OCHRONA PRZYRODY

Prof. dr hab. Roman Reszel

Literatura podstawowa
1. Integralna Ochrona Przyrody. Praca zbiorowa. Wyd. Instytut Ochrony Przyrody PWN.
Kraków 2007.
2. Symonides E. Ochrona Przyrody. Wyd. Uniwersytet Warszawski. Warszawa 2008.
3. Leksykon podkarpackiej przyrody.

Literatura uzupełniająca
1. Babicz J., Grębecka W., Wójcik Z. (red.). Studia z dziejów ochrony przyrody w Polsce.
Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław 1985.
2. Makomajska-Juchiewicz M., Tworska S. (red.). Ekologiczna sieć NATURA 2000. Wyd.
Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków 2003.
3. Lisiecka H. Organizacje ekologiczne w polskich systemach politycznych. Wyd. Prawo
Ochrony Środowiska. Wrocław 1997.
4. Ochrona Środowiska. Wyd. Główny Urząd Statyczny. Warszawa.
5. Parki Narodowe. Praca zbiorowa.
6. Stan środowiska w województwie podkarpackim.

Wybrane czasopisma
1. Auro. Wyd. SIGMA-NOT. Warszawa, dwumiesięcznik (1973).
2. Chrońmy przyrodę ojczystą. Wyd. Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków, organ
Państwowej Rady Ochrony Przyrody (1945).
3. Kosmos. Wyd. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Mikołaja Kopernika w Krakowie,
kwartalnik (1877).
4. Parki Narodowe. Wyd. Krajowy Zarząd Parków Narodowych, kwartalnik.
5. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody. Wyd. Krajowy Zarząd Parków Narodowych,
kwartalnik.
6. Przyroda Polska. Wyd. ZG LOP. Warszawa, miesięcznik.
7. Salamandra. Instytut magazynu Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody.
8. Wszechświat.


WYKŁAD 1 4.10.2010r.

Ochrona przyrody – pojęcie powszechnie używane, trudne do zdefiniowania.
Zadaniem ochrony przyrody jest zachowanie, właściwe wykonanie oraz odnowienie składników i zasobów przyrody, w szczególności roślin i zwierząt, jak również ekosystemów i kompleksów przyrodniczych.

Ma ona na celu:
- utworzenie ciągłości prac ekologicznych i ewolucyjnych, a także trwałości systemów ekologicznych, a jednocześnie zapewnienie ciągłości wszystkich gatunków i jednostek biocenotycznych,
- zachowanie różnorodności form życia na różnych poziomach organizacji biologicznej, jak też form zabytkowych, krajobrazowych i dziedzictwa geologicznego,
- kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody i otaczającego go świata.

OCHRONA PRZYRODY NIE JEST TRAKTOWANA ZA NAUKĘ (organizacyjna, prawna)

Sozologia – to nauka badająca wpływ gospodarki człowieka na środowisko fizyczne i żywą przyrodę.

Ekologia – nauka zajmująca się badaniem wzajemnych oddziaływań pomiędzy organizmami i ich środowiskiem.
Definiowana jest też jako nauka o:
- strukturze i funkcjonowaniu przyrody (Odum, 1971),
- zależnościach decydujących o rozmieszczeniu i liczebności organizmów (Krebs 1996),
Tak więc ekologia jest „ teoretycznym fundamentem ochrony przyrody czego nie wie ekologia, tego nie robi ochrona przyrody” (Głowaciński, 2007).

Ochrona:
- środowiska – zajmuje się warunkami życia człowieka, takimi jak stan powietrza, wód, gleb, problematyką zagospodarowania ścieków i odpadów, rekultywacją terenów zdegradowanych, mniej uwagi poświęcając ochronie roślin i zwierząt, choć ich nie pomija,
- przyrody – skupia się na zagrożeniach organizmów i systemów przyrodniczych, bez zachodzenia w problemy techniczne.

ostaniec – najtrwalsza część skały, osiadły.

