NACJONALIZM.

1. Źródła i rozwój- idea nacjonalizmu narodziła się podczas rewolucji francuskiej. Wcześniej państwa traktowano jako królestwa czy księstwa a mieszkańcy byli poddanymi, ich tożsamość narodową kształtowała wierność wobec władcy bądź dynastii panującej a nie tożsamość narodowa czy patriotyzm. Słowo naród było stosowane od XIII wieku i pochodzi od łacińskiego nasci co oznacza narodzić się. Termin nacjonalizm po raz pierwszy w druku został użyty w roku 1789 przez francuskiego księdza Augustina Barruela.

2. Traktowanie nacjonalizmu jako pełnoprawnej ideologii wiąże się z 3 problemami:

- nacjonalizm bywa czasem sklasyfikowany jako doktryna polityczna a nie w pełni rozwinięta ideologia.

- nacjonalizm przedstawiany jest jako zjawisko przede wszystkim psychologiczne- zwykle jako lojalność wobec własnego narodu czy niechęć do innych narodów

- nacjonalizm posiada schizofreniczny charakter publiczny, w różnych okresach był progresywny i reakcyjny, demokratyczny i autorytarny , racjonalny i irracjonalny, lewicowy i prawicowy, był łączony niemal ze wszystkimi tradycjami ideologicznymi.

3. Główne idee i teorie nacjonalistyczne:

- naród- naród to główna zasada organizacji politycznej. Język często uznawany jest za najbardziej wyraźny symbol narodowości, obejmuje on specyficzne postawy, wartości i formy wyrazu, które tworzą poczucie bliskości i przynależności. Innym ważnym elementem jest religia- wyraża ona wspólne wartości moralne i przekonania duchowe. Narody opierają się na poczuciu jedności etnicznej bądź rasowej. Narody posiadają wspólną tradycję i historię , tożsamość narodu zachowuje się poprzez wspominanie minionej chwały, niepodległości narodu, urodzin przywódców narodowych czy zwycięstw zbrojnych. Wszyscy nacjonaliści są zgodni co do tego , że narody są zlepkiem czynników kulturowych i psychopolitycznych spoiwem narodów jest pierwotna więź, silnie i rzekomo wrodzone przywiązanie do języka, religii , tradycyjnego sposobu życia lub ojczyzny.

- wspólnota organiczna- nacjonaliści twierdza, że narody są wspólnotami organicznymi. Innymi słowy, ludzkość w sposób naturalny dzieli się na wiele narodów, z których każdy ma wyjątkowy charakter i odrębną tożsamość. To naród cechuje wyższa lojalność, większe znaczenie polityczne niż jakąkolwiek inną grupę społeczną czy ciało zbiorowe. Wspólnota narodowa to szczególny rodzaj wspólnoty, która zakłada istnienie grupy społecznej posiadającej silną tożsamość zbiorową, opierającą się na więzach braterstwa , lojalności i powinności.

- samostanowienie- celem narodu jest utworzenie państwa narodowego, sprawdzianem tożsamości narodowej jest pragnienie uzyskania lub utrzymania niezależności politycznej, wyrażone w zasadzie samostanowienia narodów. Utworzenie państwa narodowego odbywało się na dwa sposoby- pierwszy to zjednoczenie, drugi to uzyskanie niepodległości , a więc wyzwolenie narodu spod obcego panowania i przejęcie kontroli nad własnym losem. Państwo narodowe stanowi dla nacjonalistów najwyższa i najbardziej pożądaną formę organizacji politycznej. Wielką siłą takiego państwa jest perspektywa spójności kulturowej i jedności politycznej. Gdy naród posiada wspólną tożsamość kulturową bądź etniczną uzyskuje prawo do sprawowania samodzielnie władzy, narodowość i obywatelstwo się nie pokrywają. Nacjonalizm uprawomocnia autorytet państwa, suwerenność polityczna należy do narodu. Nacjonalizm prezentuje ideę władzy ludu, która głosi, że władza jest sprawowana przez naród bądź dla niego zgodnie interesem narodowym. Państwo narodowe jest jedyną zdolną do sprawowania władzy jednostką polityczną.

- polityka tożsamości- wszystkie formy nacjonalizmu podejmują kwestię tożsamości, rozumują ją jako patriotyzm. Dla nacjonalisty obiektywne względy takie jak terytorium, religia i język mają takie samo znaczenie co względy subiektywne takie jak pamięć czy oddanie ojczyźnie. Jednakże pewne formy nacjonalizmu są w mniejszym stopniu związane z wyraźnie politycznymi żądaniami:

• Nacjonalizm kulturowy- kładzie nacisk na regenerację narodu jako odrębnej cywilizacji, a nie wspólnoty politycznej, tacy nacjonaliści traktuja państwo jako byt marginalny o ile nie wrogi. Ma on charakter oddolny i czerpie rytuałów ludowych, tradycji czy legend niż z kultury elitarnej. Często występuje przeciw nowoczesności.

• Nacjonalizm etniczny- często łączony z szowinizmem i rasizmem. Przejawia się głównie :

• w podkreśleniu roli "znaczników narodowych" - języka, religii, wspólnej przeszłości etnosu, wspólnego pochodzenia, które prowadzą do określenia etniczno-terytorialnej tożsamości wspólnoty, poszukującej bezpieczeństwa w warunkach ucisku politycznego i ekonomicznego ze strony innych etnosów;

• w problemach etnicznych wpisujących się w procesy rozwoju, przy czym jedne obszary (i nacje) uzyskują pierwszeństwo przed innymi (model centrum-peryferie), co wpływa na podział pracy i uprzywilejowanie pozycji wybranych etnosów, a to z kolei doprowadza do odpowiedniej etniczno-nacjonalistycznej mobilizacji innych, peryferyjnych grup;

• w przewodniej roli inteligencji etnicznej w "odkrywaniu" i upolitycznianiu narodu oraz w akcentowaniu jego problemów i dążeń.

4. Nacjonalizm liberalny- najstarsza forma nacjonalizmu, która sięga początkami do rewolucji francuskiej. Najlepszym wyrazicielem idei tej rewolucji był Giuseppe Mazzini. Nacjonalizm liberalny:

• Sprzeciwia się wszelkim formom obcej dominacji i ucisku, czy to ze strony wielonarodowych imperiów czy potęg kolonialnych

• Opowiada się za ideałem samorządu, który w praktyce wyraża się w wierze w konstytucjonalizm i reprezentację

• Wierzą, że narody tak jak jednostki są równe, przynajmniej pod tym względem, że w równym stopniu mają prawo do samostanowienia

• Celem jest stworzenie świata niepodległych państw narodowych a nie jedynie zjednoczenie czy niepodległość danego narodu

• Widzą postępowe i wyzwolicielskie oblicze nacjonalizmu, w ich przekonaniu nacjonalizm jest racjonalny i tolerancyjny

• Utrzymują, że państwa narodowe są kluczem do harmonii politycznej i międzynarodowej

5. Nacjonalizm konserwatywny- rozwija się zwykle w ugruntowanych państwach narodowych a nie w tych, które przechodzą proces tworzenia narodu

• Konserwatywny charakter nacjonalizmu jest podtrzymywany przez zwrócenie się w stronę tradycji i historii, nacjonalizm staje się obrona tradycyjnych instytucji i tradycyjnego stylu życia

• Cechuje go nostalgia i zwrot w stronę w przeszłość, rozpamiętywanie minionych epok chwały czy tryumfu narodu

• Wykorzystuje tradycyjne instytucje jako symbole tożsamości narodowej – przykładem tego jest brytyjski nacjonalizm związany blisko z instytucją monarchii

• Jest szczególnie widoczny, gdy istnieje poczucie, ze tożsamość narodowa jest zagrożona bądź istnieje ryzyko jej utraty

• W bardziej radykalnej formie właściwej dla Frontu Narodowego we Francji czy Brytyjskiej Partii Narodowej nacjonalizm może prowadzić do nawoływań do dobrowolnej repatriacji mniejszości

• Obawa przed zagrożeniem tożsamości narodowej a tym samym więzi kulturowych społeczeństwa poprzez uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych

• Można go postrzegać jako formę manipulacji elit. Naród tworza i definiują przywódcy polityczni , którzy mogą go używać do realizacji własnych celów.

• Nacjonalizm konserwatywny może służyć do szerzenie nietolerancji i fanatyzmu, konserwatyści kładąc nacisk na zachowanie czystości kulturowej i zakorzenionych tradycji mogą przedstawiać imigrantów czy obcokrajowców jako zagrożenie, przez to promować lub uprawomocniać rasistowskie i ksenofobiczne lęki

6. Nacjonalizm ekspansjonistyczny- tę formę nacjonalizmu od nacjonalizmu liberalnego odróżniał szowinizm- termin pochodzi od nazwiska Nicolasa Chuvina, żołnierza francuskiego oddanego fanatycznie Napoleonowi I, a więc przekonanie o wyższości czy też dominacji- narody nie posiadają równego prawa do samostanowienia, lecz niektóre dysponują cechami bądź wartościami czyniącymi je lepszymi od innych.

• W XIX wieku uważano, że białe narody Europy i Ameryki są intelektualnie i moralnie wyższe od czarnych , brązowych bądź żółtych ludów i narodów Afryki lub Azji. Imperializm był wręcz czymś obowiązkowym

• Bardzo charakterystyczne formy szowinizmu narodowego rozwinęły się w Rosji i Niemczech, w Rosji przybrał formę panslawizmu, który reprezentuje cel jedności słowiańskiej, która Rosjanie uważali za swoją misję historyczną. Szowinistyczny charakter panslawizmu miał źródło w przekonaniu, że Rosjanie są naturalnymi przywódcami Słowian, którzy z koeli są pod względem kulturowym i duchowym wyżsi niż narody centralnej i Zachodniej Europy. Panslawizm jest antyzachodni i antyliberalny.

• Szowinizm narodowy rodzi się z uczucia intensywnego a nawet histerycznego entuzjazmu nacjonalistycznego. Jednostka jako odrębna racjonalna istota zostaje zmieniona przez falę uczuć patriotycznych, wyrażających się pragnieniem agresji, ekspansji i wojny.

• Szowinizm narodowy silnie oddziaływuje wśród jednostek wyizolowanych i bezsilnych, którym nacjonalizm oferuje perspektywę bezpieczeństwa , szacunku do siebie i dumy,

• Nacjonalizm wojujący bądź integralny wymaga podwyższonego poczucia przynależności do odrębnej grupy narodowej, takie intensywne ucząca nacjonalistyczne są często stymulowane przez integrację negatywną czyli przedstawianie innego narody czy rasy jako zagrożenia lub wroga. Jest podział na nich i nas, ich się wyśmiewa lub nienawidzi by stworzyć nas.

LIBERALIZM

1. Źródła i rozwój- pojęcie liberalny pojawiło się już w XVI wieku, łacińskie słowo Liber odnosi się do ludzi wolnych, którzy nie byli chłopami pańszczyźnianymi ani niewolnikami. W pewnym sensie liberalizm jest ideologią uprzemysłowionego Zachodu.

2. Podstawowe zagadnienia:

- indywidualizm- przekonanie o nadrzędnym znaczeniu jednostki w stosunku do jakiejkolwiek grupy społecznej lub ciała zbiorowego . zakłada, ze jednostka jest centralnym punktem wszystkich teorii politycznych i wyjaśniania społecznego- wszystkie twierdzenia na temat społeczeństwa powinny być formułowanie za pomocą pojęć, którymi posługuje się formułująca je jednostka. Indywidualizm etyczny stoi na stanowisku, że społeczeństwo powinno być skonstruowane w taki sposób , by jednostka mogła czerpać dla siebie korzyści, przyznając pierwszeństwo indywidualnym prawom, potrzebom i interesom. Klasyczni liberałowie opowiadają się po stronie indywidualizmu egoistycznego, który największe znaczenie przywiązuje do własnych korzyści i polegania na samym sobie. W przeciwieństwie do nich nowocześni liberałowie stworzyli rozwojową formę indywidualizmu który przedkłada ludzki rozwój nad dążenie do zaspokajania indywidualnych interesów.

- wolność- swoboda jednostek stanowi największa wartość polityczną, jest ona prawem naturalnym, warunkiem niezbędnym do prowadzenia prawdziwie ludzkiego życia. Dawała ona okazję do zaspokojenia własnych interesów przez dokonywanie wyboru miejsca, w którym chcą jednostki żyć, dla kogo pracować, co kupować. Późniejsi liberałowie postrzegali wolność jako jedyny warunek, w którym ludzie są w stanie rozwijać swoje umiejętności i talenty.

• Niemniej liberałowie nie zgadzają się ze jednostka ma absolutne prawo do wolności, jeśli jest nieskończona, może stać się licencją, prawem do wykorzystywania innych. John Stuart Mill w rozprawie ‘O wolności’ twierdził, że jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość swobody działania jakiegokolwiek człowieka jest samoobrona, zapobieżenie krzywdy innych. Nie zgadzał się jednak na ograniczenia nakłada na jednostkę, które maja na celu uniemożliwienie jej wyrządzenia sobie krzywdy fizycznej czy moralnej.

• Wolność negatywna- tzw. ‘wolność od…’ , jednostka pozostawiona sama sobie, wolna od jakichkolwiek ingerencji z zewnątrz, może postępować jak chce, brak zewnętrznych ograniczeń i przymusu wobec jednostki. (zwolennikami byli klasyczni liberałowie)

• Wolność pozytywna- tzw. ‘wolność do…’ ,umiejętność bycia panem dla samego siebie, bycia autonomiczny (nowocześni liberałowie)

- rozum- silna wiara w rozum

• Racjonalizm- przekonanie zakładającym racjonalna budowę świata, a także to, że można ją odkryć dzięki ludzkiemu rozumowi i krytycznemu dociekaniu. Zakłada, że wiedza płynie z rozumu, nie doświadczenia. Kładzie duży nacisk na zdolność ludzi do rozumienia i wyjaśniania świata a także rozwiązywania problemów.

• Wpływ oświeceniowego racjonalizmu na liberalizm- umacnia wiarę w jednostkę , wiarę w postęp. Potęga rozumu daje ludziom zdolność d wzięcia odpowiedzialności za swoje Zycie i określania własnego losu ludzie mogą doskonalić się dzięki zdobywaniu wiedzy i porzuceniu uprzedzeń oraz przesądów. Edukacja jest środkiem niezbędnym do osiągnięcia osobistego rozwoju i postępu.

• Liberałowie chcą by konflikty rozwiązywane były przez debaty i negocjacje. Wojna uznawana jest za środek ostateczny, użycie siły usprawiedliwione jest tylko przez konieczność samoobrony albo środek przeciwdziałający uciskowi.

- sprawiedliwość- liberalna teoria sprawiedliwości opiera się na wierze w równość różnego rodzaju. Po pierwsze indywidualizm zakłada dążenie do fundamentalnej równości. Po drugie owa fundamentalna równość zakłada przekonanie co do równości formalnej, idei, według których jednostki powinny cieszyć się takim samym statusem formalnym w ramach społeczeństwa. Po trzecie liberałowie są zwolennikami równości szans. Każda jednostka powinna mieć jednakowe szanse na wzlot i upadek w ramach społeczeństwa.

• Formami równości formalnej o największym znaczeniu są równość prawna i równość polityczna, pierwsza z nich wyraża zasadę równości wobec prawa , drugą uosabia idea jeden człowieka- jeden głos, a każdy z głosów ma taką samą wartość.

• Równość społeczna jest jednak niepożądana, ponieważ ludzie nie rodzą się tacy sami, posiadają różne talenty i zdolności

• Wiara w merytokrację- rządy sprawowane przez ludzi uzdolnionych i wykwalifikowanych. Społeczeństwo takie jest społeczeństwem sprawiedliwym, jednostki nie są w nim wartościowane ze względu na płeć, kolor skóry czy religię ale z racji talentów i ochoty do pracy.

- tolerancja i różnorodność- społeczną etykę liberalną cechuje wola do akceptowania, wysławiania , moralnej, kulturowej i politycznej różnorodności.

