Ustawa

Z dnia 15 lutego 1962 r.

O ochronie dóbr kultury

DZIENNIK USTAW Z 1999 R. NR 98 POZ. 1150

Art. 2.

Dobrem kultury w rozumieniu ustawy jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną.

Art. 4.

Ochronie prawnej, przewidzianej w przepisach ustawy, podlegają następujące dobra kultury, zwane w ustawie "zabytkami":

1) wpisane do rejestru zabytków,

2) wpisane w muzeach do inwentarza i wchodzące w skład bibliotek, z wyjątkiem materiałów wchodzących w skład narodowego zasobu archiwalnego, których ochronę regulują odrębne przepisy,

3) inne, jeżeli ich charakter zabytkowy jest oczywisty, o ile nie podlegają ochronie na podstawie odrębnych przepisów.

Art. 5.

Pod względem rzeczowym przedmiotem ochrony mogą być w szczególności:

1) dzieła budownictwa, urbanistyki i architektury, niezależnie od ich stanu zachowania, jak historyczne założenia urbanistyczne miast i osiedli, parki i ogrody dekoracyjne, cmentarze, budowle i ich wnętrza wraz z otoczeniem oraz zespoły budowlane o wartości architektonicznej, a także budowle mające znaczenie dla historii budownictwa;

2) obiekty etnograficzne, jak typowe układy zabudowy osiedli wiejskich i budowle wiejskie szczególnie charakterystyczne oraz wszelkie urządzenia, narzędzia i przedmioty będące świadectwem gospodarki, twórczości artystycznej, pojęć, obyczajów i innych dziedzin kultury ludowej;

3) dzieła sztuk plastycznych - rzeźby, malarstwa, dekoracji, grafiki i iluminatorstwa, rzemiosł artystycznych, broni, strojów, numizmatyki i sfragistyki;

4) pamiątki historyczne, jak militaria ruchome, pola bitew, miejsca upamiętnione walkami o niepodległość i sprawiedliwość społeczną, obozy zagłady oraz inne tereny, budowle i przedmioty związane z ważnymi wydarzeniami historycznymi lub z działalnością instytucji i wybitnych osobistości historycznych;

5) obiekty archeologiczne i paleontologiczne, jak ślady terenowe pierwotnego osadnictwa i działalności człowieka, jaskinie, kopalnie pradziejowe, grodziska, cmentarzyska, kurhany oraz wszelkie wytwory dawnych kultur;

6) obiekty techniki i kultury materialnej, jak stare kopalnie, huty, warsztaty, budowle, konstrukcje, urządzenia, środki transportu, maszyny, narzędzia, instrumenty naukowe i wyroby szczególnie charakterystyczne dla dawnych i nowoczesnych form gospodarki, techniki i nauki, gdy są unikatami lub wiążą się z ważnymi etapami postępu technicznego;

7) rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej, jeżeli nie podlegają przepisom o ochronie przyrody;

8) materiały biblioteczne, jak rękopisy, autografy, iluminacje, starodruki pierwodruki, druki-unikaty i inne cymelia, mapy, plany, nuty, ryciny, inne zapisy obrazu lub dźwięku, instrumentaria, oprawy;

9) kolekcje i zbiory, posiadające wartość artystyczną lub historyczną jako całość, niezależnie od rodzaju i wartości poszczególnych składników, jeżeli nie wchodzą w skład narodowego zasobu archiwalnego;

10) pracownie i warsztaty wybitnych twórców i działaczy, jak również dokumenty i przedmioty związane z ich życiem i działalnością;

11) inne przedmioty nieruchome i ruchome, zasługujące na trwałe zachowanie ze względu na ich wartość naukową, artystyczną lub kulturalną;

12) krajobraz kulturowy w formie ustanawianych stref ochrony konserwatorskiej, rezerwatów i parków kulturowych.

Art. 6.

1. Zabytki nieruchome o szczególnej wartości dla kultury narodowej mogą być na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za pomniki historii.

2. Pomniki historii przedstawiane są Komitetowi Dziedzictwa Światowego w celu wpisania na "Listę dziedzictwa światowego" i objęcia ich ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjętej w Paryżu w dniu 16 listopada 1972 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190 i 191).

3. Organizację i sposób ochrony pomników historii określi minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w drodze rozporządzenia.

Ustawa

Z dnia 23 lipca 2003 r.

O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:

1) zabytki nieruchome będące, w szczególności:

a) krajobrazami kulturowymi,

b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,

c) dziełami architektury i budownictwa,

d) dziełami budownictwa obronnego,

e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,

f) cmentarzami,

g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,

h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;

2. zabytki ruchome będące, szczególności:

a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej

b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje

c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami

d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego

e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984)

f) instrumentami muzycznymi

g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi

h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji

3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności:

a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,

b) cmentarzyskami,

c) kurhanami,

d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej,

Art. 6

2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Program UNESCO z 1998 r. „Proklamacja Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości”.

