Mechanizm funkcjonowania gospodarki światowej oparty jest na trzech elementach

I. mechanizm Rynkowy
II. działalność organizacji międzynarodowych
III. oddziaływanie krajów o największym znaczeniu lub grup krajów (bezpośredni lub pośredni wpływ krajów na funkcjonowanie gospodarki światowej – narzucenie woli krajów silniejszych )

Siła państwa – możliwość wpływania na partnerów, że robią to że z własnej woli w przypadku braku takiego wpływu nie uczynili by tego.
Wymiary:
- siła polityczna (łączona z siłą militarną) – wielkość armii, uzbrojenie. Stabilność systemu politycznego w danym kraju, uczestnictwo w sojuszach politycznych (NATO itp.) {charakter incydentalny}
- siła gospodarcza – udział PKB globalnego, wysoki poziom wzrostu gospodarczego, wysoki poziom wzrostu wydajności pracy, wysokie udziały w eksporcie światowym (ZIB – Zagraniczne Inwestycje Bezpośrednie), liczba udziałów danego kraju. ;
- soft power – siła ideologiczna, czyli siła wzorców kulturowych, atrakcyjność rozwoju danego kraju.; Polega na stworzeniu pewnego atrakcyjnego modelu rozwoju danego kraju, stworzenia pewnych wzorców kulturowych, stosowanie tego rodzaju siły ma charakter stały.
Przykłady z historii:
ZSRR stał się szybko potęgą jednowymiarową (siła militarna)
Niemcy, Japonia – rozwinięte kraje gospodarczo.

Warianty ustalania zasad organizujących gospodarką światową ze względu na powiązania sił gospodarczej I politycznej:
1. System liberalny (czysty)
2. Systemy, w których zasady organizujące gospodarkę światową są w pewnym zakresie regulowane przez sferę polityczną
- układ monocentryczny – jedno państwo albo grupa państw posiada pewną przewagę (przywództwo). Ma największy wpływ na gospodarkę światową. Obecnie mówimy o pax triadika (pakt triadowy, bardziej policentryczny – kilka grup państw zaczyna przewodzić w gospodarce światowej, kilka środków oddziaływania)
- układ policentryczny - kilka grup państw zaczyna przewodzić w gospodarce światowej, kilka środków oddziaływania

Powiązanie między krajami – kilka form regulacji pomiędzy tymi krajami:
- Hegemonia – jest powiązana z polityczną siłą oddziaływania, warto zapamiętać, że chodzi o siłę polityczną. Uzależnienie polityczne może być przenoszone na układ gospodarczy. Ta kategoria występuje wyłącznie w sferze stosunków międzynarodowych (nie można być hegemonem we własnym kraju). Mamy doczynienia wtedy, gdy państwo jest na tyle silne, że chce, jest w stanie ustalić zasady organizujące w sferze swojego oddziaływania – państwo jest na tyle silne i chce ustalić zasady organizujące w sferze swojego oddziaływania. Takie państwo powinno mieć spore możliwości regulacyjne a także kontrolne. Kontrola – porównanie stanu faktycznego ze stanem pożądanym. Aktywne oddziaływanie ośrodka – hegemon, który jest w stanie ustalić te zasady i je kontrolować oddziałuje aktywnie. Przykład – System socjalistyczny (ZSRR) – system ten dosyć szybko wykazał swoje wady, system jednowymiarowy. – System podbojów
- Dominacja – kiedy jedno państwo wpływa na decyzje i zachowania innych państw albo bezpośrednio albo poprzez określanie pewnych parametrów bądź reguł gry działających w odpowiednich relacjach. Przykład: Relacja Polska – Niemcy (Niemcy gospodarka dominująca, Polska – gospodarka zdominowana). ; - stopy procentowe w USA.
Pełna dominacja – zaprzeczenie współzależności. Pasywne oddziaływanie ośrodka w odróżnieniu od hegemonii. Oddziałujemy tutaj za pomocą tak zwanej siły gospodarczej. (USA – Meksyk, Niemcy – Polska). Oznacza większą lub mniejszą zależność jednej ze stron. W MSG stan ten jest nieunikniony, gospodarki są coraz bardziej otwarte, przepływ produktów, kapitału. Ma większe możliwości realizowania własnego układu preferencji, nie musi oglądać się na to co chcą inni. Większe możliwości dominowania będą występować wtedy gdy będziemy mieli do czynienia z monopolem, monopsonem. Możnaby analizować dominację w inny sposób. Wg. Pana Perroux dominacja składa się z 3 elementów: - relatywna siła popytu zgłaszanego przez partnerów (jeżeli my zgłaszamy większy popyt to jesteśmy w lepszej sytuacji.) – różna siła negocjacyjna (możliwości wpływania na warunki wymiany) – pozycja którą zajmują w systemie wzajemnych stosunków (Niemcy – Polska, Niemcy mają większe znaczenie dla Polski niż Polska dla Niemiec). Od strony formalnej państwa są równe, niezależne. Wyraźna dysproporcja sił gospodarczych. Musi występować otwartość gospodarcza, ale trochę mniejsza niż w przypadku współzależności. Można by wspomnieć, że dominacja jest efektem położenia geograficznego. W dominacji chodzi o siłę gospodarczą
- Współzależność (powiązane z globalizacją) – wzajemna zależność dwóch lub więcej systemów ew. państw. Tutaj musi istnieć znaczna otwartość gospodarek. W odróżnieniu od dominacji potencjały są zbliżone, co oznacza, że istnieje symetria w tym potencjale i możliwość reakcji partnerów. Nie ma sytuacji w której jeden ośrodek jest dominujący. Jesteśmy wzajemnie od siebie uzależnieni. Państwa wchodzą coraz bardziej w większe uzależnienie handlowe, inwestycyjne, walutowe, produkcyjne itp. Jeżeli tak jest, że potencjały państwa są równe i są od siebie uzależnione tzn. że autonomia polityki gosp. Wszystkich tych krajów maleje. Jest zaprzeczeniem pełnej dominacji i hegemonii oraz autarchii (zamknięcie gospodarcze). Zanika siła państwa (autrofia siły). Jeśli pojawiają się spory, trzeba dochodzić do kompromisu, jednostronne decyzje nie będą dobrym rozwiązaniem (spory koszt). Może być regulowana na konkretnych poziomach np. UE (reguły, przestrzeganie reguł, środki przymusu). Istnieje również zależność nieregulowana (triada, Europa, Azja) – możliwości regulacyjne są mniejsze.
- Przywództwo – jedno państwo jest skłonne poświęcić swoje krótkookresowe korzyści na rzecz zachowania aktualnego systemu. Istnieje lider, który przewodzi. Lider otrzymuje korzyści z tego tytułu (Waluta światowa – dolar;). Niezbędnym elementem jest zgoda lidera na ponoszenie kosztów, żeby utrzymać istniejący system. Z drugiej strony liderowi są stawiane pewne wymagania (Dominacja uznawana przez inne kraje – czynna dominacja). Przywódca nie może narzucać pewnych rzeczy, nie może być konfliktowy wobec polityki.