• Tolerancja- wyrozumiałość, gotowość do pozwolenia ludziom na myślenie , mówienie i działanie w taki sposób jakiego sami nie akceptujemy. Tolerancja to ideał etyczny i zasada społeczna, reprezentuje cel jakim jest autonomia osobista, stwarza zbiór zasad, zgodnie z którymi istoty ludzkie powinny postępować wobec siebie nawzajem.

• Mill w rozprawie ‘O wolności’ pisze, ze tolerancja jest gwarancją autonomii osobistej i stanowi warunek moralnego rozwoju, konieczna jest do zapewnienia siły i zdrowia społeczeństwa jako całości. Spór, debata, dyskusja będące owocem różnorodności i wielorakości są siłą napędową postępu społecznego.

• Tolerancja może być ograniczona w stosunku do poglądów które same w sobie nie są tolerancyjne.

• Pluralizm- wiara w dążenie do różnorodności, wielorakości w istnieniu wielu rzeczy. Jako pojęcie opisowe pluralizm wskazuje na występowanie konkurencji między partiami. Jako pojęcie o charakterze normatywnym stanowi on, że różnorodność jest zdrowa i pożądana dlatego, że stoi ona na straży wolności jednostki, a także sprzyja debacie, polemice i zrozumieniu.

3. Państwo liberalne:

- nie zgadzają się z anarchistami, którzy twierdza, ze państwo i rząd są zbyteczne. Obawiają się, że wolne jednostki mogą chcieć wyzyskiwać inne, kraść ich własność lub przekształcić je w niewolników. Ochronę przed łamaniem wolności jednej jednostki przez drugą ma gwarantować suwerenne państwo.

- John Locke, angielski filozof i polityk, stwierdził, że wolność istnieje wyłącznie w ramach prawa, tam gdzie nie ma prawa, nie ma wolności.

- teoria umowy społecznej- Hobbes i Lock stworzyli obraz tego jak wyglądało Zycie ludzkie przez powstaniem rządu, wstanie natury. skoro jednostki są samolubne i zachłanne, dążą do posiadania władzy, stan natury mógł być opisany jako niekończąca się wojna domowa wszystkim z wszystkimi. W rezultacie racjonalne jednostki zawierają umowę społeczną by powołać suwerenny rząd, bez którego uporządkowane i stabilne życie byłoby niemożliwe.

- postulat umowy społecznej mówi, że państwo tworzą jednostki dla jednostek a funkcjonuje ono po to by służyć interesom jednostek, rząd wyłania się z porozumienia lub przyzwolenia rządzonych, lud ma prawo do buntu. Teoria umowy społecznej przestawia państwo jako rozjemcę lub neutralnego sędziego wobec społeczeństwa. Państwo to wynik porozumienia miedzy ludźmi. Państwo to neutralny sędzia między rywalizującymi ze sobą w ramach społeczeństwa jednostkami i grupami.

4. Rząd konstytucyjny:

- według liberałów każdy rząd jest potencjalną tyrania nad jednostkami. Rząd może być ograniczony, poskromiony przez ustanowienie ram konstytucyjnych a także poprzez demokracje.

- konstytucjonalizm- w wąskim znaczeniu jest praktyką ograniczania władzy rządu przez istnienie konstytucji. W tym sensie można powiedzieć, że istnieje on wtedy, gdy instytucje rządowe i procesy polityczne są ograniczone przepisami konstytucji. W szerszym znaczeniu odnosi się do zbioru wartości politycznych i dążeń, które odzwierciedlają pragnienie obrony wolności poprzez ustanowienie wewnętrznych i zewnętrznych mechanizmów kontroli sprawowania władzy przez rząd. Jest gatunkiem liberalizmu politycznego.

5. Demokracja- liberałowie rozumieją demokracje w kategoriach indywidualistycznych jako zgodę na rządzenie wyrażona z pomocą urny wyborczej, tym samym utożsamiając ją z regularnie odbywającymi się wyborami opartymi na współzawodnictwie. Podczas gdy demokracja ogranicza nadużywanie władzy, musi być zawsze realizowana w ramach konstytucyjnych, by zapobiegać tyranii większości. Cechy liberalnej demokracji:

- jest pośrednią i przedstawicielska forma demokracji- urząd polityczny można objąć dzięki wygranej w regularnie odbywających się wyborach, przeprowadzanych na podstawie formalnej równości politycznej

- opiera się na rywalizacji i wyniku wyborów- warunki ku temu zapewnia pluralizm polityczny, tolerancja wobec wielu konkurujących ze sobą przekonań pozostających w konflikcie filozofii społecznych a także rywalizujących ze sobą ruchów i partii politycznych

- zakłada wyraźny podział na państwo i społeczeństwo obywatelskie- stan ten jest utrzymywany zarówno przez wewnętrzne jak i zewnętrzne mechanizmy kontroli władzy rządu, a także istnienie autonomicznych grup i interesów oraz rynkowej lub kapitalistycznej organizacji życia gospodarczego

6. Liberalizm klasyczny – kolebką liberalizmu klasycznego jest Wielka Brytania, gdzie rewolucja kapitalistyczna i przemysłowa jest najbardziej zaawansowana. Liberałowie klasyczni są zwolennikami egoistycznego indywidualizmu, postrzegają istoty ludzkie jako kierujące się rozumiem, skoncentrowane na sobie stworzenia, które posiadają pewna skłonność do niezależności. Społeczeństwo jest więc atomistyczne, składa się ze zbioru w dużej mierze samowystarczalnych jednostek. Klasyczni liberałowie wierzą w wolność negatywną. Jednostka jest wolna w tym sensie kiedy jest pozostawiona sama sobie, nikomu nie wadzi i do niczego nie jest przymuszana przez innych. Są tez zwolennikami minimalnej roli państwa, które działa jak nocny stróż. Państwo ogranicza się do utrzymania porządku wewnętrznego, egzekwowania umów i ochrony społeczeństwa przed atakiem z zewnątrz. Do najistotniejszych doktryn i teorii klasycznego liberalizmu należą:

a) teoria praw naturalnych- główni teoretycy to Locke i Jefferson. Prawa naturalne wg nich są przyznawane jednostkom ludzkim przez Boga albo naturę. Obecnie prawa naturalna są nazywane prawami człowieka, są one niezbywalne. Dla Locke’a istniały 3 główne prawa- do życia, wolności i własności. Jedderson nie zgadzał się z tym, że prawo do własności jest naturalne albo dane od Boga, uważał, że zostało stworzone dla wygody ludzi.

b) utylitaryzm- filozofia moralna rozwinięta przez Jeremego Benthama i Jamesa Milla, przyrównuje ona dobro do przyjemności lub szczęścia a zło do bólu czy nieszczęścia. Postrzega zatem jednostki jako takie, które postępują w taki sposób by zmaksymalizować swoją przyjemność i minimalizować ból, które można skalkulować pod względem ich użyteczności bądź stosunku korzyści do wartości, co zazwyczaj bywa rozumiane jako satysfakcja czerpana z konsumpcji materialnej. Zasada największego szczęścia może być zastosowana do oceny praw , instytucji, systemów politycznych. Działanie- utylitaryzm uważa za działanie słuszne, jeśli przynosi przynajmniej o tyle więcej przyjemności niż bólu co każde inne działanie. Prawo- utylitaryzm ocenia działanie jako słuszne wówczas, jeśli dostosowuje się ono do praw , które jeśli byłyby postrzegana ogólnie, skutkowałyby dobrem.

c) liberalizm gospodarczy- Liberalizm gospodarczy, liberalizm ekonomiczny, laissez faire, leseferyzm, system poglądów ekonomicznych i oparty na jego zasadach typ polityki gospodarczej, których fundamentem jest całkowita neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych.

Wychodząc z założenia, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus), przedstawiciele liberalizmu gospodarczego głosili konieczność istnienia pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalności własności prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki.

- Leseferyzm (fr. laissez faire - pozwólcie czynić) – państwo nie powinno odgrywać żadnej roli ekonomicznej, wręcz powinno zostawić gospodarkę w spokoju i pozwolić działać biznesmenom w taki sposób na jaki maj ochotę. Sprzeciwia się jakiemukolwiek prawodawstwu dotyczącemu fabryk w tym zakazu zatrudniania dzieci i przepisom dotyczącym warunków miejsca pracy.

- Adam Smith- szkocki ekonomista i filozof, rozumiał gospodarkę jako rynek, a ściślej jako ciąg wzajemnie ze sobą powiązanych rynków. Uważał, że rynek działa według oczekiwań i decyzji podejmowanych przez wolne jednostki. Wolność w ramach rynku oznacza wolność wyboru. Związki między pracownikami a pracodawcami są dobrowolnie zawierane. Teoria ekonomiczna konstruuje idee człowieka ekonomicznego- pojęcia które mówi tyle, że istoty ludzkie są przede wszystkim egoistyczne i mają na uwadze gromadzenie dóbr.

d) darwinizm społeczny- zapoczątkowany w XIX w. i szczególnie popularny pod jego koniec nurt w analizach społecznych, bazujący na przeniesieniu i zastosowaniu sformułowanych przez Ch. Darwina zasad naturalnego doboru i walki o byt do analiz sfery życia społecznego.

Mimo wielu odmian darwinizmu społecznego, do najważniejszych założeń, obecnych we wszystkich jego nurtach, zalicza się założenie o wszechogarniającym (zarówno rośliny, zwierzęta jak i ludzkie społeczności) oddziaływaniu uniwersalnych zasad przyrodniczych. Stąd formułowane przez socjologię prawa naukowe w swym charakterze odpowiadać miałyby prawom biologicznym.

Darwinizm społeczny zakładał również, iż owe siły i prawa wprowadzają w życie społeczne ewolucyjny rozwój, bazujący na naturalnych konfliktach zachodzących między różnymi grupami. Grupy społeczne, będące najlepiej zaadoptowanymi do panujących warunków, wychodzą z konfliktów zwycięsko, przez co podnoszą ogólny poziom ewolucyjnego rozwoju społeczeństwa.

e) neoliberalizm- [skrót od neoklasyczny liberalizm], ogólna nazwa zespołu koncepcji i poglądów ekonomicznych, społecznych, politycznych nawiązujących bezpośrednio do założeń klasycznego liberalizmu; neoliberalizm ukształtował się w latach 30. XX w.; postuluje ograniczenie zadań państwa do tworzenia warunków do wolnej konkurencji i swobodnego stanowienia cen, przeciwdziałania monopolom i kartelom, efektom zewnętrznym, zapobiegania załamaniom koniunktury, utrzymywania stabilnego pieniądza i stwarzania równych szans obywatelom; w sferze politycznej postuluje przestrzeganie praw jednostki, w tym prawa własności; główni przedstawiciele: W. Eucken, F. von Hayek, M. Friedman.

7. Liberalizm współczesny- liberalizm dwudziestowieczny. Cechy :

- indywidualność- o ideach Milla mówi się, ze są sercem liberalizmu, ponieważ zbudował on „most” między liberalizmem klasycznym a współczesnych. Mill ukazywał wolność jako brak ograniczeń dla egoistycznych działań jednostki, wierzył, że jest to niezbędny warunek dla istnienia wolności ale jednocześnie niewystarczający. Według niego wolność była siłą pozytywną i konstruktywną, dała jednostkom możliwość posiadania kontroli nad własnym życiem, zyskania autonomii bądź osiągnięcia samorealizacji. Wierzył w indywidualność, charakterystyczność, a nawet wyjątkowość każdej osoby. Wartością wolności jest to, że umożliwia ona jednostkom rozwijanie się, zyskiwanie talentów, umiejętności, wiedzy. Był zainteresowany zdobywaniem takich przyjemności, które rozwijałyby wrażliwość intelektualną, moralną bądź estetyczną jednostek. Nade wszystko interesował go rozwój.

- wolność pozytywna- ideę wolności pozytywnej zaproponował Green w miejsce wolności negatywnej (która znosi ograniczenia nakładane na jednostkę, dając jej indywidualną wolność wybory. Wolność usprawiedliwia zatrudnianie przez pracodawców możliwie najtańszej siły roboczej, gdzie wolność ekonomiczna może prowadzić do wyzysku) – wolność pozytywna oznacza możliwość rozwoju i utrzymania swojej indywidualności, zawiera w sobie możliwość realizowania przez jednostkę jej potencjału, nabywania umiejętności i wiedzy oraz osiągania spełnienia. Dla Greena wolność ostatecznie oznacza , że jednostki postępują w sposób moralny. Współcześni liberałowie podzielają stanowisko klasycznych liberałów, którzy preferowali jednostki polegające na samych sobie, które biorą odpowiedzialność za swoje własne Zycie. Głównym punktem ich zainteresowania jest pomoc jednostkom, tak by one same były w stanie sobie pomóc poprzez stworzenie im odpowiednich warunków.

- liberalizm społeczny- w wieku XX większość interwencji ze strony państwa przybierała formę pomocy społecznej: prób ze strony rządku zapewnienia wsparcia socjalistycznego dla swoich obywateli przez przezwyciężanie biedy, walkę z chorobami i brak wykształcenia. Współcześni liberałowie bronią systemu opieki społecznej, powołując się na równość szans. Jeśli jakieś grupy są upośledzone przez warunki społeczne to odpowiedzialność ponosi państwo za zmniejszenie bądź wyeliminowanie tych nierówności. Obywatele zyskali wiele przywilejów socjalnych bądź praw społecznych takich jak prawo do pracy, edukacji, przyzwoitych warunków mieszkaniowych. Zasada różnicy Rawlsa- społeczne i ekonomiczne nierówności powinny zostać tak rozłożone , by przynosić możliwie największą korzyść najgorzej sytuowanym, uznając tym samym potrzebę tego by niektóre powody nierówności stały się bodźcami do podjęcia pracy.

- zarządzanie gospodarcze- w XX wieku dążono do zapewnienia dobrobytu poprzez zarządzanie gospodarkami. Strategie interwencjonistyczne ( po II wojnie światowej kiedy praktycznie wszystkie kraje Zachodu przyjęły politykę interwencjonizmu gospodarczego by zapobiec powrotowi przedwojennych wskaźników bezrobocia) opierały się na pracach brytyjskiego ekonomisty Johna Keynesa, który rzucił wyzwanie klasycznemu sposobowi myślenia ekonomicznego i odrzucił wiarę w samoregulujący się rynek. Mówił, że jeśli obetnie się płace to zmaleje siła nabywcza pieniądza a tym samym wzrośnie popyt. Jeśli ludzie będą mieli mniej w portfelach to firmy będą produkowały dóbr i pociągnie to wzrost bezrobocia.

FEMINIZM

1. Źródła i rozwój- feminizm powstaje w XX wieku. Współcześnie jest nierozerwalny z ruchem koniec i próba polepszenia ich sytuacji społecznej. Łączy w sobie dwa główne poglądy- po pierwsze, że kobiety są gorzej traktowane w społeczeństwie ze względu na swoja płeć, a po drugie , że dyskryminacja musi się zmienić.

