WYKŁAD: Autonomiczny układ nerwowy (wegetatywny)

Część układu nerwowego, którego wypustki przewodzą impulsy nerwowe do narządów wewnętrznych (zaopatrują: mięśnie gładkie, naczynie krwionośne, gruczoły i inne komórki):

Funkcje:

1. wraz z układem dokrewnym decyduje o utrzymaniu homeostazy

2. umożliwia adaptacje organizmu do zmieniającego się środowiska wewnętrznego perystaltyka jelit, wydzielanie gruczołów, natężenie gazów etc.

3. integruje narządy wewnętrzne przez co pozwala na zmiany czynności narządów, zależne od działania rożnych bodźców środowiskowych, zewnętrznych musimy się dostosować organizmem do tych warunków zewnętrznych, jak nas goni wściekły pies, to potrzebujemy więcej tlenu, żebyśmy mogli głębiej oddychać.

4. bardzo silnie reaguje na stany emocjonalne (nawet gdy zachowanie somatyczne lub mowa na to nie wskazują) ważne. Byłem przerażony, a w jego mimice tego nie widać, bo dziś już nie jest przerażony; inny pacjent też przeżył cos przerażającego, i gdy go zapytamy o co chodziło, to on słowa nie powie, ale na jego twarzy możemy zobaczyć ten sam strach.

5. wykazują ścisłą współzależność od somatycznego układu nerwowego funkcjonalna całość naczynia muszą dostarczać więcej materiały, serce musi szybciej bić.

Uwaga: Dzięki współdziałaniu (interakcji) trzewno-somatycznej funkcje wegetatywne i somatyczne podporządkowane są czynności integracyjnej o.u.n

Odruch autonomiczny:

Jest to podstawowa jednostka czynnościowa układu autonomicznego.

O odruchu autonomicznym (trzewnym) mówimy gdy jego efektorem jest: gdy efektorem są

1. naczynie krwionośne, trzewia

2. mięsień gładki narządów wewnętrzynych,

3. mięsień sercowy,

4. gruczoły. dążą do utrzymania homeostazy naszego organizmu, środowiska wewnętrznego

Ramie dośrodkowe odruchu autonomicznego: trzewne włókna aferentne (czuciowe) przebiegające w nerwach autonomicznych.

Ramię odśrodkowe odruchu autonomicznego : impulsy z o.u.n do efektorów w narządach trzewnych są przewodzone 2 połączonymi synaptycznie neuronami:

1. neuron przedzwojowy (ciało komórkowe w pniu mózgowym układ przywspółczulny lub w rogach bocznych rdzenia kręgowego układ współczulny)

2. neuron pozazwojowy (ciało komórkowe w obwodowych zwojach autonomicznych)

Przewodnictwo w UA jest wolniejsze (włókna przewodzą wolniej, i oprócz tego jest stacja w zwoju, nie są nam potrzebne szybkie zmiany. Gdy są nam one potrzebne, to używamy układu somatycznego {ruchowego}, a autonomiczny ma zapewnić nam homeostazę. Organizm za tym nie przepada.) – czas reakcji (stała czasowa reakcji autonomicznych wegetatywnych) jest znacznie dłuższy niż w układzie somatycznym.

Dzieje się tak gdyż:

1. połączenia synaptyczne znajdują się poza obrębem o.u.n

2. impulsacja przewodzona jest cienkimi włóknami

Podział anatomiczny i organizacja UA

Autonomiczny układ nerwowy dzieli się na części:

1. współczulną (sympatyczną) – aksony neuronów przedzwojowych opuszczają o.u.n przez korzenie brzuszne segmentów piersiowych i lędźwiowych; notatki z biologii!!!

2. przywspółczulna (parasympatyczna) – aksony neuronów przedzwojowych opuszczają o.u.n przez korzenie:

- nerwów czaszkowych 3, 4, 9, 10 (znaczna część przez 10)

- brzuszne krzyżowych segmentów rdzeniowych

3. enteryczną – w dużym stopniu niezależne od poprzednich, bazuje na krótkich odruchach w narządach trzewnych (tzw. nerwowy układ eteryczny)

4. czuciową (aferentną) – rozpoczyna się w różnych receptorach narządów wewnętrznych (enteroceptory)

- przewodzi czucie trzewne

- bierze udział w licznych odruchach (trzewno-trzewnych, trzewno-somatycznych)

Zwoje autonomiczne

Skupiska:

