Wprowadzenie do przedmiotu
Zapoznanie z programem przedmiotu.
Podanie literatury do zajęć.
Określenie wymagań do zaliczenia przedmiotu.
Zagadnienie 2, 3
Elementy składowe sztuki wojennej
Pojęcie i historia taktyki
Taktyka stanowi jedną z trzech części składowych sztuki wojennej. Usytuowana jest na najniższym poziomie sztuki wojennej za strategią oraz sztuką operacyjną. W przeszłości decydowała ona o realizacji celów strategii, współcześnie sztuki operacyjnej.
Rys. 1. Poziom taktyczny w sztuce wojennej
Na poziomie taktycznym można osiągać też cele taktyczne, jeżeli związek taktyczny, a w jego składzie oddziały i pododdziały, wykonuje samodzielnie zadanie, którego celem jest np. zajęcie lub utrzymanie określonego terenu.
Niekiedy działania prowadzone na poziomie taktycznym mogą osiągać wymiar operacyjny. Wówczas planowanie i użycie związków taktycznych (oddziałów lub zgrupowań taktycznych) odbywać się będzie zgodnie
z zasadami operacyjnymi, działanie – zgodnie z wymaganiami taktyki,
a wskazane cele do osiągnięcia będą na poziomie strategicznym. Przykładem takiej sytuacji jest działanie polskiego kontyngentu – zgrupowania taktycznego w sile ekwiwalentnego wzmocnionego batalionu na Wzgórzach Golan w ramach misji pokojowej ONZ, czy też realizowanie przez polski batalion w Kosowie celów strategicznych
Istnieją poglądy, z których jeden - traktuje taktykę jako najstarszą, pierwotną dziedzinę sztuki wojennej, oraz drugi, akcentujący znaczenie strategii. Niekiedy wyrażano też wątpliwości co do słuszności, takiego jednoznacznego podejścia do tego problemu. Wojna bowiem nawet w najbardziej pierwotnej postaci miała zarówno wymiar strategiczny, jak i taktyczny. Wynika to z tego, że każde działanie, w tym także wojna, ma zawsze swoją strategię (określanie celów) i taktykę (sposób wykonania). Należałoby, więc traktować taktykę jako jeden z dwóch (obok strategii) najstarszych działów sztuki wojennej.
Sens ogólny pojęcia taktyka zawiera definicja W. Kopalińskiego - ujmująca ją jako, metodę postępowania, umiejętność używania rozporządzalnych sił dla osiągnięcia zamierzonych celów.
Według H. Jominiego - taktyka jest sztuką użycia wojsk w decydującym punkcie teatru wojny, do którego doprowadza wojska strategia. Natomiast F. Foch utożsamia taktykę z dowodzeniem wojskami w czasie walki.
W aspekcie wojskowym, według współczesnych poglądów,
taktyka obejmuje - teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia walki przez pododdziały, oddziały i związki taktyczne różnych rodzajów wojsk, służb i sił zbrojnych.
I to zajmowanie się najniższymi ogniwami sił zbrojnych - od drużyny, poprzez pluton, kompanię, batalion, pułk, brygadę i dywizję jest jednym z jej wyróżników w stosunku do najbliższej jej pod względem usytuowania w sztuce wojennej - tj. do sztuki operacyjnej.
Drugi wyróżnik to sposób podejścia do rozpatrywanych problemów. W taktyce punktem wyjścia do rozważań są środki, którymi się dysponuje i do nich, do ich możliwości określa się stosowne cele i zadania. Jest to określenie realnych zadań dla sił, którymi się dysponuje. W sztuce operacyjnej natomiast do celów i zadań dobiera się niezbędne siły i środki tworząc odpowiednie struktury organizacyjne i zgrupowania.
S. Koziej twierdzi, że zadania taktyki, sztuki operacyjnej i strategii są w swej istocie podobne. Różnią się oczywiście treścią i charakterem, ale na wszystkich szczeblach dotyczą przede wszystkim sposobów jak najskuteczniejszego przygotowania i prowadzenia działań zbrojnych z uwzględnieniem konkretnego przeciwnika i warunków ewentualnego pola walki.
Istota taktyki polega na przygotowaniu i prowadzeniu walki ogólnowojskowej lub walki tylko danego rodzaju wojsk (np. samodzielna walka artylerii, obrony przeciwlotniczej, wojsk inżynieryjnych itp.). Najczęściej celem walki wojsk lądowych będzie rozbicie taktycznego zgrupowania przeciwnika i utrzymanie lub też opanowanie rejonu czy obiektu o znaczeniu taktycznym lub operacyjnym.
Współcześnie walka prowadzona będzie w połączeniu wysiłków wszystkich rodzajów wojsk przy aktywnym wsparciu lub udziale lotnictwa, a na wybrzeżu - marynarki wojennej.