Motywy ochrony przyrody
Religijne
Były jednymi z najstarszych powodów ochrony szeregów elementów przyrody, które traktowano jako obiekty święte, np.:
- skały, głazy narzutowe czy ostańce – traktowane często jako ołtarze przy których odprawiano modły i składano ofiary,
- gaje, np. Akademia – święty gaj złożony z platonów i drzew oliwnych otaczających grób herosa Akademosa,
- pojedyncze drzewa – baobaby i drzewa oliwne w Afryce, dęby w Europie,
- zwierzęta – słonie, nosorożce, krokodyle, byki.
Do dziś są bardzo skuteczne, często dowodem są stare drzewa, które przetrwały bo mają na pniach zawieszone kapliczki.

Gospodarcze
Pozyskiwanie zasobów przyrody przynosiło i przynosi wymierne korzyści materialne i można z nich było dłużej korzystać, należy je chronić przed nadmierną eksploatacją. Z tych powodów m.in. lasy czy poszczególne gatunki drzew w Chinach już ponad 3 tys. lat temu.

Ochronne
Zwarte, nadgraniczne lasy stanowiły naturalną przeszkodę dla najeźdźców i pozwalały zwalczać wojska agresora nawet przez niewielkie, ale dobrze znajdujące teren oddziały obrońców. Szereg zakonów kontemplacyjnych: benedyktyni, cystersi, komedoli, kartuzi wznosili swe klasztory w głębi lasów, chroniących mnichów przed kontaktem ze światem zewnętrznym i jego pokusami.

Estetyczne
Piękno krajobrazu początkowo sporadycznym kryterium ochrony przyrody obecnie jest przyczyną bardzo częstą.

Patriotyczne
W wielu przypadkach krajobraz jest uosobieniem ojczyzny, co było wystarczającym powodem by go chronić.

Ideowe
Wynikające z przyczyn duchowych, z wewnętrznej potrzeby.

Bytowe
Ludzie a przynajmniej cześć z nich, zdają sobie sprawę z faktów, że stanowią cześć przyrody, której zachowanie jest warunkiem przetrwania człowieka.

Naukowe
Naturalne ekosystemy stanowią, niezwykle skomplikowane laboratoria pozwalające śledzić szereg procesów w warunkach, jakich nie możemy stworzyć nawet w najlepszych laboratoriach. Ich zachowanie jest niezbędne, aby poznać szereg zjawisk bardzo ważnych dla człowieka. Ponadto rośliny i zwierzęta świata to największy, ale mało poznany bank genów.

Etniczne
Wielkie płacie Ziemi zamieszkują ludy niedożywione, a nawet głodujące, które doprowadziły do wylesienia i degradacji zamieszkałych terenów. Brak działań ochronnych jest równoznaczny z ich unicestwieniem.

WYKŁAD 2 18.10.2010r.

Historia ochrony przyrody na ziemiach polskich
W XI w. Bolesław Chrobry wprowadził zakaz polowań na bobry (były polowane ze wg na cenne futro, mięso). Od tamtego czasu mogli na nie polować tylko bobrownicy.
Król ustalał na co można polować i na jakich zasadach:
Tur – tylko król; Żubr – książęta
Ograniczenia nie dotyczyły zajęcy i lisów. Ochrona polegała również na wyznaczaniu połowów i ograniczaniu łodzi.
Od XI w. - królewskie lub książęce statuty (w Koronie królewskie, na Litwie książęce)

Akty prawne uwzględniające ochronę lasów i zwierząt
Statuty:
- wiślicko-piotrowskie (ustanowione w połowie XIV w. za czasów Karola Wielkiego) przewidywały surowe kary za wyrąb drzew w cudzych lasach (szczególnie dębów), a także wypasania świń w dąbrowach.
- wareckie (ustanowione w r. 1420 i 1423 w Warce, zatwierdzone przez Władysława Jagiełłę) zakaz wyrębu cisów, chwytania i przywłaszczania „większych zwierząt” polowań na zwierzynę łowną od św. Wojciecha (23.IV) do zebrania wszystkich zbóż z pól.
- litewski (ustanowiony w r. 1523 za panowania Zygmunta Starego) wprowadzono ochronę rzadkich i ginących zwierząt łownych w tym: żubra, tura, bobra, sokoła i łabędzia.
- Sejmu Warszawskiego (ustanowiono w r. 1557 za panowania Zygmunta II Augusta) zabrania wybierania młodych lisów z nor „liszek młodych aby nie zbierano: a u kogo je najdą dziesięć grzywień przepadł a liszki rozpuścił”,
- Ustawa „na wołoski” (1557 wydana przez Zygmunta Augusta) zakazywał dzielenia Puszczy Białowiejskiej na działki 12-21 ha i przydzielania ich chłopom, co zapobiegało nadmiernemu rozdrobnieniu terenów puszczy i sprzyjało zachowaniu żubra.
- Wielkiego Księstwa Litewskiego: I–1529, II–1566, III–1588, zabraniały niszczenia drzew bartnych, zabijania sokołów, łabędzi i bobrów. Co więcej w celu ochrony bobrów wprowadzały strefy ochronne wokół żereni.

