Barbara Witkowska

Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej
w Warszawie

WstĘp do Zasad i metod oceny materiaŁu siewnego

Zasady i metody oceny materiału siewnego

Spis treści:

1. Metodyka oceny polowej plantacji nasiennych roślin rolniczych i warzywnych

I. Cel i zadania oceny polowej 9

II. Przedmiot oceny polowej 10

III. Organa wykonujące ocenę polową 10

IV. Zgłaszanie plantacji do oceny polowej 11

V. Dyskwalifikacje i degradacje 11

VI. Izolacja przestrzenna 11

VII. Jednostki kwalifikacyjne 11

VIII. Ocena wg norm procentowych 12

IX. Ocena wg norm powierzchni 12

1. Metoda A 13

2. Metoda B 13

X. Ocena plantacji roślin warzywnych 13

1. Ocena polowa plantacji
kategorii Standard 13

2. Metodyka oceny plantacji 14

XI. Czynności kwalifikatora 15

1. Czynności wstępne 15

2. Ogólna ocena plantacji 15

3. Szczegółowa ocena plantacji 15

4. Ocena spodziewanego plonu
materiału siewnego 16

5. Ocena wysadków roślin dwuletnich 16

6. Ocena polowa odmian mieszańcowych 16

XII. Wykonanie powtórnej oceny polowej
w przypadku odwołania 17

2. Organizacja, zasady oraz wymagania
obowiązujące w ocenie tożsamości (kontroli
poletkowej) wstępnej i następczej nasion
roślin rolniczych i warzywnych 17

I. Kontrola wstępna 17

II. Kontrola następcza 18

III. Pobieranie próbek do oceny tożsamości 18

IV. Termin wysyłania próbek do kontroli
poletkowej 18

V. Skutki wynikające z nienadesłania
próbek do kontroli poletkowej 19

VI. Wyniki kontroli poletkowej 19

3. Ocena laboratoryjna materiału siewnego 19

I. Formy dokumentowania wyników
oceny nasion 19

II. Pobieranie próbek i ocena nasion 19

1. Pobieranie próbek 20

2. Ocena nasion 20

III. Zasady oceny i dokumentowania rolniczych mieszanek nasiennych 20

1. Pobieranie próbek do badań 20

2. Wydzielanie próbki średniej 21

3. Zasady wykonywania badań 21

4. Wystawianie świadectw 21

5. Mieszanki nasienne pochodzące
z importu 21

6. Ocena mieszanek pozostających
w remanentach 22

7. Badania kontrolne 22

IV. Tworzenie partii zbiorczych i zestawów 22

V. Przeprowadzanie powtórnej oceny
laboratoryjnej 22

1. Przedmiot, zakres i wykonawca
oceny laboratoryjnej 22

2. Tryb postępowania przy zgłaszaniu
wniosku o powtórną ocenę 23

3. Wykonanie badań 23

4. Dokumentowanie wyników
badania powtórnego 23

4. Zasady, metodyka oraz organizacja oceny
cech zewnętrznych sadzeniaków
ziemniaka przeznaczonych do obrotu
w kraju i na eksport 24

I. Wymagania formalne dla sadzeniaków
ziemniaka przeznaczonych do obrotu
w kraju 24

II. Wymagania formalne dla kwalifikowanych
sadzeniaków ziemniaka przeznaczonych
na eksport 24

III. Sprawdzenie cech jakościowych
sadzeniaków ziemniaka 25

5. Zasady, metody oraz organizacja oceny
weryfikacyjnej sadzeniaków ziemniaka 26

I. Cel i zadania oceny weryfikacyjnej
sadzeniaków ziemniaka 26

II. Organa wykonujące ocenę 26

III. Wielkość prób do oceny weryfikacyjnej 26

A. Wielkość prób do oceny weryfikacyjnej 26

B. Organizacja pobierania prób do oceny
weryfikacyjnej 26

C. Zasady pobierania prób do oceny
weryfikacyjnej 26

D. Sposób pobierania prób 27

E. Przechowywanie prób w SOSZ 27

IV. Organizacja pobierania prób do oceny
weryfikacyjnej 28

A. Metody oceny weryfikacyjnej
oraz zakres ich stosowania 28

B. Zasady bonitacji zdrowotności
sadzeniaków ziemniaka w ocenie
weryfikacyjnej 28

C. Metodyka badań laboratoryjnych
stosowanych w ocenie weryfikacyjnej
sadzeniaków ziemniaka 28

1. Próba oczkowa 28

2. Test „Eliza” 33

3. Testy uzupełniające 33

V. Zasady i tryb załatwiania odwołań
od wyników oceny weryfikacyjnej 36

VI. Dokumentacja kwalifikacyjna 36

VII. Kontrola oceny weryfikacyjnej 36

1. Metodyka oceny polowej plantacji nasiennych roślin rolniczych i warzywnych

I. Cel i zadania oceny polowej

1. Ocena polowa plantacji nasiennych jest urzędową czynnością mającą na celu stwierdzenie, czy podczas wegetacji roślin istniały warunki właściwe do wyprodukowania materiału siewnego¹ wysokiej jakości oraz czy stan plantacji nasiennej odpowiadał ustalonym wymaganiom.

2. Zadaniem oceny polowej jest eliminowanie z produkcji tych upraw nasiennych, które nie dają gwarancji uzyskania dobrych wyników w produkcji materiału siewnego.

3. Ocena polowa jest podstawowym ogniwem w systemie urzędowej oceny materiału siewnego.

4. Mimo, że technika tej oceny różni się w szczegółach w zależności od specyfiki gatunku,

to podstawowe zasady oceny obejmują sprawdzenie na plantacji nasiennej:

1) zmianowania na polu w celu wykluczenia zanieczyszczenia plantacji nasiennej niepożądanymi samosiewami tego samego lub pokrewnych gatunków,

2) wymaganej izolacji przestrzennej:

a) od innych upraw dla wyeliminowania ryzyka przepylenia niepożądanym pyłkiem innych odmian lub gatunków pokrewnych,

b) od źródeł chorób przenoszonych przez owady, wiatr itp.,

c) dla uniknięcia zamieszania podczas wegetacji i zbioru,

3) czystości - plantacja powinna być wolna od chwastów i innych gatunków uprawnych, a w szczególności tych, których nasiona trudno jest oddzielić podczas przerobu lub mających wpływ na wykształcenie nasion,

4) zdrowotności - plantacja ma być wolna od chorób przenoszonych przez nasiona,

5) wymaganej tożsamości odmianowej,

6) występowania roślin nietypowych, określonych w wymaganiach szczegółowych dla poszczególnych gatunków,

7) w przypadku odmian mieszańcowych zachowanie właściwej proporcji składników rodzicielskich ustalonych dla danej odmiany.

5. Kolejne oceny stanu plantacji nasiennych we właściwym stadium rozwoju, pozwalają ocenić stan i wyrównanie plantacji, a także sprawdzić wykonanie określonych zabiegów, w celu uzyskania dobrego materiału siewnego.

II. Przedmiot oceny polowej

1. Do oceny polowej mogą być przyjmowane wyłącznie gatunki i odmiany:

1) wpisane do rejestru odmian lub przyjęte do badań rejestrowych,

2) zagraniczne nie wpisane do rejestru, nie przeznaczone do obrotu w kraju,

3) skreślone z rejestru (przez 2 kolejne lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano skreślenia).

4) dopuszczone do obrotu na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

2. Odmiany przyjęte do badań rejestrowych mogą być kwalifikowane warunkowo.

3. Oceną polową obejmuje się tylko te uprawy, które zostały obsiane (obsadzone) materiałem matecznym (hodowlanym) wytworzonym przez hodowcę bądź materiałem kwalifikowanym uzyskanym w wyniku reprodukcji materiałów matecznych.

4. Tylko materiał siewny o zachowanej ciągłości kwalifikacyjnej może być zgłaszany do oceny polowej.

5. Dokumenty muszą w pełni identyfikować partię nasion użytą do obsiewu plantacji zgłoszonej do oceny polowej.

6. Na wniosek hodowcy mogą być przyjęte do oceny polowej również składniki pierwotne mieszańca.

7. Producent powinien wytwarzać wyłącznie jedną kategorię i odmianę danego gatunku w swoim gospodarstwie chyba, że wielkość gospodarstwa zezwala na zachowanie właściwej izolacji przestrzennej.

8. W procesie reprodukcji, przy spełnieniu wszystkich warunków, uzyskuje się następny niższy stopień rozmnożenia.

9. Stopnie w jakich można kwalifikować plantacje nasienne wynikają z Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego.

10. W przypadku roślin wieloletnich (trawy), raz obsiane plantacje nasienne mogą dać kilka zbiorów nasion, stanowiących bezpośrednie rozmnożenie tego samego materiału siewnego.

Nasiona zbierane z tych plantacji w ciągu trzech kolejnych lat (licząc zbiory od roku zasiewu) mogą być kwalifikowane w tym samym stopniu.

W dalszych latach plantacje takie mogą być kwalifikowane w najniższym stopniu obowiązującym dla danego gatunku.

11. W przypadku gatunków o dwuletnim cyklu produkcji nasion, w pierwszym roku zbiera się wysadki w stopniu wysianych nasion. W drugim roku z wysadzonych wysadków zbiera się nasiona o odpowiednio obniżonym stopniu w stosunku do nasion wysianych (jak przy roślinach jednorocznych).

12. Nie obejmuje się oceną polową plantacji obsianych materiałem matecznym do zbioru wysadków (I-szy rok uprawy), w tym przypadku ocenę polową rozpoczyna się od oceny wysadków, po przechowaniu, w drugim roku uprawy.

13. Wymagania szczegółowe i zasady oceny, wynikające ze specyfiki określonych gatunków oraz metod hodowli lub uprawy (np. metoda bezwysadkowa u roślin dwuletnich, produkcja mieszańców), określają załączniki Nr 5 i 6 do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego.

III. Organa wykonujące ocenę polową

1. Ocenę polową plantacji nasiennych organizują i nadzorują wojewódzcy inspektorzy Inspekcji Nasiennej, zwani dalej „wojewódzkimi inspektorami”. Z upoważnienia i na ich zlecenie ocenę polową wykonują osoby fizyczne zwane „kwalifikatorami”.

2. Kwalifikatorami powinny być osoby, które oprócz przygotowania merytorycznego, dają rękojmię sumiennego i obiektywnego dokonywania oceny. Kandydata na kwalifikatora obowiązuje kurs, zakończony egzaminem zdanym z wynikiem pozytywnym, zorganizowany przez Inspekcję Nasienną.

3. Kwalifikatorzy posiadający uprawnienia do przeprowadzania oceny polowej, w każdym roku będą przeszkoleni z zakresu przepisów i wymagań obowiązujących w wytwarzaniu i ocenie materiału siewnego, a także zapoznani z charakterystyką nowych odmian podlegających ocenie polowej.

4. Do obowiązków i uprawnień kwalifikatora należy w szczególności:

1) zawiadomienie przedsiębiorców lub upoważnionych umową kontraktacyjną producentów z wyprzedzeniem minimum 3 dni, o planowanych terminach przeprowadzania oceny, z wyjątkiem przypadków określonych w wymaganiach szczegółowych (np. dla kukurydzy),

2) przeprowadzenie inspekcji - oceny stanu plantacji zgodnie z wymaganiami szczegółowymi,

3) sprawdzenie deklarowanej powierzchni plantacji z powierzchnia rzeczywistą,

4) porównanie ilości materiału siewnego jaką dysponował plantator z deklarowaną powierzchnią plantacji uwzględniając technologię uprawy i specyfikę gatunku,

5) porównanie deklarowanej ilości wysadków z określoną umową kontraktacyjną ilością hektarów, które mają być nimi obsadzone w celu zebrania nasion,

6) poprawne wypełnienie arkusza oceny polowej i wystawienie świadectwa oceny polowej.

5. Kwalifikator może odstąpić od dokonania oceny polowej jeśli z przyczyn od niego niezależnych (np.: brak oznakowania plantacji, nieobecność wnioskodawcy lub jego przedstawiciela podczas oceny stanu plantacji) nie może wykonać czynności, lub wnioskodawca nie dopełnił warunków określonych w wymaganiach szczegółowych.

IV. Zgłaszanie plantacji do oceny polowej

1. Plantacje nasienne do oceny polowej mogą zgłaszać przedsiębiorcy, posiadający zezwolenie na obrót lub upoważnieni umową kontraktacyjną producenci. W celu ujednolicenia składania wniosku, dotyczącego oceny polowej, należy poinformować zainteresowanych o możliwościach korzystania z gotowych wzorów podanych w załączniku.

2. Terminy składania wniosków o ocenę polową plantacji nasiennych określa § 33 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego.

3. Przedsiębiorcy mogą zgłaszać do oceny plantacje w stopniu niższym, niż określa to świadectwo oceny wysianego (wysadzonego) materiału siewnego.

4. Inspektor przyjmujący wniosek obowiązany jest do sprawdzenia:

1) dokumentacji, mówiącej o ciągłości kwalifikacyjnej określającej tożsamość gatunkową i odmianową oraz o fakcie wysłania próbek nasion do oceny porównawczej,

2) stopnia kwalifikacji co potwierdza swoim podpisem na wniosku.

5. Wnioski dotyczące plantacji terytorialnie należących do innych województw, po sprawdzeniu dokumentacji, przesyłane będą do właściwych inspektoratów Inspekcji Nasiennej.

6. Brak kompletnej dokumentacji jest podstawą do nie przyjęcia plantacji do oceny polowej.

7. Dla partii nasion wysianej przez hodowcę we własnym gospodarstwie, o niezgodnej zdolności kiełkowania z wymaganiami szczegółowymi określonymi dla gatunku, zamiast świadectwa kwalifikacji nasion dopuszcza się dokument jakim jest Informacja o wynikach oceny laboratoryjnej wystawiany przez SON.

V. Degradacje i dyskwalifikacje

1. Jeżeli rozmnożenie danego (wyższego) stopnia nie spełnia minimalnych wymagań obowiązujących dla kolejnego (niższego) stopnia, plantacja powinna być zakwalifikowana w takim niższym stopniu, któremu odpowiada jakością (degradacja).

2. Jeżeli plantacja nie spełnia wymagań ustalonych dla najniższego stopnia, podlega dyskwalifikacji.

3. Materiał siewny z plantacji zdyskwalifikowanych nie podlega dalszej ocenie (laboratoryjnej, weryfikacyjnej, cech zewnętrznych) i nie może być przedmiotem obrotu jako materiał siewny.

4. Dla plantacji wieloletnich, dyskwalifikacja lub degradacja odnosi się do materiału siewnego ocenianego w danym roku.

5. Całkowita dyskwalifikacja może nastąpić, jeżeli jej przyczyny mają charakter trwały (np. wymoknięcie, wyschnięcie, silne zachwaszczenie) lub została spowodowana wystąpieniem organizmów szkodliwych, podlegających obowiązkowi zwalczania.

6. Nie przekazanie próby nasion do oceny tożsamości powoduje degradację plantacji nasiennej do najniższego stopnia, a w przypadku odmian znajdujących się na Liście OECD, wyłączenie plantacji z kwalifikacji w Systemie OECD.

7. Plantacja może być zdegradowana do niższego stopnia na życzenie przedsiębiorcy, zgłaszającego tę plantację do oceny polowej.

VI. Izolacja przestrzenna

Jest to minimalna odległość plantacji nasiennej od innych upraw lub skupisk roślin dziko rosnących, które mogą być powodem przekrzyżowań roślin obcopylnych, źródłem chorób lub szkodników.

Odległość od innych upraw przed mechanicznym zanieczyszczeniem powinna wynosić co najmniej 2 m w przypadku, gdy sąsiednie zasiewy:

1) mogą spowodować zanieczyszczenie nasionami trudnymi do odczyszczenia,

2) są tego samego gatunku ale innej odmiany,

3) są innych odmian i gatunków dla plantacji roślin o 2-letnim cyklu rozmnażania, w 1-szym roku ich uprawy (produkcja wysadków).

Jeżeli między plantacją nasienną a inną uprawą, od której obowiązuje izolacja, znajduje się naturalna osłona w postaci budynków, wzgórz, lasu itp., stanowiąca dostateczną przeszkodę w przenoszeniu pyłku roślin lub zarodników chorób i przelotu owadów, izolacja może być zmniejszona do 1/3 minimalnej odległości określonej w wymaganiach szczegółowych.

Wymagania te dla poszczególnych gatunków określa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego.

VII. Jednostki kwalifikacyjne

1. Jednostka kwalifikacyjna jest to powierzchnia kontrolna lub określona liczba roślin, wyznaczona losowo dla dokonania szczegółowej oceny tożsamości odmianowej, porażenia roślin przez choroby i szkodniki oraz jakości produkowanego materiału kwalifikowanego.

2. Wielkość i liczba jednostek kwalifikacyjnych jest różna i zależy od gatunku, kategorii materiału siewnego, wielkości pola, techniki siewu (siew rzutowy, rzędowy) oraz od sposobu zapylania (samopylność, obcopylność).

3. Jednostką kwalifikacyjną jest dla gatunków uprawianych:

1) w zwartym poroście:

a) dla roślin rolniczych (zboża, większość motylkowatych, rzepak) - 10 m², 20 m², 30 m² lub 50 m² (dla życic),

b) dla roślin warzywnych - 10 m²,

2) pojedynczo (w rzędach o dużej rozstawie) lub gniazdowo (np. ziemniaki, fasola tyczna, wysadki roślin dwuletnich) - 100 kolejnych roślin w jednym rzędzie lub po 50 roślin w dwóch, bądź po 25 roślin w czterech sąsiednich rzędach wybranych losowo.