Cel: objęcie ochroną różnych form popularnej i tradycyjnej ekspresji, takich jak: języki, literatura ustna, muzyka, taniec, gry, mity, obrzędy, zwyczaje, umiejętności związane z rzemiosłem, a także ochrona przestrzeni kulturalnych – miejsc, gdzie popularna i tradycyjna działalność kulturalna występuje w sposób skoncentrowany (np. miejsca związane z legendami, miejsca odprawiania obrzędów, place targowe, festiwale) lub regularnie (codzienne obrzędy, coroczne procesje).

Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy, Grenada, 3 października 1985 roku (DU z 24.02.2012), poz. 211)

Dziedzictwo architektoniczne rozumiane jest jako dobra trwałe obejmujące:

1. Zabytki, wszelkie budowle i obiekty wyróżniające się wartością historyczną, archeologiczną, naukową, społeczną lub techniczną włącznie z ich częściami składowymi i wyposażeniem;

2. Zespoły budynków: jednolite zespoły zabudowy miejskiej lub wiejskiej wyróżniające się szczególną wartością historyczną, archeologiczną, artystyczną, naukową, społeczną lub techniczną, na tyle zwarte, aby tworzyły określoną jednostkę urbanistyczną;

3. Tereny; dzieła stworzone wspólnie przez człowieka i naturę, stanowiące obszary częściowo zabudowane, dostatecznie wyodrębnione i jednolite, aby tworzyły jednostkę urbanistyczną, mającą szczególną wartość historyczną, archeologiczną, naukową, społeczną lub techniczną.

Recomednation No. R (90) 20 of the Comimitte of Ministers to Member States of the protection and conservation of the industrial, technical and civil engineering heritage in Europe.

“Dziedzictwo techniki, przemysłu I inżynierii budowlanej stanowi integralną część historycznego dziedzictwa Europy”

Szybki rozwój cywilizacji przemysłowej, nowe rodzaje produkcji i zatrudnienia powstałe w wyniku obecnego kryzysu gospodarczego oraz eksplozja postępu technicznego, typowa dla naszych czasów i społeczeństwa, doprowadziły do daleko idących przemian całych sektorów działalności przemysłowej, powodując tym poważne zmiany w miejskich lub podmiejskich krajobrazach, skutkujące niekiedy całkowitym zniknięciem z nich obiektów, instalacji lub śladów działalności przemysłowej.

Dziś Europa uświadamia sobie techniczne, kulturalne i społeczne wartości tego dziedzictwa jako całości, zawierającej w sobie ważny element europejskiej tożsamości i zbiorowej pamięci, zaś niektóre jego elementy zasługują na ochronę jako część dziedzictwa kultury.

The Nizhny Tagil Charter for the industrial heritage Ticcih, July 2003.

Dziedzictwo przemysłowe obejmuje pozostałości kultury przemysłowej, które mają historyczne, techniczne, społeczne, architektoniczne lub naukowe wartości.

W skład tego zasobu wchodzą budynki i urządzenia, warsztaty, zakłady produkcyjne i fabryki, kopalnie i miejsca przeznaczone do przetwarzania i rafinacji, skałdy i magazyny, miejsca wytwarzania, przekazywania i wykorzystywania energii, transport wraz z infrastrukturą, a także miejsca wykorzystywane do działalności społecznej związanej z przemysłem, takich jak mieszkalnictwo, praktyki religijne i edukacja.

Archeologia przemysłowa jest interdyscyplinarną metodą studiowania wszystkich dowodów – materialnych i niematerialnych – dokumentów, artefaktów, stratygrafii i struktur, osiedli ludzkich i krajobrazu naturalnego i miejskiego, utworzonego dla przemysłu lub powstałego dzięki niemu. To sprawia, że korzystanie z tych metod postępowania jest najbardziej odpowiednie dla zwiększenia wiedzy na temat przemysłowej przeszłości i teraźniejszości.

Główny okres zainteresowania archeologii przemysłu rozpoczyna się na początku rewolucji przemysłowej w drugiej połowie XVIII wieku i trwa po dziś dzień włącznie, ale także obejmuje ona badanie wcześniejszych epok przemysłowych oraz proto-przemysłowe korzenie techniki. Ponadto archeologia przemysłu bada zagadnienia pracy i technik wytwarzania, czy zajmuje się również historia techniki.

Wartości dziedzictwa przemysłowego

1. Dziedzictwo przemysłowe jest świadectwem działań, które miały i nadal mają głębokie historyczne konsekwencje.

Powodem ochrony dziedzictwa przemysłowego jest raczej jego uniwersalna wartość jako świadectwa przeszłości, niż indywidualna osobowość poszczególnych obiektów.

1. Dziedzictwo przemysłowe posiada walor społeczny będąc zapisem jakiegoś fragmentu życia zwykłych kobiet i mężczyzn, i jako taki stanowi ważny składnik poczucia tożsamości. Są to wartości techniczne i naukowe historii wytwarzania, inżynierii, budownictwa, które mogą znajdować wyraz w wartości estetycznej oraz w jakości architektury, wzornictwa i planowania przestrzennego.

