Psychologia społeczna jako dyscyplina wiedzy
Czym jest psychologia społeczna
Psychologia społeczna: naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.
Wpływ społeczny
Wpływ społeczny – sposób, w jaki otoczenie społeczne wpływa na daną osobę.
To wpływ, jaki wywierają ludzie na poglądy i zachowania innych ludzi.
Różnice między psychologią społeczną a naukami pokrewnymi
Psychologia społeczna nie zajmuje się sytuacjami społecznymi, lecz tym, jaki wpływ wywiera na ludzi sformułowane przez nich interpretacja czy też konstrukt tego społecznego otoczenia.
Konstrukt – sposób, w jaki ludzie postrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny.
Psychologia społeczna testuje empirycznie swe założenia, przypuszczenia i idee dotyczące społecznego zachowania człowieka.
Różnice indywidualne
Różnice indywidualne to składniki osobowości, które odróżniają nas od innych ludzi.
Socjologia
Dostarcza ogólnych praw i teorii dotyczących społeczeństw, nie jednostek.
Psychologia społeczna
Bada procesy psychologiczne pojawiające się, gdy ludzie przebywają ze sobą, co powoduje, że stają podatni na wpływ społeczny.
Psychologia osobowości
Bada właściwości, które powodują, że jednostki są unikatowe i różnią się od siebie.
Podstawowy błąd atrybucji
- tendencja do przeceniania rozmiaru, w jakim zachowanie ludzi jest wynikiem oddziaływania dyspozycji wewnętrznych, a niedocenianie roli czynników sytuacyjnych.
Następstwa wpływu społecznego:
Uleganie
Identyfikacja
Internalizacja
Sytuacje społeczne
- to takie sytuacje, w których występują inni ludzie
Sytuacje, w których inni ludzie występują bezpośrednio (Muzafer Sherif i Carolyn Sherif)
Jednostki, indywidua
Grupy lub członkowie grup
Duże zbiorowości
Elementy organizacji instytucji
Członkowie większych społeczności czy społeczeństw
Sytuacji społeczne, w których inni ludzie występują pośrednio
Inni ludzie występują pośrednio w materialnych produktach swoich działań.
Inni ludzie występują pośrednio w niematerialnych produktach ludzkich działań
Podstawowe podejścia teoretyczne
Behawioryzm
Szkoła myślenia, która zdominowała amerykańską psychologię w pierwszej połowie XX wieku.
John Watson, Burhus Frederic Skinner
Behawioryzm – szkoła psychologiczna, która utrzymuje, iż aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy jedynie rozważyć nagradzające właściwości środowiska – to znaczy to, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami.
Psychologia postaci
Psychologia postaci to szkoła psychologiczna podkreślająca ważność badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt (Gestalt albo inaczej postać) pojawia się w umyśle ludzi, zamiast poddania badaniom wyłącznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu.
Podejście psychologii postaci zostało opracowane w Niemczech w pierwszej połowie XX wieku przez Kurta Koffkę, Wolfganga Kohlera, Maxa Wertheimera
Kurt Lewin
Wykraczając poza czynniki związane ze spostrzeganiem obiektów, przeniósł je do postrzegania społecznego, wyrażając to, jak ludzie postrzegają innych oraz ich motywy, intencje i zachowania.
Motywy szczególnie wpływające na nasze myślenie i zachowanie
potrzeba bycia adekwatnym, jak to tylko możliwe,
potrzeba takiego usprawiedliwiania naszych myśli i działań, by mieć o sobie dobre mniemanie.
Leon Festinger
był członkiem półformalnej grupy, która tworzyła w latach 50. XX w. podwaliny współczesnej psychologii społecznej.
Uważał, że szczególnie wartościowy wgląd w pracę ludzkiej psychiki uzyskują psychologowie społeczni wówczas, gdy owe motywy pociągają jednostkę w przeciwstawnych kierunkach.
Podejście związane z samooceną: pragnienie, by czuć, że jest się dobrym:
Samoocena
dokonywanie przez ludzi oszacowania wartości samych siebie, to znaczy rozmiaru, w jakim spostrzegają siebie jako dobrych, kompetentnych i przyzwoitych.
Usprawiedliwienie wcześniejszego doświadczenia
- inne powiązanie faktów, takie, które pokazuje nas w możliwie najlepszym świetle; zniekształcenie faktów, by poczuć się lepiej.
Cierpienie a samousprawiedliwienie
Podejście związane z poznawaniem społecznym: potrzeba bycia adekwatnym:
Poznawanie społeczne – w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; a dokładnie, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji
Oczekiwania dotyczące świata społecznego - Czasem nasze oczekiwania co do świata społecznego wpływają na to, jak go postrzegamy, a nawet mogą zmienić w naszym obrazie jego istotę.
