Kolokwium II toksykologia
Wykrywanie obecności chemicznych substancji konserwujących w przetworach owocowo-warzywnych
Czynniki wpływające na trwałość produktów
Jakość surowca
Metody przetwarzania i utrwalania
Warunki przechowywania
Cel utrwalania żywności
Zapobieganie powstawaniu w produkcie zmian o charakterze niekorzystnym zachodzących na skutek procesów
Enzymatycznych
Enzymatyczne brunatnienie
Biologicznych
Chemicznych
Nieenzymatyczne brunatnienie
Fizycznych
Zbrylanie
Mikrobiologicznych
Pleśnienie
Najczęstsze
Można zapobiec usuwając, zabijając lub zahamować rozwój drobnoustrojów
Metody: chłodzenie, zamrażanie, suszenie, kiszenie, obniżenie aktywności wodnej, dodatek substancji chemicznych
Chemiczne substancje konserwujące
Przedłużają trwałość środków spożywczych poprzez zabezpieczenie ich przed rozkładem spowodowanym przez drobnoustroje
Wykazują efektywne działanie już w małych dawkach (poniżej 0,2%)
Konserwantami nie są: sacharoza, chlorek sodu, kwas octowy i etanol
Przedłużają trwałość niektórych surowców, półproduktów i gotowych produktów
Zapewniają bezpieczeństwo spożycia produktów
Mechanizm działania substancji konserwujących
Wiąże się z oddziaływaniem na procesy biochemiczne komórki drobnoustroju:
Niszczenie ściany komórkowej, np. poprzez zmniejszenie jej przepuszczalności, plazmolizę lub denaturację
Ingerencję w mechanizm genetyczny np. poprzez jego uszkodzenie (działanie mutagenne)
Inaktywacja niektórych enzymów ( np. redukcyjne działanie siarczynów w wiązania dwusiarczkowe enzymów) inaktywację metabolitów niezbędnych dla rozwoju drobnoustrojów (np. witamin, aminokwasów)
Efektywność działania substancji konserwujących
Może ulec zwiększeniu lub zmniejszeniu pod wpływem następujących czynników
Warunków środowiskowych
Temperatura
pH
składu chemicznego produktów
obecności substancji obniżających aktywność
stabilności związków konserwujących
Cechy idealnego związku przedłużającego trwałość żywności
Całkowicie nietoksyczny
Efektywnie hamuje rozwój bakterii, drożdży i pleśni
Łatwo ulega metabolizmowi w organizmie człowieka
Nie odkłada się w tkance tłuszczowej
Łatwo rozpuszcza się w wodzie
Obojętny chemicznie w stosunku do innych składników żywności
Nie wpływa na cechy organoleptyczne produktu
Tani
Trwały
Spełnia wymogi czystości
Odporny na procesy technologiczny, którym poddawany jest produkt
Dopuszczalne substancje konserwujące E200- E252, E280-E285
warunkowo dopuszczone chemicznie substancje konserwujące
kwas sorbowy jego sól potasowa i wapniowa
ADI 025
Kwas benzoesowy oraz jego sól sodowa, potasowa i wapniowa
0-5
Ester etylowy i metylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego
0-10
Wolno stosować pojedynczo lub łącznie, do określonych produktów w określonych maksymalnych dawkach, w środkach spożywczych gotowych do spożycia
SO2 , siarczyn, wodosiarczyn i piosiarczyn sodu, piosiarczyn i wodosiarczyn potasu, siarczyn i wodosiarczyn wapnia
0-0,7 w przeliczeniu na SO2
inne dozwolone substancje konserwujące
ortofenylofenol i jego sól sodowa
0-0,2
Nizyna
0-33 tys. Jednostek/kg m.c./d.