Historia taktyki nieodłącznie wiąże się z rozwojem ludzkości, a jej rozwój i zmiany następowały i następują w ścisłym powiązaniu z ilościowym i jakościowym rozwojem środków walki. Początków taktyki należy doszukiwać się w starożytności. Dokumentują to dzieła wodzów i pisarzy starożytnego świata w tym Chin (Sun-Tsy - Księga manu z XII-III w p.n.e. i Wu-Tsy - Księgi wojny z 381 r. p.n.e.). Właśnie Sun-Tsy, występował m.in. przeciwko szablonowi w taktyce, żądając prowadzenia różnorodnych form walki w zależności od zaistniałej sytuacji. Uważał on, że w taktyce najważniejsza jest walka i manewr, w tym taktyczny. On to wprowadził jako pierwszy określenie "napad ogniowy" - wyróżniając jego pięć odmian.
Kolejny etap rozwoju taktyki, który należy podkreślić - to etap grecki. Właśnie od pochodzącego z języka greckiego wyrazu "taktike" wywodzi się termin "taktyka". Wówczas oznaczało to dosłownie tyle co - układać, porządkować, ustawiać w szyku bitewnym. Istniało wówczas rozdzielenie funkcji strategii i taktyki, sprowadzające się do tego, że sprawą tej pierwszej było doprowadzenie do bitwy i wykorzystanie jej wyniku, natomiast ta druga zajmowała się przeprowadzeniem bitwy i jej wygraniem.
Przez wiele wieków dominowała w taktyce koncepcja walki wręcz, prowadzonej w szykach zwartych (grecka falanga, rzymski manipuł). Zdecydowany przełom nastąpił z chwilą masowego wprowadzenia broni palnej (XVI w.). Broń strzelecka spowodowała powstanie taktyki linearnej, potem kolumnowo-tyralierskiej. Rozwój broni palnej, w tym wprowadzenie broni maszynowej, powstawanie masowych armii, powodowało że walka stawała się coraz bardziej złożona i jej rozczłonkowanie obejmowało coraz większe przestrzenie.
W czasie pierwszej wojny światowej pojawiły się nowe trendy: ugruntowała się operacja jako system bojów i bitew prowadzonych różnymi siłami, w różnym miejscu i czasie, ale pod jednym dowództwem i dla osiągnięcia jednego celu; ukształtowała się obrona pozycyjna w skali operacyjnej i taktycznej; na polu walki pojawiły się czołgi i samoloty; udoskonalono inne rodzaje uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz rozpoczął się proces motoryzacji wojsk lądowych.
Badania działań wojennych z końca XIX i początku XX wieku, w szczególności pierwszej wojny światowej i wojny domowej w Rosji, ujawniły jakościowe różnice między działaniami operacyjnymi armii i frontu a działaniami taktycznymi związków typu korpus i dywizja. Wskazywało to na konieczność wydzielenia zagadnień przygotowania i prowadzenia operacji w samodzielną dziedzinę sztuki wojennej. Wówczas pojawiła się sztuka operacyjna1 jako składowa sztuki wojennej, pośrednia między strategią i taktyką.
W okresie międzywojennym największy wkład w rozwój taktyki wojsk lądowych wniosły teorie i koncepcje związane z użyciem i działaniem nowych rodzajów wojsk, tj. wojsk pancernych i zmechanizowanych oraz wojsk powietrznodesantowych. Szczególne znaczenie w tym zakresie miały prace takich teoretyków jak I.F.C.Fuller, B.H.Liddell Hart, L.R.Eimansberger, H.Guderian, M.N.Tuchaczewski. O przyszłej wojnie oraz związanymi z nią działaniami taktycznymi pisali również polscy teoretycy, między innymi W.Sikorski, S.Mossor, J.Rommer, S.Rola-Arciszewski, S.Rowecki.
Tu wypada podkreślić fakt specjalizacji związanej z powstawaniem nowych rodzajów wojsk. Każdy z nich wyróżniał się, przynajmniej częściowo, swoistymi zasadami prowadzenia działań bojowych, miał więc swoją taktykę. W ten sposób ukształtowały się taktyki rodzajów wojsk.
Postępująca złożoność walki oraz coraz bardziej skomplikowane problemy wspólnego działania różnych rodzajów wojsk powodowały potrzebę tworzenia zasad działania broni połączonych. Tak powstał - jak stwierdził S. Koziej, jakościowo nowy dział taktyki, zajmujący się walką prowadzoną przez formacje broni połączonych, obecnie nazywanych u nas ogólnowojskowymi z udziałem różnych rodzajów wojsk i sił zbrojnych. To wszystko uzasadniało wyróżnienie niższej i wyższej taktyki w danym rodzaju sił zbrojnych.
Jak stwierdza J. Sikorski, taki podział wprowadził już J.Guibert. Uważał on, że wielka taktyka - w odróżnieniu od taktyki poszczególnych rodzajów wojsk - zajmować się powinna działaniami dywizji, które właśnie były formacjami broni połączonych. Podobny podział na taktykę wielką i taktykę niższą (elementarną) stosował już H.Jomini, aczkolwiek wielka taktyka w jego rozumieniu to raczej poprzedniczka obecnej sztuki operacyjnej niż uogólnionej taktyki.
Taka struktura taktyki ogólnej utrzymuje się do dziś. Na najniższym poziomie jest taktyka działania pojedynczego żołnierza i formacji jednorodnych, jakimi są pododdziały. Kolejny poziom to taktyka ogólna dotycząca działania oddziałów i związków taktycznych, czyli formacji broni połączonych.
