Według większości religii, w których występuje pojęcie anioł, oznacza byt duchowy, który służy i na różne sposoby wspiera działania Boga.

Wyraz anioł przeniknął do polszczyzny z języka czeskiego, który zawdzięcza go misji Cyryla i Metodego. Pierwotnie pochodzi on od greckiego słowa ἄγγελος (ángelos, według wymowy bizantyjskiej ánhielos), oznaczającego oryginalnie „posłaniec”. W biblijnym Starym Testamencie analogiczne byty duchowe są nazywane w języku hebrajskim מלאך, mal’ach – co również znaczy „posłaniec”.

Pierwsze wyobrażenia aniołów istniały w starożytnym Egipcie i Babilonii.
W religiach tych cywilizacji były całe zastępy duchów i istot, będących pośrednikami między bogami a człowiekiem. Często przedstawiano je jako uskrzydlone zwierzęta z ludzkimi twarzami. Starożytnym aniołom przypisywano pewien rodzaj cielesności, co znajduje potwierdzenie
w apokryficznej Księdze Henocha. Anioły tam występujące płodziły dzieci, odczuwały głód i pragnienie. W czasach nowożytnych do tej koncepcji aniołów powrócił Emanuel Swedenborg.

Aniołowie często występują w Starym Testamencie (np. Rdz 3, 24; księgi prorockie). Biblia nie mówi jednak wiele o naturze i rodzajach tych bytów. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w pismach kabalistycznych oraz w apokryfach. Chrześcijaństwo przejęło wiarę w anioły z judaizmu.
W pierwszych wiekach wśród Ojców Kościoła istniały pewne spory co do natury tych bytów. Np. Grzegorz z Nazjanzu, Jan z Damaszku czy Bazyli Wielki wyobrażali anioły jako istoty eteryczno-ogniste. Jeszcze na Soborze Nicejskim II w 787 przypisywano im subtelne ciała. Ostatecznie kwestię tę rozstrzygnął św. Augustyn:

	Anioł oznacza funkcję, nie naturę. Pytasz jak się nazywa ta natura? – Duch. Pytasz o funkcję? – Anioł. Przez to czym jest, jest duchem, a przez to co wypełnia, jest aniołem.
— św. Augustyn, Enarratio in Psalmos

Anioły w Biblii:

• Są istotami duchowymi nadrzędnymi względem ludzi – Ps 8, 6; Hbr 2, 7,

• Stworzeni przed człowiekiem – Hi 38, 4-7,

• Nie żenią się, ani za mąż nie wychodzą – Mk 12, 25,

• Jest ich ogromna liczba – Ps 68, 18; Mt 24, 31; Hbr 12, 22; Ap 5, 11,

• Nie należy ich wielbić – Kol 2, 18-19; Ap 19, 10; 22, 8-9; (zasada: co masz, czego nie otrzymałeś?),

• Służą ludziom Hbr 1, 14; i ich ochraniają Ps 34, 8,

• Służyli Jezusowi Mt 4, 11; Mk 1, 13; Łk 22, 43,

• Część z nich upadła Jud 6; 2P 2, 4; i służy szatanowi Ap 12, 9; Mt 25, 41.

Anioły pełnią również ważną rolę w islamie. Wiara w nie stanowi element dogmatyki tej religii. W islamie twierdzi się, że anioły zostały stworzone przez Boga ze światła, przebywają w niebie i głównym ich zadaniem jest służba dla swego stwórcy. Pełnią także funkcję posłańców, chronią ludzi oraz spisują wszystkie ich uczynki. Koran został podyktowany Mahometowi przez anioła Dżibrila. W teologii islamu wymienia się przede wszystkim Dżibrila, Malika (strażnika ogni piekielnych), Izra’ila (anioła śmierci), Nakira i Munkara, Haruta i Maruta, Mika’ila i Azrafaela. Jedyny anioł, który odmówił Bogu posłuszeństwa to Iblis, zwany też szatanem. (Według niektórych nie jest aniołem, a dżinnem.)

