24 października 2013

(Ćwiczenia 3)

Rozdział 3 Metody analizy demograficznej

3.1 Wprowadzenie.

1. Badania i analizy demograficzne są oparte na metodach opracowanych przez teorię statystyki

1. Dokonując analizy demograficznej konieczne jest wyraźne zdefiniowanie jej przedmiotu np.:

• Stan w danym momencie lub okresie (można więc oceniać natężenie określonego procesu, strukturę lub korelacje cech badanej populacji)

• Dynamika, rozumiana jako wszechstronna ocena zmian w czasie

1. Średnioroczne tempo zmian liczby ludności oblicza się według wzoru:

T- Średnioroczny czynnik tempa zmiany wyrażony w %

Lo, Lt - Liczba ludności w roku 0 i t .

 

Omawiając wyniki obliczeń indeksów, mówimy o wzroście lub spadku wyrażony w %, porównując natomiast wyniki dwóch lub kilu indeksów, używamy określenia: wielkości te różnią się o tyle a tyle punktów procentowych np. wiadomo, że w badanym okresie indeks wyrażający procentowy stosunek ludności w roku "t" do stanu z roku "0" w państwie " A" wyniósł 121 %, a w państwie "B "115 %. Poprawna interpretacja brzmi : "liczba ludności w państwie " A" wzrosła w omawianym okresie o 21%, a w państwie " B" o 15%" Różnica w przyroście ludności między państwami A i B wyniosła w omawianym okresie 6 punktów %.

1. Parametrami opisowymi są przede wszystkim współczynnik wyrażające natężenie badanych procesów (zazwyczaj w przeliczeniu na 100 lub 1000 osób badanej zbiorowości).Spośród konstrukcji teoretycznych należy wymienić przede wszystkim tablice wymieralności (trwania życia),obrazuje proces wymierania badanej populacji.

1. Ważnym zadaniem stojącym przed demografem jest wyodrębnienie w badanej zbiorowości statystycznej takich grup, w których większość badanych jednostek ma podobne właściwości lub podlega podobnym prawidłowością rozwoju.

1. W każdym badaniu należy przede wszystkim właściwie określić kryteria podziału np. na miejską i wiejską, miejsce zamieszkania ludność rolniczą i poza rolniczą - główne źródło utrzymania itd.

 

3.2 Ogólna zasada budowy podstawowych współczynników demograficznych 

1. Przy analizie zmian w ruchu naturalnym i wędrówkowym ludności ocena liczb bezwzględnych musi być uzupełniona oceną liczb stosunkowych, czyli współczynników demograficznych, które pełnią rolę analogiczną do ogólnych charakterystyk zbiorowości statystycznych.

1. Współczynniki demograficzne obrazują za pomocą jednej liczby natężenia badanego procesu.

1. Zestawienie kilku liczb, reprezentujących natężenie badanego zjawiska w różnych okresach, pozwala określić np.. Kierunek zachodzących zmian

1. Zestawienie współczynników demograficznych dla tego samego okresu, ale dla różnych jednostek terytorialnych, a tym samym różnych populacja, pozwala ustalić określoną skalę porównawczą.

1. Ogólna zasada budowy współczynników demograficznych jest taka sama , jak zasada budowy tz mierników natężenia. Miernik natężenia jest to stosunek liczby (F) interesujących nas faktów lub , inaczej zdarzeń demograficznych do liczby (L) określającej wielkości badanej zbiorowości statystycznej, w , której zachodzą zdarzenia stanowiące wynik procesów odbywających się w tej zbiorowości. Obliczone w ten sposób wielkości z reguły mnoży się przez 1000, co znacznie zwiększa ich czytelność

• Wzór współczynników demograficznych

W- Współczynnik demograficzny

F- Ogólna liczba badanych zdarzeń

L - Ogólna (średnia liczba ludności badanej zbiorowości)

C - Conctans ( 1,100, 1000 lub 10000)

 

Współczynniki obliczane według powyższej formy są często nazywane współczynnikami surowymi w odróżnieniu od współczynników standaryzowanych

1. Rozróżnienie między badanymi zbiorowościami (zasobami)( np. liczba ludności, kobiet, mężczyzn, nowożeńców) . A zdarzeniami zachodzącymi w tych zbiorowościach, zwanymi strumieniami (np. liczba urodzeń , zgonów, zawartych małżeństw).