Etapy rozwoju gospodarki światowej:

1 powiązania o charakterze regionalnym i swiatowym,

- do końca 14 wieku, do wielkich odkryc geograficznych, powiazania handlowe miały charakter przypadkowy, powiązania międzypaństwowe między miastami włoskimi,

2. okres przejściowy – od odkryć geograficznych do rozwoju gospodarki towarowej, powiązania handlowe słabe i przypadkowe, rozwijała się era merkantylizmu, zwiększała się podaż towarów na rynki światowe, działają kompanie handlowe (np. wschodnioindyjska), na handlu zarabiały kompanie a nie państwa,

3. tradycyjny(klasyczny) ukłąd sił w gospodarce swiatowej – ukształtował się w wieku 19, państwa swiata podzieliły się na 2 grupy – kraje rozwinięte przemysłowym (rewolucja techniczna, rewolucja burżuazyjna, uwilnienie siły roboczej) i kraje o charakterze produkcji surowcowo -rolniczej (kolonie, cesarstwo rosyjskie), pierwsza grupa nie chciała dopuscic do wzrostu produkcji przemysłowej krajów z drugiej grupy, udział krajów 1 grupy w produkcji przemyslowej wynosił 92%, w 1913 spadek do 89%, dominująca pozycję w grupie krajów rozwiniętych miały kraje Europy zachodniej (Niemcy, wlk brytania), po 1 wojnie światowej stany zjednoczone (duzy udział w potencjale gospodarczym swiata, lecz stosunkowo mały udział w eksporcie), transformacje wewnętrzne wynikały z wyczerpania się możliwości rozwoju czerpanych z kolonii, 1870 – 1913 – srednie roczne tepo eksportu wynisiło 3,4%, a tępo wzrostu pkb 2,11%, możemy z tego wywnioskować że międzynarodowy podział pracy pogłębiał się, rozwijała się gospodarka światowa,

Tabelka względy udział w produkcji przemysłowej krajów w latach 1750 do 1900

postep techniczny
– I rewolucja przemysłowa potem II rewolucja

- powstawanie nowoczesnych przedsiębiorstw,
- powstanie spółek akcyjnych, głównie USA, zdobywanie w ten sposób kapitału na rozwój,
- intensywne przepływy kapitału
- funkcjonowanie systemu waluty zlotej, łatwośc dokonywania płatności w skali międzynarodowej,
- dosyć trwały układ, gospodarka światowa wykazywała pewną równowagę,

4. okres dezintegracji tradycyjnego ukłądu sił, okres międzywojenny, powstawanie nowych państw, inny rozkład sił militarnych, ruchy narodowo wyzwoleńcze, przejawialo się to także upadkiem handlu (skutki wojny) – przestał istnieć podział na gospodarki uprzemysłowione i gospodarki rolnicze, przed 2 wojną swiatowa doszło do zrównania się gospodarek różych krajów
tepo wzrostu eksportu – 1913 - 1950 0,9%
tępo wzrostu pkb – 1,85%

Nastąpiło wzmocnienie stanów zjednoczonych, osłabienie gopodarek Europy, kraje europejsie przesatwiły swoją produkcję na militarną, gospodarki stosowały blokady wzajemne, które ograniczały możliwości wymiany z krajami trzecimi ( dzięki temu usa rozwinelo handel międzynarodowy), gosp europejska – strata poparcie w złocie dla walut, dotknelo to kolonii i mocarstw kolonialnych, straty materialne i ludnościowe w Europie, nie mamy inwestycji, stany rosną w siłe a uropa spada, stany gospodarek zrównują się,
- okres po II wojnie światowej, I. okres do połowy lat 70, II -okres kryzysysów lat 70, III – tendencjowanie się globalizacji,