4. Na plantacjach nasiennych odmian mieszańcowych (z wyjątkiem żyta mieszańcowego) jednostki kwalifikacyjne wyznacza się losowo jak w punktach 1 i 2, oddzielnie dla każdego składnika rodzicielskiego.

5. Jednostek kwalifikacyjnych nie wyznacza się dla upraw nasiennych pod osłonami i na plantacjach o powierzchni do 0,10 ha. W tym przypadku kwalifikator obejmuje szczegółową oceną wszystkie rośliny.

6. Ocena stanu plantacji dla roślin rolniczych może się odbywać, w zależności od specyfiki gatunku, wg norm:

1) procentowych, jeśli w wymaganiach czystość odmianowa wyrażona jest w procentach,

2) powierzchni, jeśli czystość odmianowa wyrażona jest w sztukach roślin na jednostkę.

VIII. Ocena wg norm procentowych

1. W przypadku norm wyrażonych w procentach, liczbę zanieczyszczeń zauważonych

na jednostce kwalifikacyjnej należy porównać do populacji roślin.

2. Oszacowanie populacji roślin można uzyskać przez policzenie liczby roślin lub pędów z wytworzonymi kłosami w rzędzie o długości 1m, a w przypadku plantacji obsianych rzutowo - na powierzchni 0,5m².

3. Dla plantacji obsianych rzędowo populację na 1ha można wyliczyć stosując następujący wzór:

gdzie:

P - obliczona populacja roślin na 1ha,

M - średnia liczba roślin na 1 metr długości rzędu,

W - szerokość między rzędami w centymetrach.

4. Dla niektórych gatunków, takich jak zbożowe, zwykle łatwiej jest liczyć pędy płodne w postaci kłosów lub wiech, niż liczyć rośliny. Wtedy należy przyjąć założenie, że każda pojedyncza roślina będzie przeciętnie wytwarzała taką samą liczbę kłosów, tak więc jednostki kwalifikacyjne będą proporcjonalne. Wartość M jest to średnia uzyskana poprzez policzenie liczby roślin lub kłosów (wiech) w rzędzie o długości 1 metra w obrębie każdej jednostki kwalifikacyjnej.

5. Dla plantacji obsianych rzutowo populacje na 1ha można wyliczyć stosując następujący wzór:

gdzie:

P - obliczona populacja roślin na 1ha,

N - średnia liczba roślin na 0,5 m² powierzchni.

6. Wartość N uzyskuje się przez policzenie liczby roślin lub kłosów (wiech) na powierzchni 0,5 m² w obrębie każdej jednostki kwalifikacyjnej, przyjmując średnią.

7. Kiedy mamy oszacowaną populację, możemy oceniać plantację w porównaniu do wymagań czystości odmianowej przy wykorzystaniu liczb dyskwalifikujących.

8. Koncepcja liczb dyskwalifikujących polega na porównaniu liczby roślin nietypowych, zauważonych na jednostce kwalifikacyjnej z wymaganiami w taki sposób, aby dokonać rozsądnego wyliczenia ryzyka błędnego uznania lub zdyskwalifikowania plantacji.

IX. Ocena według norm powierzchni

1) Dla wielu gatunków uprawnych nie jest możliwe dokładne oszacowanie populacji roślin, ze względu na sposób w jaki dana plantacja jest prowadzona. W tych przypadkach normy czystości odmianowej wyrażone są jako maksymalna liczba zanieczyszczeń na jednostkę kwalifikacyjną. Mają one zastosowanie do gatunków motylkowatych, traw, żyta i obcopylnych odmian pszenżyta.

2) Po wykonaniu wstępnej oceny pola, jako całości wyznacza się jednostki kwalifikacyjne. Sposób wybierania jednostek kwalifikacyjnych opiera się na założeniu, że rośliny nietypowe i rośliny innych gatunków są losowo rozmieszczone na całej plantacji, a jednostki zanieczyszczeń mają rozkład Poissona³.

3) Jeśli w częściach pola są ścieżki zanieczyszczeń, wówczas powyższe założenia są nieważne. W takich przypadkach ścieżki powinny być wyłączone z jednostek kwalifikacyjnych i oceniane oddzielnie.

4) Przyjęte są dwie metody (A i B), które przeznaczone są do oceniania w stosunku do wymagań o nie większym zanieczyszczeniu niż 1 zanieczyszczenie na 10 m².

5) Metody te przyjmują:

a) 20% ryzyka uznania pól, dla których prawdziwy poziom roślin nietypowych i roślin innych gatunków wynosi 1,50 zanieczyszczeń na 10 m^2,

b) 10% ryzyka dyskwalifikacji pól o 1,05 zanieczyszczeń na 10 m².

1. Metoda A

1) Metoda ta wykorzystuje z góry ustaloną liczbę jednostek kwalifikacyjnych.

2) Wielkość pola jest ograniczona do 10 ha, a liczenie zanieczyszczeń wykonuje się na 15 jednostkach.

3) Gdy plantacja nasienna jest większa niż 10 ha, pole powinno być podzielone na tyle części, ile stanowi krotność 10 ha. Każdą część ocenia się wówczas oddzielnie.

4) Jeśli ogólna liczba zanieczyszczeń wynosi:

a) 15 lub mniej - uważa się, że pole spełnia minimalną normę czystości odmianowej - 1 zanieczyszczenie na jednostkę,

b) 22 lub więcej - norma została przekroczona i zaleca się dyskwalifikację pola,

c) pomiędzy 16 i 21 - metoda pozwala na pobranie dalszych 5 jednostek kwalifikacyjnych. Jeśli ogólna liczba zanieczyszczeń wynosi wówczas 21 lub mniej, norma została spełniona, a pole może być uznane; jeśli jednak 22 lub więcej, zaleca się dyskwalifikację pola.

2. Metoda B

1) Metoda ta jest systemem kolejnego pobierania jednostek kwalifikacyjnych, przy czym ich liczba nie jest z góry ustalona i zależy od wyników kolejno pobieranych jednostek kwalifikacyjnych.

2) Minimum jednostek kwalifikacyjnych, które należy pobrać zależy od wielkości pola (Tab.3).

3) Wielkość pola ograniczona jest do 10 ha.

4) Dla pól przekraczających 10 ha plantacja nasienna powinna być podzielona, a każda część kontrolowana oddzielnie.

Jeśli po pobraniu 18 jednostek kwalifikacyjnych nie można podjąć decyzji, wówczas przerywa się kolejne ich wyznaczanie. Ocenianą plantację uznaje się, jeśli ogólna liczba zanieczyszczeń wynosi 21 lub mniej. W przypadku, gdy ogólna liczba zanieczyszczeń wynosi 22 lub więcej, plantację należy zdyskwalifikować.

X. Ocena plantacji roślin warzywnych

1. Ocena polowa plantacji kategorii Standard

1) Oceny polowej roślin warzywnych, w celu uznania materiału siewnego za standardowy, dokonują upoważnieni hodowcy w odniesieniu do hodowanych przez nich odmian lub osoby upoważnione do tej oceny przez hodowcę.

2) W ocenie mają zastosowanie wymagania dotyczące wytwarzania kwalifikowanego i standardowego materiału siewnego roślin warzywnych.

3) Materiał siewny kategorii Standard jest odpowiednikiem ostatniego stopnia kwalifikacji i nie podlega dalszej reprodukcji.

4) Do standardowego materiału siewnego nie ma zastosowaniu kwalifikacja warunkowa, która odnosi się wyłącznie do kwalifikowanego materiału siewnego.

5) W przypadku sprzedaży przez hodowcę materiału siewnego wyjściowego, jego odmian osobom trzecim, może on być u nabywcy reprodukowany wyłącznie jako materiał kwalifikowany.

2. Metodyka oceny plantacji

Dla roślin warzywnych, w zależności od powierzchni uprawy objętej oceną szczegółową, liczbę jednostek kwalifikacyjnych wyznacza się na podstawie Tab.5.

Tab.5. Minimalna liczba jednostek kwalifikacyjnych w zależności od powierzchni plantacji

Powierzchnia plantacji w ha	Minimalna liczba jednostek kwalifikacyjnych na uprawianych plantacjach
	w zwartym poroście^4
do 1	5
1do 5	8
5 do 10	10
10 do 15	12
15 do 20	15
powyżej 20	15 lub odpowiednio 7 + dodatkowo 1 jednostka na każde rozpoczęte 5 ha ponad 20 ha

⁴ 1 jednostka kwalifikacyjna – 10m²

⁵ 1 jednostka kwalifikacyjna - 100 kolejnych roślin w jednym rzędzie, bądź 50 w 2 rzędach lub 25 w 4 rzędach

Przy zróżnicowanych wynikach uzyskanych z badania poszczególnych jednostek na ocenianych plantacjach, kwalifikator może zwiększyć dowolnie liczbę jednostek kwalifikacyjnych w celu uzyskania reprezentatywnego wyniku ocenianej powierzchni uprawy.

Rozmieszczenie jednostek powinno być równomierne na całej powierzchni.

Przykład notowania i obliczania średnich wyników oraz porównywania ich z wymaganiami szczegółowymi

Przedmiotem kwalifikacji jest plantacja obsiana nasionami w stopniu PB.

Dopuszczalną tolerancję (wymagania) określone w przepisach szczegółowych dla danego gatunku przedstawiono w Tab. 6.

Wyniki oceny przy analizie 5 jednostek zestawiono w Tab.7.

Uzyskane średnie wyniki przy szczegółowej analizie plantacji porównuje się z dopuszczalnymi tolerancjami dla poszczególnych wad i kwalifikuje się plantacje jak podano poniżej.

Występowanie:

- wady A w ilości 0,4 - pozwala na zakwalifikowanie plantacji w stopniu PB,

- wady B w ilości 0,6 - pozwala na zakwalifikowanie plantacji w stopniu B,

- wady C w ilości 2,2 - pozwala na zakwalifikowanie plantacji w stopniu K, z uwzględnieniem zwiększenia dopuszczalnej tolerancji o 10%.

XI. Czynności kwalifikatora

1. Czynności wstępne

Kwalifikator powinien uprzedzić przedsiębiorcę lub upoważnionego umową kontraktacyjną producenta o terminie swego przyjazdu z wyprzedzeniem minimum 3 dni, w celu zapewnienia obecności osoby upoważnionej przy czynnościach kwalifikacyjnych.

2. Ogólna ocena plantacji

1) Plantacja nasienna jest to określona powierzchnia obsiana lub obsadzona materiałem siewnym danej odmiany i stopnia kwalifikacji z przeznaczeniem do zbioru nasion, wysadków lub sadzeniaków, kontrolowana w okresie wegetacji przez Upoważniony Urząd - Inspekcję Nasienną.

2) Za jedną plantację należy uznawać także pole rozdzielone naturalną granicą, np. drogą, rowem itp., o ile spełni ona określone wymagania dla gatunku i odmiany.

3) W produkcji nasiennej dopuszczalny jest siew niektórych gatunków przeznaczonych do zbioru na nasiona z tzw. rośliną ochronną bądź podporową pod warunkiem, że:

a) nasiona tych gatunków wyraźnie różnią się wielkością i ich rozdzielenie nie nastręcza trudności,

b) zbiór każdej z tych roślin wykonywany jest w innym terminie,

c) gatunki te nie krzyżują się między sobą.

4) Podczas ogólnej oceny plantacji nasiennej należy:

a) sprawdzić orientacyjnie zgodność powierzchni zgłoszonej do oceny polowej ze stanem faktycznym oraz ilością wysianego (wysadzonego) materiału siewnego,

b) w przypadku rozbieżności przekraczającej 30% w stosunku do powierzchni zgłoszonej, wyjaśnić ich przyczyny,

- wiarygodne udokumentowanie występujących rozbieżności jest podstawą dokonania korekty zgłoszenia (wniosku),

- brak udokumentowania stanowi podstawę do odstąpienia od oceny polowej,

c) sprawdzić wymaganą izolację przestrzenną,

d) ustalić przedplon i ocenić ogólny stan plantacji,

e) określić stan plantacji - np. słaby i zróżnicowany rozwój roślin, zachwaszczenie oraz porażenie chorobami lub szkodnikami w stopniu uniemożliwiającym dokonanie właściwej oceny, stanowi podstawę do odstąpienia od oceny szczegółowej a nawet do dyskwalifikacji plantacji lub tylko jej określonej części pod warunkiem, że plantator rozdzieli te części, wykaszając pas izolacyjny szerokości min. 2 m i dokona oddzielnego zbioru,

f) sprawdzić w różnych miejscach plantacji czystość gatunkową i odmianową oraz porażenie przez choroby i szkodniki.

Występowanie wad określonych w wymaganiach szczegółowych jako niedopuszczalne (niezależnie od tego czy ujawniono je przy badaniu jednostek kwalifikacyjnych czy w innym miejscu plantacji) dyskwalifikuje całą plantację objętą oceną.

Kwalifikator przystępuje do oceny plantacji pod warunkiem, że jest ona oznaczona tablicą informacyjną zawierającą następujące dane:

1) nazwa gospodarstwa lub nazwisko producenta,

2) gatunek,

3) odmiana,

4) stopień kwalifikacji wysianego (lub wysadzonego) materiału siewnego,

5) powierzchnia plantacji w ha.

Pozytywny wynik oceny ogólnej upoważnia do dokonania oceny szczegółowej.

3. Szczegółowa ocena plantacji

1) Dla dokonania oceny szczegółowej wyznacza się jednostki kwalifikacyjne i dokonuje obliczeń występujących wad, porównując ich ilość z wymaganiami określonymi w przepisach szczegółowych.

2) Ocenie szczegółowej i porównaniu z wymaganiami szczegółowymi podlegają wszystkie wady wymienione w tych przepisach.

3) Ocenić należy również wady, dla których nie określono tolerancji w przepisach szczegółowych ale uznano, że plantacja powinna być praktycznie wolna od tych wad.

4) Jeśli poza roślinami innych odmian występują zanieczyszczenia gatunkowe, kwalifikator powinien traktować je łącznie jako liczbę roślin nietypowych i zastosować właściwą normę czystości odmianowej.

5) Przy ocenie polowej gatunków, dla których wymagania szczegółowe przewidują dwie lub więcej lustracji, decyzję o zakwalifikowaniu bądź zdyskwalifikowaniu podejmuje się w czasie każdej lustracji.

6) W przypadku negatywnej oceny w czasie pierwszej lustracji należy wystawić świadectwo dyskwalifikacji.

7) Przy pozytywnej ocenie w czasie pierwszej lustracji sporządza się tylko arkusz oceny polowej, a świadectwo wystawia się po ostatniej ocenie stanu plantacji w zależności od jej wyniku.

8) Obniżony stopień (degradacja) w czasie pierwszej oceny stanu plantacji nie może być podniesiony po następnej ocenie.

4. Ocena spodziewanego plonu materiału siewnego

1) Jest to końcowa czynność kwalifikatora mająca na celu szacunkowe określenie plonu nasion, wysadków bądź sadzeniaków.

2) Szacunkowy plon kwalifikator podaje w dt (q) z 1 ha, a w przypadku upraw pod osłonami w kilogramach z 1 m².

3) Przy kwalifikacji wysadków roślin dwuletnich plon określa się w jednostkach masy lub

w sztukach. Szacunek podany przez kwalifikatora brany jest pod uwagę w ocenie polowej plantacji w drugim roku uprawy na zbiór nasion.

4) Niski plon nasion/wysadków nie powinien być powodem dyskwalifikacji, jeżeli spodziewany zbiór materiału siewnego nie budzi zastrzeżeń pod względem jakości.

5) W przypadkach, kiedy uzyskany przez plantatora plon przekracza o ponad 30% szacunek zbioru określony przez kwalifikatora, dalsza kwalifikacja zależna jest od:

a) przedłożenia pisemnego oświadczenia plantatora, że dostarczona partia nasion pochodzi z plantacji założonej przez niego i zakwalifikowanej w danym roku zbioru, wraz z uzasadnieniem występujących rozbieżności,

b) pozytywnej opinii rejonowego inspektora nasiennictwa na okoliczność występujących rozbieżności.

6) Niezależnie od wyniku dochodzenia i podjętych decyzji, z partii budzącej zastrzeżenia należy pobrać próbki do oceny tożsamości (kontroli następczej).

5. Ocena wysadków roślin dwuletnich

1) Wysadki roślin dwuletnich rolniczych i warzywnych, pochodzące z plantacji zakwalifikowanych polowo (np. brukiew pastewna, rzepa pastewna, marchew, kapusta) podlegają urzędowej ocenie, którą należy wykonać w terminie wiosennym, przed ich wysadzeniem.

2) Ocenie nie podlegają wysadki buraka cukrowego i pastewnego, cykorii sałatowej.

3) Producent powinien przed oceną usunąć z partii zgłoszonej wysadki wadliwe, porażone chorobami, nietypowe dla gatunku i odmiany.

4) Kwalifikator przed oceną wysadków sprawdza wynik oceny polowej plantacji w pierwszym roku uprawy na podstawie arkusza oceny polowej,

5) W przypadku wystąpienia dużych rozbieżności w zbiorze wysadków należy zastosować tryb postępowania określony w poprzednich rozdziałach (tj. XI.2 i XI.4).

6) Kwalifikator ocenia ogólnie stan zdrowotny zgłoszonej partii wysadków oraz czystość odmianową i gatunkową.