Inne dokumenty i działania
- 1571-1586 Stefan Batory zakazuje polowań w Puszczy Niepołomickiej oraz posiadłościach innych właścicieli: prowadzą okresy ochronne y „od czasu zeszłych lodów do św. Jana”(24.VI) i minimalne rozmiary oczek sieci rybackich (w r. 1578 wydaje zarządzenie podtrzymujące zakaz używania na Zalewie Wiślanym, które „wielką ilość narybku i ikry wyciągają i niszczą”; wprowadził go w r. 1318 biskup Fromborka – Eberhart).
- 1597 Zygmunt III Waza zarządza „skazujemy aby poddani wsi pomienionej (Jaktorów i sąsiednie osady) tam gdzie turowie bywają i pastwiska swoje albo stanowiska mają bydła swego nie ganiali, a traw na pożytek swój nie kosili ani obracali, gdyż ta wieś nie daleka dla dobytków ich, jak i dla turów i takiego zwierza w czasu jest posadzona i wolnościami obdarzona. Starosta Sochaczewski ma tego przestrzegać, jakoby puszcza nasza, gdzie tur przebywa od poddanych przerzeczonych pustoszoną nie była, że turowie zwierz nasz, mieli swe stanowisko”.
- 1778 za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego powstaje „Uniwersał względem borów y lasów w Koronie y Wielkim Xiestwie Litewskim” – wskazywał na groźbę „ogłoszenia kraju z drzew” i nawoływał do ochrony lasów „dla potrzeb dalszych y wygody całego kraju”.

Zabór pruski
- 1827 powstał rezerwat cisa w Pustkowiu Tucholskim (obecnie „Cisy staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego” w Wierzchlesie).
- 1907 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa, Domen Lasów nakazuje:
* wyszukanie „rzadkich roślin zielonych i drzewnych i rzadkich zbiorowisk roślinnych” w
celu objęcia ochroną,
* zachowanie na „dostatecznie wielkich przestrzeniach drzewostanów odznaczających się
rzadkimi lub pierwszych swych siedzibach osiadłymi gatunkami drzew”, które winny być
wyjęte z pod ogólnych przepisów obowiązujących dla urządzeń lasowych”.
* ochrona rzadkich gatunków ptaków, przy czym „po równo z ptakami winne być chronione
ich gniazda” lub tworzenie i utrzymanie miejsca lęgowe.
* ochrona skał i „głazów błędnych”, które ze wg na kształt, wielkość, skład lub historię
„przedstawiają się jako pomniki przyrody”.
- 1907 powołano „zasady popierania sprawy opieki nad pomnikami przyrody”, pozwalające tworzyć „komitety prowincjale” do spraw ochrony przyrody złożone z urzędników, przedstawicieli stowarzyszeń naukowych i zainteresowanych osób prywatnych.
- 1908 okólnik do rektorów i dyrektorów szkół wyższych, zleca wprowadzenie w trakcie zajęć terenowych osobliwości przyrodniczych i informowanie władz o nowych znaleziskach.

Zabór rosyjski
- 1906 powstaje w Warszawie Polskie Towarzystwa Krajoznawcze.
- 1907 hr. Karol Raczyński utworzy rezerwat w Złotym Potoku na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej o pow. 105,6 ha.

WYKŁAD 3 25.10.2010r.