Jak zauważa B.Chocha taktyka każdego z rodzajów wojsk, wynikająca głównie z uzbrojenia, jakim one dysponują, odzwierciedla prawidłowości rządzące ich walką, określa ich rolę i przeznaczenie, a także sposób ich wykorzystania i współdziałania z innymi rodzajami wojsk.
Natomiast taktyka ogólna to swoista klamra, spinająca na szczeblu rodzaju sił zbrojnych, taktyki poszczególnych rodzajów wojsk.
W latach trzydziestych powstała w Związku Radzieckim teoria głębokiej walki (boju). Zakładała ona, że ówczesne środki rażenia zastosowane w skali masowej umożliwiają jednoczesne oddziaływanie ogniem i uderzeniami wojsk na całą głębokość taktycznego ugrupowania przeciwnika. Istota tej teorii polegała na równoczesnym wykonaniu uderzeń wojskami oraz ogniem na przedni skraj, stanowiska ogniowe artylerii i odwody przeciwnika w celu uniemożliwienia mu przeciwdziałania w czasie walki w głębi jego ugrupowania. W pełni odpowiadała ona możliwościom wojsk, w tym zwłaszcza nowym ich rodzajom (wojska pancerne, powietrzno-desantowe i lotnictwo).
Międzywojenne teorie taktyczne poddane zostały surowej weryfikacji podczas działań bojowych w trakcie drugiej wojny światowej. Jednocześnie praktyczne doświadczenia bojowe zrodziły zapotrzebowanie na nowe doskonalsze teorie. Działania wojenne wymusiły burzliwy rozwój taktyki w czasie drugiej wojny światowej. Dotyczyło to szczególnie efektywnych sposobów przełamywania obrony zawczasu przygotowanej, rozwinięcia powodzenia taktycznego, pokonania z marszu pośrednich rubieży obronnych, pościgu, forsowania rzek, okrążania i niszczenia okrążonych zgrupowań przeciwnika, prowadzenia aktywnej i trwałej obrony.
Doświadczenia wojenne były podstawą i punktem odniesienia rozwoju taktyki w okresie powojennym. Do połowy lat pięćdziesiątych zajmowano się głównie badaniem i wzbogacaniem doświadczeń drugiej wojny światowej, doskonaleniem stosowanych w niej sposobów prowadzenia działań bojowych z uwzględnieniem zmian w organizacji wojsk i ich technicznym wyposażeniem.
Rewolucyjne zmiany w taktyce nastąpiły z chwilą wprowadzenia od połowy lat pięćdziesiątych na potencjalnym polu walki broni jądrowej. Dominującą do końca lat osiemdziesiątych właściwością działań bojowych było prowadzenie ich z użyciem tej broni lub w warunkach groźby jej użycia.
Pierwszy model działań bojowych, obowiązujący od początku lat sześćdziesiątych, oparty był na koncepcji eksponowania roli broni jądrowej w rozstrzyganiu wszelkich zadań na polu walki. Istota walki w tym modelu zasadzała się na założeniu, że "broń jądrowa prawie wszystko załatwi". Głównym elementem walki było rażenie jądrowe. Pozostałe elementy (ogień konwencjonalny, uderzenia wojsk, oddziaływanie informacyjne itp.) zostały mu podporządkowane.
W tym modelu podstawowym rodzajem działań taktycznych były działania zaczepne, obejmujące pokonanie obrony przeciwnika, izolację jego odwodów lub rozbicie ich w boju spotkaniowym bądź pościgu. W realizacji każdego z zadań zaczepnych najważniejszą rolę przypisywano broni jądrowej. Zakładano, że uderzenia jądrowe zapewnią szybkie tempo pokonania obrony przeciwnika (z zasady z marszu) siłami pancernych i zmechanizowanych związków taktycznych, wspartych działaniem innych rodzajów wojsk i służb. Bój spotkaniowy traktowano przede wszystkim jako składową działań taktycznych wojsk lądowych realizowanych w ramach tzw. izolacji pola walki. W działaniach ofensywnych zamierzano obezwładnić podchodzące odwody bronią jądrową, uderzeniami lotnictwa i działaniem desantów powietrznych w celu niedopuszczenia ich w strefę walki pierwszorzutowych oddziałów i związków taktycznych, a jeżeli w tę strefę już weszły przewidywano ich rozbicie uderzeniami wojsk pancernych i zmechanizowanych z marszu. Działania obronne traktowano w tym modelu jako wymuszony i tymczasowy rodzaj działań bojowych.
Drugi model oparty był na koncepcji relatywnego użycia broni jądrowej. Jej założeniem było to, że żadna ze stron biorących udział w wojnie nie uzyska do chwili jej rozpoczęcia, ani w czasie jej trwania, decydującej przewagi technologicznej, mającej uniemożliwić stronie przeciwnej wykonanie odwetowego uderzenia jądrowego. Przewidywano, że w takiej sytuacji powszechne stosowanie broni jądrowej w skali strategicznej i operacyjnej nie zapewni osiągnięcia celów walki zbrojnej. W świetle tego założenia pożądane stało się prowadzenie działań bojowych z ograniczonym stosowaniem broni jądrowej lub nawet bez jej stosowania. W modelu tym zakłada się, że w walce wzrasta rola środków konwencjonalnych i innych - poza bronią jądrową - rodzajów broni masowego rażenia.