7) W zależności od wielkości partii wysadków wydziela się następującą ilość jednostek kwalifikacyjnych (po 100 szt.):

a) z partii do 4 ton pobiera się 1 jednostkę,

b) z partii powyżej 4 ton do 10 ton pobiera się 2 jednostki,

c) z partii powyżej 10 ton pobiera się dodatkowo po 1 jednostce za każde rozpoczęte 10 ton.

9) Na wydzielonych jednostkach dokonuje się szczegółowej oceny.

a) W przypadkach badania dwu lub więcej jednostek, poszczególne wyniki sumuje się i oblicza średnią arytmetyczną występujących wad jako reprezentatywną dla całej partii.

b) Plantacje roślin dwuletnich, prowadzone metodą bezwysadkową, należy objąć oceną w terminach podanych w wymaganiach szczegółowych.

c) Ilość ocenianych wysadków powinna być zgodna z przyjętymi normami obsadzenia w przeliczeniu na ilość hektarów plantacji nasiennej określoną w umowie kontraktacyjnej.

6. Ocena polowa odmian mieszańcowych

1) Odmiany mieszańcowe są produktem bezpośredniego skrzyżowania określonych składników rodzicielskich.

2) Do obsiewu plantacji nasiennych używane są odpowiednio dobrane składniki rodzicielskie, przy czym nasiona zbiera się wyłącznie z roślin składnika matecznego (Rm) zapylonego pyłkiem składnika ojcowskiego (Ro).

3) Plantacja nasienna może być obsiana mieszaniną nasion składników Ro i Rm

w określonym stosunku wagowym. W takim przypadku nasiona zbiera się z całej plantacji obsianej mieszaniną, jako nasiona mieszańca handlowego.

4) Składnikami rodzicielskimi mogą być linie wsobne, odmiany lub mieszańce.

5) Każdy mieszaniec ma określony zestaw składników rodzicielskich (tzw. formuła mieszańca), którymi mogą być:

a) dwie linie,

b) trzy linie,

c) cztery linie,

d) odmiana i linia wsobna,

e) odmiana i pojedynczy mieszaniec liniowy,

f) mieszaniec handlowy i odmiana,

g) mieszaniec handlowy i linia wsobna,

h) mieszaniec handlowy i pojedynczy mieszaniec liniowy,

i) dwa mieszańce handlowe.

6) W odmianach mieszańcowych przedmiotem oceny polowej są:

a) plantacje obsiane składnikami Rm, Ro, na których produkowane są nasiona mieszańcowe (F_1).

b) składniki pierwotne mieszańca - na życzenie hodowcy.

7) Składniki rodzicielskie powinny być wysiane na jednej plantacji oddzielnie i przemiennie lub w formie określonej mieszaniny nasion łącznie. Plantację taką zgłasza się na jednym wniosku zawierającym określenie formuły mieszańca.

8) Podstawą przyjęcia plantacji do oceny polowej jest oświadczenie hodowcy, że plantacja została obsiana materiałem siewnym składników rodzicielskich (Rm, Ro). Plantacje takie kwalifikuje się w stopniu F₁.

9) Nasiona mieszańców F₁ przeznacza się tylko do jednorazowego wysiewu na cele produkcyjne.

10) W odmianach mieszańcowych gatunków o dwuletnim cyklu rozmnażania kwalifikację przeprowadza się podobnie jak w odmianach ustalonych z uwzględnieniem specyfiki mieszań­ców.

XII. Wykonywanie powtórnej oceny polowej w przypadku odwołania

1) W przypadku, gdy wnioskodawca nie zgadza się z wynikiem oceny polowej w całości lub jej części, może złożyć odwołanie do właściwego terytorialnie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej w ciągu 3 kolejnych dni roboczych licząc od daty otrzymania świadectwa.

2) Powtórną ocenę polową z uwzględnieniem elementów wykazanych w odwołaniu, wykonuje komisja powołana przez wojewódzkiego inspektora w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty otrzymania odwołania.

3) W skład komisji nie mogą wchodzić osoby, które dokonywały oceny, od wyniku której złożono odwołanie. Osoby te mogą być obecne w czasie oceny dokonywanej przez komisję odwoławczą i służyć niezbędnymi wyjaśnieniami.

4) Za powtórną ocenę w związku z odwołaniem pobiera się opłatę.

5) W przypadku uwzględnienia odwołania wniesiona opłata podlega zwrotowi wnioskodawcy.

6) Decyzja komisji odwoławczej jest ostateczna.

2. Organizacja, zasady oraz wymagania obowiązujące w ocenie tożsamości (kontroli poletkowej) wstępnej i następczej nasion roślin rolniczych i warzywnych

1. Polska stosuje w ocenie polowej plantacji nasiennych roślin rolniczych schemat zatwierdzony przez Organizację ds. Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

2. Poletkowa ocena tożsamości prowadzona jest w celu kontrolowania tożsamości i czystości odmianowej odmiany będącej w reprodukcji, na wszystkich etapach jej rozmnażania.

3. Dzięki możliwości porównania roślin uzyskanych z wyprodukowanej partii nasion z roślinami z próbki wzorcowej, Inspekcja Nasienna może kontrolować jakość i zapewniać że minimalne wymagania dotyczące jakości są zachowane.

4. Dla kolejnych stopni rozmnożenia, poletko kontrolne pełni dwie funkcje: kontroli następczej partii nasion z ostatniego zbioru i kontroli wstępnej dla nasion z następnego rozmnożenia.

I. Kontrola wstępna

1. Kontrola wstępna obejmuje partie nasion stanowiące materiał wyjściowy do kolejnych rozmnożeń.

2. Poletko kontroli wstępnej pozwala uzyskać informację Upoważnionemu Urzędowi kwalifikacyjnemu (Inspekcji Nasiennej) czy reprodukowana partia nasion spełnia wymagania dotyczące tożsamości i czystości odmianowej.

3. Informacje uzyskane na poletku kontroli wstępnej są częścią procesu kwalifikacji materiału siewnego.

4. Dla urzędu kwalifikacyjnego wyniki uzyskane na poletku kontroli poletkowej są niezbędne i stanowią podstawową informację przy podejmowaniu decyzji przez kwalifikatora co do poprawnego określenia czystości i tożsamości odmianowej plantacji nasiennej w czasie oceny polowej.

5. Niejednoznaczne wyniki kontroli wstępnej na poletku nie stanowią podstawy do dyskwalifikacji całej partii, jeżeli nie znajdują potwierdzenia w ocenie polowej plantacji nasiennej.

II. Kontrola następcza

1. Zasady prowadzenia kontroli następczej są identyczne jak w kontroli wstępnej i polegają na porównaniu z poletkiem, na którym wysiano próbę wzorcową oraz ilościowym oznaczeniu roślin nietypowych.

2. Informacje uzyskane z kontroli następczej służą do identyfikacji odmiany oraz określenia czystości i tożsamości odmianowej deklarowanej partii nasion znajdującej się w obrocie:

1) pochodzącej z importu,

2) wysyłanej na eksport,

3) przeznaczonej na plantacje konsumpcyjne albo przemysłowe,

4) odmian mieszańcowych,

5) stanowiącej ostatnie rozmnożenie dla danego gatunku.

3. Badania kontroli następczej są ważne, ponieważ:

1) kontrolują proces produkcji nasiennej do ostatniego rozmnożenia oraz pozwalają na identyfikację partii nasion, co do której zachodzi podejrzenie braku tożsamości deklarowanej odmiany.

2) sprawdzają efektywność utrzymania czystości odmianowej określając sposoby usprawnienia systemu rozmnażania.

4. W przypadku materiału siewnego odmian mieszańcowych i kategorii Standard tożsamość i czystość odmianowa może być sprawdzona wyłącznie na poletkach kontroli następczej (składniki rodzicielskie odmian mieszańcowych ocenia się na poletkach kontroli wstępnej).

III. Pobieranie próbek do oceny tożsamości

1. Próby do oceny tożsamości pobiera się:

1) z każdej partii nasion wysłanej na eksport,

2) z każdej partii materiału siewnego pochodzącego z importu,

3) z wszystkich partii zakwalifikowanych jako materiał elitarny i standardowy - odmian roślin rolniczych i warzywnych za wyjątkiem buraków pastewnych i cukrowych, ziemniaków, tytoniu oraz chmielu,

4) nie mniej niż10% z partii zakwalifikowanych jako nasiona kwalifikowane.

2. Próbki, o których mowa w ust 1 pobierają:

1) z partii materiału siewnego przeznaczonego na eksport - wyłącznie Próbobiorcy Materiału Siewnego - z uprawnieniami ISTA.

2) z partii materiału siewnego będącego w obrocie krajowym oraz z importu - Próbobiorcy Materiału Siewnego - uprawnieni przez właściwego terytorialnie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej.

3) próbki wzorcowe dla potrzeb oceny tożsamości pobierają upoważnieni przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej pracownicy COBORU - w obecności hodowcy danej odmiany.

3. Wielkość próbek do oceny tożsamości zostanie podana oddzielnym pismem.

4. Próbki do oceny tożsamości powinny być:

1) zapakowane w płócienne woreczki,

2) zaplombowane plombami Inspekcji Nasiennej,

3) zaopatrzone w trwałą etykietę zawierającą informacje:

a) gatunek,

b) odmiana,

c) stopień kwalifikacji,

d) numer partii,

e) numer partii wyjściowej,

f) nazwa i adres właściciela partii

g) oznaczenie dla partii kwalifikowanych w systemie OECD:

- OECD imp.,

- OECD eksp.,

- OECD kraj,

h) oznaczenie dla partii kwalifikowanych w systemie krajowym:

- kraj,

- imp.,

- eksp.,

- Standard.

5. Do próbki należy dołączyć:

1) protokół z pobrania próbki z dokładnym oznaczeniem pochodzenia i przeznaczenia partii nasion,

2) kopię świadectwa kwalifikacji nasion.

6. Na etykiecie dla roślin strączkowych powinna być podana masa tysiąca nasion.

7. Na każdej etykiecie musi być zapis -OCENA TOŻSAMOŚCI .

8. Próby do oceny tożsamości zainteresowany przekazuje do właściwego terytorialnie WIIN.

IV. Termin wysyłania próbek do kontroli poletkowej

Adresy i terminy wysyłania próbek będą uaktualniane corocznie i przekazywane oddzielnym pismem.

Próbki nadesłane po wyznaczonych terminach nie będą wysiewane.

Zgłoszenie partii w celu pobrania próby do oceny tożsamości należy do:

1) przedsiębiorcy będącego bezpośrednim odbiorcą nasion pochodzących z importu,

2) przedsiębiorcy, który wysyła nasiona na eksport,

3) właściciela partii materiału siewnego będącego w obrocie krajowym.

V. Skutki wynikające z nienadesłania próbek do kontroli poletkowej

Plantacje nasienne założone z partii, z których próby do oceny tożsamości nie zostały pobrane lub przekazane w określonym terminie, podlegają degradacji do najniższego stopnia kwalifikacji. Ponadto plantacje odmian z Listy OECD zostają wyłączone z kwalifikacji w Systemie OECD.

VI. Wyniki kontroli poletkowej

1) Wyniki negatywne mogą powodować degradację lub dyskwalifikację ocenianej plantacji,

2) Wyniki negatywne kontroli kategorii Standard powodują wycofanie odmiany z możliwości wytwarzania jej w kategorii Standard. Zakaz może być cofnięty na wniosek hodowcy o ile w ocenie poletkowej wyższych stopni odsiewu odmiana w ciągu następnych dwóch lat utrzymuje właściwe wyrównanie.

Wyniki badań kontroli poletkowej odmian, których nasiona kwalifikuje się wg Systemów OECD, przekazywane są do Sekretariatu OECD.

Negatywne wyniki kontroli poletkowej są przekazywane hodowcy ocenianej odmiany oraz Głównemu Inspektoratowi Inspekcji Nasiennej, który niezwłocznie powiadamia WIIN.

3. Ocena laboratoryjna materiału siewnego

I. Formy dokumentowania wyników oceny nasion

Wyniki oceny laboratoryjnej nasion dokumentuje się:

- świadectwem kwalifikacji nasion,

- świadectwem wartości siewnej,

- świadectwem jakości nasion Standard,

- informacją o wynikach oceny nasion.

Wyżej wymienione dokumenty są wystawiane na obowiązujących drukach zatwierdzonych do stosowania w ocenie i kwalifikacji materiału siewnego przez Głównego Inspektora Inspekcji Nasiennej.

Wzory druków podano w załącznikach IX-XII.

Świadectwo kwalifikacji nasion dokumentuje wyniki badań dla partii nasion pochodzących z plantacji zakwalifikowanych polowo. Świadectwa dla danej partii nasion lub kwalifikowanej mieszanki nasiennej wystawiają Stacje Oceny Nasion lub upoważnione laboratoria.

Świadectwo wartości siewnej nasion wydawane jest dla partii nasion pochodzących z plantacji nie objętych urzędową kwalifikacją polową bądź z plantacji zdegradowanych, spełniających w ocenie laboratoryjnej wymagania jakościowe dla nasion handlowych roślin rolniczych lub dla materiału handlowego roślin ogrodniczych i handlowych mieszanek nasiennych. Świadectwa wystawiają Stacje Oceny Nasion bądź upoważnione laboratoria.

Świadectwo jakości nasion Standard wystawiane jest przez upoważnione laboratorium hodowcy dla jego odmian lub przez SON, dla materiału siewnego uzyskującego parametry zgodne z obowiązującymi wymaganiami. Oceny polowej w celu uznania materiału siewnego za standardowy dokonują upoważnieni hodowcy w odniesieniu do hodowanych przez nich odmian lub osoby upoważnione do tej oceny przez hodowcę.

Informacja o wynikach oceny nasion, wydawana jest przez SON lub upoważnione laboratorium dla partii zakwalifikowanych polowo i nie spełniających wymagań jakościowych w ocenie laboratoryjnej a także dla nasion z remanentów i w innych przypadkach, gdy nie ma podstaw do wystawienia świadectwa.

Świadectwa są wystawiane dla każdej zbadanej partii nasion spełniającej wymagania jakościowe, przygotowanej do siewu, bezpośrednio po wykonaniu badań.

Świadectwa powinny zawierać następujące informacje:

1. Numer i datę wystawienia,

2. Nazwę i adres jednostki wystawiającej świadectwo,

3. Nazwę i adres przedsiębiorcy lub jednostki wprowadzającej partię do obrotu,

4. Nazwę gatunku,

5. Nazwę odmiany,

6. Nr partii (powinien być nadany przez wnioskodawcę, zgłaszającego plantację do kwalifikacji polowej i zawierać jego numer identyfikacyjny określony zgodnie z pismem nr OL-41-17/2001 z dnia 13.07.2001 r.),

7. Wielkość partii i liczbę opakowań,

8. Kategorię nasion,

9. Wyniki oceny laboratoryjnej,

10. Metody badań.

Na drugiej stronie świadectwa i informacji umieszcza się pouczenie:

„Jeżeli zainteresowany nie zgadza się z ustaleniami podanymi w dokumencie może zwrócić się w ciągu 7 dni od daty otrzymania dokumentu do właściwego terytorialnie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej o dokonanie powtórnej oceny.”

II. Pobieranie prób i ocena nasion

Pobieranie próbek oraz badanie jakości materiału siewnego przeprowadza się zgodnie z metodyką ISTA określoną w Międzynarodowych Przepisach Oceny Nasion wydanych w języku polskim przez IHAR Radzików w 1999 roku wraz z późniejszymi zmianami, które będą sukcesywnie przekazywane przez Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej.

1. Pobieranie próbek

Próbki pobiera próbobiorca mający uprawnienia nadane przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej lub kierownika SON - ISTA. Czynności próbobiorców muszą być zgodne z nadanym mu zakresem w upoważnieniu.

Przed przystąpieniem do pobierania próbek należy sprawdzić dokumentację partii nasion, a w szczególności:

- gatunek, odmianę, stopień kwalifikacji, ciągłość kwalifikacyjną (jeżeli nasiona są kwalifikowane),

- wielkość partii,

- szacunek zbioru,

- deklarację jednolitości partii nasion roślin rolniczych,

oraz określić:

- prawidłowość opakowania oraz oznakowania partii,

- wrażenia organoleptyczne.

Po stwierdzeniu, że partia jest prawidłowo przygotowana i posiada właściwą dokumentację póbobiorca przystępuje do próbobrania i wydzielenia próbki średniej.

Fakt pobrania próby należy odnotować na oryginale świadectwa oceny polowej.

Pakowanie i przekazywanie próbek do właściwego laboratorium należy wykonać natychmiast po przygotowaniu wymaganej liczby egzemplarzy próbek. Jeden egzemplarz przesyłany jest wraz z protokółem próbobrania w celu oznaczenia wartości siewnej a drugi pozostaje u zlecającego pobieranie próbek nasion jako tzw. próba żelazna.

Na opakowaniu należy na trwale przymocować nalepkę lub zawieszkę zawierającą czytelne informacje:

- nazwę gatunku i odmiany,

- stopień kwalifikacji,

- wielkość partii,

- przy nasionach zaprawianych pestycydami napis Nasiona zaprawiane, nazwę zaprawy jej substancję czynną i klasę toksyczności,

- nazwę i adres właściciela partii,

- datę pobrania próbki.

Opakowania próbek nasion należy ostemplować pieczęcią lakową lub zaplombować.

