Podstawy prawa
Prawo – to normy postępowania; zespół całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, regulujący zachowania doniosłe z punktu widzenia państwa, których przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo.
Budowa normy postępowania (trójelementowa koncepcja normy prawnej):
Hipoteza – określa adresata normy, okoliczności zastosowania normy.
Dyspozycja – wyznacza jak powinien zachować się odbiorca
Sankcja – określa negatywne następstwa, które spotkają adresata normy jeśli zachowa się w sposób niezgodny z dyspozycją.
Norma prawna – reguła zrekonstruowana z różnych przepisów prawnych
Przepis prawny – jednostka redukcyjna tekstu prawnego.
Akt normatywny – wytwór prowadzonych działań organów państwowych, mających kompetencje do stanowienia norm, określonego typu i w określonej formie(zbiór norm prawnych). Akty normatywne powszechnie obowiązujące – nie są ograniczone, regulują postępowanie wszystkich podmiotów prawa, mogą regulować wszystko. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące – obowiązują tylko i wyłącznie te osoby, które są podległe odpowiedniemu organowi, który wydał ten akt. Akty normatywne o mniejszym zakresie obowiązywania – obowiązują wszystkich, ale na danym terytorium.
Hierarchia aktów prawnych:
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane ustawy międzynarodowe
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
Akty wewnętrzne
Relacje norm prawnych do reguł poza prawnych:
Relacje walidacyjne-odnoszą się do kwestii, w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych.
Relacje funkcjonalne-w r. fun., chodzi o to w jaki sposób normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie, w jaki sposób prawo wpływa na treść przekonań moralnych. Prawo jest systemem otwartym na wartości moralne. Norma prawna nie traci mocy obowiązującej nawet wtedy gdy jest sprzeczna z normami moralnymi.
Relacje przedmiotowe - w myśl pierwszej teorii prawo to minimum moralności, zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie czynów regulowanych przez moralność zatem każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej. Np. jakich pieczątek używać, jak sporządzić określone pisma.
Obowiązywanie norm prawnych – żeby akty normy obowiązywały dokonuje się publikacji.
Dzienniki publikacyjne :
Dziennik Ustaw
Monitor Polski
Dzienniki urzędowe ministrów
Wojewódzkie dzienniki urzędowe
Stosunek prawny – stosunek pomiędzy dwoma podmiotami, regulowany normami prawnymi, wzajemne zachowanie tych podmiotów ujmujemy w kategorii praw i obowiązków.
Fakty prawne – dzielą się na zdarzenia i zachowania.
Zdarzenia – fakty niezależne od woli podmiotów, co wywołuje konsekwencje (śmierć człowieka).
Zachowania – fakty zależne od woli podmiotów. Zachowania dzielą się na czyny i akty prawne.
Czyny – zewnętrzne zachowania ludzi regulowanych prawnie ( nie do końca związane z wolą). Czyny są dozwolone – jest to taki czyn, który danemu podmiotowi nie jest zakazany przez normę; niedozwolone – zakazy przez normę: przestępstwa, wykroczenia, delikty; fakultatywny – nie jest danemu podmiotowi nakazany oraz indyferentny – ani nakazany, ani zakazany, nie każdy czyn indyferentny jest faktem prawnym, obojętnie z punktu widzenia prawa (żadne konsekwencje, testament sporządzenia).
Akty prawne – oświadczenia woli, które zmieniają do określonych stosunków. Potomnie utożsamiany z aktem normatywnym. Możemy zawrzeć orzeczenie sądowe – oświadczenie woli, które są formowane przez podmioty stosujące prawo.
Treść stosunku prawnego – wyznaczona przez obowiązki i uprawnienia.
Obowiązek prawny – reguła jak należy się zachować, która jednocześnie nie dopuszcza swobody wyboru. Nakazy – obowiązek działania. Zakazy – obowiązek zaniechania. Formalne – realizacja czynów wskazana w ustawie. Materialne – realizacja polega na tym, że adresat po przez swoje postępowania doprowadza do powstania lub utrzymania wyznaczonemu stanu rzeczy.
Uprawnienie – reguła zachowania, która stwarza możliwości wyboru określonego zachowania, ale jeżeli pojawi się te zachowanie to wiąże się to z obowiązkiem drugiej strony. Uprawnienie sprzężone z obowiązkiem.
