Populacja biologiczna – zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa.

Biocenoza - zbiór populacji roślinnych (fitocenoza), zwierzęcych (zoocenoza) i drobnoustrojów glebowych żyjących w określonej przestrzeni, czyli środowisku fizycznym (siedlisku, biotopie), tworzący układ samoregulujący się (homeostaza) i będący w stanie dynamicznej równowagi.

Biocenoza charakteryzuje się biomasą, produktywnością i uporządkowaną strukturą: przestrzenną, gatunkową, troficzną.

Areał - w biologii zasięg występowania określonego gatunku lub zjawiska przyrodniczego.

Pojemność środowiska – maksymalna liczebność lub zagęszczenie osobników danego gatunku która może zajmować dane środowisko bez naruszania jego równowagi biocenotycznej. Jeśli liczebność populacji zbliża się do pojemności środowiska jej wzrost jest hamowany przez opór środowiska.

Kolonia

1) w biologii skupienie jednogatunkowych organizmów, złączonych w pewną całość, stanowiącą naturalną formę życia (np. korale, koralowce) lub tworzoną sztucznie w celach doświadczalnych (np. bakterie),
2) w ekologii - zbiór osobników zasiedlających niewielką przestrzeń i spełniających w tym samym czasie określone funkcje życiowe, np. kolonia lęgowa ptaków.

Populacja monocykliczna - to taka populacja, w których osobniki rozmnażają się jeden raz w życiu. Grupa rozrodcza w takich populacjach składa się z jednego pokolenia a liczebność wykazuje silne wahania w czasie.

Populacja policykliczna - są to populacje z krótkim okresem życia osobników. W populacjach tych przeważają osobniki młode. Liczebność ich wykazuje wahania, niekiedy dość znaczne.

Liczba ekologiczna, oszacowanie w skali sześcio- lub dziesięciostopniowej wymagań poszczególnych gatunków roślin względem czynników ekologicznych, jak np. odczynu gleby (kwasowości), jej żyzności i uwilgotnienia, rodzaju gleby, odporności na wpływ zanieczyszczeń powietrza, warunków klimatu.

Niska wartość liczby ekologicznej, np. żyzności gleby, oznacza, że dany gatunek przywiązany jest do siedlisk ubogich w pierwiastki mineralne (np. azot, azotu cykl), natomiast wysoka liczba ekologiczna wskazuje na gatunek preferujący siedliska żyzne.

Liczebność populacji zależy od:
* rozrodczości
* imigracji
* emigracji
* śmiertelności

Terytorializm - specyficzne zachowania zwierząt wykazywane na własnym terytorium. Zwierzęta czynnie bronią określonego terenu (areał osobniczy) przed innym osobnikami z ich gatunku, z wyjątkiem swoich partnerów, jeśli żyją parami. Terytorium jest najczęściej oznakowane specyficznymi substancjami zapachowymi lub zwierzę okazuje innym osobnikom swoją obecność poprzez przyjmowanie określonych póz czy wydawanie dźwięków. Terytorializm umożliwia zwierzętom zabezpieczenie odpowiedniego obszaru dla rozrodu, wychowania potomstwa, zdobycia pokarmu. Zjawisko to występuje u większości drapieżnych ssaków, a także np. u ptaków śpiewających.

Struktura wiekowa warunkowana jest przez rozrodczość, śmiertelność i migracje. Obrazuje udział w populacji osobników będących w różnym wieku. Uwzględniając okresy w życiu osobników, wyodrębnia się trzy klasy wiekowe: wiek przed rozrodczy, rozrodczy, po rozrodczy. Analiza struktury wiekowej populacji jest istotna dla przedstawienia prognozy rozwoju populacji. W zależności od liczebności osobników w poszczególnych klasach wiekowych wyróżnia się trzy typy populacji: populacje rozwijające się, populacje ustabilizowane, populacje wymierające.

Struktura wiekowa, wyróżnia się:

a) rozwijająca się – dominują osobniki młode

b) ustabilizowana – w wieku rozrodczym

c) wygasająca – dominują osobniki stare

Struktura płciowa populacji

Skład osobników męskich i żeńskich w populacji w danym przedziale czasowym. W warunkach naturalnych występuje zróżnicowany rozkład ilości obu płci. Wynika to z różnych czynników, np. z różnej śmiertelności, wybiórczego działania drapieżników do jednej płci, emigracji danej płci, innego odżywiania (komary, mrówki).