2. III Wartości te są nieodłącznym elementem terenu samego w sobie, sposobu jego zabudowy, komponentów, maszyn i usytuowania, składnikiem krajobrazu przemysłowego, dokumentów pisanych, a także niematerialnych reprezentacjach przemysłu przechowywanych w pamięci i zwyczajach.

3. IV Unikatowość wyrażona w kategoriach przetrwania poszczególnych procesów, w rodzajach widoków lub krajobrazów jest wartością wyjątkową, którą należy starannie zbadać. Wczesne lub pionierskie przykłady stanowią wartość szczególną.

Joint ICOMOS – TICCIH Principles for Conservation of Industrial Heritage Sites, Structures, Areas and Lanscapes 2011

Dziedzictwo przemysłu obejmuje obiekty budowlane i ich zzespoły, tereny i krajobrazy, jak również związane z nimi maszyny, [rzedmioty lub dokumenty, które świadczą o dawnych lub nadal trwających procesach produkcji, o wydobywaniu surowców i przekształceniu ich w towary oraz o związanej z tym infrastrukturze energetycznej i transportowej.

Dziedzictwo przemysłu odzwierciedla głębokie związki między środowiskiem kulturowym i przyrodniczym, jako że procesy przemysłowe – czy to w starożytności, czy współcześnie – zależą od źródeł surowców naturalnych, dostaw energii i sieci transportu, uniemożliwiających wytwarzanie wyrobów i ich szeroką dystrybucję na rozwijających się rynkach.

Obejmuje ono zarówno aktywa materialne – nieruchowe i ruchome – oraz niematerialne, jak np. wiedzę techniczną typu know-how, organizację pracy i zespołów pracowniczych, a także kompleksową spuściznę społeczną i kulturalną, które ukształtowały życie społeczności oraz spowodowały istotne przemiany całych społeczeństw i świata.

Niektóre obejmują zespoły budynków i budowli lub wielodziałowe zakłady produkcyjne wytwarzające współzależnie wyroby według różnych, często historycznych technologii. Zanaczenie i wartość dziedzictwa przemyłsowego są nieodłącznym elementem obiektów budowlanych, ich materialnej substancji, składników, maszyn i lokalizacji; wyraża je krajobraz przemysłowy, dokumenty pisane, a także niematerialny zapis zawarty w pamięci, sztuce i zwyczajach.

Zasady Dublińskie (różnorodne reprezentacje dziedzictwa techniki): obiekty budowlane i ich zespoły, krajobrazy, instalacje, maszyny i narzędzia, dokumenty, infrastruktura energetyczna i transportowa, źródła surowców naturalnych, wiedza techniczna typu know-how, dawne procesy technologiczne, sposoby organizowania prazy, kierowania i zarządzania; spuścizna kulturalna/społeczna środowiska przemysłowego, zapis przeszłosci zachowany w pamięci/w sztuce/w zwyczajach.

Ideę zrównoważonego rozwoju streszcza pierwsze zdanie raportu „Nasza wspólna przyszłość” Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju (World Comission on Environment and Development) z 1982, zwanej też „Komisją Brundtland” od nazwiska przewodniczącej Gro Harlem Brundtland: „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki, w którym potrzeny obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na zaspokojenie ich potrzeb.

USTAWA z dn. 27 kwietnia 2001, Prawo ochrony środowiska, Art. 3: „50) zrównoważony rozwój – rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń.

Deklaracja Paryska ICOMOS z 2011 (The Paris Declaration on heritage as a driver of development) w preambule stwierdza, iż kultura jest czwartym filarem rozwoju zrównoważonego.

Dziedzictwo kulturowe jest zbiorem zasobów odziedziczonych z przeszłości, które ludzie identyfikują, niezależnie od stanu własności, jako odbicie i wyraz ich nieustannie rozwijaących się wartości, przekonań, wiedzy i tradycji. Obejmuje ono wszystkie skutki środowiskowe interakcji pomiedzy ludźmi i otoczeniem powstałe w ciągu dziejów. Wspólnota dzidzictwa składa się z osób ceniących konkretne aspekty dziedzictwa kulturowego, które pragną, w ramach działań publicznych, zachować i przekazać przyszłym pokoleniom.

Dziedzictwo zrównoważone jest wynikiem ochrony materialnych i niematerialnych óbr kultury oraz opieki nad nimi, sprawowanymi zgodnie z zasadą służebności wobec społeczeństwa, w sposób zapewniający zachowanie wszystkich wartości i różnorodonosci zasobów przyszłych pokoleń.

Dziedzictwo zrównoważone jest wynikiem ochrony materialnych i niematerialnych dóbr kultury oraz opieki nad nimi, które są realizowane w sposób zapewniający zachowanie autentyczności, integralnosci oraz innych wartosci różnorodnych reprezentacji tego dziedzictwa (technofaktów) dla przyszłych pokoleń.

Konserwacja-restauracja jest jakimkolwiek działaniem mającym na celu zachowanie wartości zasobów dziedzictwa kultury w całej ich autentyczności, integralności i rónorodności dla przyszłych pokoleń.