1. neuronów pozazwojowych i ich wypustek

2. zakończeń przedzwojowych (wypustki aksonalne) neuronów autonomicznych

3. tkanki łącznej (tworzy torebkę i wnika w głąb zwoju) utrzymuje to wszystko w strukturze

Dywergencja pobudzeń w obrębie zwoju: włókna przedzwojowe tworzą synapsy z ciałami komórkowymi i dendrytami wielu neuronów pozazwojowych. Jeden neuron przedzwojowy, a impulsacja przenosi się na wiele różnych kolejnych neuronów pozazwojowych

Konwergencja pobudzeń w obrębie zwoju – każda komórka zwojowa otrzymuje pobudzenia z wielu różnych włókien przedzwojowych

Część współczulna (sympatyczna) UA

1. Ciała komórkowe neuronów przedzwojowych znajdują się w rogach bocznych substancji szarej rdzenia, w odcinkach id C8 do L3

2. Aksony neuronów opuszczają rdzeń kręgowy korzeniami brzusznymi tworząc tzw. gałązki łączące białe.

3. Włókna przedzwojowe kończą się synapsami na komórkach zwojów pnia współczulnego (ciągnie się wzdłuż kręgosłupa od części szyjnej do krzyżowej

4. Pień sympatyczny składa się z licznych, połączonych ze sobą zwojów kręgowych, w których wyróżnia się część:

   1. Szyjną (3 zwoje)

   2. Piersiową (11-12)

   3. Lędźwiową (3-4)

   4. Krzyżową (4-5)

   5. Nieparzystą ogonową (1 zwój)

Pień sympatyczny

Po wejściu do pnia sympatycznego włókna przewodzące mogą tworzyć synapsy z:

1. Innymi neuronami współczulnymi w najbliższym zwoju kręgowym

2. Wstępować lub zstępować w pniu jako włókna międzyzwojowe tworząc synapsy z neuronami w dalszych zwojach

Aksony pozazwojowe

1. Są niezmielinizowane (szare)

2. Łączą się z nerwami rdzeniowymi poprzez gałęzie łączące szare, wchodząc w skład obwodowych nerwów somatycznych i zaopatrując: narządy wewnętrzne

Przebieg włókien

Część włókien przedzwojowych nie kończy się w zwojach kręgowych. Biegną one dalej:

1. W części szyjnej do:

1. Zwoju szyjno- piersiowego

2. Szyjno-środkowego

3. Szyjno-górnego

1. W części piersiowej i brzusznej do:

1. Zwoju trzewnego

2. Krezkowego górnego

3. Krezkowego dolnego

Dopiero w tych sześciu zwojach dochodzi do przełączenia na włókna pozazwojowe.

Neurony pozazwojowe

1. W części szyjnej pnia sympatycznego wysyłają włókna do tkanek i narządów

1. Głowy i szyi (mięśnie gładkie oka, tęczówka, mięśnie naczyń krwionośnych, gruczoły łzowe, ślinowe

2. Klatki piersiowej

1. W części piersiowo-brzusznej pnia sympatycznego wysyłają

1. Jamy brzusznej włókna do tkanek i narządów

2. Miednicy mniejszej

3. Narządów płciowych

Unerwienie współczulne narządów

• Serce: splot sercowy tworzą nerwy sercowe ten splot

• Mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń płuc: sploty płucne

• Narządy jamy brzusznej: (żołądek, jelita, wątroba, trzustka, pęcherzyk i drogi żółciowe, nerki) włókna ze zwojów jamy brzusznej kręgowych (trzewnego, krezkowego górnego) miednica mała – zwój krezkowy dolny;

• Rdzeń nadnerczy: docierają tylko przedzwojowe cholinergiczne włókna współczulne. Komórki rdzenia nadnerczy (chromochłonne) stanowią modyfikację pozazwojowych neuronów współczulnych i uwalniają adrenalinę i noradrenalinę pod wpływem pobudzenia układu współczulnego

• Narządy wewnętrzne miednicy malej: włókna ze zwoju krezkowego dolnego i zwojów lędźwiowych i krzyżowych.

Rodzaje włókien

• Włókna przedzwojowe układu współczulnego - uwalniają acetylocholinę (Ach), działającą na receptory cholinergiczne typu N (nikotynowe) w neuronach pozazwojowych. Mogą tak samo hamować jak i pobudzać układ autonomiczny

• Włókna pozazwojowe – noradrenalina

- cienkie włókna bezmielinowe, które rozgałęziają się, tworząc sieć włókienek z licznymi zgrubieniami, tzw. żylakowatościami.

