Cerkiew:

Cerkiew to budynek przeznaczony do sprawowania nabożeństw w Cerkwi prawosławnej lub unickiej. Jest przestrzenią sakralną dla celebracji Boskiej Liturgii. Prawosławni wierzą, iż jest ona miejscem szczególnego przebywania samego Boga

Cerkwie budowane są zazwyczaj na wzniesieniach. Spośród planów, na których buduje się cerkwie najbardziej rozpowszechnione są plany:

1. Forma prostokąta przypominająca okręt – symbolizujący arkę Noego, w której ocalało życie ludzkie; oznacza również pływanie wiernych po morzu życia na okręcie ( cerkwi) i podążanie do wiecznej przystani Królestwa Bożego.

2. Forma koła – symbolizująca wieczność i nieskończoność Chrystusowej Cerkwi.

3. Forma krzyża – znak zwycięstwa nad śmiercią i symbol zbawienia.

Cechą, która odróżnia cerkiew od innych budynków jest jej pokrycie kopułami. Kopuła jest symbolem nieba, Boga, świętych i świata anielskiego. Liczba kopuł na cerkwi nie jest dowolna i ma znaczenie symboliczne:

• jedna kopuła symbolizuje jedynego Boga

• dwie kopuły to symbol dwóch natur Jezusa Chrystusa

• trzy kopuły są symbolem Trójcy Świętej

• pięć kopuł symbolizuje Jezusa Chrystusa oraz czterech ewangelistów

• siedem kopuł to symbol siedmiu sakramentów

• dziewięć kopuł symbolizuje dziewięć stopni anielskich

• trzynaście kopuł to symbol dwunastu apostołów i Jezusa Chrystusa

Kształt kopuł, będących przybierał różne formy w zależności od regionu.
W architekturze sakralnej:

• bałkańskiej (bizantyjskiej, serbskiej i bułgarskiej) – półokrągły

• rumuńskiej – stożkowaty, ostrosłupowy lub dzwonowy

• ruskiej – początkowo hełmu szyszaka (architektura nowogrodzka) stopniowo ewoluując w powszechnie znany kształt "cebulasty", mający znaczenie zarówno symboliczne (płomienie świec lub gorejący płomień wiary) jak i praktyczne (powoduje zsuwanie śniegu, zmniejszając obciążenie pokrycia dachowego).

Na każdej kopule umieszczony jest krzyż, co oznacza, iż cerkiew oddaje chwałę Jezusowi Chrystusowi.

Wnętrze cerkwi:

Wnętrze cerkwi podzielone jest na trzy części:

1. przedsionek (pritwor) - część zachodnia świątyni; w starożytności przeznaczona dla katechumenów lub innych ludzi pozostających poza wspólnotą wiernych;

2. część środkowa - miejsce święte przeznaczone dla wiernych; w jej centrum stoi

anałojczyk- stolik, na którym znajduje się ikona; zaznaczają się tu również takie elementy jak ikonostas, soleja (podwyższone miejsce przed ikonostasem, jej środkowa część, na której udzielana jest wiernym komunia święta, to amwona, a części solei przeznaczone dla psalmistów i chórzystów to klirosy,

Cerkwie prawosławne zwykle nie mają ławek z wyjątkiem tych pod ścianami, co daje większą swobodę poruszania się wiernych niż w świątyniach katolickich i protestanckich. Ławki bywają w cerkwiach prawosławnych południu Polski, co wiąże się z wpływami tradycji greckiej. Ściany części środkowej pokryte są ikonami zawieszonymi lub umieszczonymi na półeczkach.

1. ołtarz (ałtar) - stanowi wschodnią część cerkwi i jest jej najświętszym miejscem. W cerkwiach ołtarz zawsze skierowany jest na wschód na pamiątkę znajdującego się tam kiedyś rajskiego ogrodu oraz miejsca narodzin Jezusa Chrystusa. Do ołtarza wchodzić mogą tylko mężczyźni. Znajduje się tam:

1. prestoł - najważniejsze miejsce w ołtarzu, okryty specjalną szatą stół w kształcie sześcianu, sporządzony z drewna lub marmuru. Do jego wyposażenia należą takie utensylia liturgiczne jak:

antymins (jedwabna chusta z obrazem składanego do grobu Chrystusa, w którą wszyte są święte relikwie),

ewangelia,

darochranitielnica (naczynie, w którym przechowywana jest święta Eucharystia, w Kościele katolickim zwane cyborium),

daronosica (szkatułka służąca do przynoszenia św. Komunii chorym),

święty krzyż,

siedmioramienny świecznik.

1. Po lewej stronie ołtarza umiejscowiony jest stół ofiarny (żertwiennik). Do jego wyposażenia należą:

kielich,

diskos (okrąły metalowy talerzyk, na którym umieszcza się chleb eucharystyczny - w Kościele katolickim nazywany pateną),

zwiezdica (dwa łuki w kształcie gwiazdy, umieszczane na diskosie, nad chlebem eucharystycznym),

kopije = włócznia (trójkątny nóż, który służy do krojenia prosfor,

łżyca (złota lub srebrna, zakończona krzyżem łyżeczka, przeznaczona do udzielania wiernym Świętej Komunii),

pokrowcy i wozduch (narzuty na czaszę i diskos).

1. Za prestołem w ołtarzu znajduje się tzw. górne miejsce (hornieje miesto) - podwyższenie, na którym znajduje się tron dla biskupa.

Ogrodzenie wokół cerkwi pełniło nie tyko rolę ozdobną, ale również sakralną. Na przestrzeni wieków architektura sakralna starała się podkreślić granice pomiędzy tym, co boskie i święte, a tym, co światowe i nie święte. Rozwiązania architektoniczne miały wywołać u ludzi szacunek dla tego, co święte, i ograniczyć profanację świata sacrum przez świat profanum - agresywny wobec pierwszego. Na różne sposoby zatem odgradzano świątynie, jako miejsca święte i symbol tego, co święte, od reszty świata. Mieszkaniec miasta lub wsi wchodząc w przyświątynną przestrzeń kontrolował swoje zachowanie i wypowiedzi, eliminując z nich to, co uwłaczałoby sacrum. Wchodząc w świątynną przestrzeń czuł się bezpiecznie. Gwarantowała mu ona nietykalność. Chroniła nawet przed władza królewską. Świątynia dawała też poczucie równości wszystkim ludziom. Tu stawali obok siebie ubodzy i bogaci, mający władze i nic nie znaczący.

1. Prytwor. 2. Nawa główna – świątynia wiernych. 3. Tetrapod. 4. Pulpity z ikonami. 5. Ambona. 6. Sołeja. 7. Królewskie wrota. 8. Diakońskie wrota. 9. Diakońskie wrota. 10. Ołtarz główny. 11. Proskomydyjnyk (tu ma miejsce przygotowanie darów do Boskiej Liturgii). 12. Pulpit. 13. Górne miejsce – tron dla biskupa. 14. Zakrystia dla kapłana. 15. Zakrystia dla ministrantów. 16. Ołtarze boczne.