Zabór austriacki
- 1852 powstaje „ustawa lasowa” wprowadzająca pojęcie lasów ochronnych i obowiązek zalesiania zrębów.
- 1869 Sejm galicyjski we Lwowie wydaje ustawę „względem zakazu łapania, wytępienia i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwym Tatrom, świstaka i dzikich kóz”.
- 1874 kolejna ustawa „o ochronie niektórych zwierząt dla uprawy ziemi pożytecznych” prawnie chroniła szereg gatunków ptaków, nietoperzy czy też jeża, zobowiązywała też nauczycieli szkół ludowych do wyjaśniania dzieciom potrzeby takich działań (pierwszym przypadkiem nakazanej przez prawo edukacji przyrodniczej w szkołach).
- 1886 hr. Włodzimierz Dzieduszycki tworzy na Podolu rezerwat przyrody „Pamiątka Pieniacka”.
- 1903 hr. Adam Stadnicki tworzy w Beskidzie Sądeckim rezerwat „Baranowiec”.
- 1913 prof. Marian Raciborski rozpoczął na Uniwersytecie Jagiellońskim wykłady z ochrony przyrody.

W okresie zaborów powstało szereg ukazujących się do dziś czasopism, takich jak: Sylwan (1820), Wszechświat (1875), Kosmos (1876).

Utworzono również wiele stowarzyszeń.
Najbardziej znane to:
- Towarzystwo Przyjaciół Nauk – 1800 Warszawa; od r. 1808 przewodniczył mu Stanisław Staszic, a od 1126 Julian Usyn Niemcewicz, w r. 1832 jako represja po powstaniu listopadowym rozwiązane przez władze carskie.
- Towarzystwo Naukowe Krakowskie – r. 1816, w r. 1871 przekształcone w Akademię Umiejętności, która był i jest korporacją uczonych (w odróżnieniu od PAN – państwową instytucją naukową).
- Polskie Towarzystwo Tatrzańskie im. Mikołaja Kopernika 1872 Lwów.
- Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie – 1873 r., 1874 zmieniła nazwę na Towarzystwo Tatrzańskie, a w 1919 na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Założyciele: Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, ks. Eugeniusz Janota, Walery Eliasz-Radzikowski.
- Galicyjskie Towarzystwo Ochrony Przyrody, 1876 Lwów z inicjatywy ks. Eugeniusza Janota.

Dekret Rady Regencyjnej z r. 1918 „ O opiece nad zabytkami sztuki i kultury”, zaliczał m.in. ogrody ozdobne oraz aleje, stare cmentarze i przydrożne, drzewa sędziwe i okazałe. Przyznał on rządowi prawo do wywłaszczania lub ograniczonego użytkowania „zabytków nieruchomych”, a także niedopuszczania do „niszczenia, zasłaniania lub szpecenia widoku na zabytki lub z zabytków nieruchomych”.

W r. 1919 Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wydał zarządzenie „o ochronie niektórych zabytków przyrody”, do których zaliczano: meteoryty, jaskinie, naturalne groty, osobliwe skałki, różne pomniki drzewa, a ponadto 5 gatunków roślin zielnych i 10 gatunków rzadkich zwierząt.

Inne ważniejsze wydarzenia z tego okresu to:
1920 powstaje rezerwat przyrody na górze Chełmowej w Górach Świętokrzyskich:
* 1921
- z Puszczy Białowieskiej wydzielono leśnictwo „Rezerwat” o powierzchni 452 ha
- hr. Stanisław Drohojeski ofiarowuje na utworzenie rezerwatu wzgórze z zamkiem Czorsztyn
1923 rozpoczęto proces restytucji żubra
* 1924
- utworzono rezerwaty w stokach Łysicy i Świętego Krzyża (Łysa Góra)
- powiększono teren leśnictwa „Rezerwat” podnosząc go do rangi nadleśnictwa
* 1929
- nadleśnictwo „Rezerwat” uzyskuje status rezerwatu ścisłego
* 1933
- Berlinie związuje się Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony żubra, które powierza Polsce prowadzenie światowych „Ksiąg rodowych żubra”
- utworzono pierwsze polskie parki narodowe w Pieninach i Puszczy Białowieskiej
- powstały rezerwaty w Puszczykowie i Osowej Górze wchodzące obecnie w skład Wielkopolskiego Parku Narodowego
* 1934
Uchwalono pierwszą ustawę o ochronie przyrody (10.III) opracowaną przez Gwalberta Pawlikowskiego i innych członków PROP. Składa się z 34 artykułów. Przewidywała m.in. utworzenie Funduszu Ochrony Środowiska, powołanie wojewódzkich konserwa-torów przyrody, wypłatę odszkodowań za szkody wynikłe z uprowadzenia zakazów w gruntach prywatnych.