Istota walki w tym modelu komplikuje się w porównaniu z poprzednim. Zwycięstwo zależy już od wielu, wzajemnie powiązanych czynników. Jednocześnie model ten zawiera jakby dwie koncepcje walki: jądrową i konwencjonalną, w których obowiązują jednakowe zasady prowadzenia działań bojowych. Zapewnia on płynne przechodzenie od działań konwencjonalnych do jądrowych. Zasadniczą cechą tego modelu działań było poszukiwanie optymalnego kompromisu między dwiema sprzecznymi tendencjami, tj. dążeniem do koncentracji sił i środków dla stworzenia przewagi oraz koniecznością rozśrodkowania wojsk wobec stałego zagrożenia ich bronią jądrową. Działania zaczepne polegają na synchronizacji uderzeń jądrowych z systemem ognia w zdecydowanym, ciągłym oraz szybkim uderzeniem pancernych i zmechanizowanych związków taktycznych, wspartych działaniami lotnictwa, śmigłowców bojowych, desantów powietrznych i oddziałów wydzielonych w celu uniemożliwienia przeciwnikowi utworzenia ciągłego frontu obrony i tym samym uniknięcia czołowego przełamywania jego obrony. Stopniowo w tym okresie zaczyna się przywiązywać coraz większą wagę do działań obronnych.
W latach osiemdziesiątych rozpoczęło się kształtowanie kolejnego, perspektywicznego modelu walki, uwzględniającego koncepcję alternatywnego użycia broni jądrowej w przyszłych działaniach bojowych. Model ten opiera się na założeniu, że nowe środki walki dorównywać będą pod względem możliwości rażenia niewielkim ładunkom broni jądrowej. Uwzględnia się ponadto, że jej stosowanie powoduje niebezpieczne dla dalszego życia całej ludzkości zniszczenia ekologiczne. Według tej koncepcji decydujące znaczenie dla przebiegu walki mieć będą - obok selektywnego użycia broni jądrowej - działania prowadzone w nowych środowiskach (w eterze, w przestrzeni kosmicznej), oddziaływanie na psychikę oraz użycie konwencjonalnej broni precyzyjnej.
Nowa sytuacja polityczno-militarna jaka powstała w Europie w ostatnich latach (a szczególnie rozpad Układu Warszawskiego), wymusiła odejście od koncepcji wojny jądrowej na rzecz wojny konwencjonalnej z wykorzystaniem coraz doskonalszych broni.
Można przewidywać, że w nadchodzących latach decydujący wpływ na model walki wojsk lądowych wywierać będzie elektronizacja i automatyzacja procesów walki zbrojnej oraz powszechniejsze wprowadzenie do wojsk lądowych nowych generacji sprzętu opancerzonego, śmigłowców, broni precyzyjnej i środków oddziaływania elektronicznego. Powodować to będzie stopniowe przekształcanie się działań lądowych w powietrzno-lądowe i ogniowo-elektroniczne, co należy uznać za najistotniejszą tendencję przeobrażeń w taktyce wojsk lądowych w perspektywnie XXI wieku.
Te zachodzące na przestrzeni wieków przemiany taktyki zachowały najważniejszą i najbardziej podstawową zasadę taktyki, nazwaną przez Fullera "stałym czynnikiem taktycznym". Głosi ona, że należy wojować tak, aby ponosząc samemu jak najmniejsze straty, zadać jednocześnie przeciwnikowi jak największe.
Zagadnienie 4
Struktura taktyki
Prezentację wiedzy z zakresu taktyki ogólnej rozpoczynamy
od zdefiniowania podstawowych terminów i umiejscowienia jej w taktyce i taktyce wojsk lądowych. Takie podejście pozwoli jednolicie interpretować opisy, wykładnię i treści kolejnych zagadnień taktycznych.
W interesującym nas układzie typologicznym nadrzędne miejsce zajmuje TAKTYKA, która jest jedną z trzech części sztuki wojennej, usytuowanej na najniższym poziomie, po strategii i sztuce operacyjnej. Jest ona specjalnością obejmującą taktyki rodzajów Sił Zbrojnych (Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej), które zajmują się przygotowaniem i prowadzeniem działań taktycznych.
TAKTYKA WOJSK LĄDOWYCH jest częścią taktyki składającą się
z taktyki ogólnej i taktyki rodzajów wojsk, które obejmują teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia działań taktycznych przez pododdziały, oddziały i związki taktyczne wojsk lądowych.
TAKTYKA OGÓLNA wojsk lądowych obejmuje teoretyczne podstawy taktyki, teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia działań taktycznych przez ogólnowojskowe pododdziały, oddziały i związki taktyczne, taktykę działań w różnych sytuacjach pola walki oraz koordynację działań taktycznych rodzajów wojsk.
TAKTYKA RODZAJÓW WOJSK obejmuje teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia działań taktycznych przez specjalistyczne pododdziały, oddziały i związki taktyczne rodzajów wojsk lądowych.