- w żylakowatościach znajdują się pęcherzyki synaptyczne (noradrealina z ATP oraz dopamina)

- na zakończeniach włókien jest noradrenalina;

Noradrenalina

1. Receptory, z którymi łączy się – receptory adrenergiczne

2. Wyróżnia się receptory : alfa 1, alfa 2, beta 1 i beta 2

3. Receptory (alfa 1 i beta 2) znajdują się w błonie miocytów:

   1. Naczyń krwionośnych

   2. Oskrzeli

   3. Przewodu pokarmowego

4. Efekty działania NA zależą od tego, czy przetwarzane są receptory alfa czy beta

Receptory adrenergiczne

Układ adrenergiczny działa na narządy:

1. Droga nerwową: za pośrednictwem noradrenaliny, która uwalnia się na zakończeniach adrenergicznych włókien nerwowych w narządach

2. Poprzez krew: rozprowadza po całym organizmie adrenalinę, uwolnioną w rdzeniu nadnerczy.

Receptory alfa – bardzie wrażliwe na noradrenalinę

Receptory beta –bardziej wrażliwe na adrenalinę

Cześć przywspółczulna (parasympatyczna) UA

Wchodzi w skład:

1. Nerwów czaszkowych unerwiają czaszkę, ale równocześnie widzimy, że nerw błędny unerwia całą masę narządów, które już wykraczają poza naszą czaszkę.

   1. Okołoruchowy

   2. Twarzowy

   3. Językowo – gardłowy

   4. Błędny – jest najważniejszym nerwem naszych nerwów parasympatycznych

2. Nerwów rdzeniowych, wychodzących z krzyżowych segmentów rdzeniowych S2-S4 (nerwy trzewne miedniczne).

Najważniejszym nerwem przywspółczulnym jest nerw błędny X, zaopatrujący narządy klatki piersiowej i brzucha (z wyjątkiem obwodowego odcinka okrężnicy, pęcherza moczowego i macicy bo unerwione przez S2-S4)

1. Włókna eferentne: 10% wszystkich włókien w nerwie błędnym, tylko 10%!

2. Włókna aferentne (czuciowe): reszta włókien w nerwie błędnym. Zbierają informację z całej jamy brzusznej i klatki piersiowej.

Odcinek głowowy części przywspółczulnej

1. Składa się z jader w pniu mózgowym (Westphela – Edingera, solionowe górne, ślinowe dolne, grzbietowe nerwu błędnego) odcinek głowowy

2. Wchodzi w skład nerwów czaszkowych:

1. Nerwo okoruchowy (III): włókna zaopatrują mięsień zwieracz źrenicy i mięsień rzęskowy,

2. Nerw twarzowy (VII): gruczoły łzowe, oraz gruczoły błony śluzowej nosa i podniebienia,

3. Nerw językowo – gardłowy (IX): włókna zaopatrują śliniankę przyuszną.

Zwoje odcinka głowowego:

- rzęskowy (n. III),

- skrzydłowo – podniebieniowy (n. VII),

- podżuchwowy (n. VII),

- uszny (n. IX)

.

1. Nerw błędny (X): unerwienie przywspółczulne narządów trzewnych szyi, klatki piersiowej i brzucha: odcinek trzewny: szyja, klatka piersiowa, brzuch

   1. Włókna przedzwojowe biorą początek w jądrze (grzbietowym) nerwu błędnego.

   2. Kończą się synapsami na neuronach zwojów śródściennych położonych w narządach efektorowych. Neurony przedzwojowe dłuższe, dochodzą aż do unerwianych narządów

   3. Obszar wpływu n. błędnego w obrębie przewodu pokarmowego: od przełyku do jelita grubego, żołądek, trzustka, wątroba, pęcherzyk żółciowy, drogi żółciowe.

   4. Zwoje obwodowe znajdują się w splotach śródściennych i enterycznych przewodu pokarmowego (sploty Auerbacha i Meissnera) w ścianach narządów.

   5. Aksony neuronów rozsianych w narządach wewnętrznych unerwiają tkanki, w których same się znajdują (kończą się na komórkach mięśni gładkich, mięśnia sercowego, komórkach gruczołowych).

Odcinek krzyżowy części przywspółczulnej

Narażony często na różne urazy, podczas wypadków, jak spadamy ze schodów, na ślizgawce, etc. Jeśli dojdzie do uszkodzenia tego odcinka, to może dojść do poważnych problemów ze zdrowiem, dot. oddawania moczu, stolca. Przez to są narządy płciowe ukrwione, mogą być zaburzenia erekcji, czucia w okolicy krocza i ud.