1. W celu ułatwienia analizy oblicza się różne współczynniki demograficzne, wykorzystując wzajemne relacje

• Zasobu do zasobu(np. udział kobiet w ogólnej liczbie ludności)

• Strumienia do strumienia ( np. współczynnik dynamiki demograficznej )

• Strumienia do zasobu (np. dot. To większości współczynników demograficznych)

1. Roczniki demograficzne ONZ Zalecają aby przyjmować stan ludności w środku roku (szacunek w dniu 30 czerwca) lub średni stan w roku (średnia arytmetyczna ze stanu na początku i końca roku)

1. Przy współczynnikach obliczonych dla okresów mieszczących się w roku kalendarzowym spotykamy, na ogół adnotacje:

• W stosunku rocznym np. współczynnik zgonów w drugim kwartale 1999 r wyniósł 9, 9 % promila

1. Rozróżniamy dwa rodzaje współczynników demograficznych

• Ogólne

• Cząstkowe (grupowe)

1. Rozróżniamy kilka współczynników demograficznych:

• (1) Szczegółowość ujęcia badanego zjawiska- współczynniki ogólne (surowe), cząstkowe , grupowe.

• (2) Stopień narażenia na ryzyko doznania określonego zdarzenia w badanej zbiorowości (zasobach), precyzyjne określenie zasobów znajdujących się w mianowniku współczynnika (populatnion atrisk) wówczas cząstkowe współczynniki zdarzeń demograficznych dzielą się na

* I kategorii gdy w mianowniku występują osoby, które mogą uczestniczyć w zdarzeniu

* II Kategorii gdy w mianowniku występują zarówno osoby uczestniczące jaki i osoby , które w zdarzeniu nie uczestniczyły

• (3) Rodzaj zbiorowości ustalonej według zasad budowy siatki demograficznej zwanej również siatką LEXIS-a

• (4) Rodzaj analizy współczynniki przekrojowe, kohortowe( wzdłużne ) oraz przekrojowo wzdłużne.

1. Współczynnik ogólny to natężenia zgonów, w poszczególnych grupach wieku ludności. Struktura ludności według wieku

1. Współczynniki charakteryzujące natężenia badanego zjawiska - w naszym przypadku natężenie zgonów - w poszczególnych grupach wieku nazywamy współczynnikami cząstkowymi (grupowymi) a stopień ich szczegółowości zależny jest od potrzeb analizy.

1. Współczynniki wyodrębnione ze względu na rodzaj zbiorowości zdarzeń ustalanej według zasad budowy siatki demograficznej Lexisa.

1. Współczynniki wyodrębnione ze względu na rodzaj analizy - Współczynniki przekrojowe, kohortowe (wzdłużenie) lub przekrojowo- kohortowe

1. Analiza przekrojowa jest oparta na zbiorowościach zdarzeń trzeciego rodzaju, ustalanych według zasad budowy siatki demograficznej.

1. Analiza kohortowa bazuje na zbiorowościach zdarzeń pierwszego rodzaju

1. Analiza przekrojowo-wydłużona korzysta ze zbiorowości drugiego rodzaju, opracowanych według zasad budowy siatki demograficznej

 

3.3 Średni stan ludności

1. W praktyce statystycznej jako średni stan ludności przyjmuje się średnią arytmetyczną ze stanu liczebnego ludności na początku i końcu badanego okresu

 

L - średnia liczba ludności w okresie badanym

Lp- liczba ludności na początku okresu badanego

Lk - Liczba ludności na końcu okresu badanego

 