Wymienione w powyższych definicjach działania taktyczne postrzegane są w ujęciu funkcjonalnym i stanowią przedmiot badań taktyki wojsk lądowych.
DZIAŁANIA TAKTYCZNE umiejscowione są na trzecim poziomie działań wojennych i obejmują wszelkie działania pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej mające na celu efektywne wykorzystanie ich możliwości bojowych. Dzielą się one na: rozstrzygające (walki), pomocnicze (przemieszczanie i rozmieszczanie) i pokojowe (misje pokojowe).
W działaniach taktycznych na pierwszym miejscu wymienia się działania rozstrzygające realizowane przez walkę składająca się z podstawowych jej rodzajów i rodzajów. Wprowadzenie terminu działań rozstrzygających wynika z naszych narodowych doświadczeń, przy czym znaczący wpływ wywarła tu interpretacja sojusznicza zawarta w Doktrynie taktycznej ATP-35(B).
W terminologii wojskowej walka to zorganizowane, skupione w czasie i przestrzeni, zbrojne starcie dwóch przeciwstawnych stron w skali taktycznej. Z terminem „walka” używanym zamiennie jako „bój” wiążą się „działania bojowe”, które dotyczą walczących stron w bezpośrednim zwarciu. Określane są także, jako uderzenia na wojska przeciwnika bądź polegają na odparciu jego uderzenia. Ich rezultatem jest najczęściej rozbicie wojsk przeciwnika i opanowanie określonego jego terenu lub utrzymania własnego.
Działania bojowe należy więc postrzegać jako podrzędne do działań taktycznych, mają one ważny, lecz ograniczony zasięg odniesienia. Dlatego też w przedstawionych treściach definicji wprowadzono określenia przygotowanie i prowadzenie działań taktycznych (dawniej walki).
Stąd przygotowanie działań taktycznych rozumiane jest jako zbiór czynności wykonawczych realizowanych w celu stworzenia (wypracowania) sprzyjających warunków do wykonywania zadań zgodnie z przyjętym harmonogramem wynikającym z zaprojektowanej koncepcji działań.
Prowadzenie działań taktycznych mieści się w przedziale czasu
i wykonywanych w nim czynności, od rozpoczęcia do zakończenia wykonywania zadań.
Mając na uwadze potrzebę osiągania kompatybilności w działaniach taktycznych o charakterze sojuszniczym wprowadzamy do naszego słownictwa wojskowego nowe terminy wymagające jednolitej interpretacji.
Rejon kluczowy ma podobne znaczenie jak uprzednio rejon od utrzymania, którego zależy trwałość obrony. Rejon kluczowy w obecnym rozumieniu to teren lub obiekt (kilka obiektów) w pasie (rejonie) obrony, który decyduje o jej trwałości. Utracenie rejonu kluczowego powoduje znaczne zwiększenie przewagi nacierającego nad obrońcą, które może mieć znaczenie przełomowe.
Drugi z wymienionych terminów to „punkt ciężkości” rozumiany jako ześrodkowanie w określonym miejscu i czasie takich sił i środków rażenia, bądź samego rażenia, które umożliwią osiągnięcie zakładanego celu operacji (walki) lub innych działań.
Tak interpretowany punkt ciężkości może mieć zastosowanie tak
w działaniach zaczepnych jak i obronnych. Może także odnosić się do innych działań taktycznych, włącznie z działaniami pokojowymi.
Kolejny termin to „punkt kulminacyjny”, który w natarciu traktowany jest jako okres w czasie i przestrzeni, gdy potencjał bojowy (siła bojowa) strony prowadzącej natarcie przestaje być większa niż możliwości obrońcy. Natomiast strona broniąca osiąga punkt kulminacyjny gdy nie jest już w stanie wykonać zwrotu zaczepnego lub kontynuować dalej skutecznej obrony. Powinno
się dążyć do tego, aby połączone siły sojusznicze nie osiągały punktu kulminacyjnego wpływając jednocześnie na przeciwnika w taki sposób,
by on osiągnął swoją kulminację.
W aktualnych obecnie materiałach źródłowych i dokumentach normatywnych znajdujemy wyjaśnienia i definicje różnych terminów związanych z taktyką ogólną mieszczących się w wymiarze narodowym
i uwzględniających potrzeby funkcjonalne w wymiarze sojuszniczym.
Interesująca nas taktyka wojsk lądowych dzieli się na taktykę ogólną
i taktykę rodzajów wojsk. Ten podział utrzymywany i doskonalony wynika
z naszych narodowych doświadczeń. Nie ma on odpowiednika w materiałach sojuszniczych.
W porównaniu do poprzednich ujęć klasyfikacyjnych eksponowana jest taktyka wojsk aeromobilnych. Natomiast przedstawiona struktura taktyki ogólnej, jest wynikiem przeprowadzonych analiz i ocen jej zakresu wiedzy taktycznej. Uznano przy tym, że należy wprowadzić czwartą jej część traktującą o taktyce działań w różnych sytuacjach. Potwierdzona została potrzeba utrzymania i doskonalenia koordynacji działań rodzajów wojsk. Ma to też wyrazisty związek z funkcjonowaniem w układzie sojuszniczym
Wymieniona na drugim miejscu taktyki ogólnej, taktyka formacji ogólnowojskowych wymagała szczegółowych określeń strukturalnych. Zaprojektowana ich struktura została poddana ocenom eksperckim, w wyniku których nadano jej obecny kształt (Załącznik 2).