Natamycyna
0-0,3
Heksametylenoczteroamina
0-0,15
Dimetylodiwęglan
Nie ustalono
Kwas borny i czteroboran sodu (boraks)
Nie ustalono
Kwas propionowy oraz jego sól sodowa, wapniowa i potasowa
Nie wymagają limitowania
Lizozym
Nie wymaga limitowania
Azotyn sodu i potasu ( jako NO2-)
0- 0,065
Azotan sodu i potasu ( jako NO3-)
0-3,7
określono dla nich dopuszczalną ilość związków wprowadzoną do produktów w procesie produkcji oraz dopuszczalną maksymalną pozostałość
Wszystkie mają opracowane listę produktów do których wolno je dodawać, maksymalną dopuszczalną dawkę w środku spożywczym
Do jednego produktu wolno dodać najwyżej dwa związki konserwujące
Maksymalna dopuszczalna ilość każdej substancji, ustalona dla danego produktu przy stosowaniu pojedynczo, powinna być zmniejszona o taki procent, w jakim użyto drugiej substancji
Na opakowania trzeba umieszczać informację o rodzaju stosowanego środka
Niedozwolone do stosowania w żywności dla niemowląt i małych dzieci
Kwas sorbowy i jego sole
Hamuje rozwój pleśni i drożdży w pH 3-6
Wykazują ograniczone działanie w stosunku do bakterii (sz. Kw mlekowego)
Użyteczny w produkcji serów
Właściwości konserwujące wzrastają w obecności soli kuchennej, cukru, kwasu propionowego, nizyny i fosforanów
Mechanizm działania: polega na hamowaniu aktywności enzymów
Warunkowo dozwolone substancje konserwujące
Stosowane
pojedynczo do:
aromatyzowanych napoi wino pochodnych gronowych
aromatyzowanych napoi bezalkoholowych
miodu pitnego,
farszu do pierożków ravioli
suszonych owoców
serów dojrzewających
niedojrzewających i topionych
chleba pakowanego krojonego i żytniego
polew
niektórych emulsji tłuszczowych
łącznie z benzoesanami i/lub parahydroksybenzoesanami do:
niektórych napoje aromatyzowane
niskocukrowych przetworów na bazie owoców
gotowych skorupiakach i mięczakach
płynnych suplementów diety
Kwas sorbowy E200 C6H8O2
Bezbarwne kryształy lub biały proszek
Słaby zapach,
Lekko kwaśny smak
Dobrze rozpuszczalny w gorącej wodzie, oleju i etanolu
skuteczny tylko w niskim pH
skuteczniejszy od kw benzoesowego i propionowego
bezpieczna substancja konserwująca
w organizmie ulega procesowani beta- oksydacji
sporadycznie powoduje u ludzi objawy podobne do alergicznych
Sorbinian potasu E202, C6H7O2K
białe lub żółtawe kryształy, lub proszek
słaby charakterystyczny zapach
dobrze rozpuszczalny w wodzie
Sorbinian wapnia E203 C12H1404Ca
biały proszek
trudno rozpuszczalny w wodzie
nierozpuszczalny w tłuszczach
bardzo stabilny
Benzoesany
Warunkowo dozwolone substancje konserwujące
Stosowane na szeroką skalę
Pojedynczo
Piwo bezalkoholowe w beczce
Niskocukrowe produkty smarowne na bazie owoców
Niektóre zemulgowane sosy
Buraki ćwikłowe gotowane
Łącznie z sorbinianami i/lub parahydroksybenzoesanami
Aromatyzowane napoje bezalkoholowe
Kandyzowane owoce
Ryby solone i suszone
Desery na bazie mleka niepoddane obróbce termicznej
Gumy do żucia
Sałatki gotowe do spożycia
Jego obecność w niektórych produktach fermentowanych jest rezultatem procesów fermentacji, wynikających z dobrej praktyki produkcyjnej
Kwas benzoesowy E210 C6H5COOH
Biały proszek
Bez zapachu