„Konserwacja” oznacza wszystkie formy troski o dobro kultury, służące zachowaniu jego znaczenia (wartości). Może ona, zależnie od okoliczności, obejmować podtrzymywanie lub przywracanie do użytkowania, zachowywanie związków skojarzeniowych i znaczeń, utrzymywanie w dobrym stanie, konserwowanie, restaurowanie, rekonstruowanie, adaptowanie i interpretowanie. Konserwacja na ogół jest kombinacją kilku z tych działań.

Wzrost inteligentny – (ang. smart growth) - czyli rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach.

Wzrost zrównoważony (ang. sustainable growth) – czyli transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, efektywniej korzystającej z zasobów i konkurencyjnej.

Wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu *ang. inclusive growth) – czyli wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną.

Uchwała Nr 157 RADY MINISTRÓW z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020

Wprowadzony zostanie odpowiedni system regulacji i decyzji, pozwalający m.in. na kontrolowanie procesów suburbanizacji, planowanie na obszarach rozwojowych i stosowanie planowania funkcjonalnego, uwzględniającego również aspekt społeczny oraz ochronę krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. W planowanych systemach regulacji i decyzji oraz monitoringu zjawisk przestrzennych utrzymana zostanie zasada uwzględniania aspektów ochrony środowiska. Promowane będzie uczestnictwo w kulturze poprzez otwarty dostęp do zasobów cyfrowego dziedzictwa, rozwój infrastruktury kultury i kształcenie podstawowych kompetencji kulturowych, w tym umiejętności korzystania z mediów cyfrowych przez wszystkich obywateli. W miastach wspierane będą przede wszystkim działania zwiększające ofertę kulturalną, podczas gdy na obszarach wiejskich położony zostanie nacisk na poprawę dostępu do usług kulturalnych i ich jakość.

Wspierany będzie rozwój infrastruktury społecznej - w tym infrastruktury kulturalnej - oraz działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, co stanowi ważny czynnik rozwoju i podnoszenia atrakcyjności miast, a także wpływa na budowanie silnej pozycji konkurencyjnej ośrodków miejskich.

Czynnikiem o rosnącym znaczeniu dla nowoczesnego rozwoju jest kultura, czyli przyjęte przez społeczeństwo wartości, normy zachowań, kody umożliwiające porozumiewanie się oraz praktyki warunkujące współpracę. To one w głównym stopniu determinują gotowość do podejmowania ryzyka oraz działań twórczych i innowacyjnych, mają istotny wpływ na zdolność do współdziałania i tworzenia kapitału społecznego. We współczesnym szybko zmieniającym się społeczeństwie kultura jest głównym źródłem służącym tworzeniu osobistych i grupowych tożsamości oraz nadawania sensu działaniom indywidualnym zbiorowym. W efekcie kultura nabiera coraz większego znaczenia jako czynnik rozwoju sama ulegając pod wpływem zmian cywilizacyjnym głębokim przeobrażeniom. W ich wyniku kultura staje się przestrzenią innowacji, w której poszukiwane i testowane są nowe formy podmiotowości, uczestnictwa, konsumpcji oraz wytwarzania wartości.

Stały komitet Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w marcu 2013 r. przyjął rezolucję nr 1924 Industrial heritage in Europe: Dziedzictwo przemysłu "obejmuje wydobycie, produkcję i przetwórstwo wszelkiego rodzaju surowców (mineralnych i organicznych), obróbkę, wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu tych produktów, a także związaną z tym infrastrukturę, osiedla, usługi komunalne, transport i komunikację. Przemysłowe budownictwo mieszkaniowe jest najżywotniejszym zachowanym dowodem epoki przemysłowej, lecz najmniej zrozumiałym, zbadanym i prawdopodobnie najbardziej zagrożonym. Maszyneria stanowi istotną część dziedzictwa przemysłowego, i, chociaż zajmowanie się nią jest znacznie trudniejsze, to zasługuje na zbadanie podobnie jak budynki.

5. Zewnętrzne obiektu budowlanego, czyli ściany zewnętrzne oraz elewacje i pokrycie dachowe, ich detal i elementy architektoniczne, zieleń przyobiektowa itd., współtworzące wraz z sąsiednimi obiektami i otoczeniem wnętrze architektoniczno - krajobrazowe WAK.

6. Przestrzeń pomiędzy obektami zespołu (zespół wieloobiektowy) na terenie działki zawierająca - oprócz obiektów analizowanych oddzielnie w ramach pkt. 5 - także ogrodzenie, bramę, układ dróg i placów zakładowych, duże obiekty dźwignicowe jak żurawie i suwnice, obiekty małej architektury, oświetlenie i tzw. meble uliczne oraz zewnętrzne instalacje zakładowej infrastruktury (np. rozdzielnie elektryczne, baterie zaworów, studzienki i pokrywy włazów, estakady przewodów rurowych itp.)

Według Wytycznych Operacyjnych op. cit. poz. 11, s. 21:

STREFA BUFOROWA to obszar otaczający obiekt, w którego przypadku wprowadzono komplementarne restrykcje prawne i/lub zwyczajowe, nałożone na sposób użytkowania i rozwoju tego obszaru w celu uzupełnienia ochrony o dodatkową warstwę. Strefa powinna obejmować bezpośrednie otoczenie obiektu, ważne widoki i inne obszary lub atrybuty, mające funkcjonalne znaczenie dla jego ochrony.

