T: Wojny polsko-rosyjskie w XVII-XVIII w.
Plan pracy
z. merytoryczny: przyczyny,przebieg i skutki działań zbrojnych miedzy Rzeczpospolitą i Rosją w XVII i XVIIIw.
z.chronologiczny: podany w temacie
z. terytorialny: wiąze się ze zmianą terytorialna Rzeczpospolitej po okresie złtego wieku aż do upadku panstwa
Część wstepna
Ostatnia zwycięska wojna Rzeczpospolitej w XVI w zakończyła się traktatem pokojowym w Jamie Zapolskim 1582r i obszar Rzeczpospolitej objał wówczas ziemię Polocka i Inflanty i wzrosł do 815 tys km2 .
U schylku XVI w Rosja przezywa kryzys wewnętrzny a w 1598 umiera car Fiodor ostatni przedstawiciel dynastii rurykowiczow. Jego miejsce zajmuje były bojar Borys Godynow. W okresie jego rządów Rosja wejdzie w okres Wielkiej Smuty czyli zamętu i chaosu. Będzie to chciała wykorzystać RP w której często okreslano Rosje „ Polskimi Indiami Zachodnimi”- miał być to obszar poddany kolonizacji. W związku z tym planem rozpoczynają się wojny na początku XVII w.
Rozwiniecie
1 I Dymitriada i wojna polsko-rosyjska 1609-1618
W 1591 w Ugliuczu ginie książę Dymistr. W okresie Wielkiej Smuty ujawnia się w 1603r na dworze jednego z polskich magnatów cudownie ocalaly Dymitr( wg. Historyków były pop Griszka Otriepow). Uzyskuje on poparcie magnatów polskich m.in. Konstantego Ostrogskiego i Aleksandra Wiśniowieckiego, a także króla Zygmunta III.
W rejonie Lwowa w Października 1604r organizuje armie ochotniczą złożoną z Polaków i na ich czele wkracza do Rosji.
W Rosji Przy wsparciu chłopstwa ( nie nienawidziło cara Borysa Godunówa) zajmuje m.in. Kursk w 1605 wkracza do Moskwy w której doszło do powstania bojarów i śmierci cara Borysa Godunowa. Była caryca Marfa rozpoznaje w Dymitrze swojego syna i ten koronuje się na cara Rosji 3 czerwca 1605r.
Otacza się on Polakami, a także dąży do ślubu z Maryną Mniszech, która ma być koronowana na carycę Rosji. Na uroczystości weselne zjeżdżają goście z Polski i mają rozpocząć się 17 maja 1606r. Przy okazji tych wydarzeń dojdzie tez w Moskwie do powstania przeciw Polakom a na jego czele staną książęta Iwan i Wasyl Szujscy.
W czasie rzezi zginie Dymitr a wojewoda Sandomierski Jerzy Mniszech i jego córka Maryna znajdą się w niewoli.
17 maja 1606r zginie przeszło 500 Polaków.
Pojęcia :
Dymitr Samozwaniec ( historiografii rosyjska nazywa go pierwszym Łże-Dymitrem). Car Rosji W latach 1605-1606
Wielka Smuta- okres chaosu i zamętu wewnątrz. W Rosji trwający w latach 1598-1612. Kończy się kiedy sobór ziemski wybierze carem ( ze względu na idiotyzm bojara Michała Romanowa) ( koniec dynastii w 1917).
II Dymitr Samozwaniec- ujawnił się w Starodubie i w 1608r Maryna Mniszech rozpoznała w nim swojego męża ( nie wiadomo kim był).
II Wpjny polsko-rosyjskie
W okresie planowanej wyprawy na Rosje Rzeczpospolita była w stanie wojny ze Szwecją.
Car Wasyl Szujski zawarł przymierze z królem Szwecji Karolem IX w Wyborgu 28 lutego 1609r. RP uznała te przymierze za wrogie i skierowane przeciwko niej. Stał się ono pretekstem do wypowiedzenia wojny Rosji we wrzesniu 1609r .