Słabo rozpuszczalny w wodzie
Dobrze rozpuszczalny w eterze i etanolu
Hamuje rozwój drożdży i pleśni (pH kwaśne)
Mniej skuteczny w stosunku do bakterii
Lepsze działanie w obecności dwutlenku siarki, dwutlenku węgla, soli, cukru oraz kwasu sorbowego i jego soli
Mechanizm działania: hamowanie enzymów w komórkach drobnoustrojowych
Wada: pozostawienie obcego posmaku, zmętnienie
Malo toksyczny
Jednorazowe spożycie powyżej 40g wywołuje bóle głowy i wymioty
Szybko wchłaniany
Wydalany z moczem
Może wywołać reakcje alergiczne, szczególnie u osób chorych na astmę, oraz uczulonych na aspirynę
Występuje naturalnie w niektórych owocach jagodowych
Benzoesan sodu E211 C6H5COONa
Biały proszek
Bez zapachu
Dość dobrze rozpuszczalny wodzie
Słabo rozpuszczalny w etanolu
Nierozpuszczalny w eterze
Benzoesan potasu E212 C7H5O2K*3H2O
Biały krystaliczny proszek
Łatwo rozpuszczalny w wodzie i etanolu
Benzoesan wapnia E213 (C6H5COO)2Ca*3H2O
Biały krystaliczne łuski
Trudno rozpuszczalny w wodzie
Estry kwasu p-hydroksybenzoesowego (parabeny)
Skuteczne w stosunku do pleśni jak i drożdży oraz bakterii
Brak uzależnienia skuteczności od pH środowiska
Odporne na tlen z powietrza
Odporne na wysoką temperaturę
Im dłuższy łańcuch alkilowy tym lepsze działanie konserwujące i gorsza rozpuszczalność w wodzie
Niewielka toksyczność
Ulegają zmydleniu w jelicie cienkim
Wydalany z moczem
Wady: mogą powodować miejscowe znieczulenie błony śluzowej jamy ustnej
Zastosowanie w kombinacji z sorbinianami i/lub benzoesanami
Żelowe powłoki produktów mięsnych
Sneksy zbożowe i ziemniaczane
Orzechy w polewie
Wyroby cukiernicze
Warunkowo dozwolone z wyjątkiem suszonych produktów mięsnych
Ester etylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego E214 C9H10O3
Biały higroskopiny proszek
Trudno rozpuszczalny w wodzie
Dobrze rozpuszczalny w etanolu
Sól sodowa estru etylowego kwasu p-hydroksybenzoesowego E215 C9H9Na
Białek kryształy
Łatwo rozpuszczalne w wodzie
Ester metylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego E 218 C8H8O3
Biały krystaliczny proszek
Słaby specyficzny zapach
Piekący smak
Trudno rozpuszcza się w wodzie i oleju
Łatwo rozpuszczalny w etanolu
Mniej efektywny niż estry etylowe
Sól sodowa estru metylowego kwasu p-hydroksybenzoesowego E219 C8H7O3Na
Łatwo rozpuszczalne w wodzie
Białe kryształki lub krystaliczny proszek
Ester propylowy kwasu p-hydroksybenzoesowego i jego sól sodowa
Wycofany z użycia na podstawie negatywnej opinii EFSA
Dwutlenek siarki i sole kwasu siarkowego
Skutecznie działają na bakterie mlekowe i octowe oraz pleśnie, nieco słabiej na drożdże
Dwutlenek siarki hamuje aktywność enzymów oksydoredukcyjnych
Dwutlenek siarki obniża straty witaminy C
Dwutlenek siarki nie działa na enzymy pektolityczne
SO2 Zapobiega reakcjom enzymatycznego i nieenzymatycznego brunatnienia oraz tworzeniu nitrozo amin
Efektywność SO2 zależy od pH i T
SO2 Nie stosowany w przemyśle mleczarskim i mięsnym, gdyż powstające w wyniku kontaktu z wodą reagują z białkiem i powodują rozkład tiaminy
SO2 łatwo usuwany przez ogrzewanie
SO2 może działać alergicznie
SO2 nie powinien być stosowany do surowców i produktów przeznaczonych do bezpośredniego spożycia