Pojęcie strefy buforowej jest odrębnym wobec pojęcia "otoczenie" zdefiniowanego w Ustawie o ochronie w Art. 3 jako "teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych"

7. Historyczny krajobraz miejski, czyli krajobraz kulturowy, w którym istnieje analizowany zespół technofaktów, badany wg zasad podejścia krajobrazowego oraz metody WAK w skali urbanistycznej. W rzeczywistej sytuacji topograficznej i istniejącej zabudowy należy zidentyfikować najlepsze miejsca obserwacyjne (potocznie: punkty widokowe) i ekspozycji widokowej "na obiekt" i "od obiektu". Zachowanie różnorodności kulturowej w krajobrazie (aspekt poznawczy) oraz wykorzystanie jego malowniczości (aspekt estetyczny) powinny być postulatem ochrony krajobrazowej w planowaniu przestrzennym, celem zaleceń konserwatorskich oraz przesłanką do założeń projektu rewitalizacji w ramach następnej fazy wartościowania czyli rewaloryzowania.

8. Elementy dziedzictwa niematerialnego identyfikowane zgodnie z rodzajami wskazanymi w konwencji UNESCO, a jednocześnie pozostające w związku z technofaktami lub przestrzeniami danego zasobu dziedzictwa techniki.

18 sierpnia 2011 r. nabrała mocy obowiązującej w Polsce Konwencja UNESCO ws. Ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego sporządzona w Paryżu dnia 17.10.2003r. (D.U. 19.08.201 poz. 1018). Jego elementami są:
a) tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego,

b) sztuki widowiskowe,

c) zwyczaje, rytuały, obrzędy świąteczne,

d) wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata,

e) umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym.

Inicjatywa Europejskiego Komitetu Standaryzacji EN32, której wynikiem jest 15 norm europejskich EN już ustanowionych (Conservation of Cultural Heritage-Published standards) oraz 10 następnych, będących w planie lub procedowaniu (CEN/TC346 – Standards dunder development); wspólny pierwszy człon ich nazw brzmi Conservation of cultural property-…, czemu w Polsce odpowiada „Konserwacja dóbr kultury”.

PN-EN 15759-1:2012E Konserwacja dóbr kultury – Klimat wewnętrzny – część 1 Wytyczne otyczące ogrzewania kościołów, kaplic i innych miejsc kultu.

PN-EN 15801-1:2010E Konserwacja dóbr kultury- Metody badań – Oznaczenie absorpcji kapilarnej.

PN-EN 15802-1:2010E Konserwacja dóbr kultury- Metody badań – Pomiar statycznego kąta zwilżania.

PN-EN 15803-1:2010E Konserwacja dóbr kultury- Metody badań – Wyznaczenie przepuszczalności pary wodnej (dp).

PN-EN 15946:2011E Konserwacja dóbr kultury- Metody pakowania.

PN-EN 16085:2013-02E Konserwacja dóbr kultury – Metodologia pobierania próbek z obiektów dóbr kultury – Zasady ogólne.

PN-EN 16095:2013-02E Konserwacja dóbr kultury – Opisywanie stanu zachowania ruchomego dziedzictwa kultury.

PN-EN 16096:2013-02E Konserwacja dóbr kultury – Przegląd i opis stanu zachowania architektonicznego dziedzictwa kultury.

Polski Komitet Normalizacji ogłosił po polsku cztery normy z tej grupy tematycznej:

PN-EN 15757:2012P Konserwacja dóbr kultury – Wymagania dotyczące temperatury i wilgotności względnej w ograniczeniu mechanicznych uszkodzeń organicznych materiałów higroskopijnych powodowanych oddziaływaniem klimatu.

PN-EN 15758:2012P Konserwacja dóbr kultury –Procedury i przyrządy do pomiaru temperatury powietrza i powierzchni obiektów.

PN-EN 15886:2012P Konserwacja dóbr kultury – Metody badań – pomiar barwy powierzchni.

PN-EN 15898:2011P Konserwacja dóbr kultury – Ogólne terminy i definicje.

PN-EN 16096:2013-02E

Konserwacja dóbr kultury – Przegląd i opis stanu zachowania architektonicznego dziedzictwa kultury (przekład własny)

Stan obiektu (stan zachowania) stan fizyczny obiektu w danym momencie, ocena stanu obiektu zależy od kontekstu oraz od powodu, dla którego dokonuje się tej oceny.

Przyjęto cztery klasy oceny stanu obiektu oznaczane symbolicznie CC (ang. Conition Class), gdyby odnieść je np. do budynku, to:

- CC0 brak objawów (zniszczenia),

- CC1 słabe objawy, np. zużyta powłoka malarska, dachówki porośnięte mchem, kilka dachówek uszkodzonych,

- CC2 umiarkowanie silne objawy, np. lokalne ogniska zgnilizny brunatnej, Konieczna częściowa wymiana deskowania,

- CC3 silne objawy, np. przeciek dachu powodujący uszkodzenia głównych belek konstrukcyjnych, zakażenie grzybami i pleśnią, pęknięcia elementów konstrukcyjnych, całkowite zakłócenie funkcji obiektu.