Kompetencja – może upoważniać kogoś do wykonywania czynności, legitymować się tą kompetencją, upoważnienie do jakiejś czynności.
Podmioty stosunku prawnego:
Osoba psychiczna – jest to każdy człowiek od chwili urodzenia do momentu śmierci. Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną by być podmiotem praw i obowiązków.
Osoba prawna – os. prawną jest skarb państwa, a także jednostki organizacyjne, którym przepisy nadają osobowość prawną, jednostki samorządu terytorialnego i gmina, powiat, województwo.
Przedmioty stosunku prawnego:
Przedmioty materialne (ruchomości, grunty)
Przedmioty niematerialne (dobra osobiste człowieka)
Wykładnia prawa – interpretacja tekstu prawnego stosujemy określone reguły przyjęte w kulturze prawnej dylematy interpretacyjne, o wykładni mówi się także, że to jest rezultat, wykładnia – trybunał konstytucyjny. Zadania:
Dynamiczna koncepcja wykładni tzn. tekst prawny może zmienić swoje znaczenie, ponieważ następują zmiany w języku i zmiany dotyczące wartości.
Interpretacja nie musi być zgodna z założeniami twórcy, reguły języka.
Wykładnie:
Merytoryczna – może dokonać każdy, kto zna język w którym jest sformułowany akt i zna reguły aktu
Doktrynalna – dokonywana przez autorytety naukowe
Rodzaje dyrektyw:
Językowe – są najważniejsze, stosowane w pierwszej kolejności, odwołują się do składni języka, do znaczenia językowego. Def. legalna – słowa występują na początku aktu prawnego w początkowych przepisach. Jeżeli nie ma def.legalnej to tak jak jest zgodnie z językiem powszechnym(jakieś słowo powtarza się to autor tak samo definiuje, odmienne terminy to coś innego).
Poza językowe:
Funkcjonalna – charakter pomocniczy do wykładni językowej. Wszystkie takie reguły, które w procesie interpretacji przepisów prawnych nakazują odwołanie się do uzasadnień aksjologicznych. Stosujemy ją kiedy tekst prawny jest wieloznaczny lub wtedy kiedy tekst jest nie jasny
Systemowa
Dyrektywny (wykładnie) systemowe: stosuje się je pomocniczo do wykładni językowej. Co robić?
Odwoływać się do wyższego rzędu, do aktów wyższych w hierarchii.
Nasza interpretacja musi być zgodna z ustawą lub Konstytucją RP.
Odwoływanie się do zasad prawa.
Wnioskowanie prawnicze – reguły wnioskowania, który pozwalają nam na to żeby stwierdzić istnienie norm, które nie są zapisane w sposób szczegółowy.
Na podstawie logicznego myślenia
Na instrumentalnym wynikaniu z mniejszego na większe
Z większego na mniejsze
Funkcje prawa:
Kierunek oddziaływania prawa:
F. Stabilizująca – prawo powinno ją spełniać, jak państwo opiera się na tej funkcji – społeczeństwo bezpieczeństwa.
F. Dynamizująca – nie jest zaprzeczeniem f. stabilizującej. Prawo odpowiada na zmieniające się potrzeby życia społecznego jeżeli prawo pełni tą funkcje zadaniem(wprowadzeniem) tego jest pojawienie się nowych struktur życia społecznego.
Kryterium: Rodzaj oddziaływania prawa:
F. Gwarancyjna prawa – normy prawne wyznaczają jakieś wartości, które mają być respektowane przez członków bezpieczeństwa i jednocześnie wskazują jakieś zachowanie, które służą realizacji tych wartości
F. Organizacyjna prawa – polega na tym wyznaczaniu przez prawo struktur i form życia zbiorowego (sprawiedliwość materialna, sprawiedliwość proceduralna).
Kryterium: Sposób oddziaływania prawa:
F. Represyjna – jest realizowana poprzez wymieszanie kar i stosowanie przymusu(również fizycznego). System prawny nie może wyłącznie odwoływać się do represji, ponieważ będzie to mało efektywne. Mówiąc o karze mówi się o jej aspektach:
Prewencyjnym(zapobiegania, kara ma charakter odstraszający)
Resocjalizacyjnym(zastosowana kara i sposób jej wykonania skłaniały do tego aby zaakceptować uznawany społecznie system wartości.