Mogą powodować podrażnienia przewodu pokarmowego
Mają nieprzyjemny drażniący zapach
Konieczne jest jego długotrwałe ogrzewanie konserwowanych nim pulp powodując duże straty witamin
Dżemy z ich wykorzystaniem są gorszej jakości niż utrwalane innymi metodami
Warunkowo dozwolone do stosowania do 66 rodzajów produktów i są w nich limitowane
Wolno je stosować do ryb, skorupiaków, głowonogów, herbatników, kaszy perłowej z jęczmienia, suszonych pomidorów, przetworów grzybowych, suszonych owoców i grzybów, niektórych dżemów, galaretek i marmolad, soku cytrynowego i soku z limonek, piwa, musztardy, słodkiej kukurydzy pakowanej próżniowo
Bezwodnik kwasu siarkowego E220, SO2
bezbarwny drażniący gaz
rozpuszczalny w wodzie i etanolu
otrzymywany przez spalanie siarki
w wodzie tworzy kwas siarkowy o działaniu redukującym
siarczyn sodu e221 Na2SO3
biały proszek
bez zapachu
słony, siarkowy smak
łatwo rozpuszczalny w wodzie
trudno rozpuszczalny w etanolu
wodorosiarczan sodu E222 NaHSO3
biały proszek
siarkowy zapach
nieprzyjemny smak
bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie
rozpuszcza się w etanolu
piosiarczyn sodu E223 Na2S2O5
biały lub żółtawy proszek
siarkowy zapach
rozpuszczalny w wodzie
nierozpuszczalny w etanolu
piosiarczyn potasu E224 K2S2O5
Biały proszek
Trudno rozpuszczalny w wodzie i etanolu
Wodorosiarczyn potasu E228 KHSO3
biały proszek
Łatwo rozpuszczalny w wodzie i etanolu
Siarczyn wapnia E226 CaSO3
Biały proszek lub kryształki
Słabo rozpuszczalny w wodzie i etanolu
Wodorosiarczyn wapnia E227 Ca(HSO3)2
Jaznożółta ciecz
Rozpuszczalna w wodzie
O zapachu dwutlenku siarki
Niacyna E234 C143H230N42O37S7
Antybiotyk o charakterze polipeptydu
Wytwarzany przez szczepy bakterii kwasu mlekowego
W postaci krystalicznej
Rozpuszczalny w wodzie, najlepiej w środowisku kwaśnym, w zasadowym nie
Niestosowany w leczeniu ludzi i zwierząt
Rozkładana przez trypsynę
Wrażliwa na wysoką T (zależna od pH tak jak rozpuszczalność)
Przeciwdziała rozwojowi bakterii Gram- dodatnich, promieniowców
Powoduje rozkład błon komórek wegetatywnych
Nie niszczy form przetrwalnikowych
Opóźnia rozwój form przetrwalnikowych
Nie wpływa na drożdże i pleśnie
Nieskuteczny wobec bakterii Gram- ujemnych
Bezpieczna
Nie wpływa na mikroflorę przewodu pokarmowego
Nie wykazuje działania alergicznego
Zaliczana do antybiotyków: związków zawierających nietypowy aminokwas lantioninę
Wolno stosować w ograniczonych ilościach do serów dojrzewających i topionych, puddingów z semoliny i tapioki oraz produktów podobnych, clotted carem i mascarpone
Kwas propionowy i jego sole
Hamują rozwój Bacillus mesentericus i Bacillus subtilis powodując ciągliwość miękiszu i pleśni
Prawie wcale nie działają na drożdże
Metabolizm: z wytworzeniem kwasu acetooctowego, biorą udział w cyklu Krebsa
Ze względu na zapach mają ograniczone zastosowanie
Dopuszczone w ograniczonych ilościach
Stosowany głównie do pieczywa paczkowanego krojonego, żytniego i bożonarodzeniowego puddingu
Opóźnia fermentację ciasta
Skuteczny wobec niektórych bakterii Gram-ujemnych, pleśni, drożdży