Główne przyczyny wyprawy na Rosje były jednak inne:
Celem był podbój i kolonizacja Rosji a także uczynienie jej krajem katolickim ( w Rosji istnieje prawosławie).
We wrzesniu 1609r ponad 30tys armia hetmana koronnego Stanisława Zółkiewskiego wkracza do Rosji : część sił rozpoczyna oblężenie Smoleńska a trzon armii krajowej zmierza ku Moskwie. 4 lipca 1610r dochodzi do bitwy pod Kłuszynem i Polacy rozbijają Rosjan.
To zwycięstwo otworzyło drogę do Moskwy i Kremla .
8 pazdziernika 1610r Polacy obsadzili Kreml pod dowodctwem Aleksandra Gosiewskiego. W związku z tym iż zajeta została Moskwa Usunięto z tronu cara Wasyla Szujskiego i 17 sierpnia 1610 został zawarty układ akceptowanyy przez króla między hetmanem Zółkiewskim a bojarami którym przewodził Wasy Golicyn: tron cara Rosji miał przejąć królewicz Władysław i przyjąć chrzest w obrządku prawosławnym.
Ten układ został jednak złamany przez króla Zygmunta III Waze który chciał sam objąc koronę Rosji i dokonac katolizacje tego kraju.
Po odrzuceniu tego układu w marcu 1611 dochodzi do wybuchu antypolskiego powstania w Moskwie pod wodzą księcia Michała Pożarskiego.
Przy okazji doszło do oblężenia polskiej załogi na Kremlu. W trakcie działan zbrojnych w 1611 Polakom udaje się zdobyc Smoleńsk.
Ostatecznie Rosjanie opanowuja Kreml na początku listopada 1612r i Polacy muszą opuścić Moskwę ( po raz ostatni w historii Polacy panowali nad stolica Rosji)
Dalsze działania Zbrojne nie przyniosły powodzenia i w grudniu 1618r (3 stycznia 1619) doszło do traktatu pokojowego zawartego na 14 i poł roku w Dywilnie (Deulino).
Rosja oddawała Smoleńsk i ziemie czernihowsko-siewierską. Obszar Rzeczpospolitej zwiększył się do 999 km2. Wojna ta procz zyskow terytorialnych nie przyniosła Polakom spodziewanych korzyści i nie udało się skolonizowac Rosji.
Odrzucenie układu z 17 sierpnia 1610 roku przez króla Zygmunta III Wazy uznaje się z błąd polityczny który wpłynął na uzyskane korzyści z tej wyprawy. Nastepne działania polsko-rosyjskie rozpoczna się w 1632 i zakonczą po 2 latach pokojem w Polanowie, który potwierdzi warunki pokoju z Deulino.
Działania polsko-rosyjskie od 1654 do 1667
Ugoda w Perejasławiu 1654, traktat pokojowy w Andruszowie 1667r
Po tych wydarzeniach pokój z Rosją utrzymał się do 1632r na wieść o śmierci króla polski Zygmunta III Wazy Rosjanie rozpoczynaja działania w rejonie Smoleńska, gdyż liczą na chaos w Polsce i brak szybkiego wysłania w ten rejon armii koronnej.
Armia rosyjska bojara Michała Szeina zostaje rozbita 30 sierpnia 1633 pod Smolenskiem i w następnym roku Rosja jest zmuszona do zawarcia pokoju w Polanowie który potwierdza warunki pokoju w Deulino. W następnych latach źródłem konfliktów będzie sprawa kozazka.
Sprawa Ukrainy a wojny między Rosją a Polską
W okresie powstania Chmielnickiego dochodzi do rozmów starszyzny kozackiej z wysłannikami cara Aleksego i ogłoszenia w styczniu 1654 ugody w Perejasławiu: Ukraina staje się częścią Rosji a za to car rozszerza rejestr do 60 tys. Iż w związku z tym iż Ukraina jest częścią RP musi dojsc do wojny o jej ziemie. Kozacy wespra działania armii rosyjskich cara Aleksego i Iwana Szaremietiewa przeciwko Polsce. Przeciwko nim wystapiał odziały armii koronnej wspieranej przez Tatarow. Wojna rozpoczeta w 1654r zostanie przerwana rozejmem pokojowym w niemieży 3 listopada 1656r.