2. Zagadnienia:

a) podział na publiczne i prywatne- feministki dążą do przełamania podziały na publicznego mężczyznę i prywatną kobietę. Feministki uważają, że nierówność płci utrzymywana jest dlatego, że funkcjonujący podział pracy ze względu na płeć jest uważany za bardziej naturalny aniżeli polityczny. Polityka wg nich oznacza działalność, która odbywa się we wszystkich grupach społecznych i nie jest jedynie ograniczona do spraw związanych z rządem czy innymi instytucjami ale jest obecna wszędzie tam gdzie istnieje konflikt, są przeciwne poglądowi, że polityka zatrzymuje się przed drzwiami domu utrzymując, że to co osobiste jest polityczne. Sprzeciwiają się podziałowi na sferę publiczna i prywatną, bo ogranicza on dostęp kobietom do edukacji, pracy i życia politycznego.

b) patriarchat- płeć kulturowa stanowi istotny element różnicowania społecznego. Feministki radykalne mówią, że płeć kulturowa jest najgłębszym i najistotniejszym podziałem politycznym. Stosują one koncepcję patriarchatu do opisu stosunku władzy między kobietami a mężczyznami. Termin ten oznacza dosłownie sprawowanie rządów przez ojca, ale w węższym znaczeniu może odnosić się do dominacji męża w rodzinie. Dominacja ojca w rodzinie symbolizuje dominacje mężczyzny w pozostałych dziedzinach życia. Millet opisała patriarchat , że mężczyźni musza dominować nad kobietami a starsi mężczyźni nad młodszymi. Patriarchat zatem jest społeczeństwem hierarchicznym, które charakteryzuje się zarówno płciowym jak i pokoleniowym uciskiem.

c) płeć i płeć kulturowa-płeć kulturową widza jako podział kulturowy bądź polityczny pozostający w kontraście do biologicznych i niedających się wyeliminować różnic płciowych. Podział ze względu an płcie kulturowe jest zatem przejawem władzy mężczyzn. Sprzeciwiają się twierdzeniu, że biologia określa przeznaczenie, że kobiety są za słabsze fizycznie od mężczyzn.

d) równość i różnice- kobiety tradycyjnie żądają zrównania ich z mężczyznami nawet do tego stopnia, że feminizm często określa się jako ruch na rzecz osiągnięcia równości płci. Feministki przyjęły jednak sprzeczne ze sobą pojęcia równości, niektóre wręcz odrzuciły równość na rzecz idei różnicy. Feministki liberalne skupiają się na równości prawnej i politycznej względem mężczyzn, popierają działania zmierzające do uzyskania równych praw, co umożliwiłoby rywalizację kobiet i mężczyzn na tych samych warunkach. Równość oznacz tu więc równy dostęp do sfery publicznej. Feministki socjalistyczne twierdzą, że równe prawa nie mają żadnego znaczenia jeżeli kobiety nie mogą cieszyć się z równości społecznej , tu równość odnosi się do władzy ekonomicznej i dotyczy majątku, podziału na pracę. Radykalne feministki są zainteresowane równością w ramach rodziny i życia osobistego.

Feministki różnicy uważają, że każda koncepcja równości jest albo niefortunna albo niepotrzebna. Chcieć być równym mężczyznom oznacza, że kobiety utożsamiają się z mężczyznami, określają bowiem swoje cele w kategoriach tego co mężczyźni mają. Przestrzegają przed upodabnianiem się do mężczyzn, nakazują utożsamiać się z tym co kobiece.

Feministki różnicy przyjmują stanowisko pro kobiece, które zakłada że różnice płci mają znaczenie polityczne i społeczne, opiera się ono na uniwersalistycznym poglądzie, mówiącym o tym, że kobiety i mężczyźni różnią się zasadniczo na poziomie psychobiologicznym. Agresywna i rywalizująca natura mężczyzna oraz twórczy i empatyczny charakter kobiet odzwierciedlają hormonalne i genetyczne różnice aniżeli strukturę społeczną. Kobiety powinny cieszyć się z cech charakterystycznych dla ich płci, powinny dążyć do wyzwolenia jako spełnione i rozwinięte kobiety.

3. Najważniejsze tradycje feministyczne:

- feminizm liberalny- wczesny feminizm , pierwsza fala ruchu kobiecego był pod silnym wpływem idei i wartości liberalizmu. W pierwszym znaczącym tekście feministycznym Mary Wollstonecraft pisała, że kobiety powinny posiadać te same prawa i przywileje co mężczyźni bowiem one są istotami ludzkimi. Uważała, że podział płci przestanie mieć znaczenie w życiu politycznym i społecznym wtedy, gdy kobiety zdobędą dostęp d edukacji i będą postrzegane jako stworzenia rozumne. Kobietom należą się takie same prawa i przywileje co mężczyznom.

• Feminizm drugiej fali zawierał w sobie istotny składnik pochodzenia liberalnego. Liberalny feminizm zdominował ruch kobiecy w USA a jego główną rzeczniczką była Betty Friedan, która zwróciła uwagę na coś, co nazwała problemem bez nazwy, przez który rozumiała poczucie rozpaczy i głębokiego nieszczęścia doświadczanym przez wiele kobiet przez to, że ich życie zostało ograniczone do domu, uniemożliwiając im osiągnięcie spełnienia przez zrobienie kariery czy uczestnictwo w zyciu politycznym.

- filozoficzna postawa feminizmu liberalnego leży w koncepcji indywidualizmu mówiącej o tym, że jednostka ludzka jest istotna sama w sobie, a zatem wszystkie jednostki maja identyczna wartość z moralnego punktu widzenia. Mają prawo do równego traktowania bez względu na swoja płeć, rasę, kolor, wyznawanie zasady czy religię. Każdy osąd ma brać pod uwagę charakter, talenty lub wartość osobistą nie zaś płeć

- feminizm liberalny jest reformistyczny: dąży do otwarcia życia publicznego na równą konkurencję między kobietami a mężczyznami, zamiast walczyć z tym, co wiele feministek uważa za patriarchalną strukturę społeczeństwa jako takiego. Nie chcą zniesienia na publiczną i prywatną sferę życia. Reforma jest niezbędna ale tylko po to by zapewnić równość praw w sferze publicznej- prawa do edukacji, prawa do głosowania, prawa do kariery.

- przyjmują, że mężczyźni i kobiety mają różną naturę i różne skłonności toteż akceptują, że skłanianie się kobiety w kierunku rodziny i życia domowego stanowi wynik naturalnych impulsów i jako takie jest wyborem woli.

• Feminizm socjalistyczny- o tym rodzaju feminizmu zaczęło być glośno w drugiej połowie XX wieku. Feministki socjalistyczne nie uważają że kobiety doświadczają politycznego czy prawnego upośledzenia któremu można zaradzić, przyznając im takie same prawa bądź wyrównując szanse. Uważają, ze relacje między obiema płciami mają swoje korzenie w strukturze społecznej i ekonomicznej i nic , co nie wiązałoby się z istotną zmianą społeczną nie da kobietom widoków na prawdziwą emancypację.

- większość zgadza się z teza, że sprowadzenie kobiet do sfery włącznie domowej pracy oraz macierzyństwa służy ekonomicznym interesom kapitalizmu, niektóre uważają, że kobiety stanowią rezerwową armię siły roboczej, która może zostać powołana do pracy, kiedy znajdzie się potrzeba zwiększenia produkcji i której z łatwością można się pozbyć i odesłać do domu by nie był ciężarem dla pracodawców czy państwa.

- jednocześnie praca kobiet na rzecz gospodarstwa domowego jest kluczowa dla dobra i wydajności gospodarki, rodząc i wychowując dzieci , kobiety tworza przyszłą silę roboczą , przez co gwarantują przyszłą produkcję. Są także odpowiedzialne za socjalizację, warunkowanie i edukację dzieci, sprawiając tym samym, ze rozwiną się one w zdyscyplinowanych i posłusznych pracowników

- niektóre feministki uważają, że to właśnie nieodpłatny charakter prac domowych i niski status społeczny sprawia, ze kobiety są finansowo zależne od swoich mężów przez co powstaje systematyczna nierówność społeczna.

ANARCHIZM

1. Źródła i rozwój- słowo anarchia pochodzi z greki i oznacz ‘brak rządu’. Jest ten termin używany od czasu rewolucji francuskiej. Cel anarchizmu to obalenie państwa i likwidacja wszelkich form władzy politycznej, anarchiści odrzucają konwencjonalne środki wywierania wpływu politycznego- formowanie partii politycznej, uczestniczenie w wyborach, ubieganie się o urzędy publiczne. Anarchiści opowiadają się za zniesieniem prawa i rządu dzięki czemu wykształci się bardziej naturalny i spontaniczny porządek społeczny.

* sprzeciw wobec państwa, rządu, prawa

* społeczeństwo bezpaństwowe, gdzie wolne jednostki zarządzają swoimi sprawami przez dobrowolne porozumienie, bez przymusu czy przemocy

* istoty ludzkie są w stworzeniami moralnymi, które instynktownie dążą do wolności i autonomii

* anarchizm ma dwoisty charakter- można interpretować go jako formę ultra liberalizmu , która przypomina skrajny liberalny indywidualizm lub forme ultra socjalizmu która przywodzi na myśl socjalistyczny kolektywizm.

2. Cechy:

- antyetatyzm:

• Władza sprzeniewierza się zasadom wolności i równości, ogranicza życie ludzkie, niszczy i demoralizuje tych podległych władzy i tych, którzy ją sprawują

• Anarchizm jako jedyny popiera zasadę wolności absolutnej i nieograniczonej równości politycznej

• Władza to źródło psychologii siły opartej na wzorcu dominacji i uległości społeczeństwa, w którym wiele osób jest bezwzględnych a większość żyje w strachu. Władza uciska, niewoli i ogranicza życie ludzkie.

• Państwo to suwerenne ciało, które sprawuje najwyższa władze nad jednostkami na określonym obszarze graficznym, władza państwa jest absolutna i nieograniczona, prawo może ograniczać działalność polityczną, regulować życie gospodarcze, ingerować w prywatną moralność i myślenie. Władza państwa jest przymusowa, podległość władzy wynika z faktu narodzin w konkretnym kraju albo z podboju

• Państwo opiera się na wyzysku,, ponieważ okrada jednostki z ich własności przez system opodatkowania, państwo działa w sojuszu z ludźmi majętnymi i uprzywilejowanymi , wojna to stan zdrowia, od jednostek wymaga się by walczyły, zabijały i same ginęły

• Istoty ludzkie są dobre albo złe w zależności od politycznych i gospodarczych uwarunkowań w jakich żyją. Wg anarchistów każda władza deprawuje absolutnie, państwo , które sprawuje suwerenną, opartą na przymusie i przemocy władzę jest w gruncie rzeczy ośrodkiem zła.

- porządek naturalny- anarchiści widzą w państwie zło i sądzą, że jego istnienie jest zbyteczne.

• Wiliam Godwin- brytyjski filozof i powieściopisarz, sugerował, że ludzie to istoty racjonalne, edukacja i rozum skłaniają je do życia w zgodzie z prawdą i uniwersalnymi prawami moralnymi. Wierzył, że ludzie posiadają naturalną skłonność do organizowania swojego życia w sposób harmonijny i pokojowy, a przyczyną niesprawiedliwości, chciwości i agresji nie jest tkwiący w ludziach grzech pierworodny , ale deprawujący wpływ państwa i nienaturalnych praw. Rząd nie stanowi rozwiązania problemów ale ich przyczynę.

• W sercu anarchizmu leży jawny utopizm- wiara w naturalną dobroć,a przynajmniej dobroć potencjalną, ludzkości. Ład społeczny w takiej perspektywie wyłania się w sposób naturalny i spontaniczny, nie wymaga prawa i porządku.

• Przekonanie, że sama natura, a w istocie wszechświat dążą ku naturalnemu ładowi, dlatego niekiedy pociągają anarchistów idee wyznań takich jak buddyzm i taoizm.

• Anarchizm nie opiera się po prostu na wierze w ludzką dobroć, anarchistyczne teorie przyznają, że w duszy ludzkiej tkwią konkurujące ze sobą skłonności. Ludzie mogą być tak samo samolubni i nastawieni na rywalizację jak i towarzyscy i skłonni do współpracy. Zdolność do deprawacji czai się w każdej istocie.

• Anarchiści wiele uwagi poświęcają instytucjom społecznym. Naturę ludzką uznają za plastyczną w takim sensie, że kształtują ja uwarunkowania społeczne, polityczne i gospodarcze.

- antyklerykalizm- niekiedy w równym stopniu jak do przymusowej władzy gorycz anarchistów odnosi się też do kościoła (szczególnie w wieku XIX)

• Często w religii upatruje się źródła samej władzy, anarchistyczna filozofia wg Proudhon’a oraz Bakunina musi odrzucić chrześcijaństwo, ponieważ wówczas można uznać istoty ludzkie za wolne i niezależne. Władza religijna i polityczna idą wg anarchistów w parze.

• Zniesienie kościoła i państwa to pierwszy i nieodzowny warunek wyzwolenia społeczeństwa

• Religia propaguje ideologię posłuszeństwa i uległości zarówno wobec przywódców duchownych jak i władców doczesnych. Władcy docześni często odnoszą się do religii by znaleźć legitymizację własnej władzy

• Religia usiłuje narzucić jednostce zbiór zasad moralnych i ustanowić kanon dopuszczalnego zachowania.

• Jednostka okrada jest z autonomii moralnej i zdolności do wyrabiania własnej opinii na tematy etyczne

• Nie odrzucają religijnego impulsu w zupełności, anarchiści prezentują zasadniczo uduchowioną koncepcję natury ludzkiej, utopijną wiarę w praktycznie nieograniczone możliwości samorozwoju czlwoieka oraz w więzy jednoczące ludzkość.

- wolność gospodarcza- anarchiści rzadko widzą w obaleniu państwa cel sam w sobie, interesuje ich także podważenie struktur życia społecznego i gospodarczego.kapitalizm obejmuje wszystkich co rządzą bogactwem, władzą czy przywilejami. Zaliczano do tej grupy królów, książąt, polityków, bankierów.

• Bakunin wyróżniał trzy grupy społeczne – dużą, wyzyskiwaną większość, wykorzystywaną mniejszość , która jednocześnie w równym stopniu wyzyskuje innych oraz najwyższy stan rządzący , małą mniejszość zwyczajnych wyzyskiwaczy i ciemięzców.

• Anarchiści są negatywnie nastawieni do systemów ekonomicznych, sprzeciwiają się zarządzanemu kapitalizmowi. Anarchiści kolektywistyczni przekonują, że interwencja państwowa jedynie wspomaga system wyzysku klasowego i nadaje kapitalizmowi ludzką twarz, zaś indywidualistyczni dają do zrozumienia , że interwencja wypacza konkurencyjny rynek i stwarza systemy gospodarcze, w których dominują monopole publiczne i prywatne.

• Anarchistom bliższa jest gospodarka, gdzie wolne jednostki troszczą się o własne sprawy i gdzie nie istnieje potrzeba własności państwowej czy regulacji.

3. Anarchizm kolektywistyczny- kolektywizm jest przekonaniem, że istoty ludzkie to zwierzęta społeczne , które lepiej nadają się do współpracy dla dobra ogółu niż do dążenia ku jednostkowym korzyściom własnym.

• Anarchizm kolektywistyczny zwany niekiedy anarchizmem socjalnym podkreśla ludzką zdolność do solidarności społecznej, nie sprowadza się do naiwnej wiary w naturalną dobroć, lecz uwypukla potencjał ku dobroci jaki drzemie w każdym człowieku. Odpowiednia relacja między ludźmi polega na zrozumieniu, przywiązaniu i harmonii, kiedy łączy ludzi świadomość wspólnoty uczuć nie ma potrzeby regulacji i kontroli ze strony rządu.

• Anarchizm kolektywistyczny odrzuca całkowicie kapitalizm, postrzegając go jako wyzysk klasowy i strukturalna niesprawiedliwość, popiera rewolucję jako środek wprowadzenia zmian politycznych, popiera kolektywną własność dóbr i wspólnotowej organizacji życia społecznego, odrzucają socjalizm parlamentarny uznając go za sprzeczność sama w sobie, ponieważ, służenie socjalizmu przez zdeprawowane i depracujące mechanizmu rządu jest niemożliwe.

• Państwo samo w sobie jest złe i opiera się na ucisku, w jego naturze leży demoralizacja i demoralizowanie, nie ma rozróżnienia między państwami burżuazyjnymi i proletariackimi. Należy ostatecznie obalić władze państwa, należy je zlikwidować.