Według Biblii liczba chórów anielskich (porządków niebiańskich) waha się od 7 do 11. Zostały one uporządkowane w trzech triadach (podział św. Ambrożego).

	Surowość	Równowaga	Tolerancja
Kontemplacji najbliżej Boga.		Chór I Serafiny Górują miłością nad innymi chórami
	Chór III Trony Wyróżniają się posłuszeństwem		Chór II Cherubiny Pełne wiedzy bożej
Kosmosu posiadające władze nad ciałami niebieskimi.	Chór V Moce (Władze) Powstrzymujące wysiłki demonów		Chór IV Dominacje Regulujące anielskie obowiązki
		Chór VI Cnoty Przypisuje się im moc czynienia cudów
Świata opiekujące się światem oraz ludźmi.	Chór VIII Archaniołowie Spełniają najważniejsze zadania		Chór VII Zwierzchność (Księstwa) Kierujące państwami i narodami
		Chór IX Aniołowie Opiekunowie
		Ludzie

Tradycja chrześcijańska głosi iż boski nakaz wywołał sprzeciw u jednego
z aniołów – Lucyfera który popadł w pychę twierdząc, że nie będzie służył ludziom, gdyż są istotami niższymi od aniołów – doprowadził do buntu 1/3 aniołów.

Anioł, który radykalnie i nieodwołalnie sprzeciwił się Bogu, wykorzystując otrzymaną wolną wolę. Jest określany jako diabeł, Szatan, demon lub zły duch.

Najbardziej znanym upadłym aniołem jest Lucyfer; mimo to słowo Lucyfer nigdzie w Biblii nie odnosi się bezpośrednio do upadłego anioła. Zgodnie
z wierzeniami chrześcijańskimi upadłe anioły bez skrzydeł plugawie będą włóczyć się na ziemi aż do dnia Sądu Ostatecznego, wtedy zostają zesłane do piekła. Jak mówi Apokalipsa, stanie się to wtedy, kiedy ludzkość podda się całkowicie Bestii. Wówczas na czele sił niebiańskich stanie Wierny
i Prawdziwy, który pokona mesjasza uzurpatora, którego będzie liczba 666 (antychrysta), i wrzuci go do otchłani. Miejsce bitwy jest symbolicznie określane jako Megiddo w Izraelu (Har-Magedon).

Chóry hierarchii anielskiej według Pseudo-Dionizego Areopagity i Tomasza z Akwinu
Chór
Serafy
Cheruby
Trony
Panowania
Moce (cnoty)
Potęgi
Księstwa
Archaniołowie
Aniołowie

W chrześcijaństwie aniołowie pełnią dwie główne funkcje:

• gloryfikującą – wysławiają chwałę i wspaniałość Boga

• pośredniczącą – są posłańcami Boga, opiekunami powierzonych im osób, zanoszą ludzkie modlitwy przed oblicze Boga, oznajmiają ludziom Jego wolę, pomagają podjąć właściwą decyzję.

W Księdze Rodzaju cheruby strzegą wejścia do ogrodu Eden, a w Apokalipsie św. Jana anioły wymierzają kary spadające na ludzkość.

Zdaniem Sergiusza Bułgakowa jednym z najoczywistszych wniosków angelologii chrześcijańskiej na temat natury i życia aniołów jest wskazanie na wzajemną jedność i miłość łączącą anielski sobór.