Wzór protokołu pobrania próbek materiału siewnego i nalepki na próbkę nasion podano w załączniku XVIII i XVII.

W przypadku nieprawidłowego przygotowania partii nasion do pobierania próbek (brak koniecznej dokumentacji, brak lub niewłaściwe oznakowanie partii itp.) próbobiorca nie przystępuje do czynności próbobrania.

2. Ocena nasion

W laboratorium wydziela się próbkę analityczną. Nasiona powinny mieć kształt, barwę, połysk i zapach właściwy dla danego gatunku i odmiany.

Materiał siewny winien być jednolity pod względem cech jakościowych.

Nasiona zaprawiane lub powlekane (otoczkowane, inktustowane) oraz oczyszczone na maszynach elektromagnetycznych mogą mieć zmienioną barwę, połysk oraz zapach.

Żywe szkodniki magazynowe i kwarantannowe we wszystkich stadiach rozwoju są niedopuszczalne.

III. Zasady oceny i dokumentowania rolniczych mieszanek nasiennych

Mieszanki nasion mogą składać się z kilku gatunków (mieszanka gatunkowa) oraz odmian tego samego gatunku (mieszanka odmianowa). Nie dotyczą mieszańców złożonych rzepaku.

Mieszanki można sporządzać z gatunków i odmian dopuszczonych do obrotu, znajdujących się w Wykazie odmian roślin uprawnych, których materiał siewny może być uznawany za kwalifikowany lub warunkowo kwalifikowany na dany rok lub dopuszczonych do obrotu decyzją ministra właściwego ds. rolnictwa (decyzję należy uzyskać przed sporządzeniem mieszanki).

Wszystkie składniki muszą być ocenione przed sporządzeniem mieszanki, to znaczy muszą posiadać świadectwo kwalifikacji nasion, świadectwo ISTA (materiał z importu) lub świadectwo wartości siewnej. W przypadku materiału handlowego odmian wpisanych do rejestru konieczna jest zgoda ministra właściwego ds. rolnictwa na wprowadzenie do obrotu.

Dla nasion traw i roślin motylkowych drobnonasiennych dopuszcza się udział każdego składnika (gatunku) nie mniejszy niż 4 % z wyjątkiem koniczyny białej i gatunków traw z rodzajów mietlica i komonica, których udział może wynosić 2 %.

Ograniczenia te nie dotyczą mieszanek specjalnych np. gazonowo-kwiatowych.

Nie ogranicza się liczby składników mieszanki.

1. Pobieranie prób do badań

Do pobierania prób z partii nasion mieszanek nasiennych należy stosować metody zatwierdzone przez ISTA, określające jak pobierać próby z nasion niesypkich (oplewionych).

Z partii nasion w opakowaniach o masie od 20 do 100 kg należy pobierać próbki pierwotne zgodnie z tabelą 2.6.2 przepisów ISTA, stosując metodę ręcznego pobierania prób w trakcie przesypywania nasion z jednego opakowania do drugiego.

Z partią nasion w opakowaniach o masie równej lub poniżej 20 kg należy postępować zgodnie z przepisem podanym w punkcie 2.6.2.A przepisów ISTA, przy czym za próbkę pierwotną należy uznać zawartość jednego opakowania (kartonu). Z połączonych zawartości wszystkich próbek należy wydzielić próbkę średnią.

Z dużych partii np. 10.000 kg w kartonach po 1 kg po pobraniu 30 prób otrzymuje się próbkę ogólną o masie 30 kg, z której trudno jest wydzielić próbkę średnią. W takim przypadku można z każdego pobranego kartonu wydzielić podpróbkę przy pomocy rozdzielacza glebowego (np. o masie ok. 30g, stosując pięć podziałów) i podpróbki te połączyć dla utworzenia próbki ogólnej z której następnie wydziela się próbkę średnią.

2. Wydzielanie próbki średniej

Przy wydzielaniu próbki średniej należy posługiwać się rozdzielaczem glebowym. Konieczne jest dobre wymieszanie wszystkich próbek pierwotnych przed przystąpieniem do wydzielania.

Masa próbki średniej wysyłana do laboratorium powinna wynosić:

- mieszanki traw i traw z motylkowatymi drobnonasiennymi - 100 g,

- mieszanki zbożowo-strączkowe - 300 g,

- mieszanki zbożowo-strączkowe z bobikiem - 600 g.

3. Zasady wykonywania badań

Mieszanki odmianowe nie podlegają badaniu w laboratorium. Świadectwa dla tych mieszanek wystawia się na podstawie dokumentacji przedstawionej przez przedsiębiorcę tj.:

1) kopii świadectw kwalifikacji nasion dla składników mieszanki, świadectw ISTA lub świadectw wartości siewnej, wraz z koniecznymi dopuszczeniami do obrotu. Jeżeli ważność świadectwa pierwotnego była przedłużana, wymagane są odpowiednie Informacje wystawione do świadectw;

2) oświadczenia zgłaszającego partię mieszanki nasion z podaniem:

- numeru partii (pierwszą cyfrę numeru stanowi ostatnia cyfra roku w którym sporządzono mieszankę),

- nazwy mieszanki i jej typu użytkowego,

- składu procentowego z podaniem gatunków i odmian,

- masy partii,

- liczby opakowań.

W mieszankach gatunkowych sprawdzany jest faktyczny procentowy udział składników w odniesieniu do składu deklarowanego.

Masę naważki do badania składu ustala się metodą kalkulacyjną: jest to suma iloczynów ułamka procentowego udziału składnika i masy próby laboratoryjnej dla danego gatunku zgodnie z Tabelą 2.A kolumna 4 przepisów ISTA.

Jeżeli niemożliwe jest rozdzielenie gatunków należących do tego samego rodzaju, jako wynik badania należy podać sumę tych gatunków np. życica trwała i wielokwiatowa - 30 %.

Skład mieszanki nasiennej powinien być zgodny ze składem deklarowanym. Dopuszcza się następujące odchylenia od składu deklarowanego:

a) 10%, w przypadku składników o udziale przekraczającym 10% składu,

b) 20%, w przypadku składników o udziale równym lub mniejszym niż 10%.

Jeżeli wynik badania mieszanki (z zastosowaniem ww. tolerancji) nie potwierdza deklarowanego składu mieszanki, nie ma podstaw do wystawienia świadectwa, należy wtedy wystawić informację na której podaje się oznaczony skład mieszanki.

Jeżeli okres ważności świadectwa chociaż jednego składnika upłynął, należy zbadać zdolność kiełkowania wszystkich składników mieszanki.

Na życzenie zgłaszającego można wykonać badanie zdolności kiełkowania składników mieszanki, gdy jeden lub kilka składników ma krótki okres ważności.

4. Wystawianie świadectw

Jeżeli wszystkie składniki wchodzące w skład mieszanki są nasionami kwalifikowanymi wystawia się świadectwo kwalifikacji nasion. Jeżeli chociaż jeden ze składników to nasiona handlowe, wystawia się świadectwo wartości siewnej.

Na świadectwie umieszcza się następujące informacje:

a) na pierwszej stronie

- numer świadectwa i datę wystawienia,

- numer partii,

- nazwę mieszanki i jej typ użytkowy,

- masę partii i liczbę opakowań,

- wynik oznaczania składu mieszanki,

- zdolność kiełkowania poszczególnych składników (jeśli zachodzi taki przypadek),

- termin ważności świadectwa (zgodnie z rozporządzeniem ministra właściwego ds. rolnictwa),

- decyzja o zakwalifikowaniu partii nasion w stopniu mieszanka kwalifikowana (dla mieszanek kwalifikowanych) lub o zgodności z wymaganiami dla nasion handlowych.

b) na drugiej stronie

- dla każdego składnika mieszanki: gatunek, odmianę, numer partii, zdolność kiełkowania, datę wystawienia i numer świadectwa,

- jeśli świadectwo zostało wystawione przez upoważnione laboratorium przedsiębiorcy, podaje się jego nazwę,

- świadectwa orange oznacza się skrótem „ISTA”,

- jeżeli świadectwo miało przedłużoną ważność podaje się dane z Informacji,

- deklarowany przez producenta skład mieszanki.

5. Mieszanki nasienne pochodzące z importu.

W obrocie krajowym mogą być mieszanki, których składniki dopuszczone są do obrotu z mocy ustawy lub na podstawie indywidualnej decyzji ministra właściwego ds. rolnictwa. Minister może dopuścić do obrotu poszczególne składniki do mieszanek lub sporządzone za granicą mieszanki kwalifikowane i handlowe.

Dokumentem upoważniającym wprowadzenie do obrotu mieszanki jest świadectwo, wystawione przez upoważnione laboratorium kraju eksportera, zawierające następujące dane:

- numer partii,

- procentowy skład z podaniem gatunków i odmian,

- dla poszczególnych składników: zdolność kiełkowania, nr i datę wystawienia świadectwa pierwotnego,

- datę wystawienia świadectwa na mieszankę.

Ważność świadectwa określa się jak dla świadectw krajowych. Jeżeli brak jest danych dotyczących świadectw pierwotnych, należy przed wprowadzeniem mieszanki do obrotu wykonać badanie zdolności kiełkowania wszystkich składników, a wyniki umieścić na Informacji z adnotacją, jakiej mieszanki dotyczą i czy są zgodne z wymaganiami jakościowymi.

6. Ocena mieszanek pozostających w remanentach

Należy wykonać badanie zdolności kiełkowania poszczególnych gatunków wchodzących w skład mieszanki i wynik podać na Informacji. Jeżeli wszystkie wyniki są zgodne z wymaganiami jakościowymi przedłuża się ważność świadectwa pierwotnego na 12 miesięcy. Jeżeli chociaż jeden składnik wykazuje zdolność kiełkowania poniżej wymagań, ważność świadectwa nie może być przedłużona.

Dla mieszanek pozostających w remanencie nie wymaga się nowej decyzji dopuszczenia do obrotu dla składnika, jeśli dotyczy to jednego składnika, który poprzednio dopuszczony był do obrotu decyzją ministra - cała mieszanka może być w obrocie do wyczerpania.

Jeżeli jednak w remanencie pozostała mieszanka, która była dopuszczona do obrotu decyzją ministra dla całej mieszanki (np. mieszanki z importu), wymagana jest nowa decyzja.

7. Badania kontrolne

 Próby kontrolne można badać dla oznaczenia składu procentowego mieszanki i/albo zdolności kiełkowania jej składników.

Przy porównywaniu składu oznaczonego z deklarowanym stosuje się odchylenia jak przy badaniu mieszanki po raz pierwszy. Przy porównywaniu zdolności kiełkowania należy stosować Tabelę 5.2 umieszczoną w przepisach ISTA.

Wyniki badań podaje się na Informacji, stosując zasady dla badań kontrolnych.

IV. Tworzenie partii zbiorczych i zestawów

Partię zbiorczą przedsiębiorca może tworzyć z nasion wyprodukowanych w danym roku u różnych producentów z tego samego gatunku i odmiany. Z partii zbiorczej pobiera się próbki i przeprowadza pełną analizę oraz wystawia się świadectwo stosownie do kategorii nasion.

Zestaw tworzy się z nasion zakwalifikowanych laboratoryjnie, posiadających informację o aktualnej zdolności kiełkowania, dlatego też nie wykonuje się analizy zestawu a przepisuje na świadectwo arytmetyczne wyliczenie średnich ważonych dla poszczególnych parametrów danych gatunków nasion i pobiera opłatę jak za pełną analizę. Świadectwo wystawia się z terminem ważności jak dla mieszanek.

W wyjątkowych przypadkach do zestawu może być dołączona partia zakwalifikowana tylko polowo. W takiej sytuacji należy wykonać pełną analizę laboratoryjną dla zestawu partii.

Mieszanki międzygatunkowe roślin ozdobnych traktuje się jak zestaw, a zestaw kolorów w obrębie jednego gatunku jako materiał handlowy o nieznanej odmianie.

V. Przeprowadzanie powtórnej oceny laboratoryjnej

1. Przedmiot, zakres i wykonawca oceny laboratoryjnej

W przypadkach, gdy zainteresowany nie zgadza się z ustaleniami na świadectwie wydanym przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej, powtórną ocenę laboratoryjną materiału siewnego przeprowadzają Stacje Oceny Nasion akredytowane przez ISTA w kraju i za granicą, np.:

- Eidgenössische Forschungsanstalt für Agrarökologie und Landbau, FAL, Gruppe Saatgutqualität, Reckenholzstrasse 191/211, Postfach 412, CH-8046 Zürich, Szwajcaria - Schweiz, telefon: [phone], fax: [phone],

- National Institute For Agricultural Quality Control, H-1024 Budapest, Keleti Károly u. 24, Węgry - Magyarország; telefon: [phone], fax: [phone].

Dotyczy to zarówno materiału siewnego reprodukowanego w kraju jak i pochodzącego z importu.

Jeżeli zainteresowany nie zgadza się z ustaleniami świadectwa wydanego przez laboratorium zakładowe przedsiębiorstwa, ocena powtórna wykonywana jest przez właściwą terytorialnie Stację Oceny Nasion wojewódzkiego inspektoratu Inspekcji Nasiennej.

W przypadku odwołań, dotyczących zawartości kwasu erukowego i glukozynolanów badanych w SON Poznań, ocenę powtórną może wykonać Zakład Roślin Oleistych IHAR, 60-479 Poznań, ul. Strzeszyńska 36.

2. Tryb postępowania przy zgłaszaniu wniosku o powtórną ocenę

Stosownie do art. 59 ust.2 w związku z art. 4 ustawy z dnia 24 listopada 1995 r o nasiennictwie (tekst jednolity Dz. U. Nr 53 poz.563) i art. 129 §1 w związku z art.144 oraz art.219 kpa wniosek o powtórne wykonanie analizy laboratoryjnej zainteresowany składa do wybranej przez siebie stacji ISTA za pośrednictwem właściwego terytorialnie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Nasiennej (świadectwo oceny materiału siewnego jest odpowiednikiem zaświadczenia, o którym mowa w art. 217 kpa).

Wraz z wnioskiem o powtórne wykonanie badań wojewódzki inspektor przekazuje:

- kopię lub odpis świadectwa, od którego strona się odwołuje,

- kopię lub odpis protokółu pobrania próbki.

Ocenę przeprowadza się :

- na duplikacie średniej próbki laboratoryjnej, będącej w posiadaniu odwołującego się,

- w uzasadnionych przypadkach na części średniej próbki laboratoryjnej pozostałej w Stacji przeprowadzającej badania pierwotne.

Próbki mają być pobrane, opakowane, zamknięte, ostemplowane lub zaplombowane oraz oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami ISTA.

Dodatkowo powinny być pakowane w woreczki płócienne (jeśli ich opakowanie jest inne) i oznakowane, opieczętowane lub zaplombowane przez próbobiorcę.

Próbki do powtórnej oceny przesyła zainteresowany do Stacji Oceny Nasion uzgodnionej z wojewódzkim inspektorem Inspekcji Nasiennej, do którego zgłosił wniosek.

Wyniki oceny laboratoryjnej odwołujący otrzymuje po uiszczeniu stosownej opłaty natychmiast po wykonaniu analizy. Wysokość opłaty ustalona jest na podstawie Rozporządzenia w sprawie niektórych opłat i wynagrodzeń stosowanych w nasiennictwie (Dz. U. Nr 97 poz. 1061 z dnia 11.09.2001 r).

3. Wykonanie badań

Próbki przeznaczone do oceny powtórnej powinny być niezwłocznie przekazane do SON, SON-ISTA lub laboratorium zagranicznego i ocenione.

Badania wykonuje się stosując taką samą metodę i warunki oceny jak w badaniach pierwotnych.

4. Dokumentowanie wyników badania powtórnego

Jednostka przeprowadzająca badania powtórne w odniesieniu do odwołań od wyników SON lub laboratorium zakładowego, podaje wyniki oceny tych cech, które były sprawdzane w badaniach powtórnych na druku Informacja o wynikach oceny nasion z adnotacją badanie powtórne:

1) jeżeli wyniki badania powtórnego przy uwzględnieniu dopuszczalnych odchyleń potwierdzają wyniki badania pierwotnego w Informacji zamieszcza się klauzulę Po zastosowaniu dopuszczalnych odchyleń uznaje się wynik badania pierwotnego,

2) jeżeli wyniki badania powtórnego przekraczają wielkości dopuszczalnego odchylenia (choćby jednej ze sprawdzanych cech), w Informacji podaje się klauzulę Po zastosowaniu dopuszczalnych odchyleń uznaje się wynik badania powtórnego,

3) jeżeli odwołanie dotyczy:

- zdrowotności nasion, tj. porażenia chorobami określonymi w rozporządzeniu,

- kalibrażu i jednokiełkowości nasion buraków, dopuszczalne odchylenia nie mają zastosowania, a w Informacji podaje się klauzulę Uznaje się wynik badania powtórnego,

4) jeżeli odwołanie dotyczy zawartości kwasu erukowego, za wyniki nie różniące się istotnie przyjmuje się:

a) przy zawartości kwasu erukowego powyżej 5% różnica nie może przekroczyć 10% (względnych),

b) przy zawartości kwasu erukowego 5% i poniżej różnica nie może być większa niż 0,5%.

Jeżeli wyniki nie różnią się, na Informacji wpisuje się klauzulę podaną w pkt.1, jeśli różnią się, należy wpisać klauzulę podaną w pkt. 2,

5) jeżeli odwołanie dotyczy zawartości glukozynolanów, za wyniki nie różniące się istotnie przyjmuje się:

a) przy zawartości do 20 M/g nasion różnica nie może przekroczyć 4 M/g,

b) przy zawartości powyżej 20 M/g nasion różnica nie może przekroczyć 8 M/g.