Ocena ryzyka zmiany stanu (stanu zachowania) przeprowadzona dla każdego obiektu lub łącznie dl kilku, jeżeli wykazują podobne objawy zniszczenia, z uwzględnieniem 11 aspektów wskazanych w normie; wniosek końcowy wyraża symbolicznie jedną z czterech klas pilności podjęcia działań zapobiegających ryzyku wystąpienia zmian, oznaczanych symbolicznie UC (ang. Urgency Class):

- UC0 długoterminowe

- UC1 średnioterminowe

- UC2 krótkoterminowe

- UC3 pilne i natychmiastowe.

Prezentowana metoda wartościowania dóbr kultury technicznej obejmuje dwa etapy; pierwszym jest waloryzowanie, które polega na wszechstronnym zbadaniu wartości kulturalnych nawarstwionych od zarania dziejów obiektu. Powinno ono poprzedzać jakiekolwiek ingerencje w substancję zabytkową zmieniające jej stan zachowania. Rezultatem tych działań jest waloryzacja – narracja opisująca rozpoznane metodycznie atrybuty wartości i ich cechy.

Wartość – wyraża znaczenie przypisywane technofaktowi przez badacza- zabytkoznawcę, a jej ranga jest zmienna i zależy od sposobu dokonywania osądu oraz kontekstu różnorodnych przeszłych, teraźniejszych i przyszłych warunkowań.

Wartościowość danego technofaktu jest kombinacją jego wszystkich wartości.

Atrybut wartości jest jej upostaciowieniem jako materialny nośnik i/lub niematerialny element tworzący tę wartość, powinien być zidentyfikowany na tyle precyzyjnie, aby nadawał się do analizy kontekstualnej i porównawczej oraz monitorowania zmian stanu zachowania technofaktu, a w istocie jego wartościowości.

Wskaźnik atrybutu wartości jest parametrem umożliwiającym opis stanu zachowana technofaktu oraz monitorowania zmian jego wartościowości i czynników wpływających n te zmiany; wskaźnik powinien zbyć zdefiniowany i zaopatrzony w jednostkę miary, a powód jego zastosowania i przyjęty sposób obiektywizacji – wyjaśnione.

Argument wartości wyraża intensywność związku jej atrybutu z danym składnikiem badanego zasobu (wyżej zaproponowano osiem typów składników), opisaną przy pomocy odpowiednio dobranego wskaźnika.

Affelt – Technitas

http://dziedzictwo.umk.pl/technitas.php

Identyfikacja biektu: nazwa, adres, właściciel, kontakt itp.
Nazwa wartości: I,II,III itd.
Nazwy składników 1,2,3…n
1.
2.
3.
n

Waloryzowanie polega na zidentyfikowaniu rozmaitych atrybutów danego technofaktu odpowiadających ośmiu zdefiniowanym wartościom. Nazwy wartości pełnią dwie podstawowe funkcje: reprezentatywną i komunikacyjną. Pierwsza warunkuje całościowość (lub fragmentaryczność) analizy wartościującej, która powinna obejmować możliwie wszystkie konteksty, zaś od drugiej zależy skuteczność zakomunikowania narracji wartościującej rozmaitym jej adresatom, czyli interesariuszom. Pożądanym ze względów praktycznych jest, aby nazwa wartości była jednym słowem, zgodna z polską tradycją językową z sufiksem –ość, na podobieństwo słów wolność, równość, sprawiedliwość itp.

1. Wartość integralności wyraża stopień fizycznej lub konceptualnej całościowości technofaktu.

Atrybuty = zbiór wszystkich typów składników danego zasobu,

Wskaźniki = normowe klasy oceny stanu zachowania obiektu CC i/lub normowe kategorie oceny ryzyka stanu zachowania UC eg PN-EN 16096:2013-02E Konserwacja dóbr kultury – Przegląd i opis stanu zachowania architektonicznego dziedzictwa kultury.

1. Wszystkie autentyczne technofakty zachowane w dobrym stanie wraz z wystrojem i wyposażeniem; UC0, CC0.

2. Zachowano wiele autentycznych technofaktów, wraz z wystrojem i częścią wyposażenia; UC1, CC0.

3. Zachowano tylko niektóre autentyczne technofakty; UC1, CC1.

4. Zachowano tylko (puste- pozbawione wyposażenia) obiekty budowlane; UC2, CC2

5. Zachowano jedynie fragmenty/ relikty nieruchome (ruina), UC2, CC3

6. Postępująca dewaloryzacja i degradacja składników zasobu – stan alarmujący – konieczna natychmiastowa interwencja, UC3, CC3

7. Przetrwały wyłącznie technofakty ruchome (. Wyposażenie zabezpieczone poprzez inwentarz muzealny, archiwalny lub biblioteczny)

8. Przetrwał jedynie zapis w pamięci, sztuce, zwyczajach- a więc skojarzone z technofaktem elementy dziedzictwa niematerialnego.