Jezus Chrystus w rozmowie z saduceuszami stwierdził, iż „przy zmartwychwstaniu ani się żenić będą, ani za mąż wychodzić, ale będą jak aniołowie Boży w niebie” [Mt 22, 30], tym samym obiecując człowiekowi zmartwychwstałemu uczestnictwo w doskonałej miłości oczyszczonej z niewoli płciowości, która obca jest światu anielskiemu. Obiecane zostało również zjednoczenie wszystkich ludzi w Ciele Chrystusa, a więc doskonała jedność na wzór soboru anielskiego. Anioły nie są istotami płciowymi; jako byty kompletne, wolne są od potrzeby dopełniania się poprzez „bycie jednym ciałem”, dlatego ich wzajemna miłość jest w pełni wyzwolona, ofiarna, dobrowolna i bezinteresowna, zarówno osobowa i indywidualna dla każdego, jak i wszechogarniająca całą anielską wspólnotę.

Choć w świecie anielskim, a zatem i w życiu człowieka zmartwychwstałego, nie istnieją rodzinne więzi z racji pełnej jedności wszystkich, to „aniołowie powiązani są ze sobą więzami osobistej miłości”, osadzonej w Miłości Bożej. Na tę eschatologiczną prawdę człowieka w zmartwychwstaniu wskazywał Chrystus w słowach: „Kto jest matką moją i którzy są braćmi moimi?
I wyciągnąwszy rękę ku uczniom swoim rzekł: Oto matka moja i bracia moi” [Mt 12, 48-49].

Serafin to istota biblijna wymieniona w Starym Testamencie przez proroka Izajasza (Iz 6,2-6):

(…) ujrzałem Pana siedzącego na wysokim i wyniosłym tronie, a tren Jego szaty wypełniał świątynię. Serafiny stały ponad Nim; każdy z nich miał po sześć skrzydeł; dwoma zakrywał swą twarz, dwoma okrywał swoje nogi, a dwoma latał. I wołał jeden do drugiego: «Święty, Święty, Święty Pan, JHWH Zastępów, ziemia cała pełna jest Jego chwały!» (Iz 6, 1-2)

Słowa, które wypowiadały serafiny znane są obecnie jako hymn Trishagion i są częścią hymnu Sanctus śpiewanego podczas mszy.

Hebrajski rzeczownik sârâp zwykle łączony jest z czasownikiem sârap oznaczającego palić się, płonąć. W ten sposób sugerowano, że serafini to istoty mające jakiś związek z ogniem (powstały z bezdymnego ognia). Serafini
(i pokrewni im cheruby) nie pełniły funkcji posłańców Bożych (aniołów), być może dlatego, że ich niezwykły wygląd mógłby niepotrzebnie przerażać ludzi.

Cheruby potężne nadprzyrodzone istoty, stojące bardzo wysoko w hierarchii bytów, znajdujące się często w bezpośredniej bliskości Boga. Mylone często
z uskrzydlonymi puttami pojawiającymi się w dziełach sztuki nowożytnej.

Etymologia hebrajskiego słowa kêrûb jest niepewna, ale wydają się prawdopodobne związki z akadyjskim słowem kâribu, oznaczającym istotę ujmującą się za człowiekiem i go strzegącą. Istotami pokrewnymi dla cherubów są serafy.

Biblia, która wzmiankuje o cherubach około 100 razy, przedstawia je zazwyczaj jako ogromne, hybrydowate istoty o orlich skrzydłach, ludzkich twarzach
i tułowiu na poły lwa, na poły wołu. Prorok Ezechiel w swej wizji Bożego Tronu ujrzał w jego pobliżu cztery cheruby. Każdy z nich miał po dwie pary skrzydeł: Gdy szły, słyszałem poszum ich skrzydeł jak szum wielu wód, jak głos Wszechmogącego, odgłos ogłuszający jak zgiełk obozu żołnierskiego (Ez 1, 24). Ich całe ciało – plecy, ręce, skrzydła [...] u wszystkich wypełnione były oczami (symbol wiedzy, por. Ez 10, 12; zob. również Ap 4, 6-8).

