Filozofia, która zapanowała w wieku XVIII, stanowiła nowy typ filozofii, przede wszystkim dlatego, że stawiała sobie cele praktyczne. Ta właśnie filozofia podporządkowana celom praktycznym otrzymała nazwę filozofii oświecenia. Nie była ona jedyną postacią filozofii XVIII wieku. Była jednak tak dalece przeważająca, że weszło w zwyczaj cały okres filozoficzny, nazywać od niej okresem oświecenia. Filozofia ta wierzyła, że dokona naprawy sposobu myślenia i sposobu życia ludzi. Filozofowie chcieli zdobyć wiedzę nie dla samej wiedzy, ale po to, by oświecać umysły. Jak pisali, chcieli ‘’uprzątnąć z umysłów przesądy’’, ‘’wyzwolić ludzi z ciemnoty’’. Za przesąd i ciemnotę uważali natomiast wiarę w rzeczy nadprzyrodzone, a za ludzi światłych uznawali tych, którzy akceptowali jedynie to, co sprawdzili własnym rozumem. Filozof – znaczyło w XVIII w. w języku potocznym, tyle co wolnomyśliciel, a w ustach przeciwników filozofii oświecenia, znaczyło przeważnie libertyn, bezbożnik. Ostrze filozofii oświecenia skierowane było przeciwko wszystkim potęgom zachowawczym. Przeciwko religii, funkcjonującym w okresie feudalnym przekonaniom dot. Ustroju politycznego. Filozofia ta głosiła bowiem hasła reformy społecznej i politycznej.
W XVIII w. ta właśnie filozofia ożywiona hasłami aktualnymi, postępowymi stała się modna i obejmowała szerokie sfery społeczeństwa. Modne panie zapraszały do swych salonów filozofów, interesowali się jakie dzieła opublikował Wolter, jakie hasła przynosiła encyklopedia francuska.
Oprócz zawodowych filozofów, filozofią zajmowali się amatorzy. W tym sensie należy rozumieć nazwę wiek filozoficzny. Najbardziej popularna była we Francji. Krasicki pisał: ‘’wiek filozofski’’. Nastąpił w XVIII w. rozrost filozofii, stała się modna. SPOPULARYZOWANIE FILOZOFII.
Diderot : ‘’prawdziwym filozofem jest rzetelny człowiek, który we wszystkim kieruje się rozumem’’. W encyklopedii francuskiej znajduje się hasło zatytułowane: filozofia. Czytamy tam: ‘’Prawdziwy filozof nie patrzy nigdy cudzymi oczyma, poddaje się tylko przekonaniu zrodzonemu z oczywistości. ‘’Dość trudno pojąć jak to się stać mogło, że ludzie inteligentni wolą posługiwać się umysłem bliźnich w poszukiwaniu prawdy, aniżeli umysłem, którym Bóg ich obdarzył. Na pewno nieskończenie to większa przyjemność i zaszczyt kierować się za pomocą własnych, a nie cudzych oczu. I człowiek obdarzony dobrym wzrokiem nie zdecyduje się nigdy zamknąć ich, albo wyłupić w nadziei, że dostanie przewodnika, a jednak zwyczaj to dość powszechny.’’
Naturalizm – pogląd przyjmujący, że istnieją tylko rzeczy realne. Wszystkie rzeczy i zdarzenia na świecie mają charakter przyrodniczy.
Empiryzm – wszelka wiedza wytwarza się tylko na drodze do świadczenia.
Racjonalizm
- XVIIw. Termin ten oznaczał, że rozum sam w sobie zawiera zasoby wiedzy, że człowiek poprzez intuicję i dedukcję znajduje najważniejsze prawdy. Tu nie ma miejsca dla doświadczenia.
-XVIIIw. – przeszedł na stronę empiryzmu, wiedza wytwarza się na drodze doświadczenia. Racjonaliści zaprzeczali, że rozum jest źródłem wiedzy, ale twierdzili, że rozum jest miarą wiedzy. Bowiem wszelkie wyobrażenia dostają się do naszej świadomości poprzez doświadczenie, ale doświadczenia mogą być trafne, bądź nietrafne. O tym, które z nich są trafne rozstrzyga tylko rozum, nie uczucie, nie przyzwyczajenie.
Oświecenie polskie jest częścią zjawiska ogólno-europejskiego, ale jednocześnie jest zjawiskiem autonomicznym, ponieważ ewolucja kultury polskiej w zasadzie przechodziła przez te same etapy, co cała kultura europejska, ale jednak nieco inaczej, odrębnie, co wynikało z doświadczeń historyczno-kulturowych. Ta polska specyfika sprawiła, że formacją poprzedzającą oświecenie był sarmatyzm. Ta specyfika zadecydowała, że oświecenie w Polsce zaczęło się później, niż w większości krajów europejskich i obejmowało Polskę dwoma etapami. Dlatego trudno jest ustalić wyraźną datę startową polskiego oświecenia i dlatego o datę startową polskiego oświecenia, a później datę końcową toczą się spory.