F. Wychowawcza – polega na skłanianiu ludzi do aprobaty postaw prospołecznych.
Realizowanie prawa – adresat normy realizuje nakazy, zakazy czy też korzysta z uprawnień kompetencji i wynika to z norm prawnych, nie ma przy tym znaczenia intencja i świadomość.
Przestrzeganie prawa:
Słaba interpretacja – adresat realizuje normę w sposób świadomy, wiedząc, że obowiązuje go norma danej treści.
Interpretacja tzn. mocna – adresat realizuje normę i jest to rezultatem modyfikacji jego zachowania pod wpływem tej normy.
Hipoteza trójstopniowego działania prawa na podstawie Petrażyckiego – przepis prawny oddziałuje na zachowania społeczne po przez trzy zasadnicze zmienne:
Treść tego przepisu i jego znaczenie w ramach określonego stosunku społeczno – gospodarczego.
Typ podkultury prawnej.
Typ osobowości danego przepisuj
Czynniki kształtujące przestrzeganie prawa:
Znajomość prawa(że dana norma obowiązuje): formalna publikacja tych przepisów, informacje przekazywane przez środki masowego przekazu, pomoc prawna, edukacja prawna, kontakty z innymi ludźmi w sprawach prawnych, odpowiednie vacatio legis(okres ustanowienia aktu z jego wejściem w życie).
Postawy wobec prawa:
Oportunizm – ktoś podporządkowuje się określonym przepisom prawnym biorąc pod uwagę sankcję jakie mu grożą i biorąc pod uwagę nagrody jakie może otrzymać.
Konformizm – przystosowanie się do tych norm, które są powszechnie uznawane( zależy w jakim jest gronie).
Legalizm – ta postawa oznacza, że ktoś przestrzega prawo, bo to jest po prostu prawo.
Zaufanie – jest podstawą żeby zaakceptować coś, do ukształtowań wspólnoty.
Zaufanie do prawa – jest to szczególnie uznawana wartość związana i wymienna z takimi wartościami jak: pewność prawa, bezpieczeństwo prawa, stabilność i przewidywalność prawa. Jeżeli nie ma zaufania do prawa to skutkiem tego jest niepewność, zniechęcenie, demobilizacja działania, korupcja, kwestie przestępczości zorganizowanej, poszukiwanie autorytarnych przywódców. Zaufanie nie powinno być pełne, ale ograniczone co skłania do kontroli władzy. Jeżeli dojdzie do naruszeń prawa jest możliwość kontroli.
Stosowanie prawa – czynność organu państwa (może odnosić się do osoby) po przez rozstrzyga, jakoś sprawę indywidualną i konkretną bazującą na określonej, obowiązującej normie prawnej. Aktem stosowania prawa jest np. wyrok sądowy. Żeby stosować prawo trzeba mieć odpowiednie kompetencje.
Etapy stawania prawa:
Ustalenie podstawy prawnej – wskazać normę, którą należy zastosować w danej sprawie.
Ustalenie stanu faktycznego – określenie zadania i jego przebiegu.
Subsumcja chodzi o to aby podciągnąć ustalony stan faktyczny pod określoną normę.
Decyzja finalna i jej uzasadnienie – wydanie konkretnej decyzji.
Typy stosowania prawa:
Sądowy – sąd jest niezawisły(podlega ustawom i konstytucji) i niezależny (dezycje sądowe są zmieniane przez sądy wyższej instancji). Typ sądowy jest jest bezstronny i niezależny od stron, których sprawa jest stosowana, w typie sądowym ustala się prawne konsekwencje określonego stanu(orzeka o konsekwencji).
Administracyjny (kierowniczy) – organ administracyjny, który jest zawsze podporządkowany organowi, który jest wyżej: nie orzeka o konsekwencjach tylko rozstrzyga konkretną sprawę: jest zainteresowany treścią podejmowanej decyzji.
Gałąź prawna – jest to całokształt norm prawnych, które regulują określoną kategorię stosunków społecznych, co stanowi przedmiot zainteresowania. Podstawą jest kryterium przedmiotowe.