1. Tworzy jądro pośrednio – przyśrodkowe w obrębie rogów bocznych krzyżowych segmentów rdzenia S2-S4

2. Aksony tych neuronów tworzą nerwu trzewne miedniczne (włókna przedzwojowe), które kończą się w zwojach splotu miednicznego

3. Włókna pozazwojowe zaopatrują:

   1. Pęcherz moczowy,

   2. Okrężnicę zstępującą, esicę i prostnicę,

   3. Naczynia krwionośne miednicy,

   4. Naczynia krwionośne wewnętrznych narządów płciowych.

Włókna pozazwojowe przywspółczulne:

1. Są krótkie i pozbawione osłonki mielinowej

1. Mają zakończenia z pęcharzykami zawierającymi acetylocholinę.

2. Mają zakończenia z pęcherzykami zawierającymi inne substancje: wazoaktywny peptyd jelitowy, cholecystykininę…)

Acetylocholina działa na receptory cholinergiczne.

Część enteryczna układu autonomicznego

1. Neurony skupione są w 2 splotach śródściennych:

1. Podśluzówkowym (Meissnera)

2. Mięśniowym (Auerbacha)

1. W splotach wyróżnia się:

1. Krótkie neurony aferentne

2. Interneurony

3. Neurony eferentne (zaopatrują mięsnie gładkie, gruczoły i naczynia krwionośne przewodu pokarmowego)

1. Pobudzenie neuronów aferentnych: w wyniku działania bodźców mechanicznych i chemicznych (działają na receptory błony śluzowej, są związane z obecnością w jelitach treści pokarmowej, produktów trawienia i soków trawiennych).

2. Neurony zwojowe mogą być aktywne rytmicznie (oscylatory): wysyłają serie impulsacji do neuronów pobudzających lub hamujących mięśnie gładkie lub gruczoły jelit.

3. Neurony eferentne mogą być pobudzające (uwalniają Ach, VIP, ATP) lub hamujące (VIP, GABA, dopamina) czynność mięśni gładkich.

4. Część enteryczną cechuje niezwykła złożoność organizacyjna. Głównym mechanizmem regulacji jest przekaźnictwo synaptyczne w obrębie zwojów, pomiędzy neuronami aferentnymi i eferentnymi oraz przekaźnictwo pomiędzy neuronami eferentnymi a gruczołami i mięśniami gładkimi przewodu pokarmowego. Skomplikowana budowa, liczne połączenia międziy eferentnymi a aferentnymi oraz jest dużo takich „sterowników”

5. Cechą funkcjonalną tego układu są liczne odruchy: ich pętla zamyka się w obrębie jednego aksonu bez udziału ciała komórkowego (odruchy aksonalno- aksonalne) lub w obrębie zwojów autonomicznych bez udziału o.u.n (odruchy zwojowe).

Organizacja odruchów UA

Podstawą czynności UA są odruchy, które dzieli się na:

1. Trzewno-trzewne

2. Trzewno-somatyczne

3. Somatyczno-trzewne

Łuki odruchów trzewnych (te same elementy co w układzie somatycznym):

1. Receptor:

- w narządach wewnętrznych – interoceptor.

- baroreceptor – ciśnienie krwi

- chemoreceptor w błonie śluzowej czy ścianie naczyń, informacje o krwi

1. Droga dośrodkowa:

- włókna trzewne, np. nerwy błędne (biegnące do rdzenia kręgowego lub pnia mózgowego

1. ośrodek

2. droga odśrodkowa

3. efektor

Odruchy trzewno-trzewne

1. Łuki odruchowe zamykające się poza o.u.n. w zwojach autonomicznych (odruchy zwojowe) lub obejmują tylko jeden neuron aferentny i przez jego kolaterale unerwiają efektory.

2. Mają podstawowe znaczenie w regulacji czynności układu krążenia i przewodu pokarmowego

3. Informacje z narządów są przekazywane wewnątrz zwoju na neurony odśrodkowe pozazwojowe do efektorów tych samych lub sąsiednich narządów.

Odruchy trzewno-somatyczne

1. Receptory i droga dośrodkowa znajdują się w układzie trzewnym.

2. Droga odśrodkowa i efektory znajdują się w układzie somatycznym.

3. Np. objaw tzw. obrony somatycznej: wzmożone napięcie mięśni szkieletowych pod wpływem podrażnień bólowych otrzewnej (zapalenie wyrostka robaczkowego). Napicie mięśni brzucha, bo boli.