Jeżeli wyniki nie różnią się na Informacji wpisuje się klauzulę podaną w pkt 1., jeśli różnią się należy wpisać klauzulę podaną w pkt 2.

Jeżeli w badaniu pierwotnym stwierdzono występowanie organizmów szkodliwych (wymienionych w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw rolnictwa stanowiącego akt wykonawczy do ustawy o ochronie roślin) lub żywych szkodników magazynowych nie wykonuje się badania powtórnego. W takim przypadku wynik badania pierwotnego jest uznawany za ostateczny.

Oryginał Informacji o wynikach oceny nasion dotyczący badania powtórnego należy przesłać do SON lub laboratorium zakładowego, od którego jest odwołanie, natomiast kopię do odwołującego się.

W przypadkach, o których mowa w pkt. 2 i 3 oraz pkt. 4 i 5, gdy uznaje się wynik badania powtórnego, laboratorium zakładowe lub SON po otrzymaniu Informacji zobowiązane jest do wystawienia nowego Świadectwa.

Świadectwo to wydawane jest odwołującemu się pod warunkiem zwrotu świadectwa pierwotnego.

4. Zasady, metodyka oraz organizacja oceny cech zewnętrznych sadzeniaków ziemniaka przeznaczonych do obrotu w kraju i na eksport

I. Wymagania formalne dla sadzeniaków ziemniaka przeznaczonych do obrotu w kraju

1. Ocena cech zewnętrznych kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka ma na celu sprawdzenie ich cech jakościowych, według jednolitych procedur i metod, określonych Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2001 w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego (Załącznik 5, Dział IX Ziemniak, pkt. 2.2 - 2.4).

2. Przedmiotem obrotu mogą być sadzeniaki ziemniaka, które zostały:

a) zakwalifikowane w ocenie polowej plantacji,

b) zakwalifikowane w ocenie weryfikacyjnej,

c) uznane za zgodne z wymaganiami obowiązującymi w ocenie cech zewnętrznych.

3. Do obrotu w kraju mogą być dopuszczone sadzeniaki ziemniaka innych frakcji niż wymienione w sortymencie I lub II ww. rozporządzenia, pod warunkiem dołączenia do wniosku o wydanie etykiet urzędowych kontraktu ⁶, w którym zaznaczono taki wymóg.

4. Sadzeniaki ziemniaka poddane ocenie cech zewnętrznych muszą legitymować się świadectwem z tej oceny wg załączonego wzoru (zał. nr XV).

5. Podmioty prowadzące obrót sadzeniakami ziemniaka w kraju mają obowiązek, aby ocena cech zewnętrznych była udokumentowana na formularzach według załączonego wzoru (zał. nr XV).

6. Podmiot prowadzący obrót sadzeniakami ziemniaka może zwrócić się do właściwego terytorialnie Wojewódzkiego Inspektora IN o wskazanie uprawnionego kwalifikatora, któremu zleci dokonanie tej oceny w jego imieniu i na jego rzecz.

II. Wymagania formalne dla kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka przeznaczonych na eksport

1. Na eksport mogą być wysyłane sadzeniaki ziemniaka, które zostały:

1 zakwalifikowane w ocenie polowej plantacji,

2) zakwalifikowane w ocenie weryfikacyjnej,

3) uznane w ocenie cech zewnętrznych za zgodne z wymaganiami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego, lub z wymaganiami kontraktu.

4) sadzeniaki ziemniaka przeznaczone na eksport mogą być również kwalifikowane wg systemu i wymagań Europejskiej Komisji Gospodarczej (EKG) standard S - 1. Kwalifikacja wg tego systemu powinna wynikać z warunków kontraktu.

Sadzeniaki ziemniaka kwalifikowane, wg systemu EKG muszą:

a) odpowiadać wymaganiom standardu S - 1 /EKG/,

b) posiadać obowiązkowo świadectwo oceny weryfikacyjnej.

2. Na eksport mogą być dopuszczone sadzeniaki ziemniaka innych frakcji niż wymienione w sortymencie I lub II ww. rozporządzenia pod warunkiem dołączenia do wniosku o wydanie etykiet urzędowych kontraktu w którym zaznaczono taki wymóg.

3. Świadectwo oceny cech zewnętrznych wystawiane jest w języku polskim i angielskim według załączonego wzoru (zał. nr XIII).

Wzór świadectwa dostosowany jest do oceny wg standardu EKG.

4. Jeżeli zainteresowana strona nie zgadza się z wynikami oceny cech zewnętrznych, może zwrócić się do Wojewódzkiego Inspektora o powtórne dokonanie oceny i wydanie nowego świadectwa.

5. Jeżeli zainteresowany nie zgadza się z ustaleniami świadectwa oceny materiału siewnego, wydanego przez Wojewódzkiego Inspektora, może odwołać się do Głównego Inspektora Inspekcji Nasiennej, z wnioskiem o powtórne dokonanie oceny i wydanie nowego świadectwa. Ustalenia powtórnego świadectwa są ostateczne.

6. Strona wnosząca odwołanie( zgodnie z procedurą - pkt.4, lub pkt.5), powinna wraz z wnioskiem uiścić opłatę, która w razie uwzględnienia odwołania podlega zwrotowi.

7. Dla sadzeniaków ziemniaka wysyłanych na eksport powinny być obowiązkowo zamieszczane etykiety i plomby Inspekcji Nasiennej.

Obowiązują 3 rodzaje etykiet:

1) białe z fioletowym paskiem, dla sadzeniaków kategorii przedbazowe /PB/,

2) białe, dla sadzeniaków kategorii bazowe /SE, E/,

3) niebieskie, dla kategorii kwalifikowane /O, kl. A/.

8. W przypadku tworzenia partii zbiorczych, oceny cech zewnętrznych należy dokonywać oddzielnie dla każdej partii jednostkowej pochodzącej od poszczególnych dostawców. Celem udokumentowania dokonania oceny cech zewnętrznych partii jednostkowych wprowadza się obowiązek sporządzanie protokołu tej oceny wg załączonego wzoru (zał. nr XIV).

Protokoły te są podstawą do wystawiania świadectwa a także pobrania opłat za ocenę każdej partii jednostkowej oraz ustalenia wynagrodzenia przewidzianego dla kwalifikatora zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

9. Ocenę cech zewnętrznych sadzeniaków ziemniaka przeznaczonych zarówno do obrotu krajowego, jak i na eksport należy dokonywać w miejscach ich załadunku na środki transportu. Sprzęt taki jak: wagi, stoły sortownicze, kosze, plandeki, termometry, potrzebny dla dokonania oceny cech zewnętrznych przez kwalifikatorów będących pracownikami IN, zabezpieczają w miejscu dokonywania tej oceny zainteresowane jednostki .

Kwalifikatorzy IN powinni być zaopatrzeni przez WIIN w odpowiednie etykiety i plomby, wymagania jakościowe, druki świadectw i protokołów oraz noże i kalibrownice.

III. Sprawdzenie cech jakościowych kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka

Sprawdzenie cech jakościowych kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka, określonych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego (Załącznik 5, Dział IX Ziemniak, pkt. 2.2-2.4), należy przeprowadzić poprzez zastosowanie podanych niżej procedur i metod badań.

1. Badania

1) Rodzaje badań. Rozróżnia się dwa rodzaje badań:

a) badania ogólne,

b) badania szczegółowe.

2) Przygotowanie partii do badań. Przed przystąpieniem do badań jakości sadzeniaków należy:

a) sprawdzić dokumentację sadzeniaków w celu stwierdzenia stopnia kwalifikacji i odmiany,

b) sprawdzić zgodność opakowania i oznakowania z wymaganiami wg Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad etykietowania i wydawania etykiet urzędowych oraz rodzajów opakowań materiału siewnego (Dz.U.Nr. 77 poz. 828).

3) Pobieranie próbek. W zależności od wielkości partii należy pobrać losowo liczbę opakowań (worków, big bagów, skrzyń paletowych) - wg Tab. 8.

2. Opis badań

1) Badania ogólne. Sadzeniaki z opakowań wylosowanych wg Tab. 8 należy wysypać na stół sortowniczy. Przez oględziny sadzeniaków należy stwierdzić, czy odpowiadają wymaganiom w pkt. 2.2 i pkt. 2.4 zawartych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2001 w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego (Załącznik 5, Dział IX Ziemniak, pkt. 2.2 - 2.4). W przypadku stwierdzenia niezgodności partii z wymaganiami zawartymi w pkt. 2.2, należy sadzeniaki postawić do dyspozycji dostawcy, a w przypadku występowania cech dyskwalifikujących, zgodnie z pkt.2.4 należy sadzeniaki zdyskwalifikować. W przypadku stwierdzenia zgodności partii z wymaganiami zawartymi w pkt.2.2 oraz nie występowania cech dyskwalifikujących wg pkt. 2.4., należy przystąpić do badań szczegółowych.

2) Badania szczegółowe należy wykonać na próbce pobranej wg ww. Tab.8. uwzględniając wymagania zawarte w pkt.2.2 i 2.3 w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2001 w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz wytwarzania i kontroli materiału siewnego (Załącznik 5, Dział IX Ziemniak, pkt. 2.2 - 2.4).

Badania obejmują:

a) oznaczenie zawartości zanieczyszczeń, które należy wykonać przez wysypanie sadzeniaków na stół sortowniczy, oczyszczenie ich z ziemi, substancji obcych i części bulw pozbawionych oczek; zanieczyszczenia należy zważyć i obliczyć ich procent,

b) wydzielenie i określenie, przy użyciu kwadratowej kalibrownicy, liczby bulw nie odpowiadających pod względem wymiarów danemu kalibrażowi, zważenie i obliczenie procentowego udziału bulw,

c) wydzielenie bulw wadliwych, posegregowanie ich na rodzaje wad zgodnie z przyjętym podziałem, zważenie oddzielenie każdej grupy i obliczenie procentu,

d) określenie występowania plamistości miąż­szu, w tym celu należy z pozostałych na stole sortowniczym bulw wydzielić próbkę o masie 5 kg i wszystkie bulwy z tej próbki przekroić wzdłuż osi podłużnej, wybrać bulwy porażone, zważyć je i obliczyć procent,

e) określenie występowania bulw obcych odmian, które należy wydzielić w trakcie dokonywania czynności określonych w poz. c) i d), a następnie zważyć i obliczyć procent.

Jeśli w bulwie występuje więcej niż jedna wada, należy brać pod uwagę tę wadę, dla której wskaźnik tolerancji jest najniższy.

3. Ocena powtórna partii

1) partia sadzeniaków, która została uznana za nie odpowiadającą wymaganiom może być poddana ponownemu przerobowi (dosortowaniu) i zgłoszona powtórnie do oceny.

2) Jeżeli partia sadzeniaków nie zostanie wprowadzona do obrotu handlowego przed upływem dwóch tygodni od daty dokonania oceny cech zewnętrznych i wydania świadectw, podlega ona obowiązkowi powtórnej oceny. Obowiązek zgłoszenia jej do powtórnej oceny spoczywa na jednostce wprowadzającej sadzeniaki do obrotu.

4. Ocena kontrolna

1) Kontrola oceny cech zewnętrznych może być przeprowadzona:

a) na żądanie jednej z zainteresowanych stron uczestniczących w obrocie danymi sadzeniakami,

b) z urzędu przez organa Inspekcji Nasiennej.

2) Ustala się, że przynajmniej 10 % partii sadzeniaków ziemniaka w obrocie powinno być kontrolowane z urzędu.

3) Przy przeprowadzaniu powtórnej oceny (pkt. 3), jak również oceny kontrolnej, powinny być stosowane analogiczne zasady, metody i wymagania, jak przy ocenie pierwotnej.

5. Zasady, metody oraz organizacja oceny weryfikacyjnej sadzeniaków ziemniaka

I. Cel i zadania oceny weryfikacyjnej sadzeniaków ziemniaka

Ocena weryfikacyjna sadzeniaków ziemniaka jest ogniwem urzędowego systemu kwalifikacji materiału siewnego i ma za zadanie ostateczne sprawdzenie zdrowotności sadzeniaków ziemniaka pochodzących plantacji zakwalifikowanych polowo.

II. Organa wykonujące ocenę

Ocenę weryfikacyjną sadzeniaków ziemniaka przeprowadza

Inspekcja Nasienna w Stacjach Oceny Sadzeniaków Ziemniaka (SOSZ).

III. Organizacja i metodyka pobierania prób do oceny weryfikacyjnej

A. Wielkość prób do oceny weryfikacyjnej

1. W ocenie weryfikacyjnej poddaje się badaniu próbę o następującej liczbie bulw

- w zależności od wielkości powierzchni i stopnia kwalifikacji sadzeniaków ziemniaka:

1) z plantacji nie przekraczających 10 ha

a) w stopniu superelity i elity - 200 bulw,

b) w pozostałych stopniach - 100 bulw,

2) z plantacji o powierzchni powyżej 10 - do 20 ha

a) w stopniu superelity i elity - 300 bulw,

b) w pozostałych stopniach - 200 bulw,

3) z plantacji o powierzchni powyżej 20 ha

a) w stopniu superelity i elity - 600 bulw,

b) w pozostałych stopniach - 400 bulw.

2. Przy pobieraniu prób obowiązuje zwiększenie liczby bulw o 20% w stosunku do ilości określonej w ust.1.

B. Organizacja pobierania prób do oceny weryfikacyjnej

1. Pobieranie prób sadzeniaków ziemniaka z plantacji organizują podmioty prowadzące obrót sadzeniakami ziemniaka na podstawie harmonogramu uzgodnionego z Wojewódzkim Inspektorem Inspekcji Nasiennej.

2. Pobieranie prób z plantacji zakwalifikowanych w stopniu SE organizują wojewódzcy inspektorzy Inspekcji Nasiennej na terenie swojego działania.

3. W przypadku konieczności powtórnego pobierania próby, z powodu np. gnicia lub nie kiełkowania bulw z próby pierwotnej, bądź niewłaściwego jej pobrania, obowiązują zasady i tryb postępowania jak przy pobieraniu próby pierwotnej.

C. Zasady pobierania prób do oceny weryfikacyjnej

Termin pobierania prób sadzeniaków ziemniaka z plantacji przewidzianych do oceny weryfikacyjnej powinien być uzależniony od stanu dojrzałości fizjologicznej bulw, umożliwiającego prawidłowe przechowanie, kiełkowanie oraz wegetację roślin, a tym samym ujawnienie się ewentualnych porażeń wirusami.

Ustala się następujące terminy pobierania prób do oceny weryfikacyjnej:

1) z plantacji przewidzianych do badań w I rzucie w zależności od grup wczesności odmian ziemniaka i rejonu kraju, nie wcześniej niż:

a) z odmian wczesnych - po 20 lipca,

b) z odmian średniowczesnych - po 1 sierpnia,

c) z odmian późnych - po 20 sierpnia,

2) w przypadku wyraźnie opóźnionej wegetacji roślin na plantacji w stosunku do przeciętnego stanu innych plantacji tej samej odmiany w danym rejonie, spowodowanej późnym terminem sadzenia, próby należy pobrać w terminie odpowiednio późniejszym,

3) z plantacji przewidzianych do badań w następnych rzutach, próby powinny być pobierane w terminach późniejszych, ustalonych harmonogramem przyjęć tych prób przez Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Nasiennej, z tym, że powinny one być pobrane z plantacji przed wykopaniem ziemniaków,

4) z plantacji, na których zniszczono lub usunięto łęty, próby powinny być pobierane w okresie pomiędzy 7 a 14 dniem po zniszczeniu łętów.

Dopuszcza się możliwość pobierania prób sadzeniaków ziemniaka z kopców jedynie w uzasadnionych przypadkach, a w szczególności:

1) kiedy uległa zniszczeniu próba pobrana uprzednio z pola,

2) kiedy zakwestionowana została prawidłowość pobrania próby z pola, a pobranie ponownej nie było możliwe przed wykopaniem ziemniaków,

3) próby do oceny odwoławczej.

D. Sposób pobierania prób

Ustala się następujące zasady pobierania prób:

1) pobiera się tzw. próbki częściowe; próbkę częściową stanowi 20 sztuk bulw wielkości sadzeniaka, pobranych spod kolejnych roślin ziemniaka lub 10 kolejnych roślin dwóch sąsiednich redlin,

2) miejsca, z których będą pobierane próbki częściowe powinny być tak wyznaczone przez próbobiorcę, aby wszystkie części plantacji (pasy brzeżne, środek, zagłębienia i wzniesienia pola) były w pobranej próbie średniej odpowiednio reprezentowane,

3) z próbek częściowych reprezentujących całą plantację robi się próbę średnią przez złączenie wszystkich pobranych z plantacji próbek częściowych,

4) z jednej plantacji sadzeniaków bez względu na powierzchnię pobiera się jedną próbę średnią,

5) łęty z rośliny, spod której została pobrana bulwa - powinny być wyrwane i pozostawione na polu.

Liczba próbek częściowych i wynikająca stąd wielkość próby średniej, która przeznaczona jest do wysyłki do SOSZ - uzależniona jest od powierzchni plantacji oraz stopnia kwalifikacji sadzeniaków i tak:

1) z plantacji zakwalifikowanej polowo w stopniu superelity lub elity pobiera się próbę średnią wielkości:

a) z powierzchni do 10 ha - 240 bulw, tj. 12 próbek częściowych,

b) z powierzchni od 10 do 20 ha - 360 bulw, tj. 18 próbek częściowych,

c) z powierzchni powyżej 20 ha - 720 bulw, tj. 36 próbek częściowych.