• Mutualizm- system uczciwej i sprawiedliwej wymiany, w którym jednostki czy grupy mogą dokonywać między sobą transakcji, handlując dobrami i usługami bez spekulacji czy wyzysku. Interakcja społeczna ma więc charakter dobrowolony, obopólnie korzystny i harmonijny, nie wymaga regulacji czy ingerencji ze strony rządu. Zwolennicy Proudhona próbowali wcielić te idee w czyn, zakładając wzajemne banki kredytowe we Francji i Szwajcarii zapewniające tanie pożyczki dla inwestorów, pobierany zaś procent pokrywał tylko koszty prowadzenia banku, lecz nie był na tyle wysoki by przynosić zysk. (Proudhon)

• Anarchosyndykalizm- syndykalizm to forma rewolucyjnego ruchu związkowego, pojawia się po raz pierwszy we Francji. Teoria syndykalistyczna popierała ideę walki klas, syndykaty miały bronić robotników, dążyć do podnoszenia pensji, skracania dnia pracy, poprawy warunków jej wykonywania. Chciano obalić kapitalizm i przejąć władzę przez robotników. Idee anarchosyndykalizmu- odrzucenie konwencjonalnej polityki, uznając ją za demoralizującą i bezcelową, wiara, że władzę klasy pracującej należy sprawować przez działanie bezpośrednie, bojkoty, sabotaże i strajki, strajk generalny, widziano w syndykatach wzorzec zdecentralizowane, niezhierarchizowanego społeczeństwa przyszłości.

• Anarchokomunizm- wiara w solidarność społeczną prowadzi w stronę pełnego komunizmu, towarzyskie i społeczne istoty powinny wieść wspólną egzystencję. Majątek jaki ludzie wytwarzają powinien być wspólny, w tym sensie własność jest kradzieżą, symbolizuje wyzysk pracowników przez pracodawców. Własność prywatna zachęca do egoizmu i sprzyja konfliktowi i nierówności społecznej. Najslynniejszym wyrazem anarchokomunizmu była słynna teoria pomocy wzajemnej Piotra Kropotkina, który dążył do przedstawienia biologicznych podstaw solidarności społecznej przez rzucenie nowego światła na teorię ewolucji Darwina. Przekonywał, że gatunki odnoszą sukces dlatego, że udaje im się wykorzystywać zbiorową energię przez współpracę, musza mieć silną skłonność do wzajemnej pomocy. Komunizm wymaga zniesienia państwa, anarachokomuniści podziwiają małe, rządzące się samodzielnie wspólnoty zorganizowane na wzór średniowiecznych miast- państw czy gminy wiejskiej. Na społeczeństwo miało się złożyć zbiór komun. Taka wspólnotowa organizacja życia społecznego ma trzy zalety- komuny opierają się na zasadach współdzielenia i zbiorowego wysiłku, umacniają więzy współczucia i solidarności. Po drugie decyzje w ramach komun podejmuje się przez proces demokracji uczestniczącej lub bezpośredniej, co gwarantuje wysoki poziom równości politycznej. Po trzecie komuny są wspólnotami o niewielkiej skali co pozwala ludziom na zarządzanie swoimi sprawami w drodze bezpośrednich interakcji.

4. Anarchizm indywidualistyczny- jego podstawy tkwią w liberalnej idei suwerennej jednostki.

• Jednostka nie może być suwerenna w społeczeństwie, w którym rządzą prawo i rząd. Indywidualizm i państwo są więc zasadami , których nie da się pogodzić.

• Odrzucenie idei ograniczonego , konstytucyjnego czy przedstawicielskiego rządu, konstytucjonalizm, demokracja postrzegana jako fasada, za którą skrywa się ucisk polityczny

• Wszystkie prawa naruszają indywidualna wolność, wszystkie państwa stanowią atak na wolność jednostki

• Egoizm- Max Striner, w jego poglądach, egoizm jest filozofią, która umiejscawia indywidualne ‘ja’ w centrum moralnego wszechświata. Jednostka powinna się zachowywać tak, jak sama decyduje, nie bacząc na prawa, konwencje społeczne, zasady religijne czy też moralne. Sprowadza się to do nihilizmu, który oznacza niewiarę w cokolwiek, odrzucenie wszelkich zasad politycznych, społecznych czy moralnych.

• Libertarianism- Henry Thoreau, Spooner, Tucker. Zdaneim Thoureau indywidualizm prowadzi do nieposłuszeństwa obywatelskiego, jednostka musi być wierna swojemu sumieniu i robić to co uważa za słuszne, niezależnie od żądań jakie ustanawia rząd. Stawia on indywidualne sumienie ponad wymogami politycznych zobowiązań. Tucker z kolei rozważał możliwość wspólnego życia i pracy autonomicznych jednostek, które nie byloby obciążone niebezpieczeństwem konfliktu czy nieładu. Warren i Tucker wierzyli, ze stan harmonii można osiągnąć za pomocą systemu wymiany rynkowej.

• Anarchokapitalizm- najbardziej radykalny nurt libertarianizmu, postulujący zniesienie państwa na rzecz przedsiębiorstw i dobrowolnych umów rynkowych, spełniających funkcje państwa (w tym wymiaru sprawiedliwości i policji). Przedstawiciele- Rand, Rothbard przekonują, ze rząd można zlikwidować i zastąpić go nieregulowaną konkurencją rynkową. Własność powinna znajdować się w posiadaniu suwerennych jednostek, które mogą decydować się na ewentualne, dobrowolne umowy. Wierzą, że rynek jest w stanie zaspokoić każde z ludzkich pragnień. Nie ma potrzeby istnienia policji czy systemu sądownictwa, zamiast tego są stowarzyszenia ochronne.

SOCJALIZM

1. Termin socjalista pochodzi od łacińskiego czasownika sociare, który oznacza łączyć lub dzielić się czymś. Pierwszy raz użyte zostało w czasopiśmie ‘Co-opertavie Magazine’. W latach 30. XX w. zwolennicy Roberta Owena w Wielkiej Brytanii i Saint-Simona we Francji zaczęli swoje poglądy określać mianem socjalizmu, w latach 40. Termin ten rozwinął się w wielu krajach uprzemysłowionych, zwłaszcza we Francji, Belgii i państwach niemieckich.

- Socjaliści wywodzili czasem swoje dziedzictwo intelektualne od ‘Republiki’ Platona i ‘Utopii’ Thomasa More’a, jednak początku socjalizmu sięgają XIX. Narodził się z protestu wobec warunków społecznych i ekonomicznych powstałych w Europie w rezultacie rozwoju kapitalizmu przemysłowego. Idee socjalistyczne zaczęły wiązać się z rosnącej w sile klasy robotników przemysłowych , żyjących w biedzi i nędzy. Tak jak liberalizm, socjalizm wierzy w rozum i postęp chociaż krytykuje społeczeństwo wolnorynkowe.

-na charakter socjalizmu składały się warunki życia robotników- wynagrodzenie było niskie, powszechna praca kobiet i dzieci, dzień pracy trwał nawet 12godzin, wisiała groźba bezrobocia.

- Pierwsi socjaliści Charles Fourier we Francji i Robert Owen opowiadali się za stworzeniem utopijnych wspólnot opierających się na współpracy i miłości , a nie na rywalizacji i chciwości. Niemcy, Karol Marks i Fryderyk Engles opowiadali się za odkryciem ‘praw historii’ i głosiły obalenie kapitalizmu za pomocą rewolucji.

- Pod koniec XIX wieku socjalizm zaczyna ulegać zmianie dzięki poprawie warunków życia klasy robotniczej i postępowi w demokratyzacji polityki, pojawiły się związki zawodowe, partii politycznych reprezentujących klasę robotniczą, rozwija się sport i kluby społeczne co prowadzi do zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego i integracji klasy robotniczej ze społeczeństwem przemysłowym.

- Wiek XX- rozprzestrzenianie się idei socjalistycznych na państwa Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, socjalizm powstawał tam w rezultacie walki antykolonialnej, a nie klasowej. Po 1945 bolszewicki model komunizmu został narzucony państwom Europy Wschodniej, w 1949 przyjęły go Chiny , a następnie rozprzestrzenił się na Koreę Płn. , Wietnam , Kambodżę i Laos.

- Pod koniec XX wieku socjalizm odniósł kilka spektakularnych porażek, co doprowadziło niektórych do ogłoszenia ‘śmierci socjalizmu’. Najbardziej dramatyczna z tych porażek to upadek komunizmu w wyniku rewolucji w Europie Wschodniej w latach 1989-1991.

2. Termin socjalizm może rozumiany być na trzy sposoby :

- postrzegany jako model ekonomiczny, zazwyczaj powiązany z jakąś formą kolektywizacji i planowania, gdzie stanowi alternatywę wobec kapitalizmu.

- socjalizm jest instrumentem ruchu związkowego, gdzie reprezentuje interesy klasy robotniczej i oferuje program dzięki któremu robotnicy mogą uzyskać władzę polityczną lub ekonomiczną.

- socjalizm jako forma ‘laburzyzmu’ , środkiem wspierania interesów zorganizowanego świata pracy.

3. Cechy socjalizmu:

a) wspólnota- jednocząca wizja istot ludzkich jako stworzeń społecznych, zdolnych przezwyciężać problemy społeczne i ekonomiczne, czerpiąc z siły wspólnoty a nie jedynie wysiłku jednostek, nałożony jest nacisk na zdolność jednostek do działania zbiorowe, na ich pragnienie realizowania celów poprzez wspólną pracę, a nie dążenie do interesu partykularnego. Istoty ludzkie są towarzyszami, braćmi, siostrami, łączy je przynależność do wspólnoty ludzkiej.

- socjaliści w mniejszym stopniu są skłonni wierzyć, że natura ludzka jest niezmienna i określona w momencie narodzin, wierzą, że jest plastyczna, formowana przez doświadczenia, które kształtują i warunkują osobowość i warunki życia społecznego. Wszystkie umiejętności i cechy jednostka przyswaja w kontaktach ze społeczeństwem przez fakt, że kształtuje nas język, którym się posługujemy.

- Jednostki nie można oddzielić od społeczeństwa, istoty ludzkie nie są samowystarczalne, niezależne ani odrębne. Wszelkie zachowanie jednostki nie wynika z natury lecz jest uwarunkowane społecznie. Istoty ludzkie nie są maksymalistami użyteczności, to raczej kapitalistyczny mechanizm rynku jest nastawiony na zysk i popycha je do takiego działania.

- radykalna odmiana socjalizmu wywodzi się z troski nie o to jacy są ludzie ale o to czym mogą się stać, socjaliści afrykańscy i azjatyccy często podkreślali że ich tradycyjne społeczeństwa kładły nacisk na znaczenie życia społecznego i wartość wspólnoty. Socjalizm w tych okolicznościach dąży do zachowania tradycyjnych wartości społecznych w obliczu zagrożenia przed zachodnim indywidualizmem.

- Fourier i Owen chcieli przywrócić społeczny wymiar życia po pokoleniach kapitalizmu przemysłowego. Fourier przyczynił się do powstania wzorcowych wspólnot liczących około 1800 członków, które nazywał falansterami, Owen również założył wiele wspólnot eksperymentalnych, gdzie najbardziej znana była komuna New Harmony z lat 1824- 1829 w Indianie. Najtrwalszym sukcesem eksperymentów jest system kibuców w Izraelu składający się z systemu spółdzielczych, zwykle rolniczych osiedli, będących wspólną własnością ich członków i przez nich zarządzanych.

b) współpraca- skoro jednostki są zwierzętami społecznymi to naturalna relacją między nimi jest współpraca, nie rywalizacja., która antagonizuje jednostki, sprzyja jedynie ograniczonemu zakresowi cech społecznych a promuje agresje i egoizm. Współpraca rozwija więzi solidarności, uczuć i troski. Rosyjski anarchista Piotr Kropotkin twierdził, że podstawowym powodem przetrwania i rozwoju gatunku ludzkiego była zdolność do wzajemnej pomocy. Socjaliści wierzą w działanie z pobudek moralnych, nie materialnych.

- oddanie dla współpracy pobudziło wzrost spółdzielni, mających zastąpić przedsiębiorstwa oparte Ne rywalizacji i hierarchii. Spółdzielnie producentów i konsumentów miały wykorzystywać energię grupową ludzi pracujących dla wzajemnego zysku. W Wielkiej Brytanii spółdzielnie pojawiły się na początku XIXw.

c) równość- wiara w równość społeczną a więc i równość dochodową, socjaliści przedstawili trzy dowody na jej poparcie :

* równość społeczna podtrzymuje sprawiedliwość, nierówność między ludźmi odzwierciedla nierówną strukturę społeczeństwa, najważniejsze formy nierówności ludzkiej są rezultatem nierównego traktowania przez społeczeństwo a nie nierównego obdarowania przez naturę. Sprawiedliwość wymaga by pod względem nagród i warunków materialnych ludzie byli traktowani przez społeczeństwo równo.

* równość leży u podstaw wspólnoty i współpracy. Ludzie żyjący w równych warunkach będą bardziej skłonni identyfikować się ze sobą i pracować razem dla wspólnej korzyści. Równe dochody wzmacniają solidarność społeczną, nierówność prowadzi do konfliktu.

* socjaliści popierają równość społeczną ponieważ wg nich zaspokojenie potrzeb jest podstawą spełnienia się jednostek i ich samorealizacji. Potrzeba stanowi konieczność i wymaga zaspokojenia. Istota wolności wg socjalistów to zapewnienie fundamentalnych potrzeb takich jak wody, pożywienia, schronienia. Wolność i równość można pogodzić.

d) Klasa społeczna- obejmuje ludzi o podobnej pozycji społecznej i ekonomicznej. Socjaliści traktują ją najważniejszy podział społeczny. Socjalistyczna polityka została ujęta na dwa sposoby:

* klasa społeczna jest narzędziem analitycznym- w społeczeństwach przedsocjalistycznych jednostki zwykły myśleć i działać wspólnie z tymi, którzy mają tę samą pozycję ekonomiczną lub interes.

* drugie ujęcie socjalistycznej polityki klasowej koncentruje się na klasie robotniczej i zajmuje walką polityczną i emancypacją. Socjalizm często postrzegany jest jako wyraziciel interesów klasy robotniczej, klasę robotniczą zaś traktuje jako środek za pomocą którego osiągnięty zostanie socjalizm. Emancypując się spod wyzysku kapitalistycznego klasa robotnicza wyzwala się więc z własnej tożsamości klasowej a robotnicy stają się w pełni rozwiniętymi istotami ludzkimi.

- Socjaliści podzielni są jednak w sprawach natury i znaczenia klasy społecznej. W myśli marksistowskiej klasa wiąże się z władzą ekonomiczną określana przez relację miedzy jednostką a środkami produkcji, podziały klasowe z tego punktu widzenia są podziałami między kapitałem a pracą czyli między właścicielami środków produkcji a tymi, którzy żyją ze sprzedaży swojej pracy. Ten marksistowski model dwuklasowy charakteryzuje się nierozwiązywalnym konfliktem między burżuazją a proletariatem, prowadzącym do obalenia kapitalizmu przez rewolucje proletariacką.

- więź pomiędzy socjalizmem a polityka klasową zanika od polowy XXwieku. Jest to konsekwencja zmniejszające się solidarności klasowej, zmniejszania się tradycyjnej klasy robotniczej czy też miejskiego proletariatu. Związek socjalizmu i klasy robotniczej zamieszczony został w takich pracach jak Andre Gorza ‘Adieux ou proletariat’. Zanik polityki klasowej jest konsekwencją deindustrializacji. System fordowski, opierający się na masowej produkcji i konsumpcji zastąpiony został postfordowskim, którego wpływ na partie socjalistyczne był znaczący. Musiały porzucić tradycyjna politykę socjalistyczną by trafić do wyborców z klasy średniej, a poza tym coraz częściej radykalizm wykazują nie tyle w kategoriach emancypacji klasowej ile w kategoriach równości płci, harmonii ekologicznej, praw zwierząt, pokoju.

e) wspólna własność- socjaliści krytykują własność prywatną z kilku powodów- jest niesprawiedliwa, bogactwo wytwarzane dzięki zbiorowemu wysiłkowi pracy ludzkiej powinno należeć do wspólnoty, po drugie własność rodzi żądzę posiadania i prowadzi do zepsucia moralnego, przyczynia się do tego że ludzie stają się materialistami, wierzą, że szczęście ludzkie czy spełnienie marzeń można osiągnąć przez pogoń za bogactwem. Własność powoduje podziały, sprzyja powstawaniu konfliktów w społeczeństwie, socjaliści opowiadają się z likwidacją instytucji własności prywatnej lub za zastąpieniem jej przez wspólną własność środków produkcji.

