Sukcesja wtórna- proces kolonizacji przez organizmy żywe obszarów uprzednio zasiedlonych, w których biocenoza uległa zniszczeniu. Sukcesja wtórna zachodzi, np. w osuszonym stawie, na zaoranym polu. Sukcesja wtórna przebiega szybciej od sukcesji pierwotnej, gdyż biotop zawiera próchnicę oraz glebowe organizmy roślinne i zwierzęce.

Sukcesja pierwotna - proces kolonizacji przez organizmy pionierskie obszarów niezasiedlonych, prowadzący do powstania złożonej biocenozy i biotopu. Przykład sukcesji można przedstawić na skale. Najpierw osiedlają się porosty, wytwarzające kwasy porostowe, które żłobią i kruszą skały. Na takim podłożu osiedlają się mchy i wątrobowce, zatrzymujące wodę deszczową. W skalnych otworach gromadzą się obumarłe szczątki organiczne i rozdrobnione części skalne. Tak przygotowane podłoże jest zasiedlane przez trawy i turzyce, produkujące większe ilości biomasy i penetrujące korzeniami głębsze warstwy gleby. Ich działalność przygotowuje podłoże dla innych gatunków o większych wymaganiach, w dalszej kolejności - krzewów. Z kolei one tworzą warunki do zasiedlenia się drzew itd.

Destruenci, reducenci, grupa organizmów glebowych z różnych grup systematycznych (przede wszystkim bakterii, nicieni, pierścienic i owadów), będąca najważniejszym ogniwem w łańcuchu pokarmowym ekosystemu, której rolą jest rozkład (mineralizacja) martwej materii organicznej (detrytusu) wytworzonej przez producentów, na proste składniki mineralne, dwutlenek węgla i wodę.

Ich działalność umożliwia powtórne włączenie składników pokarmowych (biogenów) do cyklu obiegu materii w ekosystemie, przez co nazywane są jego "wąskim gardłem". Fauna glebowa mająca udział w tym procesie dzieli się na mikrofaunę (np. skoczogonki, roztocza i nicienie) i mezofaunę glebową (np. dżdżownice i inne skąposzczety, równonogi, dwuparce i duże larwy owadów).

Klasyczny model sukcesji (Clementsa)

Według klasycznego modelu wymiana gatunków w późniejszych stadiach sukcesji jest ułatwiana przez gatunki żyjące we wcześniejszych latach.

Rozwój biocenozy odbywa się stopniowo i jest progresywny, od prostych biocenoz pionierskich do stadium ostatecznego klimaksu. Sukcesja taka przebiega wyłącznie dzięki zależnościom biotycznym — rośliny i zwierzęta stadiów pionierskich tak zmieniają środowisko, że staje się ono korzystne dla nowego zestawu gatunków, a cykl taki powtarza się do czasu osiągnięcia klimaksu. Zgodnie z poglądem Clementsa, rozwój biocenozy w drodze sukcesji jest wobec tego analogiczny do rozwoju pojedynczego organizmu (Clements 1936, Phillips 1934-1935). Sukcesja odwrócona (retrogresja) jest możliwa tylko w przypadku wystąpienia w środowisku zakłóceń, takich jak pożar, wypasanie czy erozja. Sukcesja wtórna różni się od pierwotnej tym, że istnieje "glebowy bank nasion" pochodzących od roślin, które występowały w późnych stadiach sukcesji, tak że we wczesnych stadiach sukcesji wtórnej są już obecne także gatunki późnych stadiów.

Sukcesja allogeniczna

W sukcesji allogenicznej przemiany są zapoczątkowywane przez czynniki zewnętrzne, środowiskowe. Czynniki te możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy: długotrwałe i krótkotrwałe. Za czynniki długotrwałe możemy uznać np. zmiany klimatyczne związane z następującymi po sobie zlodowaceniami. Przykładem zmian krótkotrwałych może być nagromadzenie się osadów po powodzi. Takie krótkotrwale działające czynniki mogą zakłócić proces sukcesji, lecz po pewnym czasie zwykle następuje powrót na utarty szlak.