2) z plantacji zakwalifikowanych polowo w stopniu oryginału lub klasy A, pobiera się próbę średniej wielkości:

a) z powierzchni do 10 ha - 120 bulw, tj. 6 próbek częściowych,

b) z powierzchni od 10 do 20 ha - 240 bulw, tj. 12 próbek częściowych,

c) z powierzchni powyżej 20 ha - 480 bulw, tj. 24 próbki częściowe.

Przy pobieraniu prób z kopców lub przechowalni obowiązuje zasada, że z każdej ilości sadzeniaków pochodzących z jednej plantacji pobiera się jedną próbę średnią, której wielkość uzależniona jest od powierzchni plantacji, tak jak zaznaczono powyżej. Próbki częściowe składające się na próbę średnią należy pobrać ze wszystkich kopców lub skrzynio-palet w przechowalni, w których znajdują się sadzeniaki z danej plantacji i z różnych miejsc

- proporcjonalnie do ilości kopców lub skrzynio-palet.

Próby powinny być dostarczone do SOSZ nie później niż w ciągu 3 dni po terminie ich pobrania przez zainteresowane oceną weryfikacyjną podmioty.

Worki do prób dostarcza podmiot odpowiedzialny za dostarczenie prób do SOSZ. Opakowania podlegają zwrotowi.

E. Przechowywanie prób w SOSZ

Niezależnie od terminu badania prób, po wycięciu oczek resztki bulw należy obowiązkowo przechowywać do momentu ostatecznej oceny, aby istniała możliwość powtórzenia badań z tej samej próby w przypadku niejednoznacznej w wynikach pierwszej oceny, np. z powodu słabego kiełkowania, złych warunków wzrostu oraz nadmiernego gnicia wycinków.

W pomieszczeniach przeznaczonych do przechowywania prób należy zapewnić odpowiednią temperaturę /4-6o C/ oraz możliwość przewietrzenia. Zapewnienie tych warunków jest szczególnie ważne dla prób przechowywanych do wiosny roku następnego. W przypadku wytworzenia zbyt długich kiełków /powyżej 1 cm/ należy je obłamać na około 2 tygodnie przed planowanym terminem wysadzania wycinków w szklarni.

IV. Organizacja i metodyka oceny weryfikacyjnej

A. Metody oceny weryfikacyjnej oraz zakres ich stosowania

1. W ocenie weryfikacyjnej mogą być stosowane następujące metody:

1) Próba oczkowa
Próbę oczkową traktuje się w ocenie weryfikacyjnej jako metodę podstawową obejmującą wszystkie próby.

2) Test „ELISA”
Test „ELISA” stosuje się obowiązkowo jako uzupełnienie próby oczkowej dla wykrycia bezobjawowych i potwierdzenia objawowych form porażenia: wirusem liściozwoju (PLRV), wirusem Y (PVY) i wirusem M (PVM) sadzeniaków ziemniaka nie wykazujących w próbie oczkowej ponadnormatywnego porażenia formami objawowymi:

a) zakwalifikowanych polowo w stopniu superelity i elity,

b) wysyłanych na eksport, jeśli wymóg taki wynikać będzie z warunków kontraktu.

c) w razie wątpliwości lub trudności w zidentyfikowaniu na podstawie objawów na roślinach w próbie oczkowej porażenia wirusem PLRV, PVY, PVM, sadzeniaków zakwalifikowanych polowo w stopniu oryginału i kl. A.

3) Testy uzupełniające:

a) zmodyfikowany test mikroprecypitacji van Slogterena
Test może być stosowany w przypadku niemożności wykonania testu „ELISA”

b) barwny (kallozowy)
Test barwny stosuje się w przypadku wątpliwości lub trudności zidentyfikowania na podstawie objawów w próbie oczkowej - porażenia wirusem liściozwoju (PLRV) niezależnie od stopnia kwalifikacji sadzeniaków.

c) biologiczny
Test biologiczny stosuje się w przypadku konieczności oznaczania porażenia sadzeniaków przez PSTV(wrzecionowatości bulw).

4) W przypadku potrzeby szybkiego uzyskania wyników testy („ELISA”, zmodyfikowany test mikroprecypitacji van Slogterena, biologiczny i barwny) mogą zastępować próbę oczkową. Dobór właściwej metody ustala Inspekcja Nasienna.

B. Zasady bonitacji zdrowotności sadzeniaków ziemniaka w ocenie weryfikacyjnej

1. Przy bonitacji zdrowotności sadzeniaków w ocenie weryfikacyjnej bierze się pod uwagę porażenie wirusami dające objawy w próbie oczkowej, a w przypadku sadzeniaków, o których mowa w rozdziale IVA, ust. 1, pkt. 2, również bezobjawowe formy porażenia wirusami: PLRV, PVY i PVM.

2. Bonitacja zdrowotności sadzeniaków ziemniaków może być dokonana jeśli z wysadzonej próby oczkowej wyrosło i może być oceniane co najmniej 80% roślin. Stopień porażenia (w %) oblicza się w stosunku do ilości roślin wysadzonych. W przypadku mniejszej ilości roślin nadających się do oceny próbę należy unieważnić i ocenie poddać następną próbę.

3. Za wirusy ciężkie uznaje się wirusy PVY i PLRV niezależnie od rodzaju objawów stwierdzonych w próbie oczkowej, a przy ocenie sadzeniaków, o których mowa w rozdz. IVA, ust. 1, pkt. 2), także formy bezobjawowe wirusów PLRV i PVY.

4. Stwierdzone przy pomocy testu „ELISA” lub biologicznego porażenia bezobjawowymi formami wirusów: PLRV, PVY lub PVM w sadzeniakach, o których mowa w rozdz. IVA, ust. 1, pkt. 2), dodaje się do porażenia stwierdzonego w próbie oczkowej i na tej podstawie ustala stopień kwalifikacji lub dyskwalifikuje się dane sadzeniaki, z tym, że w odniesieniu do sadzeniaków w stopniu SE i E ponadnormatywne występowanie utajonych form porażenia wirusami PVM pociąga za sobą degradację jedynie do stopnia oryginału.

C. Metodyka badań laboratoryjnych stosowanych w ocenie weryfikacyjnej sadzeniaków ziemniaka

1. Próba oczkowa

1) Przygotowanie podłoża do próby oczkowej
Najodpowiedniejszym podłożem jest mieszanka składająca się z kompostu, torfu ogrodniczego wysokiego i piasku, w stosunku 1:2:2. Ponieważ podłoże nie zapewnia pełnego pokrycia potrzeb pokarmowych rośliny, konieczne jest stosowanie uzupełniającego nawożenia mineralnego nawozami wieloskładnikowymi.
Podłoże w próbie oczkowej powinno mieć następująca zasobność:

N - 75-100 mg/1

P - 200-250 mg/1

K - 500-600 mg/1

Ca - 2000-2500 mg/1

Mg - 100-250 mg/1

Zasolenie podłoża nie powinno przekraczać 2,0 g/1.
Objawy wirusa liściozwoju ujawniają się znaczniej wyraźniej gdy rośliny wyprowadzono na podłożu ubogim w azot.

Podłoże powinno mieć odpowiednią strukturę zapewniającą dobrą pulchność i przewiewność oraz odczyn w granicach 6,0-6,5 pH. Jeśli do podłoża, jako komponent dodawana jest ziemia kompostowa, powinna być zdezynfekowana przez uparowanie (w temperaturze 80-90 oC przez 1 godzinę). Parowanie jest niezbędne ze względów fitosanitarnych oraz w celu zniszczenia nasion chwastów.
Pozostałe składniki: torf ogrodniczy i piasek nie wymagają dezynfekcji. Po jednorazowym użyciu, podłoże należy usunąć i zastąpić nowym.
Użycie jako podłoża wyłącznie torfu ogrodniczego wiąże się z ryzykiem większego gnicia wycinków^{7. Nie zaleca się również używania węgla brunatnego, kory, perlitu oraz świeżego torfu jako komponentów podłoża, z powodu niekorzystnego wpływu na kiełkowanie, wzrost roślin oraz na występowanie objawów porażenia wirusowego. Należy dążyć, aby przez cały sezon badań używać podłoża o tym samym składzie.}

2) Przerywanie okresu spoczynku
Spośród znanych metod pobudzania bulw do kiełkowania w okresie naturalnego spoczynku, w ocenie weryfikacyjnej stosuje się następujące metody:

a) moczenie wycinków w roztworze Gibrescolu z kinetyną
Z każdej bulwy, próby przeznaczonej do badań, wycina się po jednym oczku szczytowym. Bezpośrednio po wycięciu oczek moczy się je przez 10 minut w roztworze Gibrescolu z kinetyną o koncentracji 1 mg każdego z tych składników na litr /1 ppm/. Jest to stężenie uniwersalne i można je stosować niezależnie od odmiany i terminu sadzenia prób. Jednakże w przypadku naturalnego kiełkowania bulw, co ma miejsce w wiosennym okresie badań, zaleca się obniżenie stężenia Gibrescolu do 0,2 ppm w celu uzyskania lepszego wyrównania roślin w próbie. Po wyjęciu z roztworu wskazane jest pozostawienie wycinków na co najmniej 2 godziny w ciemnym i przewiewnym pomieszczeniu przed wysadzeniem ich do doniczek lub na parapety. Wycinki wysadza się płytko tak, aby znajdowały się poniżej poziomu gleby, po czym przykrywa się je cienka warstwą torfu ogrodniczego. Torf przyspiesza rozwój systemu korzeniowego i zapobiega wymywaniu gleby z doniczek podczas równomiernej wilgotności podłoża.
Gibrescol, a głównie kinetyna, są trudno rozpuszczalne w wodzie i z tego względu niezbędne jest wstępne stosowanie rozpuszczalników. Najbardziej przydatny w tym celu okazał się dwumetylosulfotlenek /DMSO/ zarówno do rozpuszczania Gibrescolu jak i kinetyny. Odważona ilość dodaje się do określonej ilości wody.
Roztwory Gibrescolu i kinetyny powinny być sporządzane bezpośrednio przed użyciem i nie należy przechowywać dłużej niż 1 dobę. Kinetynę i Gibrescol należy przechowywać w temperaturze 0-5^{oC bez dostępu światła.
Podczas moczenia wycinków w roztworze Gibrescolu z kinetyną, środki te ulegają absorbowaniu i dlatego w miarę zanurzania coraz to nowych partii wycinków, koncentracja roztworów spada. Aby ją utrzymać na skutecznym poziomie należy przeznaczyć 1 litr roztworu na próbę 100 kłębową.
Stosowanie roztworu Gibrescolu o stężeniu wyższym niż 1 ppm jest niewskazane, gdyż na ogół nie polepsza kiełkowania, natomiast rośliny wyrosłe z potraktowanych wycinków wykazują zwiększoną skłonność do wybiegania oraz wielopędowości, co znacznie utrudnia wycenę wzrokową.
Tendencję do rozbudzania w oczku więcej niż jednego pąka obserwuje się zwłaszcza przy stosowaniu Gibrescolu pod koniec spoczynku bulw. W przeciwieństwie do Gibrescolu wyższe niż zalecane stężenie kinetyny nie wpływa ujemnie na wzrost roślin.}

b) Przerywanie okresu spoczynku za pomocą łącznego stosowania preparatów bromku etylu i Gibrescolu.
Metoda jest stosowana do przerywania okresu spoczynku odmian trudno kiełkujących, szczególnie w letnio-jesiennym okresie badań. Gazowanie prób bulw przeprowadza się w szczelnych pomieszczeniach lub pojemnikach. Przed rozpoczęciem gazowania temperatura pomieszczenia i bulw powinna być doprowadzona do 20-22^{oC. Uzyskanie takiej temperatury przez bulwy wymaga pozostawienia ich w ogrzanym pomieszczeniu przez okres około 2 dni. Dawki bromku etylu najlepiej jest ustalać w przeliczeniu na 1l przestrzeni gazowania, zakładając, że stosuje się 0,1 bromku etylu na 1l pomieszczenia lub pojemnika, w którym przeprowadza się zabieg gazowania. W dużych pomieszczeniach do gazowania, w celu równomiernego wysycenia parami bromku etylu, należy instalować wentylatory. Po zakończeniu gazowania, bulwy powinny być dobrze przewietrzone przed umieszczeniem ich w podkiełkowalni. Przy stosowaniu zabiegu gazowania należy przestrzegać przepisów bhp.
Gazowane próby bulw umieszcza się w podkiełkowalni, gdzie utrzymuje się temperaturę 22-24oC przy wysokiej wilgotności powietrza /około 80%/ i często je przewietrza. Po 9 dniach od zakończenia gazowania, na wycięte oczka należy zastosować Gibrescol z kinetyną według metody opisanej w ust.2, pkt a).}

c) Kryteria wyboru metody przerywania okresu spoczynku.
Metoda pobudzania wycinków bulw za pomocą Gibrescolu z kinetyną jest technicznie metodą najprostszą, najmniej pracochłonną i w porównaniu do metody gazowania za pomocą bromku etylu skraca okres czasu potrzebny do uzyskania wyników oceny o około 10 dni. Dodatkowe stosowanie kinetyny wpływa korzystnie na równomierność kiełkowania, wschodów oraz na lepsze ukorzenienie się roślin, szczególnie w badaniach letnio-jesiennych. W latach o dużej ilości opadów podczas wegetacji ziemniaków należy liczyć się ze słabszym kiełkowaniem wszystkich odmian i zabieg łączonego stosowania bromku etylu i Gibrescolu z kinetyną może okazać się konieczny u wszystkich odmian.
W obrębie prób z jednej odmiany, czynnikiem wpływającym istotnie na skuteczność działania wymienionych preparatów jest termin sadzenia plantacji. Bulwy pochodzące z plantacji zasadzonych w optymalnym terminie rozbudzają się znacznie łatwiej niż z plantacji zasadzonych późno. Obfite opady atmosferyczne w okresie poprzedzającym pobieranie prób mogą ujemnie wpłynąć na stopień kiełkowania w porównaniu do prób z tych samych odmian pobranych przed wystąpieniem opadów. Efektywność zalecanych metod przerywania spoczynku należy również od wielkości bulwy - im bulwy mniejsze, tym skuteczność wszystkich stosowanych metod jest niższa.

3) Sadzenie i prowadzenie roślin w szklarni
Zalecane jest wstępne osuszanie bulw przez okres 10-14 dni co zwiększa skuteczność zastosowanych preparatów do przerywania okresów spoczynku i ogranicza gnicie ziemniaków w próbie oczkowej.
Do badań wycina się oczka szczytowe bulw, niezależnie od sposobu przerywania okresu spoczynku, gdyż dają największą pewność wykrycia porażenia, szczególnie pierwotnego. Oczka wycina się za pomocą półkolistych łyżeczek, zważając aby wycinki miąższu były jednakowej wielkości, co sprzyja równomiernemu wzrostowi roślin w próbie oczkowej.
Wycinki pobrane z bulw znajdujących się w stanie spoczynku i poddane działaniu Gibrescolu i kinetyny sadzi się co najmniej po 2 godzinach od wyjęcia z roztworu, nie dopuszczając jednak do wytworzenia warstwy korkowej.
Wycinki z podkiełkowanych bulw przed wysadzeniem pozostawia się przez 1 dobę w ciemnym pomieszczeniu w celu wytworzenia warstwy korkowej, która dodatkowo chroni je przed gniciem.
Oczka można wysadzać do doniczek o średnicy 7-8 cm lub na parapetach w rozstawie 8x8cm. Próby, u których przewidywane są badania serologiczne należy wysadzać w doniczkach, w celu ułatwienia równoległej oceny wzrokowej z serologiczną. Napełnienie doniczek znacznie usprawniają odpowiednie szablony. Przy sadzeniu na parapetach warstwa podłoża nie powinna być cieńsza niż 6 cm. Posadzone wycinki pokrywa się warstwą torfu ogrodniczego o grubości 1-2 cm. Przy małej powierzchni szklarniowej zalecane jest wstępne podkiełkowanie wycinków w skrzynkach z wilgotnym torfem. W zależności od tempa kiełkowania, na bieżąco wybiera się kiełkujące wycinki i wysadza do doniczek lub na parapety. Wskazane jest, aby wycinki umieszczone w torfie miały dostęp światła, co zapobiega nadmiernemu wydłużaniu się szybciej rosnących kiełków. Sposób wstępnego podkiełkowywania wycinków skraca okres przebywania roślin oraz wpływa na lepsze wykorzystanie powierzchni szklarniowej. Duże znaczenia dla przebiegu wegetacji roślin w szklarni oraz dla trafności oceny porażenia ma właściwy dobór temperatury. Do momentu kiełkowania najbardziej właściwe jest utrzymywanie temperatury powietrza w granicach 22-24^{oC, a temperatury gleby 18-20oC, niezależnie od warunków świetlnych. Po wschodach roślin czynnik ten powinien być uregulowany w ścisłej zależności od natężenia światła przy utrzymaniu generalnej zasady, że im skąpsze oświetlenie, tym temperatura powinna być niższa i odwrotnie. W dobrych warunkach świetlnych, optymalną jest temperatura 17-25oC. W miesiącach o niedostatecznym oświetleniu naturalnym /listopad, grudzień, styczeń/ temperatura w szklarni podczas dnia powinna wynosić 12-15oC, a nocą 10-12oC. W przypadku stosowania wówczas retardantów (substancji hamujących wzrost) istnieje możliwość podniesienia temperatury nie więcej jednak niż o 3oC. Zbyt silne podwyższenie temperatury w stosunku do aktualnych warunków świetlnych powoduje wybieganie roślin, zaś przy użyciu retardantów wzrostu może spowodować znaczne zaburzenia fizjologiczne wskutek zakłócenia równowagi między procesem asymilacji a dysymilacji.
Temperatura powyżej 30oC jest dla ziemniaków szkodliwa, nawet gdy trwa krótko. Powoduje ona zaburzenia w wegetacji, ujawniające się znacznymi zmianami w pokroju roślin, przedwczesnym żółknięciem liści, spadkiem koncentracji wirusów w teście serologicznym oraz masowym wystąpieniem reakcji serologicznie niespecyficznych.
Materiał roślinny przeznaczony do badań testem „ELISA” powinien mieć warunki wegetacji we właściwej temperaturze, która wzmaga koncentrację wirusów w roślinie i zwiększa trafność diagnozy. Dlatego na trzy dni przed planowanym terminem badań testem „ELISA”, należy zapewnić temperaturę w szklarni do ok. 18-22oC, niezależnie od aktualnych warunków świetlnych.
Próby poszczególnych odmian poddawane badaniom w próbie oczkowej powinny być wysadzane większymi grupami. Takie postępowanie ułatwia prowadzenie roślin w szklarni oraz wizualną ocenę porażenia wirusowego.}