- Karol Marks przewiduje zniesienie własności prywatnej i utworzenie bezklasowego społeczeństwa komunistycznego w miejsce kapitalizmu, własność powinna należeć do wspólnoty i wykorzystywana być dla dobra ludzkości. Jednak niewiele mówił jak zrealizować ten cel.

- Socjaldemokraci postrzegali państwo jako instrument, dzięki któremu bogactwo może być własnością zbiorową a gospodarka racjonalnie planowana.

4. Drogi do socjalizmu- rywalizujące w ramach socjalizmu tradycje i tendencje dzieliły dwie podstawowe kwestie :

* cele, do których powinni zmierzać socjaliści. Socjaliści posiadali bardzo odmienne koncepcje tego jak powinno społeczeństwo wyglądać, Podstawowy spór toczy się między socjalizmem fundamentalistycznym a rewizjonistycznym reprezentowanym odpowiednio przez tradycję komunistyczną i socjaldemokratyczną.

* druga tendencja dzieląca socjalistów to drogi do socjalizmu, a więc środki które powinni wykorzystać do osiągnięcia celów socjalistycznych.

- socjalizm rewolucyjny- wielu socjalistów było przekonanych, że socjalizm można wprowadzić jedynie w drodze rewolucji istniejące systemu politycznego akceptując przy tym przemoc. Pierwszym zwolennikiem był Auguste Blanqui, który zaproponował utworzenie niewielkiego związku oddanych konspiratorów mającego przejąć władzę. Marks i Engels zaproponowali rewolucję proletariacką, gdzie klasy posiadające świadomość klasową powstaną by obalić kapitalizm. Pierwsza tego typu rewolucja to bolszewicka z 1917 pod przywództwem Lenina. Atrakcyjność taktyki rewolucyjnej opierała się na :

a) początkowe etapy industrializacji były okresem niesprawiedliwości wobec klas robotniczych dotkniętych bezrobociem i ubóstwem.

b) klasy robotnicze nie posiadały zróżnicowanych środków wpływu politycznego.

Socjaliści postrzegają państwo jako środek uścisku klasowego, działający w interesie kapitału przeciw interesom świata pracy. W drugiej połowie XX wieku wiara w rewolucje była największa wśród socjalistów w państwach rozwijających się. Rewolucja pozwala na obalenie starego reżimu i stworzenie nowego systemu. Dryfuje jednak w kierunku dyktatury i stosowania represji politycznych. Przyzwyczajało się władców do postrzegania przemocy jako uprawnionego instrumentu polityki, partie rewolucyjne zwykle przejmowały struktury wzorowane na wojsku opierające się na silnym przywództwie i surowej dyscyplinie. Wykorzenienie starego reżimu wiąże się z likwidacją sił opozycyjnych co toruję drogę ku stworzeniu dyktatury totalitarnej. Socjalizm rewolucyjny kończy się wraz z upadkiem komunizmu, do którego doprowadziły kontrrewolucje z lat 1989-1991. Przetrwał jedynie na odległych i odseparowanych obszarach Paru i Nepalu.

- socjalizm ewolucyjny- pod koniec XIX klasa robotnicza zaczyna się integrować ze społeczeństwem, wynagrodzenia i standard zaczęły rosnąć, zaczęto otworzyć kluby robotników, związki zawodowe, partie polityczne, które dawały poczucie bezpieczeństwa i broniły interesów. Objęto klasę robotniczą także prawem głosu. Do końca pierwszej wojny światowej większość państw zachodnich wprowadziła powszechne prawo wyborcze, zaczęto wybierać alternatywną do rewolucyjnej a mianowicie ewolucyjną, demokratyczna drogę do socjalizmu. W państwach zacofanych pod względem gospodarczym i politycznym takich jak Rosja nadal dominowała taktyka rewolucji.

FABIANIE- utworzono w 1884r Towarzystwo Fabiańskie, które podjęło kwestię socjalizmu parlamentarnego w Wielkiej Brytanii pod przywództwem Beatrice i Sidneya Webba. Chcieli w naturalny, pokojowy sposób z kapitalizmu liberalnego przejść do socjalizmu przez połączenie działań politycznych i edukacji. Przyjęto liberalną teorię państwa jako neutralnego arbitra odrzucając przekonanie Marksa , że jest narzędziem ucisku klasowego. Wierzono, że przez edukację można przyciągnąć elity.

Nieuchronność gradualizmu- proroctwo Fabianów, idea głosząca nieuniknione zwycięstwo socjalizmu. !!!!!!!!

5. Marksizm- pojawia się w wersji skodyfikowanej po śmierci Marksa w 1883 w rezultacie wysiłku podjętego przede wszystkim przez jego współpracownika Engelsa, niemieckiego przywódcę socjalistycznego Kautsky’ego oraz rosyjskiego teoretyka Piechanowa. Pierwsze dzieło ortodoksji marksistowskiej to ‘Anty- Duhring’ Engelsa.

a) marksizm klasyczny.

Filozofia.

Istotą jest filozofia historii, która przedstawia dlaczego kapitalizm jest skazany na porażkę, a przeznaczeniem socjalizmu jest go zastąpić. Marks swoja prace widział jako teorię społeczeństwa i socjalistyczny projekt polityczny. Krytykował poprzednich myślicieli socjalistycznych za to, że są utopistami, on sam dokonywał żmudnej analizy społeczeństwa i historii. Przyjął materialistyczną koncepcję historii czy tez materializm historyczny- odrzucając idealizm niemieckiego filozofa Hegla, który wierzył, że historia sprowadza się do przejawiania się tzw. ducha świata Marks utrzymywał, że warunki materialne są podstawą dla wszystkich form rozwoju społecznego i historycznego. Był przekonany, że produkcja środków potrzebnych do życia jest najistotniejsza spośród wszelkiej działalności ludzkiej. Ludzie nie są w stanie przetrwać bez jedzenie, widy czy schronienia sposób produkcji tych dóbr warunkuje inne aspekty życia- byt kształtuje świadomość. Świadomość społeczna oraz nadbudowa prawna i polityczna wyrastają z bazy ekonomicznej, prawdziwego fundamentu społeczeństwa. Składa się ona z systemu produkcji (systemu gospodarczego), a więc feudalizmu, kapitalizmu i socjalizmu. Wszystkie aspekty życia polityczne, prawne, kulturowe czy religijnie można wyjaśnić przez odniesienie do czynników ekonomicznych.

Marks przejął twierdzenie od Hegla, że siłą napędową zmiany historycznej jest dialektyka- proces interakcji między konkurencyjnymi siłami, który prowadzi do wyższego etapu rozwoju. Postęp to konsekwencja konfliktu wewnętrznego. Marks wyjaśnia zmianę historyczną przez odniesienie do sprzeczności wewnętrznych w ramach systemu produkcji wynikających z istnienia własności prywatnej. Kapitalizm jest skazany na porażkę, bo zawiera własną antytezę – proletariat, który Marks uważa za ‘grabarza kapitalizmu’. Konflikt między kapitalizmem a proletariatem prowadzi ostatecznie do komunistycznego społeczeństwa.

Teoria historii Marksa ma charakter teologiczny, ponieważ nadaje historii znaczenie czy ukierunkowanie w celu osiągnięcia komunizmu, osiągniecie tego celu wiedzie się poprzez kilka etapów:

• prymitywny komunizm czy też społeczeństwo plemienne, w którym brak środków materialnych stanowił główne źródło konfliktów

• niewolnictwo, obejmujące klasyczne czy tez starożytne społeczeństwa, które charakteryzował konflikt między panem a niewolnikiem

• feudalizm z właściwym mu antagonizmem między posiadaczami ziemskimi a poddanymi

• kapitalizm, zdominowany przez walkę między burżuazję a proletariatem

Każdy etap charakteryzował się jednak postępem w stosunku do poprzedniego przez to , że następował rozwój sił produkcyjnych- maszyn, technologii, procesów pracy. Marks przewiduje koniec historii wtedy, gdy powstanie społeczeństwo niezawierające wewnętrznych sprzeczności i antagonizmów. To dla Marksa komunizm oznaczał społeczeństwo bezklasowe opierające się na wspólnej własności dóbr produkcyjnych. Wraz z powstaniem komunizmu nastanie koniec prehistorii ludzkości.

Ekonomia.

We wczesnych pismach Marksa jego krytyka kapitalizmu opierała się na pojęciu alienacji- kapitalizm oddzielił ludzi od ich prawdziwej natury czyli od ich zdolności jako pracowników do rozwijania umiejętności, talentów i wiedzy dzięki doświadczeniu wolnej i wydajnej pracy. Kapitalizm jako system produkcji przeznaczonej na wymienię alienuje ludzi od produktu ich pracy. Są wyalienowani z procesu pracy, gdyż większość z nich zmuszona jest do pracy pod okiem nadzorców czy kierowników, ponadto praca nie ma charakteru społecznego- zachęca jednostki do bycia egoistycznymi a więc alienuje się je od innych. Marks definiuje klasę w kategoriach władzy ekonomicznej, szczególnie tam gdzie ludzie znajdują się w relacji z własnością środków produkcji. Społeczeństwo kapitalistyczne wg niego coraz bardziej dzieliło się na dwie klasy- burżuazję i proletariat. Burżuazja tworzy klasę kapitalistyczną żyje z własności środków produkcji a proletariat to nieposiadające własność masy, które żyją poprzez sprzedaż własnej siły roboczej.

Klasy są głównymi podmiotami zmiany historycznej, relacje między nimi ma charakter nierozwiązywalnego antagonizmu, gdzie klas podległa jest wyzyskiwana przez klasę rządzącą. Marks wyznaje teorię pracy, gdzie wartość towaru odzwierciedla ilość pracy potrzebnej przy jej wytworzeniu. Kapitalizm płaci mniej pracownikom za wykonaną przez nich pracę, wyzysk ekonomiczny jest więc jego nieuniknioną cechą. Marks zwraca uwagę na tendencję pogłębiających się kryzysów ekonomicznych wynikających z cyklicznych kryzysów nadprodukcji, pogrążających gospodarkę w stagnacji, powodujących wzrost bezrobocia i ubożenie klas robotniczych.

Polityka.

Najważniejsza prognoza Marka mówiła, że kapitalizm zostanie obalony w drodze rewolucji proletariackiej, nie będzie to tylko rewolucja polityczna ale i społeczna , która stworzy nowy system produkcji i której apogeum będzie pełna forma komunizmu. Epoka rewolucji społecznej rozpocznie się , gdy system klasowy, stosunki produkcji zaczną krępować rozwój technik produkcji i innowacji tzw. sił produkcyjnych. Taka rewolucja jego zdaniem nastąpi w najbardziej dojrzałych krajach kapitalistycznych takich jak Niemcy, Belgia, Francja, Wielka Brytania. Elementem warunkującym rewolucję beędzie rozwój obiektywnych warunków oraz świadomy klasowo proletariat. Proletariat pojmie, że jest wyzyskiwany i stanie się siła rewolucyjną, rewolucja będzie aktem spontanicznym, a jej wykonawca będzie klasa robotnicza która pokieruje sama sobą.

Początkowym celem tej rewolucji było państwo burżuazyjne, w pismach Marksa mamy dwie teorie państwa:

- pierwsza z Manifestu Komunistycznego- państwo zależne od społeczeństwa i działa jedynie jako instrument ucisku dzierżony przez dominująca ekonomicznie klasę.

- druga – względna autonomia państwa od klasy rządzącej a jego główna to pośredniczenie między skonfliktowanymi klasami a przez to zachowanie systemu klasowego. W obu wypadkach nie ma proletariat alternatywy- aby obalić kapitalizm trzeba obalić machinę państwa, która go wspiera.

Przejściowy okres rozwoju od kapitalizmu do komunizmu będzie trwać tak długo , jak istnieć będą antagonizmy klasowe. Będzie on charakteryzował rewolucyjną dyktatura proletariatu- de facto będzie to państwo robotnicze mające na celu ochronę zdobyczy rewolucji, społeczeństwo komunistyczne będzie bezpaństwowe i bezklasowe a system produkcji towarowej zastąpiony zostanie systemem nastawionym na zaspokojenie potrzeb ludzkich.

b) marksizm ortodoksyjny

Leninizm- Lenin to zarówno przywódca jak i ważny myśliciel polityczny. Pozostał wierny idei rewolucji uznając, że władzę trzeba przejąć w powstaniu zbrojnym. Powtórzył postulat Marksa o przejściowej dyktaturze proletariatu. Największe znaczenie i nowością wśród idei Lenina było przekonanie o potrzebie nowego rodzaju partii- rewolucyjnej bądź awangardowej. Lenin nie wierzył, że proletariat spontanicznie rozwinie rewolucyjna świadomość klasową, gdyż klasa robotnicza była oszukiwana przez idee i przekonania burżuazyjne. Partia rewolucyjna jest w stanie poprowadzić klasę robotniczą od świadomości związkowej do rewolucyjnej świadomości klasowej, powinna składać się z profesjonalnych i oddanych rewolucjonistów. Mogła ona działac jako awangarda proletariatu ponieważ uzbrojona w marksizm była w stanie rozpoznać autentyczne interesy proletariatu i z oddaniem pracować na rzecz rozbudzenia w klasie robotniczej jej potencjału rewolucyjnego. Postulaty Lenina:

- instytucje w partii powinny być hierarchicznie uporządkowane łącząc komórki na samym dole z najwyższymi organami partyjnymi- komitetem centralnym i biurem politycznym

- partia rewolucyjna miała być bardzo zdyscyplinowana i centralnie zorganizowana aby zapewnić przywództwo ideologiczne

- każdy szczebel partii ma możliwość swobodnej debaty, udzielania rekomendacji wyższym organom i wybierania ich delegatów

Bolszewicy przejmując władze w 1917 jako partia awangardowa zrobili to w imię proletarian. Do 1920r Rosja była państwem jednopartyjnym. Teoria leninowska więc zakłada istnienie partii monopolistycznej, która posiada wyłączna kompetencję w zakresie artykułowania interesów proletariatu i kierowania rewolucją ku jej ostatecznemu celowi- budowie komunizmu. Ponadto partia to ma być partia rządzącą. Ortodoksyjne państwo komunistyczne wzorujące się na zasadach marksizmu- leninizmu powinno dać swoim rządzącym partiom komunistycznym trwałą władzę polityczną i monopol na mądrość ideologiczną.

Stalinizm- najważniejsza zmianą ideologiczną Stalina był adoktyrna ‘socjalizmu w jednym kraju’ zapoczątkowana przez Bucharina, ogłoszona w 1924r zakładająca, że Związek Radziecki może bzudowac socjalizm bez potrzeby rewolucji międzynarodowej. Stalin w 1928 ogłasza pierwszy plan pięcioletni, nadzoruje zmiany gospodarcze.. Plan pięcioletni przynosi gwałtowna industrializację i szybką calkowitą likwidację prywatnej przedsiębiorczości. Od 1929 rolnictwo jest skolektywizowane a rolnicy radzieccy zostali zmuszeni do oddania swojej ziemi i przyłączenia się do państwowych gospodarstw. Rynek kapitalistyczny całkowicie zlikwidowano i zastąpiono systemem planowania centralnego zdominowany przez Państwowy Komitet Planowania- Gosplan.