3.4 Standaryzacja współczynników demograficznych

1. Ocena natężenia badanego zjawiska nabiera pełnego wyrazu dopiero po przeprowadzeniu porównań w czasie (np. obecne natężenie badanego zjawiska z natężeniem sprzed 10 czy 20 lat) i przestrzeni (np. w tym samym czasie ale w różnych państwach)

1. Porównania w czasie pozwalają określić kierunek zachodzących zmian, a porównania w przestrzeni- miejsce natężenia badanego zjawiska w śród badanych populacji

1. Ocena poziomu natężenia oparta na ogólnych współczynnikach demograficznych może(- zwłaszcza w porównaniu międzyregionalnych (międzynarodowych) i dynamicznych powodów- )powodować fałszywe wnioskowanie. Należy bowiem pamiętać o tym , że na poziom ogólnych współczynników demograficznych wpływa struktura ludności według wieku w porównanych okresach czy regionach oraz natężenie badanych procesów w poszczegółnych grupach możemy mieć odczynienia z :

• (1) Różnymi strukturami ludności według wieku i różnymi poziomami badanych zjawisk w poszczególnych grupach wieku

• (2) Takimi samymi strukturami ludności według wieku, ale różnym natężeniem badanych procesów w poszczególnych grupach wieku.

• (3) Takim samym natężeniem badanych procesów w poszczególnych grupach wieku , ale różnymi strukturami wieku ludności

1. Metodę standaryzacji można porównywać do metody budowy indeksów dla wielkości stosunkowych (mierników natężenia)

1. Metoda standaryzacji jest pomocna przy porównaniu ogólnych współczynników z tego samego okresu, ale dotyczących różnych zbiorowości.

 

3.5 Niektóre zastosowania metody analizy wpływu wybranych czynników na zmianę stanu i struktury określonych grup wieku oraz poziomu ogólnych współczynników.

1. Stosowana do szacowania i oceny wpływu przesunięć naturalnych (przesunięcia w strukturze wieku wynikające z procesu starzenia się oraz procesu wymierania) oraz oraz migracyjnych na strukturę wieku ludzi oraz natężenie ruchu naturalnego ludności. Metoda polega na porównywaniu wielkości rzeczywistych, zarejestrowanych przez statystykę w badanym roku, z hipotetycznymi, które by wystąpiły , gdyby w badanym okresie nie występowały migracje

 

3.5.1 Szacowanie przesunięć naturalnych i salda migracji na podstawie danych spisowych.

1. Szacunek przeprowadza się na podstawie danych spisowych lub szacunkowych o ludności według wieku i ewentualnie według dodatkowych cech (płeć, miejsce zamieszkania) oraz odpowiednich tablic wymieralności. Dotyczy on wyłącznie osób liczących co najmniej tyle lat ile wynosi odstęp między kolejnymi spisami.

 

3.5.2 Szacowanie składników przyrostu (ubytku) liczb nowożeńców, liczby urodzeń lub zasobów pracy

1. Stosowanie zaprezentowanej metody oznacza przyjęcie założenia, że równo ludność miejscową i napływową charakteryzują te same cząstkowe współczynniki płodności(zawierania małżeństw czy aktywności zawodowej )Zakłada się ze np. migrantki przechodzące ze wsi do miast od razu przyjmują średnią miejską płodność, taką jaką rejestruje bieżąca statystyka

 

3.5.3 Szacowanie hipotetycznych współczynników płodności, urodzeń ,zgonów i przyrosty naturalnego bez uwzględnienia migracji

1. Istotne znaczenie poznawcze ma porównanie rzeczywistych wartości współczynników ruchu naturalnego ludności z wartościami hipotetycznymi, które miały by miejsce, gdyby nie występowała migracja ludności . Prezentowana metoda rzeczywiste współczynniki obrazują wprawdzie aktualnie zarejestrowaną liczbę interesujących nas faktów (urodzeń, zgonów), ale odnoszone są do ogólnej liczby ludności , lecz do ludności w wieku przekraczającym " k" lat , równych odstępowi między porównywanymi datami.