4) Zapobieganie wybieganiu roślin
Odmiany uprawiane w kraju charakteryzują się różną skłonnością do wybiegania w warunkach słabego oświetlenia naturalnego w miesiącach: listopad, grudzień i styczeń.
W zasadzie należy unikać przeprowadzania próby oczkowej lub ograniczyć ją do grupy odmian słabej wybiegających, przy równoczesnym zastosowaniu testu rezorcynowego na wycinkach z ogonków liściowych celem określenia stopnia porażenia wirusem liściozwoju. W pozostałych okresach skłonność do wybiegania roślin w szklarni może wystąpić w przypadku pogorszenia się warunków oświetleniowych, z zwłaszcza w razie zastosowania Gibrescolu do przerywania okresu spoczynku bulw. Giberelina wykazuje niekorzystne działanie następcze zwiększając skłonność roślin do wybiegania. W przypadku wystąpienia skłonności do wybiegania stosuje się retardanty wzrostu, umożliwiające pozyskanie roślin nadających się do wyceny bez konieczności doświetlania sztucznego, również w okresach o słabszym naświetleniu naturalnym. Spośród rożnych substancji najszersze zastosowanie znajdują:

a) Preparat Alar
Alar jest to kwas N-dwumetylo-aminobursztynowy w postaci pylistej, zawierający 85% substancji czynnej. Dla zapobiegania wybieganiu preparat ten stosuje się w roztworze wodnym. Na 1 litr wody należy użyć: 1,5-2,0 g preparatu we wrześniu, październiku, lutym i marcu oraz 2,5-3,0 g w listopadzie, grudniu i styczniu. Roztwór Alaru najlepiej jest sporządzić bezpośredni przed użyciem. Przechowywać należy go w ciemnym i chłodnym miejscu nie dłużej niż przez 5 dni. Roztwór stosowany jest w formie oprysku na rośliny przy użyciu opryskiwaczy o dyszach drobnorozpryskujących. Oprysk wykonuje się na suche, lecz w pełni turgoru rośliny. Podlewanie opryskiwanych roślin nie może nastąpić wcześniej niż po 5 godzinach.
Skuteczność retardantów wzrostu w dużym stopniu zależy od terminu pierwszego oprysku, który powinien być przeprowadzony w stadium rozety pierwszej pary liści. W przypadku nierównomiernego kiełkowania należy kierować się wysokością najszybciej rosnących roślin. Przy opóźnieniu pierwszego terminy oprysku hamowanie wybiegania jest znacznie słabsze oraz trudniej uzyskuje się wyrównany stan roślin. Przy niewielkiej skłonności do wybiegania wystarcza zwykle jeden oprysk. W przypadku utrzymywania się tendencji do wybiegania zabieg należy powtórzyć po około 5-10 dniach. W miesiącach zimowych o słabym oświetleniu naturalnym może być konieczny trzeci zabieg. Decyzje o powtórzeniu zabiegu podejmuje się na podstawie wizualnej oceny roślin.
Rośliny kilkakrotnie potraktowane wysokimi dawkami Alaru niejednokrotnie wykazują ciemnozielone zabarwienie oraz charakterystyczny połysk blaszek liściowych wskutek wprowadzania stosunkowo dużych ilości substancji czynnej, co w znacznym stopniu może utrudnić wycenę objawów typu mozaik. Celem usunięcia ciemnozielonego zabarwienia liści, wskazane jest zastosowanie oprysku Gibrescolem w koncentracji 5mg/1 na 7 dni przed wyceną wzrokową. Technika stosowania Gibrescolu jest analogiczna jak roztworu Alaru. Roztwór należy przygotować bezpośrednio przed opryskiem. Przechowywać go można nie dłużej niż jeden dzień w chłodnym i ciemnym miejscu.
Występują różnice odmianowe w reagowaniu na kwas N-dwumetylowo-aminobursztynowy, które wymagają uwzględnienia w praktyce. W szczególności u odmian słabo reagujących lub o dużej skłonności do wybiegania, wskazane jest stosowania większego stężenia Alaru, a mianowicie w okresach o korzystniejszym oświetleniu naturalnym - 3,0 g Alaru na litr wody, natomiast w okresach o niedostatecznym oświetleniu 4-5,0 g na litr wody.

b) Topflor
Działanie Toploru polega na hamowaniu wzrostu wegetatywnego na długość, poprzez redukcję syntezy gibereliny w roślinie. Rośliny na oprysk reagują skróceniem międzywęźli i ogonków kwiatowych. Uzyskane rośliny charakteryzują się zwartym pokrojem.
Stosowanie:
Topflor stosowany jest w formie oprysku. Podczas zabiegu należy dążyć do pokrycia roztworem wszystkich liści przy równoczesnym unikaniu spływania kropli z liści. Preparat należy stosować na dobrze ukorzenione rośliny w dawce 0.5ml/l. W przypadku konieczności zabieg można powtórzyć.
Do roztworu nie należy dodawać żadnego środka zwiększającego przyczepność. Preparatu nie należy również stosować podczas upałów oraz przy intensywnym nasłonecznieniu. Ponieważ działanie Topfloru zależy od wielu czynników: gatunek rośliny, odmiana, stan uprawy oraz od warunków świetlnych i cieplnych, zaleca się uprzednie przeprowadzenie oprysku próbnego na małej ilości roślin. Topfloru nie należy mieszać z innymi środkami. Jeżeli po zakończonej uprawie używa się ziemi ponownie to po przekompostowaniu należy przebadać wpływ następczy na inne rośliny. Preparat przechowywać w suchym miejscu, unikać skrajnie wysokich i niskich temperatur. Podczas zabiegu unikać kontaktu środka z oczami i ze skórą. Resztek preparatu nie należy wylewać do kanalizacji.

5) Zwalczanie chorób i szkodników w szklarni
Do chorób, które mogą znacznie utrudnić prowadzenie próby oczkowej należą: czarna nóżka i zaraza ziemniaczana. Czarna nóżka występuje najczęściej w przypadku zbyt niskiej temperatury podczas wschodów przy jednocześnie wysokiej wilgotności podłoża. Metody bezpośredniego zwalczania czarnej nóżki w warunkach szklarniowych nie są znane. Zapobieganie polega na dezynfekcji noży do wycinania oczek w 10% roztworze fosforanu trójsodowego, usuwaniu bulw wskazujących objawy gnicia oraz na utrzymywaniu podczas kiełkowania temperatury i wilgotności sprzyjających szybkim wschodom.
Zaraza ziemniaczana najczęściej poraża podatne odmiany wczesne i średniowczesne. Stąd w przypadku oceny tych odmian wskazana jest szczególna ostrożność. Zapobieganie, podobnie jak przy czarnej nóżce, polega na dezynfekcji noży do wycinania oczek w 10% roztworze fosforanu trójsodowego oraz starannym wietrzeniu szklarni. W razie stwierdzenia początków objawów na liściach, należy bezzwłocznie zastosować opryskiwanie preparatami zarejestrowanymi do zwalczania zarazy ziemniaka, najlepiej przemiennie co kilka dni, przy równoczesnym ograniczeniu podlewania oraz wzmożonym wietrzeniu szklarni.
Do zwalczania mszyc oraz zwalczania mącznika szklarniowego należy stosować zarejestrowane preparaty według zaleceń Instytutu Ochrony Roślin.

6) Objawy porażenia wirusowego w próbie oczkowej
Do oceny porażenia wirusowego na podstawie objawów, w normalnych warunkach wzrostu, można przystąpić po około 4-5 tygodniach od pełni wschodów. Na wystąpienie objawów porażenia wirusem liściozwoju na ogół wymagany jest dłuższy okres czasu. Należy zaznaczyć, że w miarę pogarszania się warunków świetlnych, objawy porażenia wirusem liściozwoju stają się słabsze, aż do całkowitego ich zanikania w miesiącach zimowych.
W celu właściwej oceny porażenia wirusem liściozwoju zaleca się:

a) wysadzanie prób z wszystkich odmian najpóźniej do dnia 1 października, aby zakończyć wycenę wzrokowa do dnia 15 listopada.

b) w okresie zimowym, najwcześniejsze wysadzanie w szklarni można rozpocząć od dnia 15 stycznia i to wyłącznie odmian o stopniu odporności na liściozwój powyżej 5,

c) odmiany o stopniu odporności 5 - wysadzać po 1 lutym,

d) pozostałe odmiany, najbardziej podatne na liściozwój, wysadzać po 15 lutym,

e) w wyjątkowych przypadkach dopuszcza się możliwość wysadzania prób po okresie od 1 października do 15 stycznia pod warunkiem, że będą to próby z odmian o mniejszej skłonności do wybiegania w warunkach słabego oświetlenia naturalnego i stopniu odporności na liściozwój powyżej 5, za wyjątkiem prób w stopniu superelity i elity. Wszystkie rośliny tych prób powinny być przebadane na teście rezorcynowym z ogonków liściowych,

f) we wszystkich wątpliwych przypadkach objawów na roślinach, niezależnie od terminu badań, zaleca się uzupełnienie wyceny wzrokowej testem „ELISA” lub testem rezorcynowym na ogonkach liściowych.

Wszystkie czynniki zwiększające dostęp światła do liści dolnych pięter, szczególnie w okresach słabszego naświetlania naturalnego, wpływają korzystnie na występowanie objawów liściozwoju. Do czynników takich należy głównie zaliczać: zwiększenie rozstawy sadzenia, prowadzenie roślin jednopędowych oraz obcinanie wierzchołków rośliny na wysokości górnego, całkowicie rozwiniętego liścia. Stosując zabieg obcinania wierzchołków roślin wykonuje się dwukrotną wycenę wzrokową:

a) po 4-5 tygodniach od wschodów roślin według ogólnie przyjętych zasad,

b) po 10 dniach od ścięcia wierzchołków roślin wyłącznie dla określenia stopnia porażenia wirusem liściozwoju.

Obcięcie wierzchołków roślin ma miejsce po wykonaniu pierwszej oceny wzrokowej. Metoda obcinania wierzchołków roślin najbardziej przydatna jest w ocenie porażenia liściozwojem odmian o liściowym pokroju krzaka. Sposób ten jest szczególnie zalecany w ostatnim rzucie badań jesiennych przy stopniowym pogarszaniu się warunków świetlnych.

Występowanie objawów wirusa Y (PVY) jest na ogół cechą odmianową. Pojawianiu się nekroz sprzyja wyższa temperatura oraz lepsze naświetlanie, w innych warunkach na tych samych odmianach objawy są słabsze, głównie w postaci ostrej mozaiki i deformacji liści. Odmiany o słabej reakcji objawowej na zakażenie wirusem PVY wymagają znacznie szerszego stosowania testów serologicznych uzupełniających próbę oczkową.

Również wirus M (PVM) może wywoływać bardziej lub mniej wyraźne objawy zależnie od odmiany. Najbardziej wyraźne objawy wywołane przez wirus PVM występują przy prowadzeniu roślin w niskich temperaturach, natomiast temperatury wysokie w połączeniu z dużą intensywnością światła mogą spowodować maskowanie się objawów, nawet u odmian zwykle silnie reagujących.

Objawy wirusa X (PVX) podobnie jak wirusa PVM, najbardziej ujawniają się przy prowadzeniu roślin w warunkach obniżonej temperatury i słabszego oświetlenia. Typowym symptomem porażenia wirusem PVX jest łagodna mozaika międzynerwowa.

Jednoczesne występowanie wirusów PVX i PVM w roślinie może wywołać ostrą mozaikę, która rodzajem objawów zbliżona jest do objawów powodowanych wirusem PVY.

Najbardziej rozpowszechniony wirus S (PVS) praktycznie w próbie oczkowej występuje bezobjawowo.

Spośród innych wirusów występujących na ziemniakach w próbie oczkowej sporadycznie obserwuje się porażenie wirusem nekrotycznej kędzierzawki tytoniu /rattle/. Objawami porażenia są głównie: żółta plamistość liści w połączeniu z przewężeniem listków oraz nekrozami łodyg.

Dużym utrudnieniem w wycenie wzrokowej jest masowe występowanie u niektórych odmian nekroz pochodzenia fizjologicznego. Objawy te najczęściej występują w początkowym stadium wzrostu i stopniowo zanikają w okresie poprzedzającym wycenę wzrokową. Przy rozróżnianiu nekroz pochodzenia fizjologicznego przydatne są przekroje anatomiczne nerwów liści. W przypadku nekroz wirusowych uszkodzeniu ulega epiderma, natomiast przy nekrozach fizjologicznych nekrotyzacji ulega miękisz wewnętrzny bez uszkodzenia epidermy.

U niektórych odmian ziemniaka badanych w okresie słabszego oświetlenia naturalnego należy liczyć się z występowaniem pozornych objawów liściozwoju, które często uniemożliwiają prawidłową ocenę objawów porażenia wirusem liściozwoju. W takich przypadkach nawet przy względnie dobrych warunkach świetlnych, zalecany jest równoległy test „ELISA” lub test rezorcynowy na wycinkach z ogonków liściowych.

2. Test „ELISA”

W ocenie weryfikacyjnej przy wykonywaniu testu „ELIZA” obowiązuje dotychczas stosowana metodyka: Zastosowanie testu „ELISA” do identyfikacji chorób wirusowych ziemniaka dla potrzeb oceny weryfikacyjnej.

3. Testy uzupełniające

1) zmodyfikowany test mikroprecypitacji van Slogterena
Wyposażenie dla zespołu czteroosobowego - aparatura i wyposażenie pomocnicze:

a) automatyczna prasa do wyciskania soku z liści, firmy Pollähne,

b) wirówka laboratoryjna typ 310 z pulpitem sterowniczym typ 317, produkcji Unipan wraz z 4 głowicami po 100 szt. fiolek,

c) zamrażarka o osiągalnej temperaturze co najmniej -10^{oC /możliwość zastosowania również zamrażalników lodówek/,}

d) lodówka do przechowywania surowic i fiolek z sokiem,

e) szafa chłodnicza do inkubacji szalek w temperaturze +10^{oC do +12oC. Najbardziej przydatna do tego celu jest szafa chłodnicza SCH-32 po dodatkowym zainstalowaniu termometru kontaktowego umożliwiającego utrzymanie właściwej temperatury. Przy zastosowaniu odpowiednich półek, szafa chłodnicza mieści się około 300 szalek i 6 skrzyń z próbkami liściowymi. Bardzo dobry wpływ na ostrość i szybkość przebiegu reakcji serologicznych uzyskano przez zastosowanie słabych wibracji podczas inkubowania preparatów. W tym celu agregat napędowy szafy chłodniczej należy pozostawić w położeniu transportowym, aby drgania agregatu przenoszone były na całą komorę chłodniczą,}

f) mikroskop stereoskopowy, umożliwiający 25-krotne powiększenie z oświetleniem bocznym np. MSt-130,

g) suszarka elektryczna do suszenia szalek i fiolek,

h) kuchenka elektryczna lub gazowa do gotowania fiolek,

i) piec sylitowy /muflowy/ umożliwiający osiąganie temperatury 500-600^oC,

j) urządzenie do zalewania szalek olejem parafinowym, np. duże rozdzielacze laboratoryjne lub butle z tubusem,

k) tryskawka do rozcieńczania soku we fiolkach, fizjologicznym roztworem NaCl

l) wstrząsarka laboratoryjna /do przyspieszania reakcji serologicznych/,

m) komplet skrzyń do liści /6 - 8 sztuk/,

n) statyw do przechowywania fiolek z sokiem /na 3.000 sztuk/.