Sam termin „formacja” określa strukturę organizacyjną wojsk wyróżniających się odrębną specyfiką. Dotyczy ona podziału na rodzaje wojsk. O danej formacji posiadającej jednolite uzbrojenie i wyposażenie możemy mówić do szczebla pododdziału (kompanii, baterii). Na wyższych szczeblach występują struktury broni połączonych. Np. w skład brygady artylerii lub saperów wchodzą również pododdziały innych rodzajów wojsk (OPL, OPChem).
Najszerszy zakres broni połączonych występuje w dywizjach i brygadach wojsk zmechanizowanych i pancernych. W mniejszym stopniu dostrzegamy ten układ w jednostkach wojsk aeromobilnych, obrony wybrzeża, piechoty górskiej, piechoty zmotoryzowanej OT, czy też w zgrupowaniach taktycznych tworzonych doraźnie. Jednak w związku z tym, że wymienione wyżej jednostki łączy wiele wspólnych cech, w słownictwie i literaturze wojskowej przyjęto
je nazywać ogólnowojskowymi. Nie zostały one jednak dotychczas zdefiniowane i dlatego istnieją różnice interpretacyjne.
FORMACJE OGÓLNOWOJSKOWE TO ZWIĄZKI TAKTYCZNE, ODDZIAŁY I PODODDZIAŁY WOJSK ZMECHANIZOWANYCH
I PANCERNYCH, WOSJK AEROMOBILNYCH, PIECHOTY GÓRSKIEJ, OBRONY WYBRZEŻA, PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ OT ORAZ ZGRUPOWANIA TAKTYCZNE TWORZONE DORAŹNIE.
Powyższa definicja formacji ogólnowojskowych stanowi podstawę
do podziały typologicznego, o którym decyduje stopień podobieństwa. Ze względu na znaczną różnorodność cech nie można tu zastosować podziału w sensie logicznym spełniającego warunek zupełności i rozłączności.
W teorii taktyki ogólnej ważną rolę odgrywają działania taktyczne
i ich klasyfikacja. Dokonano jej przyjmując kryterium funkcjonalne,
przy wykorzystaniu wiedzy taktycznej i dorobku narodowego w połączeniu z wymaganiami sojuszniczymi. Wprowadzono ich podział na rozstrzygające, pomocnicze i pokojowe. W klasyfikacji walki zaproponowano powrót do wyodrębnienia dwóch podstawowych jej rodzajów – obrony i natarcia. Wynikało to z logicznych ocen podziału na dwa zasadnicze obszary problemowe wiedzy taktycznej. Utrzymano ważność działań opóźniających, jednak ich różne związki z pozostałymi rodzajami walki oraz z obroną wskazywały na ich umiejscowienie w grupie rodzajów walki na pierwszym miejscu. Ponadto poszerzono tę grupę o działania informacyjne
Po raz pierwszy wprowadzono do klasyfikacji działań taktycznych działania pokojowe, w których oprócz uprzednio wymienionych zaproponowano także wymuszanie pokoju. Ze względu na dynamiczny rozwój tych działań przewidujemy możliwości ich poszerzenia i potrzebę opracowywania zdobytych doświadczeń.
Przedstawiona klasyfikacja działań taktycznych obrazuje całokształt problematyki taktycznej mieszczącej się w taktyce wojsk lądowych. Jednak z uwagi na rolę taktyki ogólnej polegającej na stwarzaniu podstaw teoretycznych, znajdują się one w obszarze szczególnego jej zainteresowania.
Zagadnienie 5
Tworzenie nowych struktur organizacyjnych wojsk oraz wyposażanie ich w nowe środki walki zawsze wiązały się ze zmianami w możliwościach bojowych pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych. Te zmiany z kolei wpływały na taktykę ich użycia.
Zmiany struktur organizacyjnych wojsk na szczeblu taktycznym następowały wraz ze zmianą charakteru prowadzonych działań, które można było zaobserwować na przykładzie wojen i konfliktów lokalnych prowadzonych po II wojnie światowej. Potrzeby wojenne, w tym pojawianie się nowych środków walki u przeciwnika rodziły zapotrzebowanie na nowe środki walki i sprzęt techniczny. To wszystko powodowało zmiany w taktyce.
Historia sztuki wojennej uczy, że zasadniczy wpływ na kształtowanie się taktyki i na zachodzące w niej zmiany wywierają struktury organizacyjne wojsk szczebla taktycznego oraz nowa technika bojowa i nowe środki walki, wchodzące do wyposażenia pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych.
Niedostrzeganie lub zlekceważenie tego wpływu na zmiany w planowaniu, organizowaniu i prowadzeniu walki a nawet operacji, prowadzi do klęski i dużych strat. Okazuje się, że nawet najnowocześniejsza technika bojowa, źle wykorzystana w wyniku niewłaściwej taktyki, nie tylko nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, lecz przyspieszy i powiększy rozmiary klęski.
