Kinga Czarnecka

Poważne awarie przemysłowe

Poważna awaria Jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska naturalnego lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. (art. 3, pkt. 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. POŚ DzU nr 62 poz. 627)

Istnieje również pojęcie poważnej awarii przemysłowej to poważna awaria mająca miejsce w zakładzie przemysłowym. (art. 3, pkt. 24 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. POŚ DzU nr 62 poz. 627). To właśnie o niej jest mowa w większości przepisów z ustawy POŚ

Dane zdarzenie definiujemy jako awarię jeżeli w zdarzeniu „bierze udział” substancja niebezpieczna czyli taka która względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze może, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska;

Poważne awarie negatywne wpływają zarówno na ludność cywilna oraz środowisko naturalne, dlatego istnieje szereg aktów prawnych służących przeciwdziałaniu i zapobieganiu skutkom poważnych awarii, Wśród nich główna ustawa to Prawo ochrony środowiska.

Akty prawne regulujące problematykę poważnych awarii w Polsce

• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Tytuł IV Poważne awarie (art. 243-271)

• rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych powodujących zakwalifikowanie zakładu do stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej art. 248 ust.3 (rozporządzenie wykonawcze)

• rozdział 5 ustawy z 1991r. o IOŚ, określający obowiązki Inspekcji Ochrony Środowiska związane z zapobieganiem poważnym awariom i usuwaniem ich skutków.

• art.73 ust.3-4 ustawy POŚ, dotyczący lokalizacji zakładów, w których może wystąpić poważna awaria przemysłowa.

Akty prawne regulujące problematykę poważnych awarii prawie wspólnotowym i prawie międzynarodowym:

w prawie wspólnotowym dyrektywa 96/82/WE z 1996r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych wypadków związanych z substancjami niebezpiecznymi zwaną dyrektywą Seveso II, (przepisy tytułu IV ustawy POŚ wzorowane są na tej dyrektywie )

W prawie międzynarodowym: Konwencja w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych (1992). Stroną tej konwencji jest Unia Europejska.

Zakłady stwarzające ryzyko dzielą się na zakłady:

Zakłady o zwiększonym ryzyku, czyli tzw. „mniej niebezpieczne” na terenie, których są mniejsze ilości lub mniej niebezpieczne substancje.

Zakłady o dużym ryzyku, czyli tzw. „bardziej niebezpieczne”, które są przedmiotem ostrzejszej regulacji.

Minister właściwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem właściwym

do spraw zdrowia, ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem

właściwym do spraw środowiska, określi, w drodze rozporządzenia rodzaje

i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie

decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym

ryzyku.

W rozporządzeniu tym ustala się:

1) nazwy i ilości substancji niebezpiecznych, decydujące o zaliczeniu do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku,

2) oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną ich identyfikację,

3) kryteria kwalifikowania substancji do kategorii:

a) bardzo toksycznych,

b) toksycznych,

c) utleniających,

d) wybuchowych,

e) łatwopalnych,

f) wysoce łatwopalnych,

g) skrajnie łatwopalnych,

h) niebezpiecznych w szczególności dla ludzi lub środowiska oraz ich ilości decydujące o zaliczeniu do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku.

Awarie mogą wystąpić również poza zakładem np. podczas transportu substancji. Wtedy istotny jest zasięg i zagrożenie jakie stwarza dana substancja. Dlatego będąc świadkiem awarii niezwłocznie należy powiadomić o jej wystąpieniu osoby, które znajdują się w strefie zagrożenia oraz Państwową Straż Pożarną, Policję albo wójta.

Lokalizacja zakładów

Ograniczenia związane z lokalizacją zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnych awarii są przedstawione w art.73 punktach 3, i 4 ustawy POŚ. Dotyczą one lokalizacji zakładów „niebezpiecznych” w granicach administracyjnych miast a także w obrębie zwartej zabudowy wsi. Budowa takich zakładów jest możliwa pod warunkiem, że doprowadzi to do ograniczenia zagrożenia dla zdrowia ludzi, w tym wystąpienia poważnych awarii i ich niekorzystnych skutków. Ograniczenie to nie dotyczy budowy i rozbudowy zakładów na obszarach przeznaczonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na działalność produkcyjną, składowanie i magazynowanie, jeśli plany te nie zawierają ograniczeń dotyczących zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi.

Zakłady, które stwarzają zagrożenie wystąpienia poważnych awarii powinny być lokalizowane w bezpiecznej odległości od obiektów jakimi są: one same, osiedla mieszkaniowe, obiekty użyteczności publicznej, budynki zamieszkania zbiorowego i obiekty chronione na podstawie ustawy o ochronie przyrody (parki narodowe, krajobrazowe itp.) oraz na podstawie ustawy Prawo wodne (np. stref ochronnych ujęć wód i obszarów ochronnych wód śródlądowych).

Podstawowe obowiązki prowadzących zakłady stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej 30 dni przed uruchomieniem działalności. Zgłoszenie to powinno zawierać następujące dane:

• oznaczenie prowadzącego zakład, jego adres zamieszkania lub siedziby,

• adres zakładu,

• informację o tytule prawnym

• charakter prowadzonej lub planowanej działalności,

• rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń,

• rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i toksyczną substancji niebezpiecznej,

• charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.