- Stalin wykorzystuje stanowisko sekretarza generalnego partii zapewniając swoim zwolennikom nominacje na wpływowe stanowiska w aparacie partyjnym, urzędników partyjnych mianowana odgórnie

- okrężny przepływ władzy- przywódca partyjny uzyskał niekwestionowany autorytet dzięki kontroli nad systemem nominacji i awansu, centralizm demokratyczny staje się mniej demokratyczny i bardziej scentralizowany

- czystki przeprowadzane przez tajną policję NKWD usuwały każdego kto był podejrzany o nielojalność bądź krytycyzm

- ponad milion ludzi straciło życie, wiele milionów więziono w obozach pracy – w gułagach

- stalinizm polityczny to forma dyktatury totalitarnej

c) marksizm współczesny- marksizm zachodni/neomarksizm- staje się próbą zrewidowania i przemodelowania klasycznych idei Marksa pozostając jednocześnie wiernym pewnym jego zasadom. Główne czynniki kształtujące jego charakter:

- gdy prognoza Marksa o nieuniknionym upadku kapitalizmu nie sprawdziła się , współcześni marksiści zmuszeni są zrewidować tradycyjną analizę klasową, istoty ludzkie zaczęto postrzegać jako twórców historii a nie tylko kukiełki sterowane przez bezosobowe siły materii. Współcześnie marksiści byli w stanie zerwać z podziałem na baze i na nadbudowę, walka klasowa przestala być traktowana jako początek i koniec analizy społecznej.

- współcześni marksiści nie akceptowali bolszewickiego modelu komunizmu ortodoksyjnego a czasem całkowicie go odrzucali, krytykowano jego represyjny charakter ale też dystansowali się od jego mechanistycznych i rzekomo naukowych pretensji.

Szkoła Frankfurcka- przedstawiciele- Theodor Adorno, Herbert Marcuse- szkoła przedstawiająca bardziej heglowską odmianę marksizmu- teoretycy tej szkoły rozwinęli tzw. teorię krytyczną, mieszaninę marksistowskiej ekonomii politycznej, filozofii heglowskiej i psychologii freudowskiej, która wywarła duży wpływ na Nowa Lewicę posiadająca spore znaczenie w latach 60. 70 XX wieku. Odrzucała ona obie alternatywy starej lewicy – socjalizm państwowy na wzór radziecki oraz pozbawioną radykalizmu socjaldemokracje zachodnią. Wspólne tematy obejmowały odrzucenie społeczeństwa tradycyjnego- systemu jako represyjnego, rozczarowanie klasą robotniczą jako podmiotem rewolucji, przywiązanie autonomii jednostki i samorealizacji w formie wyzwolenia a także preferowanie decentralizacji i demokracji uczestniczącej.

d) rok 198 przyniósł przełom w historii komunizmu i ideologii. Proces rozpoczęty studenckimi demonstracjami ruchu demokratycznego w Pekinie a zakończony upadkiem muru berlińskiego położył kres podziałowi na kapitalistyczny Zachód i komunistyczny Wschód. W państwach gdzie nadal funkcjonują reżimy komunistyczne- Chiny, Kuba, Wietnam, Korea Północna nastąpiło połączenie stalinizmu politycznego z reformami gospodarczymi. Przyczyny- niewydolność centralnego planowania, represyjne jednopartyjne państwa nie były w stanie odpowiedzieć na żądania wolności politycznych i obywatelskich coraz bardziej zurbanizowanej, wykształconej ludności, a także z powodu braku rywalizacji partyjnej.

6. Socjaldemokracja- pierwotne znaczenie terminu socjaldemokracja związane było z marksizmem ortodoksyjnym i miało uwypuklać rozróżnienie na cel demokracji politycznej a bardziej radykalne zadanie kolektywizacji czy też demokratyzacji środków produkcji. Najbardziej znanym przykładem jest Niemiecka Partia Socjaldemokratyczna (SPD).

Ostateczna zmiana w znaczeniu socjaldemokracji dokonała się w połowie XX wieku i była rezultatem tendencji nie tylko do przyjmowania strategii parlamentarnej przez partie socjaldemokratyczne ale również do rewizji socjalistycznych celów. Zaprzestano odrzucania kapitalizmu, głoszono jego reformę/humanizację. Opowiadano się za szeroką równowagą między gospodarką rynkową a interwencjonizmem państwowym. Główne cechy stanowiska socjaldemokratycznego :

• popieranie zasad liberalno- demokratycznych i uznanie, że zmiana polityczna może i powinna się dokonywać w sposób pokojowy i konstytucyjny

• kapitalizm uznaje się z jedyny wiarygodny środek generowania bogactwa, nie ma więc jakościowych różnic między socjalizmem a kapitalizmem

• kapitalizm postrzegany jednak jest jako ułomny moralni, zwłaszcza jako środek podziału bogactwa, kapitalizm wiąże się ze strukturalną nierównością i biedą

• państwo jest w stanie naprawić usterki systemu kapitalistycznego przez proces inżynierii ekonomicznej i społecznej , państwo jest stróżem publicznego lub wspólnego interesu

• państwo narodowe jest znaczącą jednostką władzy politycznej a więc państwo posiada istotne możliwości regulowania życia ekonomicznego i społecznego

Najpełniej socjaldemokracja rozwijała się w pierwszych latach po II wojnie światowej.

a) socjalizm etyczny- na teoretyczne postawy wpływają przekonania moralne i religijne bardziej niż analiza naukowa. Socjaldemokraci nie przyjmują materialistycznych i wysoce usystematyzowanych idei Marksa i Engelsa. Socjalizm przedstawiany jest jako moralnie wyższy od kapitalizmu ponieważ istoty ludzkie są stworzeniami etycznymi, które łączą więzy miłości, sympatii i współczucia.

- często socjalizm czerpał z chrześcijaństwa, najważniejszym przedstawicielem socjalizmu chrześcijańskiego był Richard Henry Tawney (brytyjski filozof społeczny i historyk). Etyka chrześcijańska w Wielkiej Brytanii to uniwersalne braterstwo, szacunek do wszystkich jednostek jako stworzeń Bożych, ‘Kochaj bliźniego jak siebie samego’. W swojej pracy Tawney potępia pozbawiony regulacji kapitalizm gdyż kieruje się grzechem zachłanności zamiast wiarę we wspólne społeczeństwo, w innej pracy potępia brytyjski system klasowy za szczególnie odrażający dla chrześcijan i wzywa do ograniczania nierówności.

- socjaldemokracja jest przede wszystkim zainteresowana kwestią sprawiedliwej dystrybucji bogactwa w społeczeństwie, jej nadrzędną zasadą jest sprawiedliwość społeczna, zakładająca większą równość i przejawiająca się w takich wartościach jak troska i współczucie.

b) socjalizm rewizjonistyczny- kwestionowanie poglądów Marksa, odrzucono jego teorię rewolucji społecznej i dyktatury proletariatu, odrzucono zasady kierowniczej roli klasy robotniczej i jej partii.

- najbardziej znanym wyrazem tego przekonania było dzieło Eduarda Bernsteina ‘Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji’ , odrzucał on w niej metodą analizy Marksa- materializm historyczny- gdyż prognozy ostatniego okazały się błędne, kapitalizm jego oczach stawał się coraz bardziej złożony i zróżnicowany, stabilny i elastyczny. Przestał być systemem jawnego ucisku klasowego, można było go zreformować przez nacjonalizację dużych przedsiębiorstw oraz rozszerzenie ochrony prawnej i opieki społecznej na klasę robotniczą, co może dokonałoby się w sposób pokojowy.

- po odrzuceniu planowania i powszechnej nacjonalizacji socjaldemokracji zostały trzy cele- gospodarka mieszana- połączenie publicznej i prywatnej własności, która mieści się między kapitalizmem wolnorynkowym a kolektywizmem państwowym. Po drugie dążenie do regulacji czy zarządzania gospodarką kapitalistyczną w celu utrzymania wzrostu gospodarczego i pozostawienie bezrobocia na niskim poziomie. Po trzecie socjaliści zaczęli się interesować państwem opiekuńczym jako środkiem reformowania czy humanizowania kapitalizmu.

- Crosland, brytyjski polityk i teoretyk, twierdzi, że współczesny kapitalizm w niewielkim stopniu przypomina model o którym myślał Marks, sam pozostawał pod wpływem idei Bernstaina. Nowa klasa menedżerów, ekspertów i technokratów zastąpiła dawną klasę kapitalizmu. Kapitalizmu nie traktowano już jako wyzysku klasowego, fundamentalistyczne cele nacjonalizacji i planowania są przestarzałe. Croland chciał równej dystrybucji bogactwa, wg niego wzrost gospodarczy odgrywa kluczową rolę w osiągnięciach socjalizmu.

6. Neorewizjonizm- lata 80. XX wieku, nawrót rewizjonizmu. Powstałe zjawisko ideologiczne było określane jako zmodernizowana socjaldemokracja, trzecia droa, radykalne centrum, aktywne centrum. Neorwizjonizm różną formę przybierał w różnych państwach i czerpie z różnych tradycji ideologicznych.

- głównym zamysłem jest próba stworzenia tzw. trzeciej drogi, która ma stanowić alternatywę wobec kapitalizmu i socjalizmu. We współczesnej formie ma stanowić alternatywę wobec socjaldemokracji i neoliberalizmu. Jej charakterystyczne cechy to :

• przekonanie, że socjalizm jest martwy

• ogólna akceptacja gospodarki i przekonanie, że kapitalizm uległ mutacji w społeczeństwo informacyjne/ gospodarkę opartą na wiedzy

• podkreślano znaczenie wspólnoty i odpowiedzialności moralnej. Komunitaryzm- przekonanie, ze jednostka się konstytuuje we wspólnocie w tym znaczeniu, że jednostki są kształtowane przez wspólnoty, do których należą a zatem są winne im szacunek i troskę- nie istnieją nieograniczone jednostki. Kom unitaryzm posiada różne formy polityczne.

• Przyjmowanie wizji społeczeństwa opartego na konsensusie w przeciwieństwie do konfliktowej wizji socjalizmu. Widać to w podkreślaniu więzi łączących członków społeczeństwa. Opowiadają się za przedsiębiorczością i sprawiedliwością, samodzielnością i bezpieczeństwem, poleganiem na sobie

• Zastąpienie troskę o równość, walkę o inkluzję społeczną i egalitaryzm ulega ograniczeniu do wiary w równość szans bądź w egalitaryzm oparty na aktywach- prawie dostępu do aktywów lub możliwości, które umożliwiają jednostkom realizowanie swojego potencjału.

• Nowe idee dotyczące właściwej roli państwa- popieranie idei państwa konkurencyjnego, rynkowego. Główna rola takiego państwa sprowadza się do realizowania strategii dobrobytu narodowego w warunkach narastającej konkurencji na świecie, państwo powinno się koncentrować na inwestycjach społecznych, wzmocnienie wiedzy i siły roboczej. Priorytetem państwa powinna być edukacja, nie polityka społeczna państwa.

FASZYZM

1. Źródła i rozwój :

- termin faszyzm pochodzi od włoskiego 'fasces', które oznacza wiązkę rózg i zatknięte w nie topór. Symbolizowała ona władzę najwyższych urzędników w Cesarstwie Rzymskim.

- do lat 90. 'fascio' we Włoszech używano w odniesieniu do grupy politycznej czy też bandy rewolucyjnych socjalistów.

- Mussolini zastosował ten termin do opisu paramilitarnych, uzbrojonych oddziałów jakie tworzył w I wojnie światowej i po jej zakończeniu.

- Faszyzmu nie należy utożsamiać ze zwyczajnym uciskiem. Faszyzm jest wytworem XX wieku, ściślej okresu międzywojennego. Powstawał w dużej mierze jako przeciw nowoczesności, przeciw ideom i wartościom oświecenia i wyrosłym na jego gruncie przekonaniom politycznym.

- Przykładowo- we Włoszech hasła takie jak 'wierz, bądź posłuszny, walcz' oraz 'porządek, władza, sprawiedliwość' zajęły miejsce 'wolności, równości i braterstwa'. Faszyzm powstawał jako próba stworzenia świta politycznego na nowo oraz rozumianego dość dosłownie wykorzenienia i zniszczenia dziedzictwa tradycyjnej myśli politycznej.

- Faszyzm najbardziej radykalnie objawił się w :

• Włoszech - Partia Faszystowska utworzona w 1919, jej przywódca Benito Mussolini mianowany premierem w roku 1922, a do roku 1926 utworzono jednopartyjne państwo faszystowskie.

• Niemczech - Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników utworzona w 1919, jej przywódca Adolf Hitler mianowany premierem w 1933 roku, a w 1934 wprowadzona zostaje dyktatura nazistowska.

- do 1938 Czechosłowacja pozostawała jedynym systemem demokratycznyym w Europie Środkowej i Wschodniej. Węgry i Rumunia stopniowo zmierzały w stronę faszyzmu i współpracy z nazistowskimi Niemcami. w Portugalii w 1928 roku dyktature wprowadził Salazar, w Hiszpanii zwycięstwo nacjonalistów w wojnie domowej z lat 1936- 1939 doprowadziło do dyktatorskich rządów Franco. Poza Europą znamiona faszyzmu rozwinęły się w Japonii w latach 30. i Argentynie za rządów Perona w latach 1945-55.

- Faszyzm wyłania się ze splotu historycznych sił, jakie ujawniały się w okresie międzywojennym.

• Po pierwsze rządy demokratyczne w wielu częściach Europy zostały dopiero co ustanowione, demokratyczne wartości polityczne nie zdążyły zastąpić starszych , autokratycznych.

• Ponadto rządy demokratyczne często były słabe i niestabilne w obliczu kryzysów gospodarczych czy politycznych. W tym kontekście perspektywa silnego przywództwa, jaką pociągały za sobą silne jednostki, wydawała się być atrakcyjna. Po drugie doswidczenie industrializacji wywołało w Europie zamęt. Zagrożeni czuli się kupcy, drobni przedsiębiorcy, rolnicy i rzemieślnicy niższej klasy średniej, którzy znaleźli sie w potrzasku między rosnącą potęgą wielkiego biznesu a zwiększającym sie wpływem zorganizowanego świata pracy. Ruchy faszystowskie pozyskiwały znaczną część kadr i poparcia właśnie wśród przedstawicieli niższej klasy średniej. Byl wrogi względem komunizmu czy tez kapitalizmu.

• Po trzecie głęboki wpływ na lata powojenne wywarły rewolucja rosyjska oraz żywiona przez klasy posiadające obawa, że rewolucja społeczna rozprzestrzeni sie w Europie. Grupy faszystowskie cieszyły się wsparciem finansowym i politycznym biznesu. Faszyzm interpretowany jest przez historycznych marksistowców jako forma kontrrewolucji, podejmowana przez burżuazję próba kurczowego trzymania się władzy poprzez udzielenie poparcia faszystowskim dyktatorom.

• Po czwarte świtowy kryzys ekonomiczny lat 30. XX wieku stanowił ostateczny cios godzący w systemy demokratyczne. Rosnące bezrobocie, niepowodzenia na polu gospodarki budowały atmosferę kryzysu i pesymizmu na której żerować mogli polityczni ekstermiści i demagodzy. I wojna nie zdołała rozwiązać konfliktów i rywalizacji na arenie międzynarodowej, pozostawiając po sobie dziedzictwo zabarwionego frustracja nacjonalizmu oraz żądzę zemsty. Nacjonalistyczne napięcie najsilniejsze było w tych narodach, które poniosły na wojnie porażkę lub , jak Niemcy, poniosły głębokie rozczarowanie postanowieniami wersalskiego traktatu pokojowego jak Włochy i Japonia.

- do upadku reżimów faszystowkich nie doszlo za sprawą powszechnej rewolty czy protestu, ale dzięki ich klęsce w II wojnie światowej. Od 1945 ruchy faszystowskie osiągają jedynie marginalne sukcesy. Współczesna cywilizacja stworzyła większą wolność indywidualną, ale zarazem niebezpieczeństwo izolacji i niepewności. W czasach kryzysu jednostki mogą uciekać od wolności, szukając bezpieczeństwa w podporządkowaniu wszechpotężnemu przywódcy lub totalitarnemu państwu. Niestabilność polityczna czy kryzys gospodarczy mogą dodatkowo stworzyć warunki dla ożywienia faszyzmu.