W okresie międzywojennym ustanowiono (względnie stworzono zaczątki do powstania) 6 parków narodowych i 180 rezerwatów przyrody. W tym też czasie powstał projekt budowy kolejki linowej na Kasprowy Wierch. Nie przeszkodziły jego realizacji protesty PROP, LOP, ani też poddanie się do dymisji prof. Szafera wraz z całą Radą i przewodniczącym oddziałów terenów w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Lwowie.

WYKŁAD 4 8.11.2010r.

Okres PRL (1944-1989)
Z inspiracji PROP powstało do r.1949 szereg aktów prawnych umożliwiających działania na rzecz ochrony przyrody.
* 1946
- rozporządzenie ministra oświaty „w sprawie gatunkowej ochrony roślin”, które obejmowało ochronę 110 gatunków
- dekret „o planowanym zagospodarowaniu przestrzennym kraju” przewidujący uwzględnianiu w planach gospodarczych potencjalnych terenów do tworzenia rezerwatów.
*1947
- okólnik ministra administracji publicznej „w sprawie niszczenia lasów i zwierząt”
- rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu na 5107 ha Białowieskiego Parku Narodowego zgodnie ze standardami światowymi
- rozporządzenie ministra oświaty tworzące siedem Komitetów Ochrony Przyrody przypisanych do oddziałów PROP
- rozporządzenie ministra oświaty „o rejestrach tworów przyrody uznanych za podlegających ochronie”.
*1948
- rozporządzenie wojewody państwowego „w sprawie uznania projektowanego Wielkopolskiego Parku Narodowego pod Poznaniem za teren, na którym krajobraz i twory pierwotnej przyrody podlegają ochronie”.
*1949
Sejm PRL uchwala Ustawę o ochronie przyrody;
Najważniejszy starosta – działa za pośrednictwem nadleśnictwa dyrektora PN;
Wojewoda – działa za pośrednictwem wojewódzkiego konserwatora przyrody;
Wojewódzki komitet Ochrony Przyrody – organ;
Minister – organem był naczelny Konserwator przyrody.
*1947-1989
- utworzenie 15 parków narodowych i opracowanie dokumentacji szeregu innych
- ustanowienie 608 rezerwatów oraz ponad 20 tys. pomników przyrody.

Ponadto za sukces należy uznać:
1948 Udział polskiej delegacji w kongresie założycielskim Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i pozostanie jej członkami.
* 1950
- utworzenie Zakładu Ochrony Przyrody PAN, pierwszej w Polsce i jednej z nielicznych w Europie palcówki naukowej działającej na rzecz ochrony przyrody
- wypuszczenie na wolność pierwszych żubrów w Puszczy Białowieskiej
*1957
- powstanie Komitetu Ochrony Przyrody przy Wydziale Nauk Biologicznych PAN
- utworzenie Straży Ochrony Przyrody LOP
- powstanie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajobrazowego (PTTK), Polskiego Związku Wędkarskiego (PZW), Polskiego Związku Łowieckiego (PZŁ)
- ukazanie się rozporządzania ministra leśnictwa w sprawie ochrony gatunkowej roślin
1958 Założenie w ośrodku PAN w Popielnie Doświadczalnej Fermy Bobrów – wówczas gatunku zagrożonego wyginięciem.
1971 Wyznaczenie przez prezydia WRN w Kielcach i Łodzi pierwszych obszarów chronionego krajobrazu.
1976 Utworzenie pierwszego w Polsce Suwalskiego Parku Krajobrazowego do r. 1989 powstało ich 50.
*1977
- Ratyfikowanie Konwencji o ochronie światowej dziedzictwa kulturalnego i naturalnego
- uznanie za światowe rezerwaty przyrody trzech parów narodowych: Babiogórskiego, Białowieskiego i Słowińskiego, a także rezerwat przyrody „Łuknajno”.
1978 Ratyfikowanie Konwencji o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego.
1983 Objęcie ochroną wszystkich ptaków drapieżnych.