Zmiany w taktyce, spowodowane wprowadzeniem nowej techniki bojowej, muszą uwzględniać warunki terenu oraz być osadzone w realiach założeń sztuki operacyjnej, której taktyka jest podporządkowana.
Dokonanie wszelkich zmian w założeniach i zasadach taktyki powinno cechować się wyjątkową odpowiedzialnością, a często będzie bardzo trudne, gdyż obok istniejącej techniki bojowej i środków walki pojawiają się i wchodzą do uzbrojenia nowe.
Doświadczenie uczy, że nowa technika bojowa i sprzęt nie wchodzą na wyposażenie wojsk w jednym czasie, dlatego też uwzględniając konieczność zachowania niezbędnej gotowości i zdolności bojowej wojsk, nowe założenia taktyczne nie mogą natychmiast przekreślać założeń dotychczasowych.
W założeniach taktycznych, ażeby uniknąć kosztownych błędów, należy rygorystycznie przestrzegać istniejących możliwości bojowych wojsk własnych i przeciwnika, czyli inaczej mówiąc należy stosować taktykę stosownie do posiadanych sił i środków we właściwym miejscu i odpowiednim czasie. Występujące niedobory nowoczesnej techniki należy nadrabiać doskonalszą taktyką.
Przykładem takiego działania może być dostosowanie taktyki działania radzieckich czołgów T-34 do lepszych możliwości ogniowych „Tygrysów” i „Panter” armii hitlerowskiej w czasie słynnej bitwy pancernej z okresu II wojny światowej na Łuku Kurskim. Otóż dostrzeżono, że niemiecki sprzęt pancerny ma większy zasięg ognia niż T-34, co w początkowej fazie starcia mas czołgów powodowało duże straty u Rosjan. Wówczas zdecydowano zrekompensować to ukryciem czołgów za naturalnymi elementami pokrycia terenu i po podejściu „Tygrysów” w zasięg armaty T-34, niespodziewanie otwierano ogień uzyskując sukces.
Oczywiście na finezję działania taktycznego, trudno było liczyć w okresie, gdy pojawiła się koncepcja działań z możliwością obustronnego masowego użycia broni jądrowej. Ta broń miała rozwiązać wszystkie problemy. Natomiast, mówiąc skrótem, nacierający mieli za zadanie wykorzystać skutki jej użycia i w wysokim tempie wdzierać się w głąb ugrupowania przeciwnika i osiągać cele walki.
Współczesna walka cechować się będzie użyciem nie tylko wojsk pancernych i zmechanizowanych, ale także lotnictwa wojsk lądowych i oddziaływaniem przez wszystkie walczące strony bronią precyzyjną i środkami walki elektronicznej. Powodować do będzie potrzebę skutecznej OPL walczących wojsk, przeciwdziałanie zakłóceniom systemu dowodzenia oraz działań minimalizujących skutki użycia broni precyzyjnej.
Na przyszłym polu walki wzrośnie rola przegrupowań, a ich ranga - zdaniem Z. Ścibiorka – postrzegana w kategoriach manewru, będzie coraz większa. Istniejące możliwości rozpoznania i reakcji ogniowej wymuszają wykonywanie marszu w sposób skryty, maksymalnie rozśrodkowany i przy jak największej prędkości. Wzrastać będzie osłona wojsk przed uderzeniami z powietrza, a także dążyć się będzie do wykonywania przemieszczeń małymi grupami („marsz kroplowy”). Symptomem tego są tworzone grupy marszowe, które składające się z ekwiwalentnego wzmocnionego batalionu, zdolne do podjęcia walki z przeciwnikiem naziemnym i powietrznym.
Obecne kierunki zmian w strukturach organizacyjnych wojsk mają
im pozwolić stać się bardziej mobilnymi, o dużej sile ognia oraz samodzielności bojowej. Ma to pozwolić na autonomiczne prowadzenie działań na kierunkach, zarówno zaczepnych jak i obronnych, często w izolacji od sił głównych. Należy sądzić, że tym wymogom sprosta dywizja o strukturze brygadowej, gdzie trzonem bojowym każdej brygady będą cztery bataliony, tj. dwa zmechanizowane i dwa czołgów. Obecny trend wyposażania polskich czołgów w celowniki termowizyjne i przez to uzyskiwanie możliwości zwalczania celów pancernych w nocy na odległości , należy uznać za słuszny. Równocześnie można zaobserwować dążność do stworzenia modułu bojowego, baza którego byłby batalion, odpowiednio wzmocniony pododdziałami innych rodzajów wojsk. Pozwoliłoby to na zmniejszenie ogólnej liczby związków taktycznych w wojskach lądowych do kilku dywizji ogólnowojskowych i kilku samodzielnych brygad. Wiele interesujących wniosków na temat związków taktyki z organizacja i techniką oraz przyszłych struktur organizacyjnych wojsk zawartych jest w wspomnianej wcześniej pracy popularnonaukowej
– M. Huzarskiego. Taka organizacja wojsk wraz z wyposażeniem ich w nowoczesny wóz bojowy i czołg (silniejsze opancerzenie, być może
z materiału plastykowego, doskonalsza armata i środki przeciwpancerne
o zasięgu ognia skutecznego do , a także szybkość poruszania się – średnio do 80 km/godz.) przy jednoczesnej możliwości wsparcia użyciem śmigłowców, odpowiadałaby prognostycznej wizji walki o charakterze ogniskowo-przestrzennym, wysoce manewrowowym i prowadzonej w wymiarze powietrzno-lądowym.
