DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA SZEŚCIOLATKA

 Wg Stefana Szumana „dojrzałość  szkolna”  to taki poziom rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego dziecka, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczną naukę w klasie I szkoły podstawowej”.

Wrażliwość dziecka to jego ciekawość, zainteresowanie rysowaniem, liczeniem, literkami, czytaniem, to pierwsze próby pisania liter drukowanych, to stałe pytania: jak to, po co, dlaczego? W grupie przedszkolnej stosunkowo łatwo takie dzieci zauważyć. Łatwo jest także zauważyć dzieci, które takich zainteresowań nie przejawiają i im trzeba szczególnie wnikliwie się przyjrzeć, bo prawdopodobnie nie osiągnęły odpowiedniego poziomu rozwoju i  należy im pomóc.

Podatność zaś polega na tym, że dziecko chce podporządkować się poleceniom, wskazówkom i uwagom osób dorosłych – wie, że nie ono jest „najmądrzejsze” i że nie wszystko umie najlepiej – daje sobą kierować. Tylko takie dziecko korzysta z procesu nauczania.

Przez dojrzałość fizyczną rozumie się taki wzrost, wagę, proporcje ciała (z tym wiąże się twardość kości, siła mięśni pozwalająca np. nie pokładać się na ławce w czasie pracy w klasie), że dziecko może bez przeszkód korzystać z urządzeń i przyborów szkolnych (wysokość sanitariów, ławek, krzeseł, wieszaków w szatni, waga tornistra itp.).Dodatkowo zmniejsza się podatność na zmęczenie i zwiększa się odporność na choroby. Od tej dojrzałości zależny jest także rozwój ruchowy dziecka  - bieganie, skakanie, utrzymywanie równowagi – te czynności są niezbędne dla poznawania stosunków przestrzennych i dla orientacji w otoczeniu; ma to wielki wpływ na powodzenie w nauce! oraz rozwój ruchowy rąk – jakość i tempo pisania to bardzo ważne czynności w szkole!

Rozwój psychiczny i dojrzałość psychiczna to taki poziom wszystkich procesów poznawczych i emocjonalnych, od których zależy funkcjonowanie dziecka w szkole i powodzenie lub niepowodzenie w nauce.

 

Procesy poznawcze to:

• Uwaga – stopień koncentracji, czas skupienia, zdolność skupiania się na jednym obiekcie – rzutują one na przyswajanie wiedzy i wykonywanie czynności ( „nie widzimy i nie słyszymy” tego, na czym nie skupimy uwagi, źle wykonujemy czynności, przy których nie uważamy);

• Pamięć – kłopoty z zapamiętywaniem to luki w wiedzy, brak wiedzy, to ogromne trudności z uczeniem się szkolnym. Warto wiedzieć, że dzieci zapamiętują to, co je ciekawi, a nie to, co jest ważne!

• Spostrzeganie wzrokowe – od niego zależy odróżnianie liter i cyfr, a przez to ich znajomość. Różnicowanie to opiera się na analizie i syntezie wzrokowej, czyli jest to spostrzeganie zależności i stosunków przestrzennych między elementami liter i cyfr. Spostrzegamy kształty, wielkość, kolejność liter – zapamiętujemy te dane i dzięki temu uczymy się pisać i czytać. Zaburzenia w tym zakresie mogą sugerować „ryzyko dysleksji” – czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania przy prawidłowym poziomie umysłowym. 

• Spostrzeganie słuchowe – dzięki niemu możemy podzielić wyrazy na sylaby, na głoski czyli dokonać analizy słuchowej, przyporządkować głoskom litery i zapisać dany wyraz. Jeżeli wybrzmiewamy poszczególne głoski i połączymy je w wyraz, to wówczas czytamy – dokonujemy syntezy słuchowej. Różnicowanie brzmienia głosek, ich kolejności to także podstawa nauki pisania i czytania – zaburzenia w tym zakresie także mogą sugerować ryzyko dysleksji.

• Myślenie – to główny proces umożliwiający uczenie się i to nie tylko szkolne. Prawidłowe myślenie zależy od indywidualnych możliwości operowania informacjami oraz od ilości i jakości tych informacji. W operowaniu informacjami, w przetwarzaniu ich na podstawie tworzeniu nowych informacji ogromne znaczenie ma doświadczenie, ćwiczenia. Dzięki temu dziecko zaczyna rozumieć proste pojęcia, zasady, prawidłowości. Począwszy od 6-7 lat dzieci zaczynają wnioskować i po raz pierwszy wiązać ze sobą informacje na zasadach logicznych, stopniowo przechodzą do oceniania problemów z różnych punktów widzenia (tzw.decentracja) – jest to podstawą kształtowania się myślenia matematycznego. Prawidłowy poziom myślenia jest warunkiem zrozumienia przyswajalnej wiedzy i jej wykorzystywania, czyli warunkiem procesu szkolnego uczenia się.

• owa – jest zdolnością porozumiewania się. Dziecko dojrzałe do szkoły ma poprawną wymowę, potrafi już za pomocą słów przekazywać informacje w sposób zrozumiały dla odbiorcy, ma taki zasób słów, że rozumie przekazywaną wiedzę i samo za pomocą słów potrafi przekazywać a sposób zorganizowany informacje innym. Rozumie także tekst czytany w podręcznikach i potrafi „zwerbalizować” swoje myśli.

