27.11.2009
Zasady prawa administracyjnego charakteryzują się zróżnicowaniem. Przez to nie można wprowadzić żadnego katalogu zasad prawa administracyjnego. Różnice w zasadach prawa:
Niektóre zasady są związane z ustrojem, inne są właściwe tylko dla prawa administracyjnego
Różnice w nazewnictwie
Charakter prawny zasad
majÄ…ce charakter normatywny, na co wskazuje konkretny fragment ustawy
traktowane jako niewiążące postulaty, wskazówki kierowane do organów stosujących prawo.
Dotyczące stopnia ogólności zasad
Ogólne
Szczegółowe – najczęściej są wyprowadzane z zasad ogólnych
Podział ze względu charakter norm
Zasady prawa ustrojowego – dotyczą prawa administracyjnego, związane są z funkcjonowaniem administracji
Zasady prawa materialnego
Zasady prawa procesowego
Zasada demokratycznego państwa prawnego – została wprowadzona w 1989 roku do porządku prawnego. Obecnie podstawy prawne tej ustawy określa art.2 Konstytucji RP. Zasada ta dotyczy działań administracji publicznej i relacji państwo <-> obywatel. Samo pojęcie demokratyczne państwo prawa to szeroki termin, który ma charakter prawny, logiczny, polityczny… jest to najbardziej generalna zasada. Wyprowadza się z niej, jako z klauzuli generalnej, szereg innych zasad, np.:
Zasada legalności
Zasada równości wobec prawa
Zasada sprawiedliwości społecznej
Zasada prawa do sÄ…du
Zasada proporcjonalności
Zasada podziału władzy
Zasada ochrony praw słusznie nabytych
Zasada zaufania obywateli do organów państwa
Zasada lex retro non agit
Zasada demokratycznego państwa prawnego odnosi się do pewnych wartości, którym musi odpowiadać prawo, np.:
Prawo musi być jasne
Przejrzyste
Stabilne
Przewidywalne
Nie może wprowadzać w błąd obywateli
Musi odpowiadać zasadzie proporcjonalności
Nie może działać wstecz
Musi obowiązywać z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis
Na zasadę demokratycznego państwa prawnego składają się 2 podstawowe założenia:
Prymat prawa – organy administracji publicznej mają obowiązek uznania konstytucji jako ustawy zasadniczej oraz prymatu ustawy w systemie źródeł prawa. Oznacza to, że wszystkie akty pochodzące od organów władzy publicznej muszą być zgodne z konstytucją i ustawami.
Poszanowanie praw i wolności obywateli:
Respektowanie praw i wolności obywateli
Zapewnienie ich ochrony
Poddanie swoich działań w tym zakresie kontroli sądów
Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika zasada legalności (praworządności). Zasada ta jest fundamentalną zasadą systemu prawa, jednocześnie jedną z podstawowych zasad prawa administracyjnego. Została wprost wyrażona w konstytucji (art.7), zgodnie z którym organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Realizacja tej zasady polega na spełnieniu łącznie dwóch przesłanek:
Działanie organu władzy publicznej ma być podjęte na podstawie prawa
Działanie organu władzy publicznej ma być utrzymane w granicach prawa
Zasada ta realizowana jest na etapie tworzenia prawa i na etapie stosowania prawa. W tym procesie tworzenia prawa mamy do czynienia z prymatem ustawy. Wiąże się to z zachowaniem zgodności aktów wydawanych przez organy administracji publicznej z ustawą zasadniczą, z obowiązkiem wydawania tych aktów na podstawie ustawy, przepisu ustawy i w każdym przypadku powoływania podstawy prawnej do wydania konkretnego aktu. Na tym samym etapie tworzenia prawa zasada ta oznacza obowiązek istnienia skutecznych środków kontroli zgodności aktów prawotwórczych z konstytucją i ustawami, oraz obowiązek istnienia skutecznych sposobów uchylania mocy obowiązującej aktów niezgodnych z konstytucję i ustawami. Na etapie stosowania prawa zasada legalności oznacza obowiązek przestrzegania przepisów prawa ustrojowego, materialnego i procesowego oraz przestrzegania właściwości (miejscowej, rzeczowej i instancyjnej).
Zasada równości wobec prawa ściśle wiąże się z zasadą legalności. Dotyczy ona konstytucyjnie określonych wolności praw i obywateli. Wiąże się ze sprawiedliwością społeczną, ideą sprawiedliwości społecznej. Zasada ta jest zasadą konstytucyjną określoną w art.32 i art.33. Zasada ta ma też szerokie zastosowanie. Mamy 2 przejawy tej zasady:
Równość wobec prawa sensu stricte – równość stosowania prawa względem wszystkich.
Równość w prawie – prawo nie może zawierać w swej treści postanowień takich, które z jednej strony faworyzowały by, albo z drugiej dyskryminowały określone grupy obywateli.
Zasada proporcjonalności (adekwatności, współmierności, najmniejszego bólu) – zasada ta odnosi się do rozsądnej i racjonalnie uzasadnionej ingerencji państwa w sferę praw i wolności obywateli. Zasada ta postuluje zachowanie odpowiednich właściwych proporcji między zakładanym celem władzy publicznej, a stosowanymi przez nią środkami. Zasada ta służy ochronie jednostki przed nieuzasadnionym i nadmiernie dotkliwym wkraczaniem w sferę jej praw i wolności. Na treść tej zasady składają się 3 nakazy:
Nakaz przydatności – oznacza, by zakładany środek był przydatny do zamierzonego celu
Nakaz konieczności – oznacza ograniczenie ingerencji do niezbędnego minimum przy uwzględnieniu 4 podstawowych wyznaczników
Podmiotu
Przedmiotu
Czasu
Przestrzeni
Nakaz proporcjonalności – oznacza, by zamierzony cel znajdował się w odpowiednim stosunku do ciężaru i dolegliwości stosowanych środków.
Zasada ta nie została bezpośrednio wyrażona w prawie polskim, ale jest wyprowadzana w wyniku analizy różnych tekstów prawnych. W prawie europejskim zasada ta funkcjonuje bezpośrednio w niektórych aktach prawnych, np. w traktacie o UE, europejskim kodeksie dobrej administracji, karcie praw podstawowych. Zasada proporcjonalności jest przedmiotem zainteresowania sądów europejskich, zwłaszcza trybunału sprawiedliwości, który w jednym ze swoich orzeczeń jako pierwszy uznał tą zasadę za zasadę ogólną prawa wspólnotowego.
Ustawa o dostępie do informacji publicznej