Sposób wykonania testu

Za pomocą testów serologicznych może być wykrywane porażenie wirusami PVY, PVX, PVS i PVM. Badania serologiczne przeprowadza się na roślinach po 4 - 6 tygodniach od pełni wschodów. Najwłaściwszym kryterium terminu badań serologicznych jest stadium 6-7 liści. Najwyższa koncentracja wirusów występuje w pierwszych całkowicie rozwiniętych liściach, licząc od wierzchołka rośliny. Użycie soku z liści roślin starszych niż 6 tygodni zwiększa odsetek reakcji niespecyficznych. Rośliny w okresie co najmniej 3 dni przed pobraniem liści powinny rosnąć w temperaturze 18 -22^{oC, celem zwiększenia koncentracji wirusów w soku.}

Sok z liści umieszcza się w próbówkach i rozcieńcza fizjologicznym roztworem NaCl w stosunku 1:1. W przypadku badania liści z pola, wskazane jest wyższe rozcieńczenie soku, a mianowicie: 1:1,5 - 2. Rozcieńczenie zmniejsza nasilenie reakcji niespecyficznych oraz ułatwia wirowania. Dodatek azydku sodu do fizjologicznego roztworu NaCl w ilości 0,5; 1,0g/l wpływa bardzo korzystnie na zmniejszenie ilości reakcji niespecyficznych oraz umożliwia inkubację przez 24 godziny w temperaturze pokojowej. Rozcieńczony sok z liści poddaje się działaniu temperatury - 10^{oC przez okres 15 minut i następnie wirowaniu przez 12 - 15 minut przy 5.000 obr/min. Odwirowany sok nanosi się pipetami na uprzednio nakropione surowice na szalkach Petri’ego. Szalki w celu zapobieżenia rozpływaniu się kropel powleka się hydrofobowym filmem uzyskanym za pomocą Mowitalu rozpuszczonego w chloroformie /1% roztwór/. Bardzo ważne dla właściwego przebiegu reakcji jest zachowanie odpowiedniej proporcji między wielkością kropli surowicy i soku. Kropla odwirowanego soku powinna być tylokrotnie większa od kropli surowicy, ilokrotne było rozcieńczenie soku przed wirowaniem. Po nakropieniu, szalkę zalewa się bezbarwnym olejem parafinowym, aby zapobiec wysychaniu kropel. Na jednej szalce o średnicy 12cm można badać 10 roślin jednocześnie na obecność 4 wirusów. Inkubację przeprowadza się w szafach chłodniczych w temperaturze 10-12oC przez okres 18-24 godzin.}

W przypadku stosowania azydku sodu jako dodatku do roztworu NaCl, istnieje możliwość inkubowania w temperaturze pokojowej. Jednakże podczas badań serologicznych roślin starszych niż 6 tygodni oraz w okresach wysokich temperatur podczas wzrostu roślin, mimo stosowania azydku sodu, wskazana jest inkubacja w szafach chłodniczych. Odczytu dokonuje się pod mikroskopem stereoskopowym na ciemnym tle przy 25 - krotnym powiększeniu i oświetleniu bocznym. W zależności od koncentracji wirusa w roślinie najsilniejsze reakcji serologiczne obserwuje się przy obecności wirusa X, a najsłabsze przy wirusie Y. U roślin z wyraźnymi objawami zakażenia wirusem Y w postaci smugowatości i opadziny liści reakcje serologiczne są bardzo słabe, a w skrajnych przypadkach reakcje nie występują z powodu zbyt niskiej koncentracji wirusa. W przypadku łącznego występowania wirusów S i M w roślinie, reakcja serologiczna na wirus jest zwykle słabsza niż w przypadku zakażenia rośliny wyłącznie wirusem S.

Po nakropieniu, do czasu ostatecznej oceny mikroskopowej, fiolki z resztką soku przechowuje się w lodówce, gdyż w razie występowania reakcji niespecyficznych oraz ewentualnych błędów technicznych istnieje możliwość powtórzenia analiz bez ponownego pobierania liści. Fiolki po użyciu wypala się w piecu sylitowym aż do całkowitego spopielenia osadu. Temperaturę i czas wypalania ustala się w zależności od rodzaju szkła użytego do produkcji probówek. Probówki po ostygnięciu gotuje się przez okres 5 minut w 3% roztworze kwasu solnego, płucze kilkakrotnie pod bieżącą wodą i umieszcza się w suszarce. Po wysuszeniu i ochłodzeniu są one gotowe do ponownego użytku.

Surowice w stanie zliofilizowanym można przez kilka lat przechowywać w lodówce w temperaturze 0-4^{oC bez obawy utraty specyficzności. Surowice rozpuszczone powinny być w zasadzie zużyte w dniu sporządzenia. W przypadku sporządzenia surowic w większej ilości na kilka badań konieczna jest ich konserwacja przez dodatek azydku sodu do koncentracji 0,05% i przechowywanie w temperaturze 0-4oC. W tym celu praktyczne jest sporządzenie roztworu azydku sodu o koncentracji 5g/l i dodatek 1 ml roztworu na 10 ml surowicy. Przed każdorazowym użyciem surowic wskazane jest odwirowanie 15-20 minut przy 4.000 obr./min.}

Podczas 8 godzinnego dnia pracy jeden zespół 4 osobowy może wykonać 1.500-2.000 oznaczeń na obecność 4 wirusów. Testy serologiczne jako uzupełnienie próby oczkowej powinny być skorelowane z wyceną wzrokową poszczególnych roślin w ten sposób, aby podczas wyceny mikroskopowej istniała możliwość porównania rodzaju objawów wzrokowych z wynikiem testu serologicznego. Do tego celu służą odpowiednie karty badań, skrzynie do pobierania liści i głowice o numerowanych otworach.

Wyposażenie podstawowe w szkło i odczynniki chemiczne

- szalki Petri’ego o średnicy 12cm ok. 1.000 szt.,

- próbówki o średnicy zewnętrznej 6-7mm i długości 35 mm /10.000 szt./,

- pipety do nakrapiania, stojak do surowic, szablony pod szalki,

- olej parafinowy bezbarwny. Na 1.000 oznaczeń ok. 2 litry posługując się tym samym olejem kilkakrotnie, po uprzednim oczyszczeniu przez sedymentację osadu,

- Mowital F-40 lub B-60-T. Na 100 szalek Petri’ego średnicy 12cm potrzeba 150 ml 1% roztworu Mowitalu w chloroformie,

- surowice diagnostyczne. 1 ampułka 2 ml wystarcza na wykonanie 160 oznaczeń,

- NaCl cz.d.a. lub cz. ok. 2kg.,

- azydek sodu cz. 0,2 kg.,

- chloroform. Na 1.000 szalek 1.5 l.

2) Testy biologiczne
W masowej ocenie zdrowotności prób ziemniaka, testy biologiczne w ostatnich latach nie znajdują praktycznego zastosowania. Szeroko stosowany w poprzednim okresie test liściowy na mieszańcu A-6 do identyfikacji porażeń wirusem Y (PVY) i wirusem A (PVA), według licznych danych, okazał się nieprzydatny w wykrywaniu wszystkich izolatów wirusa PVY.

Testy biologiczne ze względu na swoją czułość, są w dużym stopniu przydatne w badaniach podstawowych oraz w pracach hodowlanych, przy określeniu porażeń pierwotnych i rodzaju odporności odmian i rodów. W tym celu do identyfikacji poszczególnych wirusów służą głównie następujące rośliny testowe:

- wirus X (PVX) - Datura stramonium, Gomphrena globosa, tytoń odmian Samsun i White Burley,

- wirus M (PVM) - Solanum rostratum, fasola odm. Red Kidney, Licopersicon chilense,

- wirus PVY - tytoń odmian Samsun i White Burley, Solanum demissum Y,

- wirus wrzecionowatości bulw (PSTV) - pomidor odm. Rutgers,

- wirus rattle (TRV) - tytoń odmian Samsun i White Burley, Nocotiana glutinosa.

3) Test rezorcynowy

a) uwagi ogólne i zasady stosowania testów barwnych
Test rezorcynowy służy do szybkiego określania porażenia roślin i bulw wirusem liściozwoju. W teście tym wykorzystano zjawisko wzmo­żonego gromadzenia się kallozy w rurkach sitowych wskutek infekcji. Nasilenie występowania kallozy w bulwach poza czynnikiem wirusowym zależy również w dużym stopniu od odmiany, układu warunków atmosferycznych podczas wegetacji, zabiegów ochrony roślin oraz warunków przechowywania. Odmiany tolerancyjne w stosunku do wirusa liściozwoju na ogół wykazują zmniejszoną skłonność do tworzenia kallozy w tkance przewodzącej bulw pod wpływem infekcji. Podobne zjawisko występuje również w kłębach wtórnie porażonych. Z tych powodów pewność diagnozy za pomocą testu rezorcynowego ulega dużym wahaniom i może być zbyt niska dla potrzeb oceny zdrowotności sadzeniaków. Dodatkowym czynnikiem ograniczającym praktyczne zastosowanie testu rezorcynowego jest fakt, że złoża kallozy często występują również w wiązkach przewodzących zdrowych bulw. W porównaniu do testu rezorcynowego z bulw, test na wycinkach z ogonków liściowych jest przydatny do potrzeb kwalifikacji /powyżej 90% trafności/, gdyż typowe złoża kallozy w postaci kresek pojawiają się wyłącznie w przypadku porażenia wirusem liściozwoju. Na zawartość kallozy w wycinkach z ogonków liściowych silny wpływ wywierają temperatury podczas wzrostu roślin w szklarni. Niskie, a szczególnie wysokie temperatury /powyżej 25^{oC/ w okresie poprzedzającym badania wpływają wyraźnie na zmniejszenie się ilości kallozy w wiązkach przewodzących. Na podstawie licznych badań należy przyjąć, że optimum wykrywalności, podobnie jak w badaniach serologicznych, występuje przy prowadzeniu roślin w temperaturze 18-22oC.
Test rezorcynowy przeprowadzony na wycinkach z ogonków liściowych stosuje się w następujących przypadkach:}

- jako uzupełnienie wyceny wzrokowej w razie wystąpienia wątpliwości przy badaniu roślin w korzystnych okresach dla ujawnienia się objawów wirusa liściozwoju,

- jako test obowiązujący: w ocenie porażenia wirusem liściozwoju wszystkich roślin w przypadku silnego wybiegnięcia roślin w próbie, podczas badań w niekorzystnych warunkach wzrostu (niedostateczna ilość światła naturalnego), przy przedawkowaniu Gibrescolu i nawożenia azotowego,

- gdy zachodzi konieczność wcześniejszej oceny próby zanim wystąpią objawy wirusa liściozwoju na roślinach.

b) sporządzanie roztworu barwnika rezorcynowego
10g rezorcyny rozpuszcza się w 1 litrze wody destylowanej i dodaje się 5 ml 25% wody amoniakalnej lub 12,5 ml 10% wody amoniakalnej.
Najczęściej popełnianym błędem podczas sporządzania roztworu barwnika jest używanie zwietrzałej wody amoniakalnej, dlatego konieczne jest określenie wartości pH roztworu. Wartość ta podczas sporządzania roztworu powinna wynosić 9,4-9,5. Do płynu należy następnie dodać 10 ml dowolnego płynu do mycia naczyń w celu zwiększenia wnikania barwnika do tkanki roślinnej. Sporządzony roztwór należy rozlać do dużych naczyń tak, aby warstwa płynu wynosiła 6-8cm. Zabieg ten konieczny jest dla dobrego utlenienia, gdyż dopiero wówczas roztwór nabiera pełnych właściwości diagnostycznych. Naczynia z roztworem należy umieścić w ciemnym pomieszczeniu na okres 7-10 dni, w tym czasie wskazane jest również mieszanie co 2 dni. Po tym okresie roztwór nabiera niebiesko-zielonego zabarwienia i w takim stanie nadaje się do użytku. Brunatne zabarwienie roztworu wskazuje na niedostateczną ilość wody amoniakalnej. Ubytki przy przetrzymywaniu roztworu barwnika w otwartych naczyniach nie powinny przekraczać 150ml i w przypadku większego wyparowania wody, roztwór należy uzupełnić do 850-900 ml. Roztwór rezorcynowy można używać wielokrotnie; o spadku jego przydatności diagnostycznej świadczy pojawienie się brunatnego zabarwienia. W przypadku dłuższego przechowywania roztworu /ponad 2 tygodnie/ zaleca się jego konserwację poprzez dodatek azydku sodu do koncentracji 0,5 g/l.
W niektórych przypadkach barwnik rezorcynowy może być zastąpiony przez Lacmoid. Preparat ten, w przeciwieństwie do rezorcyny nie wymaga wstępnego przygotowania i może być stosowany do celów diagnostycznych bezpośrednio po sporządzeniu (1g /w 1 litrze wody).

c)  test rezorcynowy na wycinkach z ogonków liściowych
Do testu najbardziej przydatne są liście dolne i środkowe pod warunkiem, że ich ogonki liściowe osiągnęły długość co najmniej 1cm. W dobrych warunkach wzrostu ten stan rośliny osiągają po 3 tygodniach od wschodu. Najlepsze wyniki badań uzyskuje się jednak w 5 tygodniu wzrostu roślin przy testowaniu liści dolnych i środkowych. Z ogonka liściowego pobiera się wycinek długości 1-2 cm, który przecina się wzdłuż i do badań bierze się połówkę o bardziej spłaszczonej powierzchni, gdyż wycinek ten jest bardziej odpowiedni do wyceny mikroskopowej. Tak przygotowane wycinki zanurza się na 10-20 minut do roztworu rezorcyny i po tym okresie poddaje się je wycenie pod mikroskopem stereoskopowym przy 25-krotnym powiększeniu. We właściwie sporządzonym roztworze rezorcyny wycinki mogą przebywać nawet do 1 godziny, bez ujemnego wpływu na wyniki odczytu mikroskopowego. Objawami świadczący­mi o porażeniu liściozwojem jest obecność granatowo zabarwionej kallozy, występującej w kilku miejscach, w wiązkach przewodzących w postaci kresek i smug.
W niektórych wypadkach, szczególnie przy badaniu roślin starszych obserwuje się występowanie złóż kallozy również u zdrowych roślin. Złoża te występują jednak w postaci rozproszonych punktów i są łatwe do odróżnienia od złóż wywołanych infekcją wirusową.

d) test rezorcynowy na bulwach
Bulwy po pobraniu prób powinny być przechowywane co najmniej przez 14 dni w temperaturze 20-22^{oC, aby obniżyć zawartość kallozy naturalnej, nie tworzącej się pod wpływem infekcji wirusowej a tym samym zwiększyć pewność diagnozy. Do badań można również użyć bulwy po zastosowaniu bromku etylu. Wycinki pobiera się z przystolonowej części bulwy przeprowadzając cięcie skośne do osi podłużnej bulwy omijając miejsce przyczepu stolona. Najlepiej jest użyć do tego celu specjalnych noży o podwójnym ostrzu. Grubość wyciętego plasterka powinna wynosić 2-3mm. Wycinki o grubości mniejszej niż 1,5mm mogą się zwijać po zabarwieniu, co utrudnia wycenę mikroskopową. Bezpośrednio po cięciu, skrawki umieszczone w koszyczkach z siatki wkłada się do roztworu barwnika na okres 10 minut. Po wyjęciu skrawki opłukiwane są pod bieżącą wodą celem usunięcia nadmiaru barwnika oraz ziaren skrobi. Wyceny dokonuje się pod mikroskopem stereoskopowym przy 25-krotnym powiększeniu i oświetleniu górnym. Tkanka przewodząca widoczna pod mikroskopem, składa się z naczyń i komórek sitowych. Naczynia występują w postaci spirali z obydwu stron otoczone są komórkami sitowymi. Złoża kallozy indukowane infekcją wirusową znajdują się głównie w tkance sitowej w postaci mniej lub bardziej rozproszonych czopów lub też stałych smug wypełniających światło komórek. Obecność kallozy w najbliższym sąsiedztwie przyczepu stolonowego charakteryzuje zarówno bulwy zdrowe jak i porażone liścizwojem, dlatego nie może być brana pod uwagę jako kryterium porażenia. Miarodajną oceną jest obecność lub brak kallozy w odległości mniej więcej 5 mm od przyczepu.}

V. Zasady i tryb załatwiania odwołań od wyników oceny weryfikacyjnej

1. Odwołania od wyników oceny weryfikacyjnej należy składać do Głównego Inspektoratu Inspekcji Nasiennej za pośrednictwem właściwego terytorialnie Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Nasiennej, w ciągu 14 dni od daty otrzymania świadectwa.

2. Próby do oceny odwoławczej pobierają z urzędu pracownicy Wojewódzkich Inspektoratów, posiadających uprawnienia próbobiorców urzędowych.

3. Oceny zdrowotności prób odwoławczych dokonuje się w wojewódzkich inspektoratach Inspekcji Nasiennej, wyznaczonych przez Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej.

Oceny tej nie można przeprowadzać w Wojewódzkim Inspektoracie, który dokonał oceny pierwotnej.

4. Bonitacji zdrowotności sadzeniaków ziemniaków w próbie odwoławczej dokonuje komisja powołana przez Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej.

5. Przeprowadzenie oceny odwoławczej odbywa się wg zasad i metod obowiązujących przy ocenie próby, od wyników której wniesione zostało odwołanie.

VI. Dokumentacja kwalifikacyjna oceny weryfikacyjnej

1. Protokół pobrania próby do oceny weryfikacyjnej,

2. Karta badań laboratoryjnych,

3. Świadectwo oceny weryfikacyjnej.

VII. Kontrola oceny weryfikacyjnej

1. Kontrolę nad prawidłowością pobierania prób sprawują pracownicy właściwych Wojewódzkich Inspektoratów Inspekcji Nasiennej.

2. Kontrolę merytoryczną oceny weryfikacyjnej przeprowadza Główny Inspektorat Inspekcji Nasiennej.