2. Faszyzm to ideologia, którą cieżko analizować- niekiedy pojawiają się wątpliwości co do tego czy faszyzm można postrzegać jako ideologię. Faszyzm, któremu brakuje racjonalnego i spójnego trzonu wydaje się być wg Trevor'a- Roper'a 'miszmaszem niedobranych idei'. Hitler opisywał go jako światopogląd , który w takim znaczeniu jest kompletnym zbiorem postaw, które nie zachęcają do analizy i debaty ale do oddania i wiary. Faszyzm pociągały dane idee i teorie, bo miały zdolność stymulowania aktywności politycznej. Faszyzm trafniej można opisać jako ruch polityczny czy religię polityczną. Po drugie faszyzm to tak złożone zjawisko, że wyróżnienie istotnych zasad czy faszystowskiego minimum jest trudne. Niewiadomo kiedy zaczyna się, a kiedy kończy; które ruchy i reżimy można zakwalifikować jako faszystwowskie. Wśród prób zdefiniowania ideologicznego jądra faszyzmu wymienić można :

- teorię Ernsta Noltego, iż jest to opór wobec transcendencji

- przekonanie A.J. Gregora, że pragnie skonstruowania totalnej wspólnoty charyzmatycznej

- twierdzenie Rogera Griffina, że tworzy palingenetyczny ultranacjonalizm (paligeneza- odrodzenie)

- pogląd Rogera Eatwella, że jest to holistyczno-narodowa radykalna Trzecia Droga.

3. Zasadnicze zagadnienia :

a) Antyracjonalizm- do najbardziej znaczących poglądów i teorii należał antyracjonalizm i myślenie sprzeciwiające się oświeceniu. Oświecenie opierające się na ideach uniwersalnego rozumu , naturalnej dobroci i nieuniknionego postępu było zaangażowane na rzecz uwolnienia ludzkości od ciemności irracjonalizmu i zabobonu. Znajdowało to odzwierciedlenia w ideach rewolucji francuskiej, wyrażało się również w liberalizmie i socjalizmie. Jednakże pod koniec XIX myśliciele zaczęli podkreślać ograniczenia ludzkiego rozumu i zwracać uwagę na inne dążenia i impulsy. Przykładowo Friedrich Nietzsche wysunął teorie, zgodnie z którą istoty ludzkie czerpią motywację z silnych emocji, ze swej woli aniżeli racjonalnego rozumu, a w szczególności tego co Nietzsche nazywał wolą mocy. Henri Bergson przedstawił teorię witalizmu , opartą na poglądzie, zgodnie z którym organizmy żywe czerpią właściwe sobie cechy z uniwersalnej siły życiowej. Celem ludzkiej egzystencji jest więc danie wyrazu owej życiowej sile i niepozwalanie na jej ograniczenie lub skażenie przez tyranie zimnego rozumu czy bezduszną kalkulację.

- antyracjonalizm wywarł wszeloraki wpływ na faszyzm. Po pierwsze nadał faszyzmowi zauwazalne znamiona antyintelektualizmu , które znajdowały odzwierciedlenie w tendencji do gardzenia myśleniem abstrakcyjnym oraz w szacunku do działania. Przykładowo do ulubionych haseł Mussoliniego należały- działanie, nie gadanie ; bezczynność to śmierć. Życiem intelektualnym gardzono uznając, że jest ono bez wartości: zimne, suche i martwe. Faszyzm odwołuje sie do duszy, emocji i instynktów, nie cechuje go wysoka spójnośc czy precyzja, lecz pragnienie roztaczania mitycznego powabu. Główni ideolodzy faszyzmu czyli Mussolini i Hitler byli zasadniczo propagandzistami, których idee i teorie interesowały, dlatego , że miały moc wywoływania emocjonalnych reakcji i pobudzania mas do działania. Faszyzm praktykuje "politykę woli", wyróżnia go szczególny zbiór przekonań i wartości przez które próbuje angażować emocje i wywołać aktywizm polityczny.

- po drugie odrzucenie oświecenia sprawiło , że faszyzm nabrał w znacznej mierze negatywnego czy destrukcyjnego charakteru. Poglądy faszystów są mniej klarowne gdy przychodzi do określenia za czym, a nie przeciw czemu się jest. Fasyzzm jest taką 'antyfilozofią' - jest antyracjonalny, antyliberalny, antykonserwatywny, antykapitalistyczny, antyburżuazyjny, antykomunistyczny itd. Niektórzy przedstawiali go jako przykład nihilizmu czyli niewiarę w nic, odrzucenie zasad moralnych i politycznych. Faszyzm to próba odrzucenia dziedzictwa oświecenia, reprezentuje ciemniejszą stronę zachodniej tradycji politycznej- jej zasadnicze i trwałe wartości nie zostały zarzucone ale przekształcone, przykładowo w faszyzmie "wolność" zaczęła oznaczać ślepe podporządkowanie, "postęp" nieustanną walkę i wojnę a "demokracja" jako absolutna dyktatura. Ponadto faszyzm widział siebie jako środek do służący tworzeniu nowej cywilizacji przez kreatywną destrukcję. Owe połączenie narodzin i śmierci , kreacji i destrukcji jest główną cechą faszyzmu.

- po trzecie odrzucając standardy uniwersalnego rozumu faszyzm pokłada całą swą wiarę w historii , kulturze oraz idei organicznej wspólnoty.

b) Walka- darwinizm społeczny- wykreowany przez brytyjskiego biologa Darwina, pogląd zgodnie z którym ludzka egzystencja miała działać na zasadzie konkurencji i walki, wywarł spory wpływ na rodzący się faszyzm. Faszyści postrzegali walkę jako naturalne i nieuniknione uwarunkowanie życia społecznego jak i międzynarodowego. Jedynie konkurencja i konflikt gwarantowały postęp ludzkości i zapewniały rozwój najlepiej przystosowanym i najsilniejszym. Faszyzm postrzega wojnę jako dobro samo w sobie. Siła to dobro, słabość to zło. Faszyzm hołduje takim wartościom jak lojalność, powinność, posłuszeństwo i poświęcenie. Faszyści przyjęli koncepcję nieustannej walki nadającej mu niespokojny charakter. Narodowe przymioty można rozwijać jedynie poprzez konflikt a demonstrować przez podboje i zwycięstwa. Takie poglądy znalazły odzwierciedlenie w celach polityki międzynarodowej, które Hitler wyraził w "Mein Kampf".

c) Przywództwo i elitaryzm- Faszyzm odrzuca równość, jest głęboko elitarystyczny i patriarchalny, jego ideę oparto na wierze, że absolutne przywództwo i rządy elit są czymś naturalnym i pożądanym. Ludzie rodzą się ze skrajnie różnymi zdolnościami i cechami. Faszyzm dzieli społeczeństwo: po pierwsze wyróżnia najwyższego, wszechwiedzącego przywódcę posiadającego władzę, po drugie istnieje elita wojowników złożona wyłącznie z mężczyzn, których wyróżnia heroizm, wizja i zdolność do ponoszenia ofiar. Po trzecie istnieje grupa słabych, biernych i ciemnych mas, których przeznaczeniem jest posłuszeństwo.

Friderich Nietzsche wypracował model "nadczłowieka" czyli niezwykle utalentowanej, potężnej jednostki (najlepiej rozwinął owy portret w "Tako rzecze Zaratustra") przedstawiając go jako jednostkę, która żyje zgodnie z własnymi pragnieniami i wolą. Jednakże faszyści przekształcili ideał nadczłowieka w teorię najwyższego i bezwzględnego w teorię najwyższego i bezwzględnego przywództwa politycznego. Przywódcy faszystowscy kazali tytułować się mianem "Przywódcy"- Mussolini przyjął tytuł Duce, Hitler Fuhrer. Przywództwo staje się wyrazem charyzmatycznej władzy, niczym nieograniczonej, władzy absolutnej.

Idea wodzostwa staje się naczelną zasadą państwa faszystowskiego. wszelkie instytucje takie jak wybory, parlamenty, partie były znoszone albo osłabiane. Zasada władzy absolutnej znajdowała dodatkowe oparcie w przekonaniu, że posiada on monopol na ideologiczną wiedzę: przywódca i tylko przywódca decyduje o losie swojego ludu, o jego prawdziwej woli, woli powszechnej. Istnieje pojedynczy, niepodzielny interes publiczny. rola przywódcy polega na uświadamianiu ludziom ich przeznaczenia, na przekształceniu bezwładnej masy w potężną i nieodpartą siłę. Reżimy faszystowskie przejawiały populistyczne cechy mobilizujące masowe poparcie.

d) Socjalizm- Mussolini i Hitler przedstawiali swe poglądy jako formę socjalizmu- Mimo rywalizacji pomiędzy faszyzmem a socjalizmem , faszyści istotnie żywili sympatię dla pewnych socjalistycznych poglądów.

- faszyści odczuwali głęboką odrazę do kapitalizmu, którego przejawem była znienawidzona władza wielkiego biznesu i instytucji finansowych.

- faszyzm, podobnie jak socjalizm, wpisuje się w nurt kolektywizmu i stoi tym samym w sprzeczności z burzuazyjnymi wartościami kapitalizmu. faszyzm stawia wspólnotę ponad jednostką. kapitalizm tymczasem opiera się na dążeniu do realizacji własnych interesów tym samym zagraża spójności narodu czy rasy.

- faszyści gardzą również materializmem jaki propaguje kapitalizm. pragnienie bogactwa czy zysku kłóci się z idealistyczną wizją odrodzenia narodu lub podboju świata, która inspirowała faszystów

- reżimy faszystowskie często prowadziły politykę gospodarczą w socjalistycznym stylu, która zmierzała do objęcia kapitalizmu regulacją czy kontrolą. kapitalizm był więc podporządkowany ideologicznym celom państwa faszystowskiego.

- marksiści glosza, że celem faszyzmu nie było tyle obalenie co wykorzystanie kapitalizmu. Faszystowską politykę gospodarczą wg nich wyznaczał pragmatyzm, nie ideologia. rewolucja jaką chcieli przeprowadzić faszyści nie była rewolucja społeczną, ukierunkowaną na zmianę systemu wartości, ale rewolucją psychiczną mająca na celu stworzenie nowego człowieka- człowieka faszystowskiego, bohatera motywowanego honorem. powinnością i gotowością do poświęceń.

e) ultranacjonalizm- faszyzm przyjął skrajną wersję tradycji szowinistycznego i ekspansywnego nacjonalizmu jaka rozwinęła się przed I wojną światową. Tradycja ta postrzegała narody nie jako równe i współzależne byty lecz jako naturalnych rywali w walce o dominację. nacjonalizm faszystowski nie nauczał szacunku dla odmiennych kultur czy tradycji narodowych ale zapewniał o wyższość jednego narodu nad drugim.

- faszyzm propaguje znacznie więcej niż tylko patriotyzm , miłość do kraju swojego- zamierza ustanowić głębokie poczucie tożsamości narodowej. zawiera w sobie poczucie mesjańskiej czy fanatycznej misji- perspektywę ożywienia narodowego i odrodzenia dumy narodowej.

- wszystkie ruchy faszystowskie podkreślają moralne bankructwo i kulturową dekadencję współczesnego społeczeństwa i głoszą możliwość odnowienia, proponując obraz narodu jako feniksa powstającego z popiołów.

4. Faszyzm i państwo :

• podkreślanie idei wszechmocnego , totalitarnego państwa albo naciskanie na rasę i rasizm

• totalitaryzm- system władzy politycznej, ustanowieniu którego służą zwykle wszechobecna manipulacja ideologiczna oraz otwarty terror i brutalność. szczyt jego popularności przypada na okres zimnej wojny. stał się wtedy narzędziem wyrażania antykomunistycznych a zwłaszcza względem Związku Radzieckiego. typowy faszyzm ma tendencje totalitarna pod dwoma względami- skrajny kolektywizm, który leży w sercu ideologii faszystowskiej, cel jakim jest stworzenie faszystowskiego człowieka- lojalnego , oddanego i całkowicie posłusznego. dobro kolektywnego ciała, narodu czy rasy stoi ponad dobrem jednostki, egoizm kolektywny pochłania indywidualny. po drugie ponieważ zasada faszystowska wodzostwa obdarza przywódcę nieograniczoną władzą dochodzi do naruszenia liberalnej idei rozróżniania między państwem a społeczeństwem. bezpośrednia relacja między przywódcą a ludem zakłada aktywne uczestnictwo i zupełnie oddanie ze strony obywateli, a rezultacie upolitycznienie mas.

• istotą faszyzmu włoskiego był kult państwa, w nazizmie nie czczono państwa jako takie, lecz postrzegano je jako środek do celu. Hitler określał państwo jako naczynie, co dawalo do znaczenia, że moc twórcza nie pochodzi z państwa, lecz z rasy, z narodu niemieckiego.

• korporacjonizm- wyróżniająca jest idea korporacjonizmu, która przez Mussoliniego została ogłoszona 'trzecią drogą' między kapitalizmem a socjalizmem. był to rozpowszechniony w myśli faszystowskiej motyw. sprzeciwia się zarówno wolnemu rynkowi, który prowadzi do niepohamowanego dążenia jednostek do zysku jak i centralnemu planowaniu, które łączy się z rozłamowa ideą walki klas. Opiera się za to na przekonaniu, że biznes i świat pracy są powiązane w organiczną i zjednoczoną duchowo całkość. harmonia społeczna między biznesem a światem pracy roztacza perspektywę odrodzenia moralnego i gospodarczego. jednakże w stosunkach klasowych musi pośredniczyć państwo, które odpowiada za to, by interes narodowy brał górę nad wąskimi interesami poszczególnych częsci społeczeństwa.

• modernizacja- narzędzie atrakcyjności państwa wg Mussoliniego. odrodzenie narodowe bylo tożsame z modernizacją gospodarczą. dla Mussoliniego urok wszechpotężnego państwa wiązał się po częsci z tym, że miało ono pomóc Włochom w zerwaniu z zacofaniem i tradycją, tak by stały się skoncentrowanym na przyszłości krajem przemysłowym.

5. Faszyzm i rasizm- nie wszystkie formy rasizmu łącza się z otwartym rasizmem no faszyzm włoski zasadniczo opierał się na wyższości państwa faszystowskiego nad jednostką i podporządkowaniu woli Mussoliniego, był więc woluntarystyczną odmianą faszyzmu, ponieważ mógł obejmować wszystkich ludzie, niezależnie od ich rasy, koloru skóry czy urodzenia.

• polityka rasy- naród to byt kulturowy, zbiór ludzi, których łączy wspólny język, religia i tradycja. termin 'rasa' odzwierciedla przekonanie o biologicznych czy genetycznych różnicach między ludźmi. nie da się jej zmienić, została ona określona w momencie narodzin, przez tożsamość rasową rodziców. Symbolów rasy- kolor skóry, włosów, fizjonomi czy krwi nie można zmienić, są stałe, odgórnie nałożone.

• myśliciele rasistowscy często zaprzeczają istnieniu jednego gatunku ludzkiego i traktuja inne rasy tak, jakby były odmiennymi gatunkami.

• rasizm- przekonanie, że idea zakładająca podział ludzkości na różniące się biologiczne rasy ma polityczne i społeczne konsekwencje. teorie rasistowskie opierają się na dwóch założeniach- między ludnością świata istnieją zasadnicze różnice genetyczne czy gatunkowego. drugie zakłada, że owe różnice genetyczne znajdują odzwierciedlenie w różnicach kulturowych, intelektualnych bąd moralnych co nadaje im politycznego czy społecznego znaczenia. rasizm polityczny uwidacznia sie w wezwaniach do segregacji rasowej oraz w doktrynach o wyższości lub niższości krwi (aryjskość, antysemityzm)

6. Nazistowskie teorie rasy- antysemityzm- uprzedzenia, nienawiść wobec Żydów. w najwcześniejszej formie miał charakter religijny, odzwierciedlał wrogość chrześcijan do Żydów, przyczyną której miał być ich współudział w zamordowaniu Jezusa i fakt, że nie uznali go za Syna Bożego. Antysemityzm gospodarczy rozwija się nieprzerwanie od średniowiecza i jest wyrazem niechęci do Żydów jako lichwiarzy i handlarzy. w XIX wieku antysemityzm na tle rasowym pojawił się w pracach Wagnera i Chamberlaina, który potępił Żydów , jako ludzi z gruntu złych i destruktywnych. Takie poglądy tworzyły fundamen niemieckiego nazizmu.

