13. Bakterie – grupa mikroorganizmów. Są to jednokomórkowce lub zespoły komórek o budowie prokariotycznej. Pod względem sposobu odżywiania się, można je podzielić na heterotrofy i autotrofy, oraz symbionty, komensale i pasożyty. Biorą udział w podtrzymywaniu wszystkich cykli biogeochemicznych (np. obiegu azotu) i w procesach fermentacji i gnicia. Jako symbionty żyjące w organizmach zwierząt, w tym ludzi, odpowiadają m.in. za trawienie pokarmów, umożliwiając lub przynajmniej ułatwiając w ten sposób ich odżywianie. Są producentami różnych ważnych dla funkcjonowania ekosystemu substancji, np. niektórych witamin dla konsumentów. Niektóre bakterie mogą zakłócać funkcjonowanie organizmów, powodując u nich choroby. W przemyśle i biotechnologii bakterie są niezwykle cenione, w tym przy biologicznym oczyszczaniu ścieków (jako główny element osadu czynnego) oraz przy wytwarzaniu produktów spożywczych, np. sera. Stosunkowo łatwo poddają się manipulacjom genetycznym, dzięki czemu mogą być wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym do produkcji peptydów i białek, które trudno uzyskać z innych źródeł. Modyfikowane genetycznie bakterie są producentami np. insuliny stosowanej jako lek w terapii cukrzycy. Bakterie znajdują się w: kiszona kapusta, ser, sos sojowy, wino, ocet i jogurt. Używane do likwidacji wycieków ropy lub innych olejów z tankowców-usuwanie skutków wielu katastrof ekologicznych. Stosuje się je do unieszkodliwiania toksycznych odpadów przemysłowych. W przemyśle chemicznym bakterie są ważne przy produkcji środków do wytworzenia leków. Są one wytwarzane, po modyfikacji genetycznej bakterii, która na podstawie nowych genów produkuje np. hormony. Formy: ziarniaki, dwoinki, paciorkowce, gronkowce, pakietowce, pałeczki, laseczki, maczugowce, przecinkowce, śrubowce, krętki, promieniowce, prątki.

14. Wirusy znajdują się pomiędzy materią ożywioną i nieożywioną. Nie potrafią samodzielnie się poruszać. Posiadają albo DNA albo RNA nigdy równocześnie. Stają się ożywione jedynie po zakażeniu komórki. Przystosowane do trybu pasożytniczego. Ze względu na brak budowy komórkowej nie zostały zakwalifikowane do żadnego królestwa istot żywych. Grupowane są na podstawie 4 kryteriów: wielkość, kształt, obecności osłonki i rodzaju kwasu. Wirus jest małą cząstką zbudowaną z kwasu nukleinowego otoczonego płaszczem białkowym- kapsyd. Bez względu na kwas służy on jako materiał genetyczny czyli genom. Kształt wirusa określany jest przez układ podjednostek białkowych tworzących kapsyd. Kapsydy mają zwykle kształt pałeczkowaty lub wielościenny. Łagodne wirusy doprowadzają do integracji swojego kwasu z DNA gospodarza tak że DNA wirusa ulega replikacji wraz z DNA gospodarza.

Infekcja komórki przebiega w 5 etapach:
Absorpcja- wniknięcie wirionu do wnętrza komórki.
Wnikanie- uwalnianie kwasu nukleinowego z osłonki (faza eklisy).
Replikacja- powoduje zmiany w metabolizmie komórki- komórka syntezuje kwas nukleinowy i białko swoje z komórką zainfekowaną.
Składanie- produkowane są nowe wiriony o takich samych właściwościach co macierzysty wirion.
Uwolnienie- ściana ulega rozerwaniu, nowe infekują następne komórki. Cały proces trwa ok. 30min.

Nie stwierdzono pozytywnego oddziaływania wirusów na wszelkie dziedziny życia człowieka i przyrody. Wirusy wywołują głównie choroby wśród roślin, zwierząt i ludzi. Jako całkowity pasożyt nie wykazuje cech życia poza komórką żywiciela. Żywicielem są komórki roślinne, zwierzęce lub bakteryjne. Choroby stanowią bardzo poważne zagrożenie dla upraw rolnych. Szczególnie groźne są choroby wirusowe zwierząt takie jak wścieklizna, przenoszące się na ludzi, czy pryszczyca- choroba bydła. U roślin wirusy powodują: plamistość, pomarszczenie liści, liściozwój, miejscowy wzrost tkanek w postaci guzów, karłowatość, usychanie, obniżenie zdolności do owocowania.
Do chorób zwierząt należą cholera świń, nosówka psów, zapalenie płuc świń, białaczka kotów mięsak Rousa kur. Wśród ludzi choroby to min grypa, odra, ospa wietrzna, paraliż dziecięcy, świnkę, różyczkę. Powodują one, także powstawanie niektórych chorób nowotworowych. Wirus HIV- ludzki wirus upośledzenia odporności powoduje chorobę AIDS- zespół nabytego upośledzenia odporności.