1. Rozdział I Patologia społeczna

   1. Istota patologii społecznej

   2. Rodzaje patologii społecznej

   3. Patologie w środowisku pracy

2. Rozdział II Dyskryminacja jako przejaw nierównego traktowania pracowników

   1. Pojęcie dyskryminacji i unormowania prawne w prawie polskim i prawie UE

   2. Rodzaje dyskryminacji

   3. Przesłanki i mechanizm powstawania dyskryminacji

3. Oddziaływanie dyskryminacji

   1. Znaczenie pracy w życiu człowieka

   2. Indywidualne skutki dyskryminacji

   3. Skutki dyskryminacji w kontekście społecznym i gospodarczym

Rozdział I

Patologia społeczna

1. Istota patologii społecznej

Zjawisko patologii społecznej towarzyszą człowiekowi od wieków. Słowo patologia pochodzi z języka greckiego od słów: pathos- oznacza cierpienie, ból, udręka i logos czyli nauka, wiedza, refleksja, słowo. Patologie wkraczają w życie społeczne, a także ekonomiczne, powodując zakłócenie porządku w funkcjonowaniu jednostek, w wykonywaniu powierzonych zadań jak również w relacjach interpersonalnych. W obecnych czasach patologie m.in. w zatrudnieniu stanowią duże zainteresowanie zarówno w prasie, telewizji jak i Internecie.

W literaturze spotykamy się z różnymi określeniami pojęcia „patologii społecznej”. Według Podgóreckiego jest to „ten rodzaj zachowań, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania społecznego, czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”.

Natomiast L. Albański w swojej książce przytacza określenie J.Wódza jako „zjawisko społeczne, które jest niezgodne z wzorami zachowań (postaw) zawartymi w systemach normatywnych społeczności, stale się nasila i jest dysfunkcjonalne, bowiem wyraźnie zakłóca funkcjonowanie danej społeczności (realizacje jej celów)¹.

Według J. Kwaśniewskiego pojęcie „patologia” określane jest jako rozmaite formy społecznego zła czy też społecznych dolegliwości. Za zło uznaje on „te cechy życia zbiorowego, które w żaden sposób nie dadzą się pogodzić z uznawanymi i akceptowanymi powszechnie wartościami społecznymi. Negatywne skutki mogą przynosić różne postawy i działania jednostek, grup i zbiorowości, stosunki między ludźmi i grupami społecznymi, sposoby zarządzania, sposoby rozwiązywania napięć i konfliktów, działania sformalizowa-nych instytucji, urzędów, organizacji czy systemów politycznych, społecznych, itp.” ²

1. Rodzaje patologii społecznej

Zjawiska patologiczne występują w różnych miejscach i w rożnych postaciach. Rodzajami przejawu patologii społecznej są:

1. występowanie patologii u konkretnej osoby- zjawiskami tymi są:

- uzależnienia

-samobójstwa, samookaleczenia

-przestępczość

-prostytucja i dewiacje seksualne

1. występowanie patologii w rodzinie i małych grupach społecznych

- automacja rodziny i wspólnoty sąsiedzkiej

- przemoc w rodzinie

- osłabienie funkcji wychowawczej rodziny i wspólnoty sąsiedzkiej

- wychowywanie się w nieodpowiednich subkulturach

-sieroctwo społeczne

c) występowanie patologii w strukturach organizacyjnych

-dyskryminacja

-biurokratyzm- wyradzanie się administratorów w niepożądaną postać władzy, przewaga interesów tak rozumianej władzy nad interesem publicznym, społecznym, wspólnym,

-bezrobocie- ciągłe narastanie odsetka osób, którzy są pozbawieni źródeł dochodu -oszustwo- najsilniej zauważalne jest w dziale rynkowo- ekonomicznym, gdzie człowiek dla osiągnięcia zysku gotów jest sprzedaż byle co, zwłaszcza nieznajomemu klientowi -wyzysk- rozumiany jako przymusowy przywilej- czasami popierany nawet instytucjami i prawem- upoważniający do zagarniania dochodów innych, tzn. tytuł do cudzego dochodu.³