1. W celu oszacowania hipotetycznych współczynników płodności i urodzeń niezbędna jest znajomość struktury wieku rozrodczego kobiet na początek i na koniec badanego okresu, cząstkowych współczynników płodności kobiet dla roku kończącego badany okres oraz liczby dożywających wieku "x" według odpowiednich tablic wymieralności, na ogół ze środka badanego okresu).

1. Ponadto niezbędna jest znajomość ogólnej liczby ludności w wieku starszym niż "k" lat

 

3.6 Siatka demograficzna.

1. Siatka demograficzna służy do jednoczesnego wyznaczania daty urodzenia, daty zgonu i wieku poszczególnych osób. Posługując się nią, można łatwo ustalić liczby osób żyjących w dowolnym momencie i o określonym wieku lub roku urodzenia oraz liczby zmarłych dowolnym okresie w powiązaniu z ich wiekiem lub rocznikiem urodzenia.

1. Analiza kohortowa : polega na śledzeniu zmian zachodzących w czasie wybranej zbiorowości ludzi .

1. Podstawą siatki jest układ współrzędnych oś X oś czasu, oś y wieku ,

1. Odcinki obrazujące jednostkę wieku(rok) powinny być jednakowej długości,

1. Linie poziome (przeprowadzone na dowolnej wysokości równoległe o osi x) nazywamy liniami wieku. Linia wieku 0 (osi x) przedstawia liczby osób żywo urodzonych w danym okresie.

1. Linie życia, obrazujące długość życia poszczególnych jednostek badanej zbiorowości od momentu urodzenia (wyznaczonego punktem na osi x) do momentu zgonu (wyznaczonego na lini , życia punktem przecięcia się jej z linią wieku odpowiadającą wiekowi w momencie zgonu).Linie prostopadłe do osi czasu nazywamy liniami obserwacji. Linie te mogą być prowadzone z dowolnego punktu osi czasu.

1. Za pomocą siatki demograficznej można analizować dwa rodzaje zbiorowości (zasobów)

• Zbiorowość (zasoby) pierwszego rodzaju stanowią osoby , które dożyły wieku "x" ukończonych lat .

• Zbiorowość (zasoby) drugiego rodzaju stanowią osoby żyjące w pewnym momencie.

1. Za pomocą siatki demograficznej można analizować trzy rodzaje zbiorowości zdarzeń lub inaczej faktów (strumieni, z których każda dzieli się na dwie zbiorowości elementarne.

• Zbiorowość zdarzeń I rodzaju wyjaśniamy na przykładzie zbiorowości zmarłych pierwszego rodzaju którą stanowią zmarli w wieku "x" ukończonych lat urodzeni w danym okresie.

• Zbiorowość zdarzeń II rodzaju wyjaśniamy na przykładzie zbiorowości zmarłych drugiego rodzaju, którą stanowią zmarli w danym okresie.

• Zbiorowość zdarzeń III rodzaju wyjaśniamy na przykładzie zbiorowości zmarłych trzeciego rodzaju, którą stanowią zmarli w określonym odcinku czasu.

 

3.7 Analiza kohortowa.

1. Analiza kohortowa polega na ocenie procesów zachodzących w czasie w takiej zbiorowości ludzi - kohorcie, która wyróżniona została na podstawie wspólnie przeżytych zdarzeń związanych z określonym momencie lub okresem . Kohortą może być zbiorowość osób, które zawarły związki małżeńskie w roku "t" i są obserwowane w okresie od roku "t" do roku "t+k"

1. Porównywanie kohortowych współczynników płodności liczonych dla odległych kohort daje syntetyczną ocenę zmian w poziomie płodności ponieważ uwzględnia działanie wszystkich rzeczywistych warunków kształtujących ja w każdej sytuacji społeczno gospodarczej oraz eliminuje wpływ różnić strukturalnych(wieku) , które często mają istotne znaczenie dla poziomu tradycyjnie obliczonych współczynników.