Sukcesja autogeniczna

Sukcesja autogeniczna są to zmiany sukcesyjne, zapoczątkowane przez czynniki wewnętrzne, które zachodzą pomiędzy biocenozą a czynnikami abiotycznymi. Sukcesja pierwotna jest to proces, w którym organizmy pionierskie zajmują nowe środowiska, jak dotąd nie zajmowane przez żadną inną biocenozę. Gatunki pojawiające się jako pierwsze muszą umieć korzystać z ubogich zasobów dostępnych w nowym środowisku. Jednak ich obecność zmienia środowisko przygotowując je dla kolejnych stadiów sukcesji. Podłoże zostaje wzbogacone o materię organiczną, biogeny i związki azotowe. Takie warunki sprzyjają wkraczaniu kolejnych gatunków, które są bardziej rozwinięte i wygrywają konkurencję o siedlisko. Sukcesja pierwotna prowadząca do powstania biocenozy leśnej jest niewątpliwie procesem długotrwałym i trwa często kilkaset lat. Sukcesja wtórna to proces odbudowywania się biocenozy, która uległa zniszczeniu. Zniszczenia mogą mieć charakter antropogeniczny, jak i abiotyczny np. pożar, powódź. W przypadku sukcesji wtórnej charakterystyczne jest to, iż gatunki pionierskie bardzo szybko zasiedlają nowy teren i szybciej też są zastępowane przez silniejsze organizmy, stanowiące kolejne stadium sukcesji.

Plankton, ogół organizmów roślinnych i zwierzęcych unoszących się w toni wodnej, posiadających pewne możliwości poruszania się - zbyt jednak ograniczone, by przeciwstawić się ruchom wody.

Plankton roślinny zwany jest fitoplanktonem i obejmuje grzyby, glony oraz bakterie. Plankton zwierzęcy nosi nazwę zooplanktonu, w jego skład wchodzą pierwotniaki, wrotki, część jamochłonów, larwy różnych zwierząt, m.in. pierścienic, mięczaków, ryb, a także owadów.

W zależności od wielkości organizmów wchodzących w skład planktonu wyróżniamy:

1) Nanoplankton, wielkości poniżej 0,05 mm, który oddzielić można jedynie poprzez odwirowywanie,

2) Mikroplankton, obejmujący główną część planktonu o rozmiarach od 0,5 do 1 mm,

3) Mezoplankton od 1 do 5 mm, makroplankton mający ponad 5 mm,

4) Megaloplankton o rozmiarach przekraczających 1 m - do tej ostatniej grupy zaliczamy np. duże gatunki meduz bądź osiągające do 4 m średnicy samogłowy.

Bentos, organizmy roślinne i zwierzęce zasiedlające dno zbiorników wodnych (bental). Skład bentosu zmienia się wraz z głębokością.

W bentosie morskim przeważają otwornice, gąbki, jamochłony, wieloszczety, szkarłupnie, mięczaki, skorupiaki, także glony i bakterie. Bentos słodkowodny tworzą głównie skąposzczety, pijawki, mięczaki, gąbki, larwy owadów, glony, bakterie a także rośliny zielne.

Bentos dzieli się na osiadły i ruchliwy. Wiele gatunków zwierząt, które prowadzą osiadły tryb życia jest odpowiednio przystosowana np. do drążenia podłoża, przytwierdzania się i zdobywania pokarmu. Bentos jest wykorzystywany przez człowieka jako pokarm, np. skorupiaki, lub jako surowiec, np. gąbki..

Peryfiton - zespół drobnych organizmów żywych zasiedlających stałe podłoże (np. muszle, przedmioty i rośliny podwodne) w środowisku wodnym, np. bakterie, okrzemki, glony nitkowate, pierwotniaki, wrotki, nicienie, skąposzczety, larwy owadów. Peryfiton stanowi pokarm dla ślimaków, larw owadów i wielu ryb.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa, typ interakcji, współzawodnictwa w obrębie populacji tego samego gatunku o te same, znajdujące się w ograniczonej ilości zasoby, tej samej niszy ekologicznej; jej nasilenie związane jest z gęstością populacji lub stanem zasobów środowiska; poprzez wpływ na reprodukcję i tendencje migracyjne jest czynnikiem limitującym wielkość, kształt i gęstość populacji; może prowadzić do powiększenia niszy ekologicznej, do terytorializmu, także do rozszerzenia zasięgu geograficznego gatunku, a przy zróżnicowaniu genetycznym populacji wspomaga działanie → doboru naturalnego.

Konkurencja międzygatunkowa – typ konkurencji ekologicznej – zależność polegająca na ubieganiu się co najmniej dwóch gatunków o czynniki niezbędne do życia, które występują w ograniczonej ilości. Konkurencja międzygatunkowa zwykle prowadzi do różnicowania nisz ekologicznych konkurentów. Jeżeli nisze ekologiczne pokrywają się, silniejszy konkurent może doprowadzić do wyeliminowania słabszego

Pasożytnictwo to przykład związku antagonistycznego, w którym jeden organizm, nazywany pasożytem, osiąga korzyści, podczas gdy drugi, tzw. gospodarz (żywiciel), ponosi szkody. Pasożyt czerpie od swojego żywiciela pożywienie, rzadko zdarza się, że go zabija aczkolwiek może go poważnie osłabić.