1. Wartość autentyczności:

Stopień zgodności pomiędzy przypisaną a faktyczną identyfikacją obiektu; pojęcia autentyczności nie należy mylić z pojęciem oryginalności. Atrybutami są:

Przykładowe atrybuty autentyczności:

1. Lokalizacja i plan sytuacyjny składników zasobu ( fazy rozwoju i zmian stanu danego miejsca).

2. Forma obiektu i projekt pierwotny (fazy rozwoju i zmian stanu zachowania nieruchomych składników zasobu).

3. Substancja budowlana i wystrój (stratygrafia i datowanie poszczególnych nieruchach składników zasobu).

4. Pierwotna funkcja a obecny sposób użytkowania ()porównanie w kontekście zmian w czasie).

5. Wyposażenie techniczne (zestawienie zidentyfikowanych technofaktów ruchomych).

6. Proces technologiczny – stan zachowania składników funkcjonalnych ciągu produkcyjnego.

7. Nazwy własne, słownictwo techniczne, know-how procesu produkcyjnego (elementy dziedzictwa niematerialnego).

8. Charakter i nastrój danego miejsca (kontekst technoestetyczny).

313

Przykładowe wskaźniki autentyczności:

-liczba warstw/faz budowy wg badań stratygraficznych i ich granica
- daty i kolejność następstwa warstw
- klasy oceny stanu zachowania CC składników danego zasobu
- liczba materialnych dowodów identyfikacji technofaktu
- liczba i umiejscowienie znaków i tabliczek producenckich, tablic pamiętkowych itp.
- liczba i lokalizacja śladów historii: klęski żywiołowe, przebudowy
- liczba i lokalizacja śladów upływu czasu : ślady zużycia, patyna
- liczba pozycji w wykazie pisanych i mowionych źródeł informacji
- liczba pozycji w wykazie informacji zawartych w źródłach ikonograficznych

314

III – wartość technoestetyczna wyraża sposób percepcji danego składnika zasobu – źródła bodźców zmysłowych, a następnie intelektualnych

Atrybutami są np.:

a-oddziaływania wizualne
b-oddziaływania dźwiękowe
c-wrażenia smakowe, gastronomiczny produkt lokalny
d- wrażenia zapachowe
e-dotykowe: zimny/ciepły, gładki/szorstki, lekki/ciężki, pluszowy/gumowy
f-wrażliwość skóry: ruch, temperatura i wilgotność
g-drażnienie zmysłu równowagi: doznawanie ruchu/drgań
h- wewnętrzne bodźce myślowe: skojarzenia, wspomnienia, wyobrażenia

315

IV – Elementy dziedzictwa niematerialnego związane z badanym technofaktem powinny pozostawać w relacji do pięciu rodzajów podanych w Konwencji UNESCO jako atrybuty mogą wystąpić

a) Onomastyka
b) Nazwy własne technofaktów i czynności technologicznych – być może wyłącznie występujące w danym zakładzie branży lub regionie
c) Pracownicza działalność artystyczna i kulturalna – formy spędzania wolnego czasu
d) Ubiór służbowy i pracowniczny, znaki dysfunkcji zawodowych
e) parady, pochody, manifestacje, ceremonie zakładowe, sposoby świętowania np. dnia zawodu lub rocznic inauguracji zakładu
f) Robotnicza struktura społeczna i rodzinna oraz rytuał rodzinny
g) Środowisko pracy hierarchia, struktura, esprit de corps, organizacja dnia pracy, procedury rozpoczynania i kończenia zmiany, pozdrowienia w miejscu pracy
h) umiejętności (sprawności manualno-motoryczne) znawstwo zawodowe (wiedza praktyczna i tajniki technologiczne)

316 = 315

317

Wskaźnikami będą tutaj np. szczegółowe wykazy zidentyfikowanych i potwierdzonych elementów dziedzictwa niematerialnego ze wskazaniem ich liczności, cykliczności lub długotrwałości występowania/trwania. Badanie tej wartości wymaga metod socjologii, psychologii społecznej i antropologii kultury, czyli zastosowania socjometrii, analizy tekstowej, obserwacji, rozmów, wywiadu, badań kwestionariuszowych, badań językoznawczych itp.

W badaniu wartości elementów dziedzictwa niematerialnego składnik nr 8 z listy składników danego zasobu zostanie zastąpiony przez „środowisko naturalne technofaktu”, czyli obiekty naturalne w bliższym lub dalszym jego otoczeniu jakkolwiek powiązane z analizowanym technofaktem, czyli np. zieleń przyobiektowa – szczególnie flora ruderalna, endemity, rzędy zasadzeń, ogród, park, pomnik przyrody, kamieniołom, wyrobisko, glinianka, hałda, staw sedymentacyjny, osadnik itp.