Czasy PRL to także okres:
- budowy wielkich kombinatów degradujących środowisko
- nadmiernej chemizacji rolnictwa i prowadzenia monokultur
- nieprzemyślanych melioracji bagien i torfowisk
- intensywnego wyrębu drewna
- budowy zbiorników zaporowych
- tworzenia inwestycji w parkach narodowych, jak np. Linia Hutniczo-Siarkowa oddana do użytku w 1979 r. przecinająca Roztoczański Park Narodowy.

Do pozytywnych wydarzeń w III Rzeczpospolitej dotyczących ochrony przyrody można zaliczyć:
- utworzenie ośmiu parków narodowych w tym siedmiu na podstawie dokumentacji opracowanej całkowicie lub częściowo w PRL: Park Narodowy Ujście Warty powstał w r. 2001 na bazie dokumentacji opracowanej w III RP
- powiększenie kilku Parków: Bieszczadzkiego, Roztoczańskiego a szczególnie Słowińskiego i Białowieskiego
- stworzenie wielu parków krajobrazowych i rezerwatów, a szczególnie rezerwatu „Lasy naturalne Puszczy Białowieskiej” na obszarze 8,5 ha. Miało to w jakiś sposób włączenie do Białowieskiego PN całej polskiej części Puszczy Białowieskiej
- ratyfikowanie szeregu konwencji międzynarodowych
- nadanie statusu rezerwatu biosfery Parkom Narodowym: Karkonoskiemu, Tatrzańskiemu, Bieszczadzkiemu, Kampinoskiemu i Poleskiemu
- wpisanie na listę Konwencji Ramsar Parków Narodowych: Wigierskiego, Poleskiego, Narwiańskiego oraz subalpejskiego „torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym i rezerwatu „Jezioro Drużno”
- wydanie rozporządzeń w sprawie ochrony gatunkowej roślin (1995, 2001, 2004), zwierząt (1995, 1998, 2004), grzybów (2004)
- wykreślenie z listy gatunków łownych w r. 1995: rysia, wydry, tchórza stepowego, wiewiórki, dropia, głuszca, cietrzewia, przepiórki i innych, a w r.1998 – wilka
- opracowanie pierwszej Polskiej czerwonej księgi zwierząt (wyd. I-1992, II-2001) oraz Polskiej czerwonej księgi roślin (wyd. I-1993, II-2001)
- rozpoczęcie wyznaczania obszarów sieci NATURA 2000 – formy ochrony wynikającej z dyrektyw UE.

WYKŁAD 5 15.11.2010r.

Wyróżniamy ochronę:
Gatunkową – ma zapewnić przetrwanie i właściwy stan ochrony dziko występujących gatunków oraz ich siedlisk, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Obejmuje gatunki rzadko występujące, endemiczne, podatne na zagrożenie i zagrożone wyginięciem oraz objęte ochroną na podstawie umów międzynarodowych.

Obszarową (rezerwatową) – jej celem jest zabezpieczenie całych zespołów oraz wybranych gatunków oraz ich siedlisk.

Indywidualną – dotycząca konkretnych tworów przyrodniczych, np. okazałych drzew, czy jaskiń.

Można ją też podzielić na:
Ścisłą (bierną) – odnoszącą się do podgatunkowych układów ekologii; zakłada zaniechanie świadomej ingerencji człowieka w ekosystemy i zachodzące w nich procesy.

Częściową (czynną) – umożliwia niezbędnych zabiegów pozwalających zachować lub przywrócić pożądany stan ekosystemów i składników przyrody (np. krowy).

Zachowawcza i stabilizująca – pozwala dokonywać drobnych ingerencji w siedliskach częściowo przekształconych przez człowieka.