Dzięki modernizacji i nowym konstrukcjom obecna generacja wozów bojowych (czołgów, bojowych wozów piechoty (BWP), transporterów opancerzonych) jest przystosowywana do działania w różnych środowiskach. Ma się charakteryzować dużymi możliwościami trakcyjnymi, manewrowymi i ogniowymi. Nowa technika bojowa, odznaczając się dużą autonomicznością sprawi, że wozy bojowe będą mogły stosunkowo długo działać w każdych warunkach, bez względu na porę roku i doby. Przy ich zastosowaniu będą podstawy do materializowania się jednej z zasad sztuki wojennej jaką jest ciągłość działań. Realniejsze będzie też prowadzenie przestrzennych działań.
Dynamiczny rozwój śmigłowców i masowe wprost ich wprowadzanie do uzbrojenia sprawi, że na przyszłym polu walki formacje śmigłowcowe zaczną odgrywać coraz większą rolę. Są jednak podstawy do przypuszczeń, że jeszcze długo ten dynamicznie rozwijający się rodzaj wojsk nie wyeliminuje klasycznych wojsk lądowych, głównie oddziałów ogólnowojskowych. Nie zaniknie też walka lądowa. Działania bojowe nie będą się toczyć wyłącznie w trzecim (powietrznym) wymiarze, będą jednak one istotnym elementem działań taktycznych. Oznacza to, że walka ogólnowojskowa będzie obejmować starcia zbrojne na ziemi i w powietrzu, przy czym te pierwsze pozostaną podstawowymi.
U progu dwudziestego pierwszego wieku można przewidywać, że obok czołgów, BWP i transporterów opancerzonych, śmigłowce staną się jednym z podstawowych środków walki o charakterze ogólnowojskowym. Będą swego rodzaju powietrznym wozem bojowym, uzbrojonym na ogół w działko, wyrzutnię przeciwpancernych pocisków kierowanych, zasobniki niekierowanych (a może nawet kierowanych) pocisków rakietowych i mogącym zabrać żołnierzy w składzie około drużyny piechoty.
Rozszerzenie walki wojsk lądowych o trzeci wymiar mieć będzie wpływ na wiele kwestii. Rubież styczności wojsk będzie trudniejsza do jednoznacznego określenia. Stanie się ona bardziej porozrywana i wymieszana. Wynik starcia powietrznego lub rezultaty oddziaływania śmigłowców w znacznym stopniu wpłyną na przebieg i końcowy wynik walki oraz sposób osiągnięcia jej celu.
Masowe stosowanie śmigłowców i ich obecność w strukturach organizacyjnych szczebli wojsk lądowych radykalnie zmieni możliwości manewru oraz jego stopień uzależnienia od sytuacji na sieci komunikacyjnej.
Coraz wyraźniej zarysowujące się tendencje w artylerii rakietowej i do ognia pośredniego znacznie wydłużają strefę ogniowego oddziaływania. Wzrost jej głębokości (zasięgu), w połączeniu z nowymi rodzajami amunicji, stwarza szanse podejmowania działań na stosunkowo dalekich podejściach do obszaru walki i bitwy. Możliwość wykonywania uderzeń precyzyjnych i powierzchniowych, obezwładniających lub unieruchamiających zwarte zgrupowania wojsk lądowych, pozwala realniej myśleć o dezorganizacji poczynań przeciwnika. Są podstawy, aby mówić o izolacji obszaru działań bojowych i biciu przeciwnika częściami.
Odmienne od dotychczasowych założenia doktrynalne sprawiają, że nowym elementem w działaniach bojowych wojsk lądowych będą działania nieregularne.
Charakter i skala tych działań będzie uwarunkowana wieloma czynnikami. W zależności od przebiegu początkowego okresu wojny i operacji na danym kierunku mogą do działań nieregularnych na obszarach okupowanych przez przeciwnika przechodzić zgrupowania taktyczne o różnym składzie i sile. Najczęściej będą to jednak niewielkie zgrupowania wojsk lądowych i wojsk obrony terytorialnej. Nie zawsze podjęcie działań nieregularnych będzie wcześnie wkomponowane w scenariusz walki czy bitwy. Niejednokrotnie tego rodzaju działania będą wymuszone rozwojem sytuacji. Fakty te nie pozostaną bez wpływu na ukompletowanie i stopień zaopatrzenia w środki walki oraz prowadzenie aktywnych działań bojowych. Zawsze jednak działania nieregularne określonych zgrupowań wojsk operacyjnych, w ścisłym współdziałaniu z siłami obrony terytorialnej i układu pozamilitarnego staną się istotnym komponentem prowadzonej walki z nacierającym przeciwnikiem.
Termin ten zaproponował rosyjski teoretyk wojskowy A. SWIERZYN w połowie lat dwudziestych XX wieku (przyp. autora - za S. KOZIEJEM, Struktura ...op. cit., s.20)↩