Odruchy somatyczno-trzewne

1. Rozpoczyna się w receptorach somatycznych, np. mięśniowych, a droga odśrodkowa obejmuje nerwy trzewne, np. błędne lub współczulne.

2. Towarzyszą jako komponent autonomiczny np. odruch dowolny i umożliwiają przystosowania narządów wewnętrznych do aktualnych zmian w środowisku wewnętrznym organizmu.

Gdy cos się dzieje z naszymi mięśniami, nasz układ autonomiczny reaguje, gdy cos się dzieje z naszym układem trzewnym, reagują nasze mięsnie.

Znaczenie UA

Jest włączony w regulacji czynności licznych narządów efektorycznych, szczególnie reguluje:

1. Czynności serca

2. Rozkład krwi w poszczególnych obszarach układu sercowo-naczyniowego jak nam potrzeba więcej krwi w mięśniach, a jak nie trzeba, to pożytkuje je inaczej.

3. Temperatura ciała

4. Funkcję gruczołów potowych

5. Przepływ krwi przez skórę

6. Wydzielanie, motorykę, trawienie i wchłanianie w układzie trawiennym.

7. Wydalanie końcowych produktów przemiany materii.

8. Funkcje rozrodcze, szczególnie u mężczyzn (kontrola erekcji i ejakulacji).

• Obie części UA uczestniczą stale w kontroli homeostazy.

• Część współczulną cechuje ponadto zdolność do reagowania w warunkach przeciążenia ustroju i w stanach zagrożenia (walka, ucieczka, obrona)

• Pod względem fizjologicznym obie części UA wykazują w stosunku do siebie działanie antagonistyczne.

Przekaźnictwo synaptyczne

Acetylocholina uwalnia się:

1. Na zakończeniach wszystkich włókien przedzwojowych w zwojach współczulnych i przywspółczulnych. We wszystkich włóknach przedzwojowych obu układów.

2. W rdzeniu nadnerczy

3. Na wszystkich zakończeniach przywspółczulnych włókien zazwojowych.

4. Na zakończeniach włókien współczulnych unerwiających gruczoły potowe

Noradrenalin uwalnia się na zakończeniach współczulnych włókien zazwojowych. Adrenalina jest wytwarzana w rdzeniu nadnerczy.

Może być narząd unerwiony tylko przez jeden układ.

Unerwienie wegetatywne serca:

1. Do rytmicznych skurczów serca pobudza automatycznie działający układ przewodzący, którego nadrzędną częscią jest węzeł zatokowy.

2. Impulsy rozprzestrzeniją się w obrębie mięsnia przedsionków i są przewodzone do węzła przedsionkoweo- komorowego.

3. W węźle tym biorą początek włókna które doprowadzają impulsy do wszystkich części mięsnia komór.

4. Pobudzenie układu współczulnego powoduje zwiększenie (…) - powstawania impulsów w węźle zatokowym i zwiększenie częstości skurczów serca, a także zwiększenie siły skurczów.

5. Pobudzenie układu przywspółczulnego: zmniejszenie częstości powstawania impulsów w węźle zatokowym i zwolnienie ich przewodzenia w obrębie układu przewodzącego (zmniejszona częstość skurczów.)

Unerwienie naczyń krwionośnych

1. Krew z aorty podczas skurczu serca przepływa do węższych tętnic, tętniczek, naczyń włosowatych, żył i wraca do prawego przedsionka

2. Hgug

3. Yfituf

4. Pobudzenie układu współczulnego : prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego wskutek działania trzech czynników:

1. Zwężenie światła tętniczego i zwiększenia oporu dla przepływu krwi.

2. Zwiększenie objętości krwi wtłaczanej do tętnic podczas każdego skurczu serca.

3. Zwiększenia ilości krwi wprowadzanej do tętnic w jednostce czasu (szybciej!) wskutek zwiększenia częstości skurczów serca.

Ośrodkowa kontrola czynności układu krążenia

Czynność serca i stan naczyń krwionośnych są regulowanie przez zespół ośrodków w obrębie rdzenie przedłużonego.

1. Cześć górna – utrzymuje stan napięcia układu współczulnego, stale wytwarza impulsy nerwowe, które docierają do serca i tętniczek.

2. Cześć dolna – hamuje czynność części górnej

3. Czestosc skurczów serca ulega zmniejszeniu także wtedy, gdy wzrasta napięcie układu przywspółczulnego.

4. Ośrodki regulujące czynność układu krążenia są pod kontrolą:

- podwzgóra;

- zakrętu obręczy

- ciała migdałowatego;

- hipokampa;

- kory mózgu.