Według niektórych teologów, cheruby zarządzają światem materialnym. Pismo Święte dodaje, że cheruby pełniły także funkcje strażników ogrodu w Edenie, gdzie strzegły drzewa życia – po wygnaniu stamtąd pary pierwszych ludzi. Znajduje to pewną analogię w ogromnych posągach skrzydlatych wołów
o ludzkich twarzach, strzegących wejść świątyń i pałaców w Mezopotamii (lamassu).

Z kolei w opisach arki przymierza wspomina się o posągach cherubów, stojących po obu jej stronach i osłaniających ją skrzydłami rozpostartymi ponad wiekiem arki. Godne uwagi paralele kananejskie to płaskorzeźby w kości słoniowej odkryte w Megiddo (ok. 1200 przed Chr.) oraz sarkofag Ahirama
z Fenicji (ok. 1000 przed Chr.); na obu pojawiają się skrzydlate cheruby, wspierające tron miejscowego władcy.

Również w świątyni jerozolimskiej drzwi i ściany tej budowli przyozdobiono reliefami cherubów i palm (por. 1 Krl 6, 29-35). Prawdopodobnie symbolika ta była odwołaniem do ogrodu w Edenie, gdzie cheruby strzegły drzewa życia, przedstawianego zwykle jako palma daktylowa. Wygnawszy zaś człowieka, Bóg postawił przed ogrodem Eden cherubów i połyskujące ostrze miecza, aby strzec drogi do drzewa życia (Rdz 3, 24)^[1].

Choć tradycja chrześcijańska zalicza cheruby do aniołów według wczesnej tradycji hebrajskiej nie każda nadprzyrodzona istota była aniołem. Określenie anioł (hebr. mal'ach, posłaniec) było raczej zarezerwowane dla istot przekazujących ludziom Boże przesłania. Innymi słowy nie każda nadprzyrodzona istota była aniołem-posłańcem. Według tradycji Izraela Bóg zarządzał kosmosem przy pomocy orszaku niebiańskich pomocników. Członkowie tej rady Bożej uchodzili za "synów Boga" i "gwiazdy poranne" (por. Hi 1, 6; 38, 7), "bogów" (por. Ps 82) lub "wojsko niebieskie" (Ne 9, 6; Ap 1, 20). W ramach hierarchicznej "biurokracji" rządzącej światem byli oni namiestnikami i zarządcami Boga (por. Pwt 32, 8). Politeistyczni sąsiedzi Izraela traktowali istoty tego rodzaju jako część panteonu, natomiast Biblia opisuje je jako istoty stworzone, nie dające się w żaden sposób porównać
z Bogiem. Dopiero późniejsza, pobiblijna tradycja zidentyfikowała wszystkie te nadprzyrodzone istoty jako anioły (chóry lub sfery anielskie), bez względu na to, czy rzeczywiście pełnią one funkcję posłańców czy nie.

Trony, w hierarchii anielskiej trzeci z kolei chór za Serafinami i Cherubami. Strzegą tronu Boga. Wyobrażane są jako istoty podobne do kół, z wieloma oczyma.

Archanioł, w niektórych religiach: każdy byt duchowy, stojący w hierarchii niebiańskiej wyżej niż pozostali aniołowie, naczelnik aniołów.

Określenie to dotyczy także jednego z dziewięciu chórów anielskich. Zazwyczaj archaniołowie są utożsamiani z najwyższymi książętami nieba. Jednak według Pseudo-Dionizego stanowią oni ósmy (z dziewięciu) chór anielski. Stoją na czele hufców anielskich. Według różnych tradycji różna jest liczba archaniołów, przy czym zazwyczaj wymienia się siedmiu.

Jedynym imieniem bezpośrednio skojarzonym z tytułem „archanioł” jest Michał (Judy 9). Pierwszy list apostoła Pawła do Tesaloniczan 4:16 wiąże wyjątkową pozycję i władzę archanioła z osobą zmartwychwstałego Pana Jezusa Chrystusa: „Sam Pan zstąpi z nieba z nakazującym wołaniem, z głosem archanielskim oraz z trąbą Bożą i ci, co umarli w jedności z Chrystusem, powstaną pierwsi”.