Robert Rosenthal, Lenor Jacobson - samospełniające się proroctwo
Metody badawcze psychologii społecznej
Formułowanie hipotez i teorii
Punktem wyjścia do badań jest pomysł lub hipoteza, która ma być sprawdzona.
Obserwacja systematyczna
- jest to forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów.
Obserwacja uczestnicząca
- to forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcje z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpływać na sytuację.
Analiza archiwalna
- forma obserwacji systematycznej, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów (np. pamiętników, powieści, czasopism czy dzienników).
Zgodność sędziów kompetentnych - poziom zgodności pomiędzy dwoma osobami lub większą liczbą osób, które niezależnie kategoryzują materiał.
Wady metody obserwacyjnej
Niektóre rodzaje zachowań są trudne do obserwacji, ponieważ albo zdarzają się bardzo rzadko, albo pojawiają się jedynie wtedy, gdy człowiek pozostaje w samotności.
Jest ona ograniczona do konkretnej grupy ludzi w konkretnej sytuacji.
Metoda korelacyjna
metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich większą liczbę i oszacowuje się relację pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartości jednej z nich na podstawie drugiej).
szacowanie stopnia korelacji pomiędzy dwiema zmiennymi
Korelacja dodatnia
Taka relacja między dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej
Korelacja ujemna:
taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy zmniejszenie się wartości drugiej zmiennej.
Losowy dobór próby
każdy człowiek wchodzący w skład populacji ma taką samą szansę na pojawienie się w próbie
Wywiadem nazywa się rozmowę przeprowadzoną według uprzednio przygotowanego planu.
wywiady „swobodne”, niesformalizowane,
wywiady sformalizowane z użyciem kwestionariusza
wywiad indywidualny
wywiad grupowy, nazywany też audytoryjnym
Jak budować kwestionariusz ankiety?
Problematyka badań
Sformułowanie pytania
Język
Znawstwo respondentów
Odpowiedzi nie aprobowane społecznie
Respondent powinien być przekonany, że wszystkie odpowiedzi są jednakowo dobre i możliwe do przyjęcia
Pytania powinny się odnosić tylko do pojedynczych zagadnień.
Pytania powinny się one układać w jednorodne ciągi tematyczne
Respondent powinien być przekonany o wartości badań, o tym, że służą one doniosłym celom
Wywiad kwestionariuszowy jako jedna z technik wywiadu może zawierać trzy rodzaje pytań:
Zamknięte
Półotwarte
Otwarte
Wywiady telefoniczne
Metoda eksperymentalna
- metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że tenże jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi).
Eksperymenty laboratoryjne
- umożliwiają sprawowanie ścisłej kontroli nad warunkami, które z założenia nie powinny wpływać na badanie.
Eksperymenty terenowe
- prowadząc eksperymenty terenowe, socjologowie badają ludzi we względnie naturalnych warunkach.
Trudności techniczne i etyczne w badaniach eksperymentalnych
Nie wszystkie zjawiska można dowolnie wywoływać. Tylko niektórymi zjawiskami można manipulować i na ogół w bardzo ograniczonym zakresie.
Eksperymentowanie w naukach społecznych nie może łamać uznanych wartości, narażać ludzkiego zdrowia, życia, prywatności, intymności, prawa do decydowania o własnym losie.
Zmienna niezależna
- zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej
Zmienna zależna
- zmienna, która badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej.
Poznanie społeczne
Poznanie społeczne to sposób, w jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym, a dokładniej, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji
Oszczędność poznawcza
- teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich informacji społecznej.
Schematy
- struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizuj swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów; schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy.
Dostępność
- łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee; idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana albo która może zostać łatwo przywołana do świadomości
Samospełniające się proroctwo
to zjawisko polegające na tym, że ludzie:
mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co
wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które
powoduje, ze zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami.
Heurystyki wydawania sądów
- uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny.
Rodzaje heurystyk wydawania sądów
Heurystyka dostępności - to nieformalna reguła umysłowa, na mocy której ludzie wydają sąd, kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości.
Heurystyka reprezentatywności to uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że klasyfikacji czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego.
informacja o proporcji podstawowej – informacja o względnych częstościach
występowania w populacji przedstawicieli różnych kategorii
Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania - to uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu się jakąś liczbą, wartością jako punktem wyjściowym i następnie na sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie odpowiedzi stanowiącej zakotwiczenie; ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym.