Resocjalizacja w systemach totalitarnych przez pracę i dyscyplinę (więzienie w Jaworznie dla młodzieży) po 1989 roku zmiany w Polce (podmiotowość resocjalizacji).
Resocjalizacja jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, ściśle współpracuje z innymi dziedzinami naukowymi. Osiągnięcia tradycyjnej pedagogiki resocjalizacyjnej (Czapów, Jedlewski – szkoła warszawska, Lesław Pytka, Marek Konopczyński – resocjalizacja twórcza, szkoła krakowska: prof. Konopnicki, współpraca z psychologiem Scottem, prof. Urban)
Pierwszą dyscypliną , która współpracuje resocjalizacja jest filozofia (szczególnie mówi się o nowożytnej i człowieka)
W pewnym okresie historycznym konfrontacja z ideami sposobu postępowania z przestępcami (obecnie więzienie ma funkcje korekcyjne), pomostem łączącym resocjalizacje z filozofią jest prawo, które wynika z przesłanek filozoficznych)
Ważna jest filozofia karania, sposoby zachowania państwa w przypadku popełnienia przestępstwa, często osoby z innych krajów doznają szoku kulturowego w momencie spotkania z wymiarem sprawiedliwości innego kraju, którego prawa nie zna
Filozofia karania:
Oświeceniowa: klasyczna koncepcja winy i kary, koncentracja na czynie niezgodnym z prawem (imperatyw moralny Kanta: należy się zachowywać w określony sposób). Kara proporcjonalna do czynu. Beccaria „O przestępcach i karach” – krytyka średniowiecznych kar ( potrzeba zwalczania przestępczości, zasada nieuchronności karania, skuteczności wymiaru sprawiedliwości). W Polsce dużo spraw umorzonych z powodu nikłej szkodliwości czynu. Koncepcja klasyczna również u Benthama (teoria filozoficznego indetermizmu – swoboda wyboru, charakter kary jest uniwersalny i nie liczy się z okolicznościami łagodzącymi.
Pozytywizm: więzienia osiągają wysoki poziom rozwoju , rozwijają się nowe nurty, program ten jest realizowany nie raz do dzisiaj. W –pozytywizmie panuje zasada determinizmu, odpowiedzialność jest postrzegana relatywnie, przez czynniki społeczne, okolicznościowe, odpowiedzialność za czyn została ograniczona. Ograniczono również kary, zróżnicowano je: przedterminowe zwolnienia. Zaczęły powstawać oddziały specjalne, kształcenie ogólne, zawodowe, praca jako narzędzie resocjalizacji, terapia, kontakty ze społeczeństwem. Resocjalizacja powoduje zwiększone koszty karania. Przestępczość mimo to rośnie. Nurt pozytywistyczny w latach 60 spotkał się z krytyką.
Nurt neoklasyczny – pojawił się w USA, nigdy nie odstępował tak bardzo od koncepcji klasycznej jak w Europie, w Amryce nastawiono się na metody tańsze. Obecnie w USA można spotkać więzienia bez programów resocjalizacyjnych.
Drugą dyscypliną współpracująca z resocjalizacją jest psychologia, jest ona bardzo zróżnicowana i wywodzi się z filozofii. Możemy wyróżnić:
Psychologie horministyczną (instynktów)
Psychologie psychodynamiczną (z psychoanalizy Freuda – akcent na nieświadomość)
Kraje postanalityczne – wiedza co to psychoanaliza (Francja)
Kraje preanalityczne – nie wiedzą co to jest, normalni ludzie
Polska jest w przejściowej fazie między jedną, a drugą.
Najpierw zbrodnie były warunkowane genetycznie (nurt biologiczny) – przestępca groźny to człowiek, który urodził się z dodatkowym chromosomem Y – koncepcja Lambrozo
Psychologia behawioralna 1897 (?) – początek eksperymentalnej psychologii (Wiludt)
Psychologia poznawcza (kognitywna) – myśli traktuje jako zachowania (każdy ma skrypty na temat świata i siebie – psychologia zmienia błędne obrazy)
Psychologia humanistyczna ( powstała w USA, gdy ludzie bogaci poczuli pustkę w życiu – szukanie sensu życia, itd.) – zakłada, że człowiek jest z natury dobry, ufamy mu itd. – człowiek jest w stanie wybrać ci jest dla niego dobre – psychologia partnerska
Antypedagogika – wynika z psychologii humanistycznej (egzystencjalnej), negacja sensu wychowania dzieci (wychowanie do jakiejś wartości, terapia – nie) jeżeli wychowujemy to trzymamy niewolników (narzucamy im pewne normy, zachowania, wg oczekiwań społecznych)
Psychologia najmłodsza – podejście systemowe (interakcyjne, naciska na jednostkę) – oparte na teorii systemów, akcent na systemy funkcjonowania ludzi (rodzina, miejsce) – chory nie jest człowiek, tylko system – nie jest dobre w resocjalizacji
Ważne jest podejście eklektyczne (synteza: np. podejście kognitywno – behawioralne)
Kolejną dziedzina współpracującą z resocjalizacją jest socjologia – człowiek jako istota biopsychospołeczna (szukanie czynników wpływających na ludzkie zachowanie)
Uwzględnienie sfery religijnej i wartości w resocjalizacji (jedni rozdzielają te sprawy inni włączają te obszary do resocjalizacji)
Zajmuje się społecznymi uwarunkowaniami przestępczości -> przestępstwo wynika nie z dysfunkcji jednostki, a pewnych struktur społecznych, o zachowaniu człowieka decyduje system
Eric Durkheim – ojciec socjologii (autor pierwszego w świecie dzieła o samobójstwie) homo duplex – człowiek rozdwojony (człowiek z natury jest zły, jest bestią, więc przestępczość jest normalna) dla niego jest dziwne, dlaczego niektórzy nie popełniają przestępstw (normy, zwyczaje, akty prawne, ograniczają)
Szkoła chicagowska – przestępczość nie zależy od człowieka, ale od tego gdzie mieszka
Podgórecki – autor książki o patologii społecznej
Robert Merton – koncepcja środków celów – społeczeństwo kreuje system wartości i równocześnie legalne środki (praca i edukacja -> ludzie gorzej wyedukowani mają gorzej na starcie, są jednak poddani presji – wg Mertona wybierają wtedy nielegalne metody zarobku np. kradzież) do osiągnięcia tych celów – wprowadzili pieniądz i klasy społeczne
Teorie podkultur młodzieżowych – mikrostruktura rządząca się swoimi prawami
Teorie małych grup – pedagogika resocjalizacyjna, badania nad rodziną
Symboliczny interakcjonizm – ludzie poprzez symboliczne interakcje uzgadniają jakieś prawdy
Wizja ponowoczesności w socjologii
Nurt ponowoczesności wywodzi się z filozofii
W resocjalizacji przyjmowano model adaptacji (zawsze tak uważano)-> po wyjściu ma żyć normalnie w społeczeństwie
Człowiek jest bierny i musi się dopasować do społeczeństwa
Lata 70 XX wieku – załamanie się teorii adaptacji
Powstał nurt nowej kryminologii
Nurt abolicjonistyczny - Nils Christy
Nurt ponowoczesności – nie ma nic pewnego, statecznego, ludzie wytwarzają sobie samemu wartości, które im odpowiadają, bo nie zawsze może dojść do interakcji z innymi, „Każdy ma taką moralność, jaka mu odpowiada” Nietsche
Nurt postmodernistyczny wg Sztompki - nowa forma zaufania niezbędna dla poczucia bezpieczeństwa i ciągłości życia społecznego - poprzez zwykłe systemy zastrzeżone dla przeciętnego obywatela – aby świat dobrze istniał musimy uwierzyć ekspertom z danej dziedziny, bo człowiek nie zna się na wszystkim.
Nowe formy ryzyka – tzw. wyprodukowane ryzyko – zagraża wszystkim ludziom, ludzie też tak się czują – głownie przez media, które nam o tym mówią – ontologiczne ryzyko – jest wbudowane w ludzkie życie
Niepewność, płynność, nieprzejrzystość sytuacji społecznej – eksperci też mogą się pomylić – dużo czynników.
Relatywizm norm moralnych – bezpośrednie uwarunkowanie dla zachowań patologicznych, tak więc ponowoczesność jest trudna, wymaga od ludzi i wielu czynników
Ponowoczesność wywodzi się z nowoczesności, nie ogranicza przestępczości, a więc będzie wzrost różnych typów przestępstw
Castels twierdzi, że na gruzach społeczeństwa nowoczesnego powstaje społeczeństwo sieci – dynamicznych powiązań, interakcji
Koncepcja więzienia jako sprawowanie władzy – zamykanie ludzi, którzy nie pasują pod władzę
Wielka prohibicja – zakaz sprzedaży alkoholu, a postmoderniści powiedzą, że chodziło o rozwiązanie konfliktu w Stanach na początku XX wieku – protestanci przeciwko katolikom (którzy pili) -> stąd zakaz picia by protestanci wygrali (i udało się -> obecnie w stanach jest więcej protestantów).
Metodologia resocjalizacji (trzy podejścia):
Aksjologiczne – strefa wartości, podstawa do ustalania celów wychowania, resocjalizacji, wartości uniwersalne relatywne (do danego okresu historycznego). Myślenie filozoficzne
Metody identyfikacji rodzaje i rozmiary patologii społecznej,
Metody opisu czułość na zachodzące zmiany
Empiryczne i diagnostyczne (deskryptywna funkcja resocjalizacji)
Metody ilościowe (statystyki pewnych zjawisk) – w liczbach
Metody jakościowe (rzadziej) – jakość rzeczywistości (mogą być mniejsze grupy niż w ilościowej)
Prakseologia (zdania typu, powinnościowego, postulatowego – reguły działania parktycznego -> metodyka postępowania
Wg Urbana
Pedagogika resocjalizacyjna – dyscyplina, która przez analizy typu filozoficznego ustala cele wychowania resocjalizacyjnego, uzasadnia ich sens i potrzebę realizacji, analizuje rzeczywistość społeczną i dokonuje charakterystyki osobowości dewiantów (T1, str. 30 – 31)
Przykładowe pytanie egzaminacyjne: Czy ta definicja jest bardziej pozytywistyczna, czy postmodernistyczna?
Teorie resocjalizacji wg Pypki:
Behawioralne
Interakcyjny
Wielodyscyplinarny (trans dyscyplinarny)
Modele resocjalizacji wg Pypki:
Resocjalizacja jako zachowanie, uczenie ludzi, trening, kompetencje resocjalizacji (np. proszenie o pomoc) – behawioryzm
Resocjalizacja jako zmiana społecznej przynależności przez odrzucenie ról podkulturowych (wygaszenie motywacji przestępczej – wbudowanie nowej koncepcji społecznej) – odrzucenie przez dewianta tych złych zachowań, co jest dla niego trudne -> zależność od reakcji społeczeństwa
Resocjalizacja jako przebudowa emocjonalna – przejście od uczuć negatywnych do tych pozytywnych
Resocjalizacja jako wrastanie w kulturę zaspokajania potrzeb pierwszego i drugiego rzędu ze standardami obyczajowymi, moralnymi i prawnymi, dewiantem staje się ktoś, kto nie potrafi zaspokoić swoich potrzeb zgodnie z normami społecznymi – repersonalizacja
Resocjalizacja jako kształtowanie prawidłowych postaw społecznych (dobrze zintegrowanych) -> Czapow), wprowadził „wykolejenie społeczne” – podział na „ja” realne” i „ja” idealne
Resocjalizacja wielowymiarowa (transdyscyplinarna) – połączenie wszystkich
Resocjalizacja jako dostosowania sytuacji życiowych i organizacyjnych do cech charakteru nieletniego pojmowanego jako zespół sztywnych cech sterowniczych układu autonomicznego jakim jest człowiek -> krystalizacja charakteru
Resocjalizacja jako swoisty rodzaj nawrócenia na wartości wyższego rzędu związane z realizacją ideałów np. samo urzeczywistnianie się
Uzewnętrznianie własnych stanów wewnętrznych
Arteterapia – resocjalizacja przez np. sztukę lub kulturo technikę -> Czapów – modlitwa, wycieczki, kontemplacja, itd.
Resocjalizacja jako reintegracja społeczna jednostki poprzez rekonstrukcje własnej tożsamości osobowej i społecznej (resocjalizacja dialogowa)
Resocjalizacja jako autoresocjalizacja – samowychowanie, kierowanie swoim życiem, resocjalizacja samemu przez trudy związane z wyzbyciem się tych złych nawyków
Nauka szczegółowa – filozofia resocjalizacji
Kim jest człowiek resocjalizowany? Odpowiedź wskazuje jakie metody powinny być dobrane.