Ze względu na miejsce pasożytowania dzielimy je na dwie grupy:

 Pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty) – żyją one na zewnętrznej powierzchni ciała żywiciela

 Pasożyty wewnętrzne (endopasożyty) – żyją we wnętrzu ciała swoich żywicieli

Ze względu na stopień nasilenia powiązania z gospodarzem wyróżniamy pasożyty:

 Bezwzględne: pasożytniczy tryb życia jest dla nich koniecznością uwarunkowana biologicznie

-czasowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie pożywiania się)

-okresowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie niektórych stadiów rozwojowych)

-stałe (pasożytują przez całe swoje życie)

 Względne: w zależności od warunków mogą pasożytować lub żyć wolno

 Przypadkowe: gatunki, które prowadzą wolny tryb życia, a pasożytniczy tryb życia mogą prowadzić po przypadkowym dostaniu się do organizmu gospodarza.

W cyklach rozwojowych pasożytów wewnętrznych wyróżnia się:

 Żywiciela ostatecznego – jest to organizm, w którym forma dorosła pasożyta rozmnaża się płciowo

 Żywiciela pośredniego – jest to organizm, w którym przebywa forma larwalna pasożyta.

Konkurencja - jedna z antagonistycznych interakcji międzypopulacyjnych, w której dwie populacje tego samego lub różnych gatunków, zazwyczaj o podobnych wymaganiach środowiskowych, rywalizują o tę samą niszę ekologiczną. Dochodzi do współzawodnictwa o ograniczone zasoby środowiska, np. o pożywienie, miejsce do życia. W wyniku tego oddziaływania obie populacje tracą.

Drapieżnictwo, oddziaływanie jednych gatunków na drugie poprzez chwytanie, uśmiercanie i zjadanie jednych osobników przez inne. Drapieżnik atakuje ofiarę, będąc zarazem od niej uzależnionym. Drapieżcy stanowią ważne ogniwo łańcucha pokarmowego w ekosystemie, warunkujące sprawny obieg materii.

Mutualizm, jeden z typów oddziaływania na siebie gatunków, gdy czerpią wzajemne korzyści, przy czym żaden z nich nie może w naturalnych warunkach istnieć osobno.
Przykładem mutualizmu jest współżycie mikroorganizmów, które potrafią rozkładać celulozę, ze zwierzętami, które nie posiadają odpowiednich enzymów, aby ją strawić.

Komensalizm, współbiesiadnictwo, jeden z typów zależności pomiędzy osobnikami różnych gatunków roślin i zwierząt (symbioza) polegający na tym, że jedna populacja (gospodarz) udziela schronienia lub pokarmu drugiej (komensalowi), przy czym komensal nie przynosi ani szkody, ani pożytku gospodarzowi. Liczne przykłady komensalizmu można znaleźć w środowisku morskim, np. ryby, małże, pierścienice i kraby korzystające z resztek pokarmu innych zwierząt, oraz lądowym, np. owady żyjące w gniazdach mrówek i termitów.

Neutralizm – jedna z neutralnych zależności międzygatunkowych, w której osobniki jednego gatunku nie wpływają w żaden sposób na przedstawicieli drugiego. W zasadzie neutralizm jest brakiem oddziaływań między gatunkami. Przykładem populacji, między którymi zachodzi relacja neutralizmu, mogą być populacje bocianów i sikorek.

Materia allochtoniczna - substancje nieorganiczne i organiczne wytwarzane poza granicami danego ekosystemu. Przykładami takich ekosystemów są jaskinie i głębiny morskie, do których nie dociera światło słoneczne, brak jest producentów, tj. roślin zielonych, i nie zachodzą w nich procesy fotosyntezy. Zatem życie organizmów w tych ekosystemach zależy od materii organicznej docierającej z innych ekosystemów, np. z prądem rzeki w postaci detrytusu.

Materia autochtoniczna - substancje nieorganiczne i organiczne produkowane wewnątrz określonego ekosystemu. Związki nieorganiczne wytwarzane są w procesie mineralizacji substancji organicznych, a substancje organiczne powstają wewnątrz danego ekosystemu. Wytwarzają je rośliny (producenci) dla zaspokojenia potrzeb życiowych organizmów cudzożywnych, konsumentów oraz reducentów danego ekosystemu.