Związane jest to z tym iż w tym czasie doszło do najazdu Szwedów „ Potopem Szwedzkim” . 3 maja 1660 wojne ze szwecja konczy traktat pokojowy w Oliwie i wówczas dochodzi do wznowienia walk polsko-rosyjskich.
Armia koronna Stefena Czarnieckiego w bitwie pod Połonką rozbija rosyjska armie Iwana Chowańskiego.Dochodzi również do zwycięstw nad armią rosyjsko Kozacka pod Cudnowem a oddziały marszałka Jerzego Lubomirskiego odnoszą też zwycięstwa na terenie Wołynia. Wydaje się iż Rzeczpospolita opanuje całość Ukrainy i utrzyma w swoich granicach ziemie wschodnie, Wówczas jednak dochodzi do konfliktów wewnętrznych które doprowadzą do rokoszu Lubomirskiego. W związku z tym iż dojdzie do wojny domowej Rzeczpospolita zgadza się na zawarcie rozejmu pokojowego 31 stycznia 1667r w Andruszowie na okres 13,5 roku.
Rosja zatrzyma Smolensk, ziemie czernichowsko-siewierską, lewobrzeżną Ukrainę i Kijów na okres 2 lat ( Kijowszczyzna nie zostanie zwrócona przez Rosje i wróci do granic polskich w wyniku pokoju w Karłowicach).
W wyniku tego traktatu pokojowego obszar Rzeczpospolitej zostanie zmniejszony do ok. 800 tys. km2.
W następnych latach Rzeczpospolita nie była w stanie podjąć działan by odebrać utracone ziemie gdyż była zajęta, gdyż dochodzi do wojnen z Turcja gdzie Jan III Sobieski odnosi szereg zwycięstw m.in. w 1673 pod Chocimiem.
W okresie rządów Jana III Sobieskiego dochodzi do zwycięstwa nad Turkami pod Wiedniem 12 wrzesnia 1683r a następnie w 1684 zostaje stworzona koalicja antyturecka złozona z Wenwcji, Austrii, Rzeczpospolitej i nazwano Ligą Świętą.
Król Polski dążył do tego by do Ligii Świętej przyłączyć Rosje. Jego celem był sojusz militarny RP i Rosji skierowany przeciwko Turcji. Król wysłał poselstwo, któremu przewodził kasztelan poznański Krzysztof Grzymułtowski do Moskwy na dwor cara Fiodora II.
Pokój Grzemułtowskiego potwierdzał warunki traktatu pokojowego w Andruszowie:
Smolenszczyzne a także lewobrzeżna Ukraina a także ziemia czernichowsko-siewierska pozostawał u Rosji. Był to wyraz kompromisu króla Polski wobec cara ros. A takżę rezygnacja z czesci ziem wschodnich. Korzyści z tego pokoju były niewielkie bowiem doszło do wypraw Jana III Sobieskiego na Mołdawię (1686-1687) ale bez wsparcia Rosji.
Rosja z kolei podjęła działania przeciwko Turkom i Tatarom na terenie Krymu od 1687r.
Jan III Sobieski do śmierci w czerwcu 1696r w Warszawie nie podjął już prób odzyskania ziem wschodnich które Polacy utracili na rzecz Rosji.
Wniosek
Wojny z Rosją w XVII w miały rózne przyczyny do najistotniejszych należała próba kolonizacji Rosji przez Polaków a następnie konflikt o Ukrainę. Spory wewnętrzne w Rzeczpospolitej zadecydowały o tym że utracona została część ziem zdobyta jeszcze przez Stefana Batorego, Zygmunta III Waze kiedy to obszar Rzeczpospolitej wynosił prawie 1 mln km2 .
W II poł. XVII w. w relacjach nastąpiła dominacja Rosji i do jej przewagi w relacjach z Polakami dojdzie w okresie rządów Piotra Wielkiego, który to stanie się mediatorem w konfliktach między magnatami i królem Augustem II Mocnym. Doprowadzi Również do możliwości ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy Polski.