Przykłady różnych struktur płciowych populacji

Jeżeli w czasie obliczania struktury wiekowej populacji uwzględnimy liczebność osobników różnej płci można wtedy mówić o strukturze płci. Piramidy płci i wieku dzielimy na progresywne, regresywne i zastojowe. Piramida typu progresywnego pokazuje zwiększanie się liczby ludności, typu zastojowego obrazuje sytuacje, w której liczba dzieci jest taka sama jak liczba dorosłych, typu regresywnego obrazuje zmniejszanie się liczby ludności.

Struktura przestrzenna określa sposób rozmieszczenia osobników danej populacji w obrębie siedliska, co uwarunkowane jest przez biologię gatunku oraz zasoby środowiska.

– Rozmieszczenie równomierne w warunkach naturalnych występuje rzadko. Uwarunkowane jest jednorodnością środowiska, która sprawia, iż odległości między osobnikami są w miarę jednakowe. U roślin przykładem jest rozmieszczenie traw tworzących łan lub kaktusów rosnących na pustyni, które konkurują o wodę. U zwierząt występuje np. u pingwinów oraz zwierząt wykazujących terytorializm. Ponadto spotykane jest w populacjach wielu roślin uprawnych: w polu, sadzie, szkółkach leśnych.

– Rozmieszczenie losowe jest również rzadkie w przyrodzie. Może być uwarunkowane przez zróżnicowane warunki środowiska lub przypadkowe działanie różnych czynników, np. rozsiewanie nasion przez wiatr.

– Rozmieszczenie skupiskowe jest najczęstsze. Polega na łączeniu się osobników w grupy, kolonie, stada. Może być stałe lub okresowe (np. watahy wilków zimą). Ułatwia obronę, zdobywanie pokarmu, opiekę nad potomstwem, ale równocześnie zwiększa konkurencję w obrębie grupy. Związane jest z mozaikowatością siedliska oraz właściwościami samej populacji. Efektem takiego rozmieszczenia jest wzrost zagęszczenia osobników. Stan taki opisuje reguła Alleego, która mówi, iż zarówno zbyt duże zagęszczenie, jak i zbyt małe mogą działać ograniczająco na populację.

Dominacja – wskaźnik używany w badaniach faunistycznych i zoocenologicznych. W sensie matematycznym dominacja jest tożsama z udziałem procentowym. Niesie jednak inną treść ekologiczną. Dla przypadkowego zbioru prób poprawniejsze byłoby pisanie o udziale procentowym. Jeśli jednak sposób zbierania prób pozwala je traktować jako odzwierciedlenie układu ekologicznego, wtedy właściwe jest pisanie o dominacji. Dla przykładu w materiale zbieranym w krajobrazie – dla całości materiału właściwsze byłoby używanie "udział procentowy" danego gatunku (udział w zbiorze), natomiast dla poszczególnych zbiorników wodnych można już pisać o dominacji. Ale jeśli dobór stanowisk i liczba prób odpowiadają ilości i powierzchni danych siedlisk i środowisk, można pisać o dominacji w odniesieniu do całości materiału. W tym sensie dominacja odnosić się będzie do całego krajobrazu. Dominacja wskazuje na udział ilościowy danego gatunku w badanym ekosystemie (układzie ekologicznym), a nie tylko o udziale procentowym w zebranym materiale. Zawsze w mniejszym czy większym stopniu dominacja obarczona jest pewnym błędem i niedokładnością.

Dominację wyliczamy ze wzoru:

gdzie: Di – dominacja i-tego gatunku, ni – liczebność i-tego gatunku, N – łączna liczebność wszystkich gatunków. W takim ujęciu dominacja odnosi się do liczebności. Jednakowo więc traktowany jest osobnik mały i osobnik duży, a przecież ich znaczenie w ekosystemie jest różne. Dlatego czasem dominacja wyliczana jest nie dla liczebności a dla biomasy (Kasprzak i Niedbała, 1981).