Skuteczność uzależniona od pH, tym lepsze działanie konserwujące im niższe jest pH
Na zasadzie quantum saris można stosować na powierzchnię serów i analogów serów dojrzewających
Kwas propionowy E280 C3H6O2
Przezroczysta Ciecz
Drażniący Zapach
Miesza Się Z Wodą, Etanolem I Eterem
Wykazuje ograniczone właściwości konserwujące
Propionian sodu E281 C3H5O2Na
Biały krystaliczny proszek
Łatwo rozpuszczalny w wodzie i etanolu
Higroskopijny
Propionian wapnia E282 C6H10O4Ca
Biały proszek lub blaszki
Słabo rozpuszczalny w wodzie
Nierozpuszczalny w etanolu
Propionian potasu E283 C3H5O2K
Higroskopijny proszek
Łatwo rozpuszcza się w wodzie
Nierozpuszczalny w etanolu
Ortofenylofenol i jego sól
Działanie grzybobójcze
Stosowane w ochronie owoców i warzyw
Niekorzystne działanie na organizm człowieka obejmuje podrażnienie skóry
W wyniku narażenia na duże dawki powoduje bóle i zawroty głowy, nudności, zaburzenia widzenia, biegunki, pocenie się, nadmierne wydzielanie śliny, łzawienie
Ostre zatrucia powodują niekontrolowane skurczy mięśni, śpiączkę i arytmię
LD50 dla szczurów przy narażeniu per os wynosi ok. 3g/kg mc niewielkie zmiany: powiększenie masy wątroby i nerek
Dieta szczórów z zawartością 2% ortofenylofenolu powodowała nieznaczne opóźnienie wzrostu, zmiany histopatologiczne w nerkach oraz niewielkie nagromadzenie związku w nerkach
W Polsce dopuszczone stosowanie 12mg/kg tylko na powierzchnię owoców cytrusowych pojedynczo lub w mieszaninie
Ortofenylofenol E231
Biało-żółtawe kryształki
Charakterystyczny zapach
Praktycznie nierozpuszczalny w wodzie
Dobrze rozpuszczalny w etanolu
Sól sodowa ortofenylofenolu E232
Biały proszek
Dobrze rozpuszcza się w wodzie
Dobrze rozpuszcza się w etanolu
Natamycyna E235
Ogranicza rozwój pleśni i drożdży
Nie wpływa na bakterie
Nierozpuszczalny w wodzie
Wrażliwy na światło
Przy podaniu per os 90% natamycyny zostaje wydalone z kałem, a ilość wchłonięta wynosi 5-7%
LD50 dla szczurów przy podaniu drogą pokarmową wynosi 2,7-4,7 g/kg mc (większa wartość dla samic)
Większe dawki powodowały krótkoterminowy opóźniony wzrost oraz biegunki
W badaniach przewlekłych in vivo brak działania rakotwórczego i teratogennego
W badaniach In vitro brak działania mutagennego
Dopuszczona do stosowania na powierzchni twardych, półtwardych i półmiękkich serów dojrzewających, suszonych, peklowanych kiełbas w ilości 1mg/dm3 powierzchni
Heksametylonoczteroamina E239
Białe kryształku lub proszek
Bez zapachu
Łatwopalny
Ulega rozkładowi w śr kwaśnym oraz w obecności białek uwalniając formaldehyd
Metabolitem formaldehydu jest kwas mrówkowy
W badaniach krótkoterminowych na myszach nie stwierdzono zmian, z wyjątkiem żółtawego przebarwienia sierści
W długoterminowym badaniu nie wykazano jednoznacznie potencjalnego działania rakotwórczego
Dopuszczone stosowanie wyłącznie do sera Provolone w maksymalnej dawce do 25mg/kg w przeliczeniu na formaldehyd
Dimetylowęglan E242
Przezroczysta, lepka ciecz
Owocowy zapach
Słabo rozpuszczalny w wodzie
Rozpuszczalny w etanolu
Szybko ulega rozkładowi
Hamuje rozwój pleśni, grzybów, drożdży, bakterii
Nietrwały w środowisku wodnym
