i inwestycji

- spadek wydatków publicznych i inwestycji powoduje spadek dochodu

- spadek dochodu prowadzi do spadku importu co sprzyja likwidacji deficytu bilansu płatniczego

Nadwyżka bilansu płatniczego (Ex>Im) powyższy mechanizm działa w przeciwnym kierunku

Polityka przesuwania wydatków

- celem jest podejmowanie działań mających doprowadzić do przesunięcia części wydatków z dóbr krajowych na dobra zagraniczne lub odwrotnie, z dóbr zagranicznych na dobra krajowe (przy nadwyżce Ex>Im)

Narzędzie polityki przesuwania wydatków

- Polityka kursowa- jest kierowana do wszystkich podmiotów życia gospodarczego utrzymujących kontakty z zagranicą

- polityka wybiórczego przesuwania wydatków- jest stosowana selektywnie

Polityka kursowa

To świadoma polityka państwa zmierzająca do obniżenia lub podwyższenia ceny waluty narodowej w walutach innych krajów

System kursów stałych

- dewaluacja zmniejszenie ilości złota lub waluty wymienialnej na złoto, którą można otrzymać za walutę narodową

- rewaluacja- zwiększenie ilości złota lub waluty wymienialnej na złoto, którą możemy otrzymać za jednostkę waluty narodowej

System kursów płynnych

- deprecjacja- obniżenie ceny waluty narodowej wyrażonej w innych walutach

- aprecjacja- podwyższenie ceny waluty narodowej wyrażonej w innych walutach

Ograniczenia handlowe

- są to środki polityki handlowej, które oddziaływają na wielkość eksportu i importu o które mogą być wykorzystywane do przesuwania wydatków z dóbr krajowych na zagraniczne i odwrotnie

- przy nadwyżce bilansu płatniczego (Ex>Im) redukcja ograniczeń przywozowych i ograniczenie środków wspierających eksport, przy deficycie (Im>Ex) podnoszenie ceł i innych środków ograniczających import i rozszerzenie zakresu stosowania środków polityki proeksportowej

Ograniczenia przepływu kapitału

- obejmują ograniczenia nakładana na niektóre rodzaje transferów kapitału, najczęściej stosowane w sytuacji deficytu bilansu płatniczego (Im>Ex) i przybierają formę zakazów, ograniczeń lub opłat od wywozu kapitału

Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu

- argument ochrony zatrudnienia- restrykcje importowe zachęcają producentów krajowych do zwiększenia produkcji dóbr konkurujących z importem, a tym samym i zatrudnienia

- argument poprawy terms of trade- następuje poprawa dobrobytu przez nałożenie ceł na towary importowe

- argument ochrony przemysłu raczkującego- przejściowa protekcja wobec niektórych gałęzi przemysłu do czasu możliwości konkurowania z dostawcami zagranicznymi

- argument niedoskonałości rynku krajowego- wynikający z trudności dostosowania się do szybko zmniejszających się warunków konkurencji.

GATT- Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu

WTO- Światowa Organizacja Handlu

Zasady GATT/WTO:

- niedyskryminacji i równości traktowania

- wzajemności

- możliwości interwencji w handlu

- tzw. klauzula narodowa- równe tratowanie towarów zagranicznych i krajowych