Karkonoski Park Narodowy, utworzony 16 stycznia 1959 roku, jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Park znajduje się w południowo-zachodniej części kraju przy granicy państwowej z Czechami. Obejmuje 5.575 ha, w tym 1.718 ha w obszarach ochrony ścisłej. Park Narodowy obejmuje także dwie enklawy na Pogórzu Karkonoskim: góra Chojnik (80 ha) oraz wodospad Szklarki (55 ha). Otulina Parku wynosi 11.266 ha

W Parku występuje ponad tysiąc gatunków roślin oraz wiele gatunków zwierząt leśnych (ok. 40 gatunków ssaków, m.in. bobry, sarny, lisy oraz 16 gatunków nietoperzy). Ciekawostką Parku jest muflon introdukowany na początku XX wieku z Korsyki. Ponadto żyje tu 90 gatunków ptaków, między innymi włochatka, sóweczka, cietrzew, głuszec, drozd obrożny, płochacz halny.

Rośliny endemiczne:

• skalnica bazaltowa - podgatunek skalnicy darniowej (Saxifraga moschata subs. basaltica)

• dzwonek karkonoski (Campanula bohemica)

Park Narodowy Gór Stołowych – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony 16 września 1993.Park jest położony na terenie Sudetów Środkowych na południowym zachodzie ziemi kłodzkiej, przy granicy polsko-czeskiej. Górami Stołowymi nazywana jest znajdująca się na terytorium Polski południowo-zachodnia część rozległej, piaskowcowej płyty wypełniającej Nieckę Śródsudecką, pomiędzy Karkonoszami, a Górami Bystrzyckimi i Orlickimi. Czeski jej fragment nosi nazwę Broumovska Vrchovina i również objęty jest ochroną. Najdalej wysunięta na północny zachód część po polskiej stronie nosi nazwę Zaworów.

W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku Narodowego pospolicie występuje jeleń, dzik, sarna, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie. Trudniejsze do zauważenia - głównie ze względu na nocny tryb życia - są należące do łasicowatych: borsuk, kuna leśna, tchórz, łasica i gronostaj. Ze ssaków owadożernych częsty jest jeż, a rzadkie ryjówka malutka i typowa dla obszarów górskich ryjówka górska. W charakterystycznym dla Gór Stołowych środowisku spękań i szczelin skał piaskowcowych bytują nietoperze. Cennym elementem fauny ssaków są małe wiewiórkopodobne nocne zwierzęta, zamieszkujące głównie fragmenty lasów liściastych i mieszanych: orzesznica, bardzo rzadka popielica oraz koszatka. Na polsko-czeskiej granicy swoją ostoję ma muflon - sprowadzony z Korsyki i aklimatyzowany w Sudetach gatunek górskiej owcy.

Park Krajobrazowy Dolina Baryczy – park krajobrazowy w województwie dolnośląskim i wielkopolskim, położony między Żmigrodem i Przygodzicami. Powierzchnia parku wynosi 87 040 ha (część dolnośląska 70 040 ha, część wielkopolska 17 000 ha). Powołany 3 czerwca 1996 roku. Obejmuje swoim zasięgiem 3 typy siedlisk: stawy rybne, podmokłe łąki i lasy. Obszar Parku objęty jest konwencją ochrony środowisk wodnych z Ramsar. Europejska Ostoja Ptaków - występuje tu około 300 gatunków. Jednocześnie Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków "Dolina Baryczy" w ramach europejskiej sieci Natura2000. Na terenie Parku znajduje się także jeden z największych w Europie kompleks stawów rybnych, w skład którego wchodzi m.in. prawie 300 stawów w rejonie Milicza i Żmigrodu.

Formy ochrony przyrody:

-parki narodowe ,rezerwaty przyrody , parki krajobrazowe, obszar chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, Obszary Natura 2000

Produkcja pierwotna brutto - całkowita ilość materii organicznej (wraz ze zmagazynowaną w niej energią) zawartej w biomasie wyprodukowanej w procesach chemo- i fotosyntezy przez producentów oraz materii zużytej przez producentów na oddychanie i inne procesy życiowe, na danej powierzchni w jednostce czasu.

Produkcja pierwotna netto - całkowita ilość materii organicznej (wraz ze zmagazynowaną w niej energią) zawartej w biomasie wyprodukowanej w procesach chemo- i fotosyntezy przez producentów, bez materii zużytej przez producentów na oddychanie i inne procesy życiowe, na danej powierzchni w jednostce czasu.

Produkcja wtórna- materia organiczna wraz ze zmagazynowaną w niej energią gromadzona na różnych poziomach troficznych ekosystemu przez konsumentów i reducentów. Na kolejnych poziomach jest ona coraz niższa w wyniku jej straty na różne procesy, np. oddychania.