Prawie natychmiastowo ulega rozłożeniu z uwolnieniem m.in. metanolu i CO2
LD50 dla szczurów per os wynosi ok. 500mg/kg mc
W badaniach krótkoterminowych oraz przewlekłych na szczurach nie stwierdzono żadnego niekorzystnego działania w dawce do 4% w napoju
Nie posiada właściwości rakotwórczych i teratogennych
Nie ustalono ADI
Dopuszczone stosowanie do aromatyzowanych napojów bezalkoholowych, wina bezalkoholowego gronowego i płynnego koncentratu herbaty
Użycie limitowane mg/1 produkt
Kwas borny E284 oraz Boraks E285
Bezbarwne kryształy, białe granulku lub proszek
Lekko kwaśny smak
Dobrze rozpuszcza się we wrzącej wodzie
Przy narażeniu na duże dawki przez przewód pokarmowy może wywoływać: ból brzucha, biegunki, mdlości, wymioty, zmiany skórne
ADI nie zostało ustalone
Zastosowanie w kawiorze w ilości 4g/kg produktu w przeliczeniu na kwas borny
Lizozym E1105
Enzym zbudowany ze 129 aminokwasów
Naturalnie w tkankach zwierzęcych oraz niektórych produktach pochodzenia zwierzęcego
Biały proszek
Łatwo rozpuszczalny w wodzie
Zastosowanie w produkcji seró
Hamuje rozwój bakterii odpowiedzialnej za niekorzystne procesy w czasie dojrzewania serów
Hamuje rozwój bakterii Gram- dodatnich
U osób wrażliwych może wywołać objawy alergii
Nie wymaga limitowania w postaci ADI
Stosowany do serów dojrzewających na zasadzie quantum saris
Dopuszczalny w niektórych wyrobach winiarskich
Wykrywanie obecności kwasu benzoesowego oraz salicylowego (niedopuszczony związek) w produktach owocowo- warzywnych
Odważyć w zlewce 5g produktu
Dodać 20cm3 wody destylowanej
Dokładnie wymieszać
Roztwór podgrzać na kuchence elektrycznej
Przesączyć
Kilka kropli przesączu przenieść do wgłębienia płytki porcelanowej
Dodać 1 kroplę q% FeCl3
Brunatno pomarańczowe zabarwienie obecność kwasu benzoesowego
Fioletowa barwa kwas salicylowy
Wykrywanie obecności konserwantów siarkowych w produktach owocowo-warzywnych
Odważyć 10g produktu
Dodać 50cm3 wody destylowanej
Wymieszać
Mieszaninę przenieść do kolby stożkowej na szlif
Dodać 5cm3 105 HCl
Kolbkę natychmiast zamknąć korkiem z paskiem bibuły nasyconej 10% roztworem KIO3 i 1% roztworem skrobi
Obserwować pasek bibuły
Niebieskie zabarwienie paska obecność SO2
Barwa znika stopniowo
Azotany (V) i azotany (III) w produktach spożywczy i w wodzie
Azotany (V) i azotany (III)
Do żywności przedostają się ze środowiska naturalnego jako zanieczyszczenia w wyniku rozkładu azotowych substancji organicznych, nadmiernego nawożenia gleby, przedostawania się ścieków do wód powierzchniowych, w wyniku wymywania złoża lub jako dodatek celowy
Głównym źródłem w pokarmie człowieka są warzywa i ich przetwory gł ziemniaki
Pietruszka, sałata, rzodkiewka, buraki, szpinak, seler, marchew, por mają naturalną zdolność do magazynowania azotanów
Nadmierne gromadzenie azotanów jest skutkiem zachwianej gospodarki azotowej roślin
Zachwianie to najczęściej występuje kiedy stosuje się duże dawki azotu w postaci nawozów
Pomidory, ogórki, papryka, cebula, kalafior, fasola ziemniaki mała zdolność do kumulacji azotanów
Większa zawartość azotanów zaobserwowano u nowalijek przy
Małym nasłonecznieniu
Zbyt kwaśnej glebie