Filozofia grecka – pierwotna filozofia człowieka, przenika rzeczywistość nie jest to często uświadomione – Grecy jako pierwsi zaczęli myśleć o kosmosie(chcieli ująć całość rzeczywistości, w której funkcjonujemy)
Cel filozofii – demitologizowanie (mitów, a obecnie stawianie pytań dotyczących rzeczy na pozór oczywistych np. czy odrabiać lekcje z dziećmi)
Egipcjanie – nastwienie praktyczne, wykorzystywanie umiejętności do budowy piramid
Grecja – kolebka, źródło tego co do nas dotarło, V w n. e. centrum zainteresowania – człowiek. Pojawili się sofiści – koncepcja wiedzy, profesja płatnego nauczyciela. Stosowali techniki nauczania, uczyli użytecznych umiejętności, lecz nie określali kim jest człowiek.
Sokrates - > kim jest człowiek? Stworzył tradycję, która do dzisiaj żyje Europa. Wprowadził pojęcie duszy i wokół niej zogniskował istotę człowieka (V w. n. e.) wykreślił metodologię. Uznał szczęście (eudajmonie) za najpewniejsze dobro. Każdy człowiek zawsze pragnie szczęścia i dobra, nie da się tego wykorzenić. Zło czyni się jedynie z niewiedzy (ktoś uznaje za dobre, coś co jest złe). Opracował metody:
Elemutyczna – zbijanie błędnych sądów i przekonań stanowi podwaliny podejścia kognitywnego
Majeutyczna – wydobywanie z człowieka szczęścia, prawdy egzystencjalnej o człowieku , człowiek rodzi się na nowo – podwaliny podejścia psychoanalitycznego
Wszystko o czym mówimy powinno być zdefiniowane. Gdy ktoś wniknie w to, o czym mówi, okazuje się, że dochodzi do niewiedzy.
Sokrates przywiązywał wagę do diamonium, wychodził poza definicje, działa także intuicyjnie (jeżeli intuicyjnie się coś pojawia, to jest racjonalne)
FENOMENOLOGIA
Koncepcja duszy – Sokrates nadał charakter fenomenologiczny.
Platon – uczeń Sokratesa, rozwinął jego myśl „każdy obywatel powinien się zajmować czymś jednym, tym co czego by miał największe dyspozycje wrodzone -> znaleźć to do czego jesteśmy stworzeni, jeżeli znalazł żyje zadowolony, jeżeli nie – męczy się. Należy odnaleźć siebie.
W resocjalizacji:
Konieczność identyfikacji predyspozycji wychowanków
Zindywidualizować proces kształcenia
Podwaliny do stymulacyjnej koncepcji resocjalizacji (badanie predyspozycji)
Wykazał ważność natury ludzkiej, obecność stanów emocjonalnych, harmonijne zastawienie czynników
Misy i gongi tybetańskie – metoda do osiągania głębszych stanów emocjonalnych. Dyrektor w dresie, więźniowie leżą – relacja partnerska.
Bylica marzenia senne, analiza – materiał nieocenzurowany, odkrywamy człowieka.
Integracja obszaru emocjonalnego i intelektualnego – Platon. -> Rozdowski – podstawowa sprawa psychoterapii. Relacja człowiek państwo (jaki człowiek takie państwo) – chcąc zając się resocjalizacja państwa, powinniśmy się zająć sobą.
Platon rozróżnia pozorną i gruntowną wiedzę. Pozorna wiedza i zjawiskach ma być posiadana przez wychowanka, natomiast wychowawca ma oglądać prawdę.
Moralna zasada resocjalizacji – gdy ktoś ogląda świat, widzi więcej niż cień, to nie obowiązek innym ludziom wdrażać te kanały, gdy ktoś widzi jak pomóc człowiekowi, ma obowiązek jej udzielić (wychowawca musi widzieć, że wychowanek potrzebuje pomocy)
Resocjalizacja do świata idei (gdy sami odnajdziemy piękno, będziemy mogli pokazać, wtedy ten sens, to piękno wychowankowi, niekiedy samo to wystarczy do zmiany). Jaki wychowanek taka resocjalizacji. Zajmowanie się sobą, jesteśmy narzędziami naszej pracy, sami sobą, należy uporządkować siebie , przekonanie, że to narzędzie jakim jestem jest skuteczne. „Zajmij się sobą”, a potem ludźmi”.