1. Analiza wzdłużna służy badaniu procesów demograficznych tak jak one powstają i układają się z upływem czasu wraz ze wszystkimi towarzyszącymi zmianami sytuacji materialnej , społecznej, kulturowej danej kohorty.

1. Analiza poprzeczna ułatwia ocenę różnych procesów demograficznych w danym odcinku (np. rocznym ) czasów w powiązaniu z konkretnymi zdarzeniami tegoż odcinka czasu.

1. W analizie historii zdarzeń jednostką obserwacji morze być osoba lub rodzina . Szczegółowy opis kolejnych zdarzeń nosi miano biograf jednostki lub opisu cyklu ,życia .

1. Analiza cyklu życia opiera się na wynika empirycznych badań retrospektywnych.

1. Rozwój analizy kohortowej pozwoli, jak się wydaje, zwrócić uwagę na rodzinę i gospodarstwo domowe jako na demograficzne jednostki badawcze ważniejsze niż pojedynczy człowiek a co najmniej równie jak on istotny.

 

3.8 Kryteria podziału ludności na miejską i wiejską, zmiany administracyjne.

1. Kryterium statystyczne - określona liczba ludności ( najczęściej 2000 tys. Mieszkańców) przesądza o zaliczeniu ludności danej miejscowości do ludności miejskiej; mieszkańcy miejscowości o mniejszej (niż 2000 tys. ) liczbie ludności są zaliczani do ludności wiejskiej. Kryterium to jest więc formalnym kryterium , nie pozwalającym na uwzględnianie aspektów ekonomicznych .

1. Kryterium administracyjne - decydującym elementem zaliczenia ludności danej miejscowości do ludności miejskiej jest fakt nadania owej miejscowości urzędowych praw miejskich. Przy nadaniu praw M. uwzględnia się przede wszystkim : liczbę ludności , strukturę zawodową ludności, oraz charakter zabudowy miejscowości.

1. Zmiany administracyjne powodują z reguły konieczność wprowadzania odpowiednich korekt stanów i struktur ludności. W Polsce przyjęła się zasada dokonania większości zmian administracyjnych raz na rok, w dniu 30.12.

1. Zamiany administracyjne mogą być różnego typu:

• Utworzenie z dotychczasowych gmin osiedla lub miasta.

• Dołączenie do określonego miasta nowych obszarów

• Wyłączenie części obszarów z danej jednostki administracyjnej i przyłączenie ich do innej.

 

  1.Struktura ludności:– udział różnych grup wiekowych w populacji z uwzględnieniem podziału na płeć. Udział ten graficznie przedstawia się za pomocą schematu, zwanego piramidą płci i wieku.

Parametr ten jest z jednej strony dość stałą cechą gatunkową, z drugiej podlega silnym wpływom takich czynników, jak: rozrodczość, strategia rozrodu i śmiertelność.

Ocena rozkładu wiekowego osobników dostarcza wielu informacji o aktualnej kondycji populacji. Należy jednak pamiętać, że badanie struktury wiekowej powinno obejmować dłuższe okresy. Gdyby bowiem zbadano populację jętek w okresie 48 godzin po rójce, to mogłoby się okazać, że nie ma w niej wcale osobników dorosłych. Taki obraz struktury wiekowej prowadziłby do fałszywych wniosków.

W życiu każdego osobnika można wyróżnić trzy okresy:

• przedprodukcyjny (przedrozrodczy),

• reprodukcyjny (rozrodczy),

• poprodukcyjny (porozrodczy).

Podobnie można pogrupować osobniki na młodociane, dojrzałe i starzejące się. Liczba klas wiekowych może być jednak większa. Wszystko zależy od tego jak szczegółowe przyjmuje się kryteria pomiaru wieku. Jeśli osobniki w poszczególnych klasach zostały zliczone, wyniki można przedstawić w postaci piramidy płci i wieku ludności danego obszaru, polegające na zestawieniu diagramów słupkowych utworzonych dla poszczególnych roczników lub grup wiekowych (np. 5-letnich) dla każdej płci oddzielnie.

