O ojczyźnie mówili:
Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Rej, Piotr Skarga.
Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego,
O filozofii istnienia, konstrukcji wszechświata i człowieku:
Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego – wizja życia zgodnego z naturą.
Jan Kochanowski – wszechświat: harmonijna, pełna ładu, reguł przyrody, misterna struktura.
Jan Kochanowski – Treny – załamanie renesansowej wizji ładu wszechświata i powrót do niej.
O wzorcach postępowania (pareneza):
Mikołaj Rej dał literacki wzór ziemianina.
Łukasz Górnicki – ideał dworzanina.
Andrzej Frycz Modrzewski – wzorce postępowania obywatelskiego zawarł w dziele O poprawie Rzeczypospolitej.
Jan Kochanowski – wskazał ideał patrioty (Antenor bohater Odprawy posłów greckich).
O urokach wsi i wiejskiej arkadii polskiej:
Mikołaj Rej – pochwałę życia wiejskiego głosi w Żywocie…
Jan Kochanowski – w Pieśni świętojańskiej o sobótce i pochwała Czarnolasu w Pieśniach.
Szymon Szymonowic w Sielankach. Stwarza także drugi, realistyczny, krytyczny wobec stosunków panujących na wsi obraz.
Te same elementy odnajdziemy w Krótkiej rozprawie między trzema osobami... Mikołaja Reja…
O miłości:
Jan Kochanowski pisze kilka miłosnych fraszek i pieśni (subtelne kieruje do panien, te bardziej swawolne dotyczą raczej miłości alkowianej).
Ideał szlachcianki to dla poetów idealna gospodyni we dworze, dla Górnickiego dama niekłótliwa i bez aspiracji naukowych. Trudno mówić tu o miłości wzniosłej.
„I nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha” powie Mikołaj Sęp-Szarzyński, ale on ponad ziemskie uczucia postawi miłość do Boga.
O poezji i twórcy:
Jan Kochanowski buduje mit artysty – ptaka.
Mikołaj Rej głosi ideę służby literatury celom praktycznym.
Filozofia renesansowa zawarta w literaturze epoki
Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja, który propaguje model życia harmonijnego, uporządkowanego, w zgodzie z naturą. Znajdziemy w jego koncepcji elementy epikureizmu i stoicyzmu. Antyczny umiar oraz korzystanie z dóbr natury to też ideały renesansowe.
Pieśni i fraszki Jana Kochanowskiego. Pieśni refleksyjne, w których chwali dzieło stworzenia Boskiego (podobnie jak w Psalmach), urodę świata, swojego domostwa – jest to renesansowa afirmacja życia, miłości, także poezji. Cnota i rozum to wartości, którym hołduje.
Przywołuje hasła epikurejskie (chwytaj dzień!) i stoickie – wołaniem o spokój, o dobrą sławę i męstwo, równowagę ducha. Jan z Czarnolasu widzi szczęście człowieka w harmonii życia, w korzystaniu z rozumu – ale i w przyjemności, póki czas po temu, bo nieśmiertelna jest tylko sława poety. O kruchości życia i wizji Boga jako wielkiego Architekta znajdujemy niejedno słowo we fraszkach. Myśl Kochanowskiego jest bowiem dziękczynieniem wobec Boga, ale też wizją człowieka godnego, korzystającego ze swego czasu.
Treny Kochanowskiego – obrazują załamanie tej harmonijnej i pełnej ufności filozofii renesansowego twórcy po śmierci Urszulki. Kryzys, a nawet zwątpienie w Boga ustępują jednak pocieszeniu i ponownemu zaufaniu.