Prawo konstytucyjne – zalicza się tu te normy prawa, które w sposób całościowy regulują podstawowe instytucje ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego kraju. Określa pozycję obywatela w państwie. Podstawowym aktem prawnym jest Konstytucja z 02. 04. 1997r. Prawo te reguluje wybory oraz określa wolności, prawa i obowiązki obywatela.
Wolność – możność postępowania wg woli osoby zainteresowanej. W świetle prawa nie ma wolności absolutnej. Granice wolności określa prawo.
Prawa Obywatela – możność zgłaszania roszczenia, prawo do czegoś, wiąże się to z określonym zobowiązaniem. (prawo do nietykalności osobistej, prawo do wolności osobistej, prawo do sądu, wolność wypowiedzi, wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, prawo do ochrony zdrowia, do nauki, dobra rodziny, środki ochrony prawa).
Obowiązek – prawny nakaz określonego zachowania, celem jest ochrona i rozwój najważniejszych dóbr społecznych, które są istotne z punktu widzenia interesu indywidualnego i powszechnego, a zatem obowiązki muszą być zawsze widziane w kontekście wolności i praw obywatela.
Prawo karne – taka dziedzina prawa, która określa czyny będące przestępstwami, kary które grożą za popełnienie Tyc przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem tego prawa oraz zasada odpowiedzialności karnej. Trzy podstawowe akty prawa karnego: Kodeks Karny, Kodeks Postępowania Karnego, Kodeks Karny Wykonawcy.
Nauki:
Kryminologia – nauka o przestępczości i przestępcy.
Wiktymologia – nauka o ofierze przestępstwa.
Kryminalistyka – nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw i ścigania sprawców.
Funkcje prawa karnego:
Sprawiedliwościowa – dzięki prawu karnemu było poczucie sprawiedliwości dla rodziny ofiary za popełniony czyn.
Ochronna – prawo karne ma chronić dobra, które składają się na porządek społeczny.
Gwarancyjna – prawo wyznacza to co jest przestępstwem i jednocześnie ma zagwarantować, że ludzie będą pociągani do odpowiedzialności karnej tylko gdy popełnią przestępstwo.
Zasady prawa karnego:
Z. odpowiedzialności karnej za czyny (odpowiedzialności mówimy tylko wtedy, gdy jakiś czyn jest zabroniony)
Z. winy – należy postawić zarzut popełnienia przestępstwa, sprawcy trzeba przypisać winę.
Z. odpowiedzialności indywidualnej – odpowiedzialność za własne czyny, a nie za czyjeś.
Z. humanitaryzmu – prawo karne, powinno być ludzkie, kary nie powinny być za bardzo okrutne.
Z. nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez ustawy – odpowiada się tylko za to co jest zabronione przez ustawę.
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz
Przestępstwo – to czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym nie znikomym. Przestępstwo jest spełnione, gdy zawiera się wszystko to co jest w definicji.
Klasyfikacja przestępstw
Jako kryterium waga przestępstwa:
Zbrodnie – czyny, które są zagrożone karą pozbawienia wolności 3 lata i wyżej.
Występki – czyny zagrożone pozbawieniem wolności na 1 miesiąc lub karą ograniczenia wolności lub grupy powyżej 30 stawek dziennych.
Tryb ścigania
Przestępstwa publiczno-skargowe – takie które są ścigane z urzędu, oskarżenie publiczne
Przestępstwa prywatno – skargowe – ścigane z oskarżenia prywatnego, trzeba złożyć wniosek i ponieść koszty postępowania(naruszenie nietykalności cielesnej).
Niesławienie
Przestępstwa wnioskowe – warunkiem jest złożenie wniosku, dalej sprawa toczy się z urzędu np. zgwałcenie.