Główne cechy struktury płci i wieku:

• udział kobiet wyraża współczynnik feminizacji, czyli stosunek liczby kobiet do liczby mężczyzn w populacji;

• udział mężczyzn wyraża współczynnik maskulinizacji, czyli stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet w populacji;

• na świecie zaznacza się przewaga kobiet nad mężczyznami (na 100M przypada 106K) - jednak w grupach młodszych przeważają mężczyźni, gdyż rodzi się więcej chłopców, niż dziewczynek lecz kobiety średnio żyją dłużej;

• w krajach wysoko rozwiniętych przeważają kobiety, a w krajach rozwijających się - mężczyźni;

• udział ludności w wieku poprodukcyjnym do ogółu populacji wynosi: w krajach bogatych 10 - 15%, a w krajach biednych ok. 5%;

• udział ludności w wieku przedprodukcyjnym do ogółu populacji wynosi: w krajach bogatych ok. 30%, a w krajach biednych ok. 60%.

Jeżeli w czasie obliczania struktury wiekowej populacji uwzględnimy liczebność osobników różnej płci można wtedy mówić o strukturze płci. Piramidy płci i wieku dzielimy na progresywne, regresywne i zastojowe. Piramida typu progresywnego pokazuje zwiększanie się liczby ludności, typu zastojowego obrazuje sytuacje w której liczba dzieci jest taka sama jak liczba dorosłych, typu regresywnego obrazuje zmniejszanie się liczby ludności.

2. Ruchy ludności: Ruch naturalny ludności to termin socjologiczny oznaczający zmiany w populacji ludzkiej na skutek zdarzeń naturalnych takich jak zawieranie związków małżeńskich, rozwodów, urodzeń i zgonów. Pojęcie to nie obejmuje zagadnień migracyjnych i zmian struktury ludności na skutek wojen i kataklizmów.

Zdarzenia te powodują istotne zmiany w stanie liczebnym i strukturze ludności według płci, wieku i stanu cywilnego. Statystyki dowodzą, że istnieją silne wzajemne zależności między natężeniem poszczególnych elementów ruchu naturalnego, a strukturą ludności według płci i wieku. Problem ten ze szczególną siłą uwidacznia się przy metodzie prognoz demograficznych. Wdemografii podstawowe znaczenie ma analiza urodzeń i zgonów. Zawieranie małżeństw oraz wiek nowożeńców z reguły rozpatrywane są z punktu widzenia potrzeb analizy urodzeń. W przypadku Polski niewielkie znaczenie mają również rozwody, których zarówno natężenie, jak liczba bezwzględna są stosunkowo małe, choć wykazują stałą tendencję wzrostu.

3.Metody Analizy:

Metoda Analizy demograficznej

Współczynniki demograficzne

Wskaźniki natężenia

$W_{D} = \ \frac{Interesujace\ nas\ fakty}{Zbiorowosc,\ ktorej\ te\ fakty\ dotycza\ ,\ w\ ktorej\ te\ fakty\ zachodza\ }$ * C

Jak się oblicza wskaźnik zgonów , małżeństw i urodzeń?

W_u= $\frac{U}{L} = 0,009 = 9\%_{0}$ , $\frac{\text{Urodzenia}}{Ludnosc}\ ,\ $C= 1000 – na 1000 osób

Struktura ludności(płeć , wiek)

$W = \frac{k}{L}*100$ $W = \frac{M}{\text{L\ }}*100$

względem siebie urodzenia do zgonów $\frac{U}{Z}$

Wskaźnik feminizacji

$W_{f} = \frac{k}{m}*100$ np. przypada 108 k na 100 m

Zbiorowość $\text{Dzieci\ }\frac{0 - 17\ lat}{ludnosc}*100$ $\frac{L_{65 +}}{L}*100$

Wiek rozrodczy Współczynnik płodności $W_{pl} = \ \frac{U}{K_{15 - 49}}100$

Natężenie płodności = $\frac{U_{20 - 24}}{\text{Liczba\ kobiet}}Wskazniki\ czastkowe$