Mitologia perska

1. Sprawiedliwość

2. Słuszny ład

3. Posłuszeństwo

4. Pomyślność

5. Pobożność lub Mądrość

6. Zdrowie lub Czystość Woli

7. Nieśmiertelność

Księga Henocha (hebrajska)

1. Michał (Mikael) - dowodzi armią anielską

2. Gabriel

3. Szatkiel

4. Baradiel

5. Szachakiel

6. Barakiel (Baradiel)

7. Sidriel (lub Pazriel)

Księga Henocha (etiopska)

1. Uriel

2. Rafał (Rafael)

3. Raguel (Ruhiel, Ruagel, Ruahel)

4. Michał

5. Sariel (Serakel)

6. Gabriel

7. Remiel (Jeremiel, Jerahmiel)

Chrześcijańscy gnostycy

1. Michał

2. Gabriel

3. Rafał (Rafael)

4. Uriel (Fanuel)

5. Barachiel

6. Sealtiel

7. Jehudiel

Grzegorz Wielki

1. Michał

2. Gabriel

3. Rafał (Rafael)

4. Uriel (Fanuel)

5. Symiel

6. Orifiel

7. Zachariel

Pseudo-Dionizy Areopagita

1. Uriel (Fanuel)

2. Chamuel

3. Jofiel

4. Zadkiel

Mistycy żydowscy epoki Geonim

1. Michał

2. Gabriel

3. Rafał (Rafael)

4. Aniel

5. Kafcjel

6. Samael

7. Zadkiel

Magia talizmatyczna

1. Zafkiel

2. Zadkiel

3. Kamael

4. Rafael

5. Haniel

6. Michał

7. Gabriel

Tradycja muzułmańska

1. Gabriel (Dżibril)

2. Michał (Mikail)

3. Azrael

4. Izrafel

Kabała

1. Metatron

2. Razjel

3. Cafkiel

4. Cadkiel

5. Chamael

6. Haniel

7. Rafael (Rafał)

8. Gabriel

Anioł Stróż, w wierzeniach katolickich istota niematerialna - anioł, mająca pośredniczyć między Bogiem a człowiekiem i pełnić funkcję indywidualnego opiekuna.

Wiara w nie opiera się m.in. na tekstach biblijnych. Uważa się, że każdy człowiek posiada swojego anioła stróża (tak głosił m.in. Bazyli Wielki).
W Księdze Hioba opisany jak "obrońca jeden z tysiąca". Motyw ikonograficzny szczególnie popularny od XVII wieku. Wtedy też zaczęły powstawać modlitwy do Anioła Stróża. Przedstawiany głównie w towarzystwie dziecka, czasami osłania je tarczą. Papież Paweł V włączył Świętych Aniołów Stróżów do kalendarza Kościoła katolickiego.

Anioła Stróża nazywa się także regentem człowieka. Według podań wiary judaistycznej człowiek miał trzech aniołów, którzy zajmowali się strzeżeniem go. Nauką zajmującą się pochodzeniem, imionami i zadaniami aniołów jest angelologia. Według tej nauki Anioł Stróż strzeże przeznaczonego mu człowieka, aż do jego śmierci. Jeżeli osoba, która znajdowała się pod jego protekcją trafi do raju, anioł ten awansuje w swojej hierarchii na wyższy szczebel i trafia do chóru aniołów, gdzie oddaje chwałę Trójcy Świętej. Zasady angelologii mówią jasno, że każdy z ludzi ma swego anioła stróża bez względu na to czy dana osoba jest katolikiem, żydem, muzułmaninem czy też nawet ateistą. Istnieją także teorie mówiące o tym, że dany anioł stróż jest podobny do człowieka, którego chroni.

Święto kanoniczne Aniołów Stróżów w kościele rzymskokatolickim
i starokatolickim obchodzone jest 2 października.