Dodatkowo prowadzący zakład przedkłada program zapobiegania awariom właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej przed uruchomieniem zakładu oraz przekazuje go równocześnie do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska w celu otrzymania pozwolenia na otworzenie zakładu

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku sporządza program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, w którym przedstawia system zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska

Program zapobiegania awariom powinien zawierać w szczególności:

1) określenie prawdopodobieństwa zagrożenia awarią przemysłową,

2) zasady zapobiegania oraz zwalczania skutków awarii przemysłowej przewidywane

do wprowadzenia,

3) określenie sposobów ograniczenia skutków awarii przemysłowej dla ludzi i

środowiska w przypadku jej zaistnienia,

4) określenie częstotliwości przeprowadzania analiz programu zapobiegania

awariom w celu oceny jego aktualności i skuteczności.

Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania i wdrożenia

systemu bezpieczeństwa stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania i

organizacji zakładu.

W systemie bezpieczeństwa należy uwzględnić:

1) określenie, na wszystkich poziomach organizacji, obowiązków pracownik

ów odpowiedzialnych za działania na wypadek awarii przemysłowej,

2) szkolenia pracowników, których obowiązki są związane z funkcjonowaniem

instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,

3) funkcjonowanie mechanizmów umożliwiających systematyczną analizę zagrożeń

awarią przemysłową oraz prawdopodobieństwa jej wystąpienia,

4) instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji, w której znajduje się

substancja niebezpieczna, przewidziane dla normalnej eksploatacji instalacji,

a także konserwacji i czasowych przerw w ruchu,

5) instrukcje sposobu postępowania w razie konieczności dokonania zmian w

procesie przemysłowym,

6) analizę przewidywanych sytuacji awaryjnych, służącą należytemu opracowaniu

planów operacyjno-ratowniczych,

7) prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się

substancja niebezpieczna, umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych

w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących odstępstwo od

normalnej eksploatacji instalacji,

8) systematyczną ocenę programu zapobiegania awariom oraz systemu bezpieczeństwa,

prowadzoną z punktu widzenia ich aktualności i skuteczności.

Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania raportu o

bezpieczeństwie.

Raport o bezpieczeństwie powinien wykazać, że:

1) prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu

zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych,

2) zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa,

3) zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i

podjęto środki konieczne do zapobieżenia im,

4) rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,

jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają bezpieczeństwo,

5) zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz dostarczono

informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjnoratowniczych.

Rozpoczęcie ruchu zakładu o dużym ryzyku może nastąpić po zatwierdzeniu raportu

o bezpieczeństwie.

W celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków awarii przemysłowej

opracowuje się wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy.

Plany operacyjno-ratownicze zawierają w szczególności:

1) zakładane działania służące ograniczeniu skutków awarii przemysłowej dla

ludzi i środowiska,

2) propozycje metod i środków służących ochronie ludzi i środowiska przed

skutkami awarii przemysłowej,

3) informację o występujących zagrożeniach, podjętych środkach zapobiegawczych

i o działaniach, które będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii

przemysłowej, przedstawianą społeczeństwu i właściwym organom Państwowej

Straży Pożarnej, wojewodzie, wojewódzkiemu inspektorowi

ochrony środowiska, staroście, wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi

miasta,

4) wskazanie sposobów usunięcia skutków awarii przemysłowej i przywrócenia

środowiska do stanu poprzedniego, a w przypadku gdy nie jest to możliwe

- określenie zabiegów, których celem jest rekultywacja,

5) wskazanie sposobów zapobiegania transgranicznym skutkom awarii przemysłowej.

Obowiązki związane z zakładami o dużym ryzyku

Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:

• Opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania organizacji zakładu,

• Do opracowania raportu o bezpieczeństwie.

• Przed uruchomieniem zakładu, przedstawienie raportu o bezpieczeństwie komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

• Raport o bezpieczeństwie oraz jego zmiany zatwierdzane są w drodze decyzji przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

• Dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków awarii przemysłowych.

• Coroczna aktualizacja wszystkich danych o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu.

• Zawiadomienie PSPoż. oraz WIOŚ w razie wystąpienia awarii.

W przypadku zauważenia poważnej awarii przemysłowej należy podać:

• Imię i nazwisko, numer telefonu zgłaszającego

• Miejsce oraz typ awarii (wyciek, pożar, itp.)

• Nazwa oraz numer identyfikacyjny substancji znajdującej się na miejscu zdarzenia

• Nazwa nadawcy/odbiorcy/producenta

• Nazwa przewoźnika, numer wagonu lub numer rejestracyjny pojazdu

• Rodzaj oraz rozmiar zbiornika

• Ilość transportowanego materiału/ilość materiału uwolnionego

• Warunki lokalne (pogoda, teren, bliskość szkół, szpitali, cieków wodnych, itp.)

• Służby ratownicze, które już zostały powiadomione.