Myśl o równouprawnieniu kobiet (V wiek) jeśli kobieta ma w sobie tendencje do bycia żołnierzem, niech idzie do armii. O tym decyduje dyspozycja wrodzona.
Koncepcja wielowątkowa, która poszukiwała integracji wielu czynników. Platon interpretowany jako dualista (podziału). Prekursor chrześcijaństwa -> świat Boga, świat ludzi. Dualizm niesie ryzyko dzielenia rzeczywistości na kawałki (konflikt myślę, czuję), wprowadza cięcie.
Uzależnienie ujęte jako choroba emocji. Często zajmujemy się emocjami, ale nie zajmujemy się tym o jest ich przyczyną. Zajmujemy się określonym kawałkiem (wynik dualistycznego myślenia).
Dualistyczny model kultury -> do dziś, model europejski -> jedność rzeczywistości
Plotyn (III wiek n. e.) monizm, twórca monistycznej wizji świata, w Aleksandrii, wielokulturowość.
Dualistyczna koncepcja świata celem osiągnięcia jedności bytu)tu: genetyczne ujęcie bytu – postaci bytu pochodzą od jednego bytu, są efektem rozwoju jednego świata, wieczne niezaspokojenie człowieka – Plotyn: byt ma naturę świata, promieniuje.
Od najdoskonalszej postaci bytu do najgorszej
Zmniejszająca się koncepcja rozwoju -> im człowiek mniej doskonały tym bardziej zależny, bezradny, skonfliktowany
Czysta jednia (brak przeciwieństw) =/= dualizm
Kazimierz Dąbrowski – koncepcja rozwoju (6 stadiów – od najbardziej prostych do najwyższych np. wtórna integracja), poza tym wyznaczył 3 ścieżki do integracji osobowej: estetyka, etyka i teorie poznania. Negacja pojęcia rozumu: te ścieżki to nie intelektualnie, ale by oddać pierwszeństwo intuicji, ekstazie. Człowiek jako istota.
Neoplatonizm – kończy filozofię starożytną, ostatnia koncepcja Grecji
Resocjalizacja dotyczy całości rzeczywistości, wszystkich jej fragmentów, zaniedbanie jednego elementu, może niweczyć całość działania (według monistów), resocjalizacja jest systemem dynamicznym, ewoluuje cały czas -> system dostosowany do potrzeb osób resocjalizowanych i do rzeczywistości.
Wiek XX.
Wiek rozwoju techniki, technologii, filozofia uważa, że wartości życiowe są w konflikcie i nie da się ich tworzyć -> postmodernizm.
Hasel (fenomenolog) – intuicja eidentyczna – nie można wiedzy wyjąc ze słów, trzeba wrócić do istoty rzeczy, bo słowa nie oddają wszystkiego – naoczność eideistyczna - można cofnąć się do takiego stanu, że wiedza jest oczywista
Filozofia eideistyczna – rozwiązuje konflikty za pomocą intuicji, ułatwia to rozwiązywanie poważnych konfliktów
Edyta Szainck – nawiązuje do Plotyna – fenomen wczucia się w drugą osobę – filozofia świata, możemy się porozumieć, bo mamy jedno źródło - fenomenologia w głąb siebie, innej osoby
Wiek XIX
Świat zglobalizowany (jednokierunkowo – do przodu), świat w ruchu (amerykanizacja),
Glokalizacja (globalizacja oddalona) – do opisu splotu co globalne i lokalne (Hegel) – człowiek jest autologicznie narażony na ryzyko
Ekonomiczna deprywacja jest motorem napędzającym przestępczość (dla biednych)
Deprywacja relatywna -> dla bogatych – mają, ale chcą więcej
9 mln ludzi siedzi w więzieniach. 2 mln – USA, 1,5 mln – Chiny, 1 mln Rosja – połowa w dużych krajach.
Filozofia napięcia – nowoczesne nurty pedagogiczne
Konflikty ujawniane, a przez to rozwiązywane
Śliwierski
Szkudlarek – konflikty skończyły się 11 września, porażką
Nie ma teorii postpostmodernistecznej