• nazizm przedstawiał walkę między Niemcami a Żydami jako walkę między dobrem a złem.

• Hitler podzielił rasy na świecie- pierwsza to Aryjczycy, rasa panów, założyciele kultury, odpowiedzialni za cała twórczość. Drugą grupę tworzyły osoby niosące kulturę, które choć zdolne do korzystania z poglądów i wynalazków Niemców nie były w stanie niczego same stworzyć. Trzecia grupa, na samym dole, to Żydzi, niszczyciele kultury, którzy prowadza walkę ze szlachetnymi aryjczykami.

• aryjskośc- przekonanie, że Aryjczycy są niezwykle twórcza rasą panów narzuciło politykę ekspansjonizmu i wojny. Jeśli Niemcy są wyżsi pod względem rasowym maja prawo do dominacji nad innymi rasami.

• Naziści wierzyli, że Niemcy nie zaznają sposobu dopóki ich odwieczni wrogowie- Żydzie- będą istnieć. trzeba prześladować Żydów, zasługujących na taki los, reprezentujących zło. W 1935 ustawy norymberskie zakazywały małżeństwa, jak i kontaktów seksualnych między Niemcami a Żydami, by nie zanieczyścić pochodzenia rasowego.

8. Ideologia ludowa- według nazistów, Niemcy są w istocie narodem wiejskim, który idealnie nadaje się do prostego, uszlachetnianego pracą fizyczną, życia blisko natury. ideologia ludowa miała ważne konsekwencje dla polityki międzynarodowej. stanowiła pożywkę dla tendencji ekspansjonistycznych. jedynie przez poszerzenie terytorium zatłoczone Niemcy mogły zdobyć przestrzeń, która pozwoliłaby ludowi na ponowne podjęcie właściwej mu, wiejskiej egzystencji.

KONSERWATYZM.

1. Źródła i rozwój- ideały konserwatywne powstają w reakcji na wzrastające tempo zmian politycznych, społecznych i gospodarczych, które pod wieloma względami symbolizowała rewolucja francuska. Cechy:

- tradycja- konserwatyści opowiadają się przeciwko zmianie, Bronia tradycji, wartości, zwyczajów oraz instytucji które istnieją od dawień dawna i są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tworzy ona poczucie tożsamości- zarówno w odniesieniu do jednostki jak i społeczeństwa, jednostka potrafi rozpozna powszechnie uznane zwyczaje i praktyki. Tradycja zapewnia ludziom poczucie zakorzenienia i przynależności, obejmuje wszystkie zwyczaje i praktyki społeczne.

- ludzka niedoskonałość- konserwatyści twierdzą, że istoty lidzkie cechuje zarówno niedoskonałość jak i niemożność udoskonalenia. Istoty uznaje się z ograniczone psychologicznie i zależne stworzenia, ludzie obawiają się izolacji i braku stabilizacji. Istoty są niedoskonałe pod względem moralnym, rodzaj ludzki z natury jest chciwy i egoistyczny, nie da się go ulepszyć, zasadniczym pragnieniem człowieka jest żądzą większej mocy. Zbrodnia jest konsekwencją podstawowych żądz i instynktów człowieka. Konserwatyści preferują silny rząd oraz twardy system sprawiedliwości opierający się na karach pozbawienia wolności, kar cielesnych niekiedy śmierci. Rola prawa to nie zachowanie wolności ale zachowanie porządku. Za ograniczone uznaje się tez zdolności intelektualne rodzaju ludzkiego.

- społeczeństwo organiczne- widza w społeczeństwie organizm, żywy byt. Jako organizm, którego części współpracują podobnie jak mózg, serce, płuca i wątroba w organizmie. Społeczeństwo istnieje więc poza jednostką, a w pewnym sensie jest do niej pierwotne- spajają je więzy tradycji, władzy oraz wspólnej moralności. Istoty ludzkie są zależne i szukają bezpieczeństwa, nie mogą żyć poza społeczeństwem. Potrzebują uczucia przynależności.

- hierarchia i władza- społeczeństwo z natury jest hierarchiczne, równość społeczna jest odrzucona i niemożliwa do osiągnięcia. Równość społeczna jest mitem, bo istnieje naturalna nierówność w zakresie majątku, pozycji społecznej. Konserwatyści kładą nacisk na władzę, nie akceptują przekonania że władza powstaje na mocy umowy zawartej przez jednostki. Mówią, że władza podobnie jak społeczeństwo rozwija się w sposób naturalny i konieczny. Władz pochodzi od góry. Jest ona korzystna bo każdy potrzebuje kierownictwa, wsparcia. Kładą też szczególny nacisk an przywództwo i dyscyplinę. Przywództwo to stanowienie inspiracji dla innych i wskazanie odpowiedniej drogi zaś dyscyplina to ochoczy i zdrowy szacunek dla władzy.

- własność- zapewnia bezpieczeństwo, daje ludziom poczucie pewności siebie, gospodarnośc czyli ostrożność w gospodarowaniu pieniędzmi jest cnotą samą w sobie. Ci którzy posiadają własność będą szanować mienie innych, będą wiedzieć, że trzeba owe mienie chronić przed nieporządkiem i bezprawiem. Ludzie realizuję się, a nawet patrzą przez pryzmat tego co posiadają. Własność nie jest wyłącznie sprawą jednostki, lecz ma znaczenie dla społeczeństwa, należy znaleźć równowagę pomiędzy prawami jednostki a dobrem społeczeństwa czy narodu.

2. Konserwatyzm autorytarny- w wieku XIX konserwatyści z Eueopry pozostawali wierni ścisłym i hierarchicznym wartościom rządów autokratycznych. Autorytaryzm najgłębiej zakorzenił się w Rosji za czasów Mikołaja I.

Autorytaryzm- pogląd, że rząd pochodzi „z góry” , władzę sprawuje się niezależnie od zgody lub braku te zgody społeczeństwa. Wiara w mądrość ustanowionych przywódców, albo idei, zgodnie z którą porządek społeczny można utrzymać jedynie przez bezwzględne posłuszeństwo.

3. Konserwatyzm paternalistyczny- paternalizm- oznacz zachowywanie się w sposób ojcowski, jego zasada polityczna odnosi się do władzy sprawowanej z zamiarem uczynienia dobra lub zapobieżenia krzywdom. Miękki paternalizm charakteryzuje się szeroką zgodą ze strony objętych nim osób a twardy działa bez względu na zgodę a tym samym częściowo pokrywa się z autokratyzmem. Rządzący wie lepiej. Istnieją dwie główne tradycje paternalistycznego konserwatyzmu:

- konserwatyzm jednego narodu

- chrześcijańska demokracja

4. Konserwatyzm libertariański:

- libertarianizm- odnosi się do wielu teorii które dają wyraźnie pierwszeństwo wolności nad innymi wartościami takimi jak władza, tradycja i równość. Libertarianie pragną maksymalizacji obszaru wolność osobistej oraz minimalizacji zasięgu władzy publicznej na ogół uznając państwo za zasadnicze zagrożenie dla wolności.

- libertariańscy konserwatyści wierzą, że liberalną gospodarkę można pogodzić z bardziej tradycyjną, konserwatywną filozofią społeczną, opartą na wartościach takich jak władza, obowiązek.

- opowiadają się za indywidualizmem gospodarczym , musi istnieć silne państwo by utrzymać porządek publiczny i zapewniać poszanowanie władzy. Pociąga ich rynek jako instrument dyscypliny społecznej, siły rynkowe regulują oraz kontrolują aktywność gospodarcza i społeczną. W rynku można upatrywać się instrumentu utrzymującego stabilność społeczną, który współdziała z policją i sądami.

5. Toryzm- używano tego terminu w XVIII wieku w Wielkiej Brytanii w odniesieniu do frakcji parlamentarnej, która wspierała władzę monarchii i kościół Anglii oraz reprezentowała ziemiaństwo.

6. Konserwatyzm arystokratyczny był reakcjonistyczną doktryną profeudalnych ugrupowań arystokracji, sformułowaną po rewolucji francuskiej 1789 roku, wyrażającą jej obawy przed zagrożeniami ze strony prokapitalistycznej burżuazji. Jako taki historyczny fenomen przetrwał w szczątkowych postaciach do około 1914 roku.

Konserwatyzm pragmatyczny jest również naznaczony piętnem określonego czasu historycznego, ale może wyrażać interesy jakiejkolwiek siły społecznej. Przejawia się poprzez absorbowanie tych wszystkich treści, innych ideologii politycznych, które składają się na etos politycznego sprzeciwu wobec zmian społecznych.

Konserwatyzm sytuacyjny, w odróżnieniu od konserwatyzmu pragmatycznego, nie chce się wiązać z żadną ideologią i sam nie pretenduje do miana ideologii. Jest kurczową obroną każdego porządku społecznego, któremu rzuciło wyzwanie coś z zewnątrz niosące zmiany, reformy, rewolucje. Może to być konserwatyzm zarówno skrajnej lewicy, jak i skrajnej prawicy.

Konserwatyzm naturalny charakteryzuje nie tyle stosunek do określonych porządków społecznych, ile pewną dyspozycję człowieka. Polega ona na naturalnej awersji do zmian, niechęci do nieznanego i jednocześnie niechęci poznawania tego nieznanego. Własne doświadczenie wynosi jako źródło poznawania ponad cudzy opis teoretyczny.

Konserwatyzm polityczny jest zespołem idei tworzących wyraźną ideologię, którą najpełniej wyraził Edmund Burkę. Ideologia polityczna konserwatyzmu sprzeciwiała się kolejno filozofii oświecenia, rewolucyjnemu jakobinizmowi, utylitaryzmowi, liberalizmowi i socjalizmowi.

Konserwatyzm formalny obejmuje zespół idei zawieszonych w ponadczasowej próżni historycznej i oderwanych od konkretnych sił społecznych. Jako najszersze rozumienie konserwatyzmu „w ogóle", oznacza gotowość posługiwania się tym, co jest, zadowolenie z tego, co aktualnie istnieje, a nie z tego, co było w przeszłości lub będzie możliwe w przyszłości. Zakłada przeciwstawianie tego:

- co znane - temu, co nieznane, tego, co wypróbowane

- temu, co niewypróbowane, stopniową i ostrożną przemianę - nagłej radykalnej zmianie, tego, do czego ludzie przywykli - zaskoczeniu, tego, co leży najbliżej i jest widoczne - temu, co oddalone i utopijne.

Konserwatyzm w sensie formalnym nie mówi, co jest warte zachowania i w czyim interesie. Nie precyzuje założeń konkretnego ładu społeczno- -politycznego i nie zmierza do formułowania jego programów. Odznaczając

się wąskim empiryzmem, jest wyrazem zasiedziałego temperamentu społeczno- politycznego, odwołującego się do przyzwyczajeń i doświadczenia. Nie mówiąc wprost, co i dla kogo należy zachowywać, rozważa najlepsze formy i sposoby zachowywania (artes conseroandi) tego czegoś i dla kogoś. Może się odnosić do instytucji politycznych, ale i produktów spożywczych; obyczajów i obrzędów, ale i norm prawnych; poprawności językowej, ale i przyrody; symboli narodowych, ale i uprzedzeń etnicznych bądź rasowych. Nie posiadając zwartej teorii, wyraża się w ludzkich postawach i sposobach myślenia — przywiązaniu do utartych wzorów zachowania, przyzwyczajeniach, upodobaniach, kultach, obyczajach, obrzędach, stylach, fascynacji.

Konserwatyzm tradycjonalistyczny ogniskuje swoje rozważania wokół idei tradycji. Jest najbliższy najgłębszej wymowie myśli Burke'a. Odrzuca rozumowanie teoretyczne o polityce, polegając na rozumowaniu praktycznym. Społeczeństwu i jego emanacji, państwu, nadaje cechy organiczne i duchowe. Konstytucję regulującą ustrój polityczny uznaje nie za jednorazowy, wyspekulowany artefakt normatywny, lecz osadzoną w długotrwałym doświadczeniu społecznym kumulację aprobowanych instytucji. Zmiana, jeśli już musi

nastąpić, nie jest rezultatem intencjonalnego myślenia racjonalnego, lecz wyrasta w sposób oczywisty i naturalny z przekonań społeczności. Hierarchia, autorytet i przywództwo są również fenomenami oczywistymi i naturalnymi. Posłuszeństwo władzy i prawu objawia się w sposób tak naturalny jak głód człowieka łaknącego chleba. Oczywistość i naturalność rozwiązań politycznych określiła i utrwaliła tradycja.

Konserwatyzm romantyczny jest przede wszystkim typowy dla większości myślicieli niemieckich, chociaż występuje również w myśleniu niektórych konserwatystów angielskich. Charakteryzuje go romantyczna nostalgia za wyidealizowaną wiejską, pasterską, najczęściej (/rasi-feudalną przeszłością. Często jest to kojarzone z wizją utopijną przeobrażonego w przyszłości społeczeństwa dzisiejszego. Ogólna wymowa konserwatyzmu romantycznego jest

antyindustrialna, wyraża sprzeciw wobec alienacji i dehumanizacji człowieka mechanistyczną kulturą przemysłową. Odrzuca on z obrzydzeniem mentalność merkantylistyczną i ekonomię liberalizmu klasycznego. Podobnie jak konserwatyzm tradycjonalistyczny, broni naturalnej hierarchii, w większym jednak stopniu polega na rozumie człowieka i w niepowtarzalny sposób faworyzuje formy życia prostego, religijnego i przenikniętego sentymentami

społecznymi.

Konserwatyzm paternalistyczny przypisuje elitom społecznym, szczególnie arystokracji, cechy ojcowskiej opiekuńczości wobec całego społeczeństwa. Podkreśla, że idea elitaryzmu, utożsamiana z arystokratyzmem, wyraża zobowiązanie ujmowane hasłem noblesse oblige. Ukazując odpowiedzialność elit, przesyca ją treściami humanitaryzmu, obcego liberalnemu indywidualizmowi. Ekonomika zachowuje przy tym prymat nad polityką, a troska o zaspokojenie potrzeb socjalnych nad troską o inne sprawy. W ten sposób konserwatyzm paternalistyczny zbliża się wyraźnie do liberalizmu socjalnego.

Konserwatyzm liberalny to nic innego jak liberalizm konserwatywny. Gdy jednak w przypadku liberalizmu konserwatywnego liberalizm nabiera cech konserwatyzmu przez uporczywe podtrzymywanie go nawet wtedy, kiedy minął już okres jego świetności, to w przypadku konserwatyzmu liberalnego tylko wówczas może się objawiać jego świetność. Gdy w liberalizmie konserwatywnym przymiot konserwatyzmu petryfikuje liberalizm, to w konserwatyzmie liberalnym przymiot liberalizmu nadaje konserwatyzmowi dynamikę.

Konserwatyzm Nowej Prawicy rodzi najwięcej trudności przy dociekaniu jego charakteru jako rodzaju konserwatyzmu. Idea Nowej Prawicy pojawiła się jako ideologiczny kontrapunkt Nowej Lewicy. Fakt ten należy przyjmować za ważną wskazówkę przy określaniu treści ideologicznych konserwatyzmu Nowej Prawicy. Ten w istocie amalgamat wątków liberalizmu klasycznego, skrajnego libertarianizmu i surowego populizmu sprzeciwia się nawet liberalizmowi socjalnemu, tym bardziej socjaldemokratyzmowi i jeszcze bardziej samemu socjalizmowi. Wyraża entuzjazm dla idei wolnego rynku i gorączkowy sprzeciw wobec przejawów interwencjonizmu państwowego.