Niskiej wilgotności
Braku niektórych skł odżywczych
Stosowaniu herbicydów
W uprawach szklarniowych
Maksymalne poziomy zanieczyszczeń azotanami (V) określane w salacie, szpinaku, przetworzonej żywności na bazie zbóż oraz żywności dla niemowląt i małych dzieci
Azotany III do przetworów mięsnych i wyrobów garmażeryjnych dodaje się w postaci mieszanki peklującej w celu zabezpieczenia przed rozwojem bakterii beztlenowych, nadania przetworom charakterystycznych cech organoleptycznych
Podczas peklowania azotany III rozpadając się do dwutlenku azotu, w obecności substancji redukujących dalej NO2 do NO
NO reaguje z mioglobiną i hemoglobiną wytwarzając ich nizotropochodne o czerwonym kolorze
Podczas gotowania i pieczenia nitrozo hemochromogen (nitrozohemoglobina) przekształca się w nitrozomiochromogen który nadaje specyficzną barwę przetworom mięsnym
Azotany V zabezpieczają przed wystąpieniem wzdęć w produkcji serów podpuszczkowych dojrzewających
Podczas dojrzewania serów azotany V ulegają redukcji do azotanów III które umożliwiają rozwój bakterii z grupy coli
Ogranicza to wytwarzanie CO2
Wzdymanie serów
Wzrost potencjału Osydo- redukcyjnego masy serowej zapobiega wtórnemu wzdymaniu serów wywołanemu przez bakterie fermentacji masłowej
Azotany V i III w wodzie
Ich obecność w wodzie powierzchniowej związana jest ze ściekami gospodarstw rolnych, pastwisk, z przemysłu, nadmiernego stosowania nawozów azotowych
W wodach podziemnych występują w zależności od zanieczyszczenia gleby i warunków geologicznych
W wodzie pitnej dopuszczalna obecność 50mg azotanów V na dm3 i do 0,5mg azotanów III na dm3
Najwięcej tych związków w studniach przydomowych na terenach wiejskich
W wodzie wodociągowej sporadyczne przekroczenia norm
ADI azotanów V nie powinno przekraczać 3,7 mg NO3/kg mc
Wysokie spożycie azotanów może powodować N-nitrozoaminy oraz inne połączenia nitrozowe które są mutagenne i kancerogenne dla zwierząt
ADI dla azotanów III to 0,07mg NO2/kg mc nie dotyczy dzieci poniżej 3 misiąca życia
Metabolizm azotanów
Azotany V są nieszkodliwe, jeśli nie zostaną zredukowane, zostaną usunięte z moczem
Azotany V zostają zredukowane do azotanów III
Reakcja redukcji zachodzi pod wpływem enzymu nitrazy wytwarzanego przez bakterie z gr coli oraz inne wchodzące w skład mikroflory przewodu pokarmowego lub występujące w żywności
Wchłanianie azotanów V w górnych odcinkach jelita cienkiego
Przejście do krwioobiegu
60-75% wydalone przez nerki
25% pobrane ze śliną i wchłanianie w żołądku, gdzie ulegną rozkładowi i dostaną się do krwi
Nadmierne spożywanie tych związków może prowadzić do hemoglobiny trójwartościowej niemającej zdolności odwracalnego wiązania tlenu
Objawy chorobowe: sinica, duszność, senność, bóle brzucha, spadek ciśnienia tętniczego krwi i jej brązowe zabarwienie, przyspieszenie czynności serca, zmiany neurologiczne
Przenikają barierę krew-łożysko
Wykazują działanie teratogenne
Niekorzystnie wpływają na wykorzystanie witaminy A i beta-karoteny oraz na metabolizm bialek i tłuszczów
Powodują zmiany w funkcjonowaniu tarczycy, układu nerwowego, niedokrwistość, nadmierne wydalanie chlorków