- korupcja- zjawisko osiągania korzyści zarówno materialnych jak i osobistych w zamian za wykonanie czynności służbowych z korzyścią dla innych, często naruszając regulamin i prawo⁴

1. Patologie w środowisku pracy

Wyszczególniamy następujące patologie w środowisku pracy, którymi są:

1. Stres zawodowy

2. Mobbing

3. Dyskryminacja

4. Molestowanie seksualne

5. Wypalenie zawodowe

6. Pracoholizm

7. Bezrobocie

Stres zawodowy powstaje gdy osoby pracujące, pracownicy i pracodawcy odczuwają dyskomfort psychiczny dotyczący warunków i wymagań pracy w sytuacji, gdy warunki i wymaganie te przekraczają ich możliwości radzenia sobie w danym momencie. Może być pogłębiony przez różnego rodzaju wydarzenia życie spotykające pracowników. W skrócie stres jest to połączenie takich zjawisk jak wysokie wymagania, ograniczenia i małe wsparcie.⁵

„Mobbing oznacza celowe, systematyczne, powtarzające zachowanie naruszające godność osobistą człowieka. Zazwyczaj osoba dopuszczają się mobbingu ma na celu: poniżenie, ośmieszenie, zaniżenie samooceny lub wyeliminowanie albo odizolowanie pracownika od współpracowników”.⁶

Molestowanie seksualne……

Przez zjawisko wypalenia zawodowego należy rozumieć „jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób”⁷. Zjawisko to występuje przede wszystkim wśród grup zawodowych, których praca polega na bezpośredniej pracy z ludźmi, bliskiej i angażującej kontakt interpersonalny. Wypalenie związane jest takimi zawodami jak:

-wychowanie,

-leczenie,

-pomaganie,

-doradzanie.⁸

Kolejnym zjawiskiem społecznym jest pracoholizm wyróżniający się potrzeba długotrwałej i wyczerpującej pracy lub inną aktywnością o charakterze pracy. Jest to specyficzna forma uzależnienia od pracy, która wychodzi poza przyjęte w danej społeczności normy.

Bezrobocie jest to zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarującym chęć jej podjęcia, nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Rozdział II

Dyskryminacja jako przejaw nierównego traktowania pracowników

2.1.Pojęcie dyskryminacji i unormowania prawne w prawie polskim i prawie UE

„Dyskryminacja to nierówne, gorsze traktowanie osoby w oparciu o jej przynależność do pewnej grupy, wyróżnionej na podstawie jednej cechy, i będące pochodną istniejących stereotypów i uprzedzeń. Oznacza niewłaściwe, wybiórcze, krzywdzące, nieuzasadnione i niesprawiedliwe traktowanie poszczególnych jednostek z powodu ich przynależności grupowej.”⁹

Zjawisko dyskryminacji unormowane jest zarówno w źródłach prawa polskiego, jak i europejskiego. Do źródeł prawa polskiego, w których jest zawarta zasada zakazu dyskryminacji zaliczamy m.in.:

1. Art. 32 i 33 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997r.,

2. Art. 113 i Rozdział IIa Ustawy z dnia 23 czerwca 1974r. Kodeks pracy,

3. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, których przykładami są:

- SN z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt I PZP 4/08 podkreślił, że „zgodnie z art. 183a § 1 k.p. pracownicy powinni być równo traktowani bez względu na płeć, w tym w zakresie rozwiązania stosunku pracy.”

- SN w sprawie o sygnaturze II PK 14/07 zdefiniował, że „do naruszenia zasady równego traktowania pracowników i zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu pracowników może dojść wtedy, gdy różnicowanie sytuacji pracowników wynika ze stosowania przez pracodawcę niedozwolonego kryterium, a więc w szczególności gdy dyferencjacja praw pracowniczych nie ma oparcia w odrębnościach związanych z ciążącymi na nich obowiązkami, sposobem ich wypełnienia i kwalifikacjami.”