Kary:
Grzywna
Kara ograniczenia wolności
Kara pozbawienia wolności
Kara 25-lat pozbawienia wolności
Kara dożywotniego pozbawienia wolności
Środki karne – ochrona porządku prawnego i ładu społecznego:
Pozbawienie praw publicznych
Zakaz zajmowania określonego stanowiska
Zakaz wykonywania określonego zawodu
Zakaz prowadzenia pojazdów
Przepadek przedmiotów
Obowiązek naprawienia szkody
Świadczenia pieniężne (nawiązki)
Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Środki zabezpieczające społeczeństwo przed zachowaniami osób naruszających prawo lub przed sytuacjami
Umieszczanie w zakładach zamkniętych (izolacyjno – leczniczy)
Umieszczanie w zakładzie lecznictwa odwykowego – uzależnienia sprawcy
Środki probacyjne – związane z podaniem sprawcy czyny zabronionego – próbie – i uzależnienie sytuacji skazanego od efektów tej próby.
Warunkowe umorzenie postępowania
Warunkowe zawieszenie wykonania kary
Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Prawo Cywilne – składają się normy prawne, które regulują stosunki majątkowe oraz stosunki dotyczące ochrony dóbr osobistych(ochrona nazwiska, wizerunku).
Zdolność do czynności prawnych(osiągnięcie jakiegoś celu).
Pełną zdolność do czynności prawnych jest pełnoletniość(ma to skutek prawny). Osoba pełnoletnia – skończone 18 lat lub zawarcie związku małżeńskiego przez kobietę – wtedy ona staję się pełnoletnia(za zgodą sądu).
Od 13 do 18 lat ograniczona zdolność do czynności prawnych i ubezwłasnowolnienie częściowe. Ubezwłasnowolnienie – choroby psychiczne, niesprawność intelektualna , uzależnienie częściowe może sąd. Do osób pełnoletnich orzeka się na wniosek krewnych lub najbliższych. Taka osoba potrzebuje kogoś do pomocy i taka osoba może posiadać kuratora. Do dokonania przez taka osobę czynności prawnej potrzeba zgody przedstawiciela ustawowego danej osoby(rodzice, kurator). Osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych mogą sami dokonywać drobne sprawy życia codziennego, swobodne rozporządzanie swoim zarobkiem. Jeśli ktoś stwierdzi, że to jest nieracjonalne sąd może stwierdzić, że nie może ich rozporządzać. Mogą rozporządzać przedmiotami, które dostali do swobodnego użytku.
Prawo pracy – wyłoniło się z p. cywilnego i p. administracyjnego, naciskami ze związków zawodowych pracowników. Główny Akt – Kodeks Pracy(rozwiązywanie, nawiązywanie stosunków pracy, wynagrodzenia, obowiązki pracodawców i pracowników, czas pracy, urlopy, precyzuje wymogi BHP).
Prawo zabezpieczeń społecznych – ochrona prawna, gwarancja bezpieczeństwa na wypadek zagrożenia. Zagrożenie dotyczny człowieka lub grupy osób, a z drugiej strony wspólny wysiłek społeczności podejmowany po to by zmniejszyć to zagrożenie i łagodzić jego skutki.
Ryzyko socjalne – niebezpieczne zdarzenie, które jest niezależne od człowieka, niekorzystne dla niego. 9 rodzajów ryzyka socjalnego:
Dożycie wieku emerytalnego
Trwała lub okresowa zdolność do pracy
Śmierć żywiciela – forma zabezpieczenia rentowego – renta rodzinna
Niezdolność lub niemożność świadczenia pracy – świadczenia z tytułu choroby
Wypadek przy pracy lub choroba zawodowa – ubezpieczenie wypadkowe, świadczenia wypadkowe
Ryzyko nie zdrowia – od niezdolności lub niemożności lub do pracy nie łączy się bezpośrednio z zatrudnieniem, nie polega na niebezpieczeństwie utraty pracy, forma powszechne ubezpieczenia zdrowotne
Niedostatek dochodów w rodzinie
Ryzyko bezrobocia – bezrobocie osób niepełnosprawnych
Ryzyko trudnych sytuacji życiowych - ubóstwo oraz inne sytuacje uzależnienia, niesprawność – różnego rodzaju pomoce społeczne
1-6 formy ubezpieczeniowe
7,8,9 – charakter pomocowy
Prawo administracyjne – def. Starościaka – prawo administracyjne to gałąź prawa, które reguluje działalność organów państwowych podejmowanych w celu wykonania ustalonych prawem zadań organizatorskich wypełnionych w swoistych formach działania.
Stosunek administracyjno – prawny
Aparat administracji
Centralizacja, decentralizacja nadzór
Podział administracji publicznej