318 i 320

V. Wartość wspólnotowa (wartość tożsamości społecznej) wyraża znaczenie technofaktu dla ludzi z nim w jakiś sposób związanych (np. społeczności zakładowe, lokalne, branżowe, regionalne, narodowe, europejskie) albo, dla których istnieje on w ich pamięci zbiorowej lub wspólnym doświadczeniu. Atrybutami są:

a) ikonografia miejsca, fotografia prywatna, dziennikarska i reportażowa
b) narracje: wspomnienia, opowieści, legendy miejsca, historia mówiona
c) przestrzeń publiczna i miejsca spotkań pozawodowych
d) Środowiskowy styl życia, kody ubioru i zachowań, zwyczaje, obyczaje, sposoby komunikacji międzyludzkiej
e) przekaz informujący o obiekcie dziedzictwa w lokalnych/ regionalnych mediach komunikacji masowej; prasa papierowa oraz media elektroniczne, twórczość regionalistów, tematyczny plakat itp.
f) organizacje pozarządowe lub grupy nieformalne działające na rzecz dziedzictwa techniki, szczególnie lokalne
g) grupy rekonstrukcji historycznej eksploatujące obiekt lub popularyzujące fakty z nim związane
h) społeczny opiekun zabytków umocowany zgodnie z Ustawą

Wskaźnikami będzie tutaj: liczba pozycji w szczegółowych wykazach zidentyfikowanych faktów – atrybutów lub ich liczności, wnioski z obserwacji, rozmów, wywiadu, badań kwestionariuszowych itp.
Badanie tej wartości wymaga metod psychologii społecznej i antropologii kultury.




321

VI Wartość historyczna może być analizowana w rozmaitych kontekstach, które reprezentują poszczególne atrybuty

a) postaci historyczne związane z technofaktem
b) wydarzenia historyczne związane z technofaktem
c) kontekst postępu technicznego; innowacje, wynalazki
d) kontekst rozwoju gospodarczego; uprzemysłowienie
e) kontekst rozwoju społecznego: demografia, edukacja zawodowa
f) zmiany i przeobrażenia krajobrazowe – urbanizaja, transport
g) historia własna obiektu / miejsca (narracje świadków)

323

VII Wartość artystyczna może być analizowana w kilku kontekstach pod warunkiem, iż technofakt rzeczywiście posiada znamiona dzieła artystycznego tzn. twórca miała na uwadze Venustas, co potwierdzi identyfikacja następujących atrybutów:

a) Epoka w kulturze (kontekst dziejów kultury)
b) Styl w sztuce (kontekst historii sztuki)
c) Twórca / architekt / artysta (identyfikacja postaci historycznej)
d) Krąg artystyczny twórcy (kontekst komparatystyczny)
e) Archiwalia procesu twórczego, ikonografia porównawcza
f) Narracje własne twórcy (autonarracje)
g) Źródła historyczne do datowania dzieła
h) Jakość artystyczna

324

Wskaźniki atrybutów artystyczności są odniesione do osi czasu w historii sztuki, na której znajduje się rozpatrywane dzieło i /lub do skali terytorialnej lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej. Przykładowe słowa znaczace wymagają odpowiedniego doprecyzowanie, czyli dokończenia frazy: np.:

- pierwszy na terenie
- wczesny w porównaniu z
- pionierski w terenie
- nowatorski w porównaniu z
- eksperymentalny wobec
- wybitny w porównaniu z
- archaiczny wobec
- jeden z np. trech zachowanych na terenie
- jedyny w
- wyjątkowy w porównaniu z
- rzadko występujący w okolicy, regionie, kraju
- ostatni w/ na
- przykład analogiczny do
- naj

325

VIII Unikatowość (wartość unikatowości) jest stwierdzeniem wyjątkowości danego zasobu w jakimś kontekście na podstawie analizy porównawczej odniesionej do chronologii na osi czasu i lub do skali terytorialnej tj. ulicy, dzielnicy, gminy, powiatu, województwa, regionu, kraju, Europy, świata. Unikatowość może być również odniesiona do wartości wspólnotowej, zatem do społęczności zakładowej, branżowej, etnicznej itp.

Atrybutami mogą być:
a) lokalizacja i rozplanowanie zakładu/obiektu – kontekst geografii kulturowej
b) Bryła, forma, gabaryty – kontekst skali obiektu, infrastruktura itd.
c) Zastosowane materiały i wyroby – kontekst nowości bud. – arch.
d) zastosowane wyroby, wystrój i dekorum – kontekst artystyczności
e) sprawność użytkowa / pokzaowa ciągu produkcyjnego / maszyn – kontekst atrakcyjności turystycznej
f) tradycje historyczne miejsca – kontekst lokalizmu / ZDE
g) trydycje społeczne miejsca – kontekst tożsamościowy społ.
h ) zastosowana technologia produkcji, sposób organizowania pracy i zarządzania produkcją. Innowacyjność/ archaiczność – kontekst historii techniki oraz postępu technicznego i rozwoju społeczno – gospodarczego
i) nazwy własne technofaktów i procesów technologicznych i/lub inne skojarzone elementy dziedzictwa niematerialnego
j) wyjatkowy charakter i nastrój obiektu / miejsca oraz półsensoryczność oddziaływania bodźców – kontekst technoestetyczny