W zależności od miejsca w jakim prowadzona jest ochrona, dzielimy ją na:
- In situ – w miejscu ich naturalnego występowania
- Ex situ – poza miejscem ich naturalnego bytowania

W ustawie i przepisach wykonawczych występują odpowiednie określenia:
- PN i PK – są tworzone
- za RP – mogą być uznane (jakieś obszary lub obiekty)
- obszary NATURA 2000 i chronionego krajobrazu – wyznacza się
- pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe – ustanawia się
- poszczególne gatunki roślin, grzybów i zwierząt – obejmuje się ochroną

Park Narodowy - „obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie polega cała przyroda oraz walory krajobrazowe”.
Jego utworzenie następuje na wniosek ministra środowiska w trybie rozporządzenia Rady Ministrów określającego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę (przestać istnieć może, gdy przestanie istnieć przyroda chroniona np. katastrofa ekologiczna).
[W Polsce 23 PN, powierzchnia 317 tys. ha, 1% kraju]
Rezerwat przyrody – „obszar zachowany w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystem, ostoję, siedlisko przyrodnicze, a także siedlisko roślin, grzybów i zwierząt oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi”.
Tworzony jest rozporządzeniem wojewody.
[W Polsce 1400 RP, powierzchnia 165 tys. ha, 05% kraju].

Rodzaje rezerwatów:
Leśne – stanowią prawie 50% wszystkich rezerwatów zajmując 37% powierzchni objętej tą formą ochrony. Zazwyczaj chronią fragmenty naturalnych lasów: dębowych, bukowych, jodłowych, świerkowych a także drzewostany z udziałem lipy drobnolistnej, brzozy czarnej , cisa (np. Lasy Janowskie).

Florystyczne – jest ich ponad 160 o powierzchni blisko 3900 ha; mają chronić gatunki zagrożone, np. pióropusznik strusi, brzozę karłowatą i niską.

Faunistyczne – tworzone są najczęściej dla ochrony miejsc rozrodu zwierząt zagrożonych i siedlisk istotnych dla ich rozwoju (zimowisk, gniazdowisk). Jest ich obecnie ok. 140 o powierzchni blisko 39 tys. ha. Mają wielkość od 2,5 do 5,5 tys. ha.


WYKŁAD 6 22.11.2010r.

Rezerwaty

Faunistyczne – tworzone zazwyczaj dla ochrony miejsc rozrodu zwierząt zagrożonych i rzadkich lub siedlisk istotnych dla ich rozwoju. Jest ich około 140 o powierzchni blisko 39 tys. ha. Mają wielkość od 2,5 ha do 5,5 tys. ha.

Torfowiskowe – mają za zadanie ochronę pokładów torfu, które tworzą specyficzne, niezwykle interesujące siedliska wielu gatunków roślin i zwierząt. Jest ich w Polsce ponad 140 o powierzchni ponad 15 tys. ha.

Krajobrazowe – celem ich powołania jest zachowanie krajobrazów typowych dla różnych regionów krajobrazu, względnie krajobrazów wyróżniających się oryginalnymi cechami lub tworami. Jest ich obecnie ponad 100 o powierzchni 39 tys. ha.

Dzielimy je na:
- dotyczące wyłącznie krajobrazów naturalnych m.in. dolin rzecznych
- chronią zabytki kultury materialnej, budowle lub ich pozostałości otoczone lasami.

Stepowe – to obiekty stosunkowo niewielkie, o łącznej powierzchni 441 ha, powołane są do ochrony muraw i zarośli kserotermicznych wraz z ich fauną. Mają one charakter reliktowy i potrzebują czynnej ochrony.

Wodne – jest ich około 30, ale mają spore powierzchnie, łącznie zajmują prawie 4 tys. ha. Ich zadaniem jest ochrona biocenoz ekosystemów, głównie rzek, jezior, starorzeczy;
np. jezioro digotroficzne, dystroficzne.

Słonoroślowe – to obecnie jedyne 4 obiekty o powierzchni 51 ha, chroniące nie liczne i rzadkie u nas gatunki halofilne.

Rezerwaty przyrody nieożywionej – jest ich około 70 i zajmują łącznie ponad 2 tys. ha. Chronią różne formy nieożywione np. gołoborza, wychodnie skalne, jaskinie, efekty, działalności technicznej itp. oraz ślady starego kopalnictwa wydobywczego.

Formy geopart.

Według nowego podziału rezerwatom można przypisać odpowiednie symbole, wykorzystają stosowane tabele, dzieląc je według:
A. dominującego w nich przedmioty ochrony (znaczy się dużą literą P)
B. głównego rodzaju ekosystemu (znaczą się dużą literą E)