Regiel dolny- w klimacie umiarkowanie chłodnym jest to piętro lasów liściastych i mieszanych występujące powyżej piętra pogórza i poniżej regla górnego.

Regiel górny - piętro roślinne usytuowane powyżej regla dolnego a poniżej piętra kosodrzewiny, czyli poniżej górnej granicy lasu.

Eutrofizacja, proces gromadzenia się materii organicznej (spływającej w ściekach komunalnych i przemysłowych) w jeziorach (lub ogólnie w środowisku) w tempie przekraczającym jej zasymilowanie. Eutrofizacja może być pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego (antropopresja).

Klimaks, ostatnie, stabilne stadium sukcesji roślinnej, będące wynikiem równowagi pomiędzy czynnikami biotycznymi (roślinnością) i abiotycznymi (głównie klimatem i glebą). W strefie umiarkowanej za zbiorowiska klimaksowe uważane są lasy liściaste (grąd), w strefie borealnej, lasy iglaste

Sera (seria sukcesyjna, stadium seralne) – ciąg charakterystycznych zmian obserwowanych w sukcesji ekologicznej (model klasyczny, koncepcja Clementsa). Według Clementsa sukcesja jest procesem deterministycznym i kierunkowym, kolejne stadia sukcesyjne biocenozy zastępują się, dzięki zmianie warunków wywołanych przez poprzednie stadia. W zależności od warunków początkowych wyróżnia się: (tajga).

Żywiciel pośredni - organizm, w którym przebywają i namnażają się bezpłciowo larwy tego pasożyta, np. larwa tasiemca uzbrojonego w organizmie świni. Larwa onkosfera wydostaje się z osłonek, przebija ścianki przewodu pokarmowego żywiciela i wraz z prądem krwi przedostaje się do innych narządów wewnętrznych. Najczęściej osiedla się w mięśniach, gdzie przekształca się w wągra. Larwa typu wągra ma postać pęcherzyka wypełnionego płynem i zawiera jedną główkę tasiemca uzbrojoną w wieniec haków. Wągier tasiemca uzbrojonego może przetrwać w mięśniach około roku, zachowując zdolność do zakażenia.

Żywiciel ostateczny - organizm, w którym bytują i rozmnażają się płciowo dojrzałe postacie pasożyta. Przykładem żywiciela ostatecznego jest tasiemiec uzbrojony. Człowiek zaraża się wskutek zjedzenia żywiciela pośredniego zawierającego wągry, np. mięsa świni. W przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego osłonki wągra ulegają strawieniu, a główka tasiemca wydobywa się na zewnątrz i przyczepia za pomocą aparatu czepnego do ścianki jelita człowieka. Rozpoczyna się przyrost strobili i kolejne człony osiągają dojrzałość płciową. Tasiemiec uzbrojony osiąga długość do 4 m, a jego główka zaopatrzona jest w haki i przyssawki. Dojrzałe człony, zawierające macicę wypełnioną zapłodnionymi jajami odrywają się i wraz z kałem są usuwane na zewnątrz ciała żywiciela ostatecznego (człowieka). Uwolnione z członów jaja mogą przeżyć w środowisku zewnętrznym kilka miesięcy. Ich dalszy rozwój następuje po zjedzeniu przez żywiciela pośredniego (świnię).

Parazytoidy - owady, które w stadium larwalnym pasożytują w innych owadach, a w stadium owada doskonałego pędzą inny tryb życia. Są to organizmy pośrednie między drapieżcami a pasożytami. Na przykład drobna błonkówka wiechońka miniarkowa (Diglyphus isaea) pasożytuje w larwie miniarki, powodujące je śmierć.

Sieć troficzna, sieć pokarmowa, wzajemnie powiązane ze sobą łańcuchy pokarmowe (troficzne), w których następuje przepływ energii w ekosystemie.

PIRAMIDA PRODUKTYWNOŚCI

Diagram ilustrujący ilość energii dopływającej na kolejne, coraz wyższe poziomy troficzne biocenozy. Przekazywaniu energii na kolejne poziomy troficzne zawsze towarzyszy jej częściowe rozpraszanie (straty), dlatego diagram ma kształt piramidy.

PIRAMIDA BIOMASY

Graficzna ilustracja ilości materii wbudowanej w ciała osobników na każdym poziomie pokarmowym (troficznym) określonej biocenozy. Określa masę producentów, konsumentów pierwszego i wyższych rzędów w biocenozie. Na przykład w biocenozie lądowej zwykle biomasa producentów jest największa, mniejszą stanowią konsumenci pierwszego rzędu, a jeszcze mniejszą masę - konsumenci drugiego rzędu.