- SN w wyroku z dnia 4 października 2007 r., sygn. akt I PK 24/07 potwierdził, że „Różnicowanie pracowników w zakresie wyznaczania im obowiązków z powodu wyglądu jest sprzeczne z zasadą równego traktowania w zatrudnieniu”

- SA w Lublinie z dnia 29 kwietnia 1999 r., III AUa 49/99 wykluczył możliwość uznania, że umowa o pracę zawarta z kobietą w ciąży jest pozorna, ponieważ w jego ocenie prowadziłoby do wprowadzenia w praktyce zakazu zawierania umów o pracę z ciężarnymi. W efekcie takie postępowanie byłoby sprzeczne z zakazem jakiejkolwiek dyskryminacji w stosunkach pracy.

Do źródeł prawa unijnego, w których odnaleźć można problem zasady zakazu dyskryminacji:

a)Dyrektywy:

-Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne,

- Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawia ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy,

- Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług,

- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana).

b)Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości

- w wyroku TS dnia 10 lipca 2008 r., sygn. akt C-54/07, w którym podkreślono, że „okoliczność, że pracodawca publicznie oświadcza, iż nie będzie zatrudniał pracowników o określonym pochodzeniu etnicznym lub rasowym, stanowi bezpośrednią dyskryminację przy zatrudnianiu(…), ponieważ takie deklaracje mogą poważnie zniechęcać określonych kandydatów do składania swoich kandydatur, a tym samym stanowić dla nich przeszkodę w dostępie do rynku pracy.

2. Rodzaje dyskryminacji

W myśl art. 183a § 3 k.p. do dyskryminacji bezpośredniej dochodzi wówczas, gdy pracownik jest gorzej traktowany niż inny pracownik w porównywalnej sytuacji, ze względu na jedną lub kilka cech prawnie chronionych społeczne i dostęp do dóbr i usług.¹⁰

Dyskryminacja pośrednia, czyli występująca w przypadku, gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki stosowane są na równi wobec wszystkich, lecz w sposób szczególny dotykają konkretną grupę społeczną. Pojęcie dyskryminacji pośredniej w wielu przypadkach stanowi uzasadnienie uprzywilejowania danej grupy.¹¹

Z dyskryminacją wielokrotną mamy do czynienia wówczas, gdy nakłada się na siebie wiele powodów do dyskryminacji, zarówno płeć jak i inne np.: wiek, niepełnosprawność, ciąża, posiadanie dzieci.¹²

---

1. L. Albański, Wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Jelenia Góra 2010, s.7↩

2. http://www.politologia.univ.rzeszow.pl/uploadUC/PiS/nr%201/artykuly,%20studia%20i%20rozprawy/Adolf_Dobieszewski.pdf na dzień 2 marca 2014 r.↩

3. http://matuzalem.salon24.pl/209506,patologie-spoleczne-i-przestepczosc-pospolita, na dzień 21 listopad 2013 r.↩

4. M. Kulesza, M. Niziołek, Etyka służby publicznej, Warszawa 2010 , s. 159↩

5. www.lodz.oip.pl/pdf/referaty/0196252...↩

6. K. I. Grabowska, „Zjawisko dyskryminacji kobiet w Polsce”, Warszawa 2010, s.8↩

7. A. Lubrańska, Psychologia pracy. Podstawowe pojęcia i zagadnienia, s.23↩

8. A. Lubrańska, Psychologia pracy. Podstawowe pojęcia i zagadnienia, s.23-24↩

9. M. Jonczy-Adamska,”Dyskryminacja”, strona internetowa:….
   ↩

10. K. Kędziora,”Dyskryminacja bezpośrednia”, strona internetowa; www….↩

11. K.Śmiszek,”Dyskryminacja pośrednia”, strona internetowa: www.↩

12. K. I. Grabowska, „Zjawisko dyskryminacji kobiet w Polsce”, Warszawa 2010,s.8↩