 

Wszystkie procesy poznawcze wiążą się ze sobą, są od siebie współzależne i opóźnienie czy też zaburzenie któregoś z nich wpływa negatywnie na poziom pozostałych.

 

Procesy emocjonalne i motywacyjne – to odczuwanie i przeżywanie relacji: ja – świat, to także motywy naszego działania. Dzieci w przedszkolu kierują się jeszcze głównie szukaniem przyjemności i unikaniem przykrości. Znają wiele norm i zasad, ale nie są to główne przyczyny ich działań. Dojrzałość emocjonalna to stawianie na pierwszym miejscu poczucia obowiązku, odpowiedzialności za swoje postępowanie, to zdolność do „odkładania na później” przewidywanych przyjemności na rzecz obowiązków. To także zdolność do częściowego opanowania emocji i kontrolowanie ekspresji emocji. To zdolność do krytycyzmu, do uczenia się na własnych błędach i do pokonywania trudności. 

Dojrzałość społeczna – umiejętność zgodnego współżycia i współdziałania z innymi, to znajomość norm społecznych, to uczucia społeczne, zmniejszanie się egocentryzmu, itp. Dziecko dojrzałe społecznie odnosi do siebie polecenia skierowane do całej grupy, czuje się członkiem grupy i zaczyna poprzez uczestnictwo w grupie zaspokajać swoje potrzeby ruchowe i psychiczne (akceptacji, uznania, opiekowania się, itp.).

 Rozwój dziecka i jego dojrzewanie biologiczne jest procesem ciągłym, w którym od czasu do czasu zdarzają się tzw. „skoki rozwojowe”, związane głównie z działaniem układu hormonalnego. Właśnie w okresie 5-, 6- tego roku życia dokonuje się skok rozwojowy – uaktywnia się układ hormonalny, wpływający zarówno na rozwój ciała, jak i układu nerwowego.

 

Zmiany rozwojowe w zakresie ciała. W stosunkowo krótkim czasie:

-        rosną stopy dziecka;

-        wydłużają się i twardnieją kości kończyn (u chłopców kości bardziej grubieją niż u dziewczynek);

-        rozpoczyna się pierwszy etap kostnienia nadgarstka – ruchy dłoni stają się bardziej płynne, ręce mniej męczą się przy rysowaniu i pisaniu, lepszy jest poziom rysunku, „ładniejsze szlaczki”;

-        obserwuje się różnicowanie zainteresowań – u chłopców tzw. głód ruchu: większa potrzeba biegania, skakania, siłowania się, bójki, itp., ale za to mniejsza precyzja ruchów rąk. U dziewcząt zabawy ruchowe są spokojniejsze, ale większa precyzja ruchów rąk i lepszy poziom rysunków i pisma. To początek antagonizmów związanych z płcią i zmiana proporcji ciała w kierunku „dorosłości”, a także lepszy poziom czynności samoobsługowych.

 

Zmiany w dojrzewaniu i funkcjonowaniu układu nerwowego. Zmiany w pracy układu nerwowego są bardzo znaczące.

1.    Zwiększa się ilość połączeń nerwowych i poprawia się przewodnictwo nerwowe – dzięki temu bardziej zróżnicowane są relacje na bodźce, szybszy czas reakcji, „dokładniejsze”, bardziej precyzyjne przewodzenie. Zanikają stopniowo współruchy, np. ruchy języka przy pisaniu.

2.    Poprawia się znacząco funkcjonowanie zmysłów: polepsza się ostrość wzroku, zdolność odróżniania odcieni barw, dzieci lepiej odbierają dźwięki (mniej fałszują), zapachy, smaki („niejadki” zaczynają jeść, „bo smaczne”), lepiej odbierane są bodźce z otoczenia.

3.    Dojrzewa kora mózgowa – sprawniej przebiegają procesy pobudzenia i hamowania: dziecko lepiej i dłużej skupia uwagę, zaczyna sterować swoją uwagę, mniej męczy się, mniej wierci się (dłużej usiedzi w jednym miejscu), zaczyna być zdolne do częściowego panowania nad swoimi emocjami i ich ekspresją, zaczyna mieć poczucie obowiązku, staje się mniej infantylne itp.

4.    Dojrzewają okolice ruchowe kory mózgowej – poprawia się: płynność i koordynacja ruchów, także ruchów rąk, lepsze jest utrzymywanie równowagi, ruchy stają się zwinne, zgrabne.

5.    Dojrzewają struktury kory odpowiedzialne za czynności szkolne: poprawia się wzrokowe spostrzeganie analityczno – syntetyczne (łatwiej odróżnia się litery podobne kształtem, a różniące się położeniem przestrzennym i położeniem elementów względem siebie typu d, g, b, p); znacznie poprawia się słuchowe spostrzeganie analityczni- syntetyczne (lepsze wysłuchiwanie spółgłosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, lepsza analiza i synteza sylabowa i głoskowa itp.).

6.    Dojrzewają struktury kory mózgowej odpowiedzialne za procesy myślowe – dopiero powyżej 6 roku życia przechodzą z myślenia konkretno – wyobrażeniowego przedoperacyjnego na myślenie konkretno – wyobrażeniowe operacyjne i dopiero wtedy zdolne są do zrozumienia, że odejmowanie jest odwrotnością dodawania, dzielenie – odwrotnością mnożenia. Następuje rozwój decentracji, rozumienia symboli, zasad ortograficznych itp.